kmiecej 55, młynów 145, karczem 90, zagrodników i rzemieślników 585, kuźnic 9, i kowali 11, garnków gorzałczanych 10 t. II, 312, Pawiń. . W 1571 r. pow. radomski liczył 989 łanów i zagrodników 492, miał 42 mil kwadr. W 1590 r. jest 1001 łanów też chłopskich. Księgi grodzkie R. przechowały się od 1397 a ziemskie od 1410 r. Powiat noworadomski utworzony został w 1867 r. z połowy 26 gmin dawnego pow. piotrkowskiego i 2 gmin 27 wsi pow. wieluńskiego. Zajmuje on północną część południowej połowy obszaru gubernii, graniczy na północ z częścią łaskiego i piotrkowskim, od wschodu rz. Pilica oddziela go od pow. koneckiego i włoszczowskiego, od południa graniczy z częstochowskim a od zachodu z wieluńskim. Obszar powiatu wynosi 38 37 mil kwadr. Zajmuje on część wyżyny krakowskowieluńskiej, na której rozwija się górny bieg Warty i Pilicy. Wody tej części wyżyny uprowadza Widawka do Warty. Obszar powiatu pochyla się ku połud. zachodowi a dosięga swego największego wzniesienia w płaskowzgórzu rozciągającem się na wschód od Radomska i stanowiącym węzeł wodny, z którego rozchodzą się dopływy Pilicy, Warty i Widawki. Płaskowzgórze to sięga w górze o 5 w. od Radomska do 980 st. , pod Orzechówkiem 959 st. , jeszcze dalej ku wschodowi pod Przerębską Wolą na dziale wodnym Warty i Pilicy do 1078 st. Linia działu wodnego przechodzi w przybliżeniu przez Przerąb, Kodrąb, Przyborów, Kotwin. Wyniosły taras na wschód Radomska leżący, rozdziela dorzecza Warty i Widawki. Wody kotliny Radomska uprowadza Radomka do Warty płynącej o 4 1 2 w. na płd. wschód od Radomska; o 8 w. na i półn. wschód płynie równolegle od Warty i Widawka, okrążająca wyniosły taras radomski, ku północ. zachodowi. W tym samym kierunku po zachodniej stronie toru drogi żel. warsz. wiedeń. wzrasta na nowo wzniesienie poziomu, spiętrzającego się w całe pasma wyniosłości, jak góry Makowo między wsią Dobryszyce, torem drogi żel. i korytem Widawki. Ta wzgórkowata wyżyna ciągnie się dalej ku zachodowi, przechodząc na obszar pow. wieluńskiego i dosięgając brzegów Warty. Na obszarze powiatu Warta płynie szeroką doliną, o niskich, podmokłych przeważnie brzegach. Rzeki przerzynające i opływające ten obszar wcześnie sprowadziły tu osadników. Zaludnienie dolin rzecznych sięga czasów przedhistorycznych. Lesisty obszar środkowej wyżyny także bardzo wcześnie przez kolonizacyą i nadania książęce podzielił się na średniej wielkości majątki. Położony na granicy Wielkopolski i Małopolski, obszar ten przedstawia pośrednie ogniwo między wielką własnością, rozwijającą się na płaskowzgórzach małopolskich a drobną własnością i osadami cząstkowej szlachty, oechującemi wielkopolskie niziny a zwłaszcza dolinę Warty i jej dopływów. Dotąd jeszcze, mimo licznych rozdrobnień i kolonizacyi obszarów dworskich, z ogólnej cyfry 376, 203 mr. , jaką obejmuje powiat, 228, 104 prawie 2 3 należy do większej własności i rozdziela się między 266 folwarków a więc przeszło 800 mr. na 1 folwark. Na 455 wsi przypada 128, 238 mr. a więc około 280 mr. na jednę wieś. Do osad miejskich Pajęczno, Brzeźnica, Pławno, Koniecpol należy 6545 mr. ; Radomsk posiada 5156 mr. , lasy rządowe 8160 mr. Co do sposobu użytkowania było 232, 112 mr. ziemi ornej, 92, 731 mr. lasów, 34, 612 mr. łąki 16, 748 mr. wód i nieużytków. W 1880 r. było w powiecie lasów prywat. nieurządzonych 50, 612 urządzonych 33, 910 mr. , zasianych po mr. wycięciu 7, 063 mr. , niezadrzewionych po wycięciu 14, 716 mr. , danych włościanom za służebności 2871, zdawna do włościan należących 421 mr. , do osad miejskich 536 mr. Sady dworskie zajmowały 4Ó1 mr. , włościańskie 332 mr. , w osadach 14 mr. W 1886 r. wysiano 99, 442 czet. , zebrano 504, 034 czet. Do rzędu większych majątków należą Maluszyn, Koniecpol, Kruszyna, Chełmo, Krzemienie wice, Przerąb, Kobiele Wielkie, Dąbrowa, Cielętniki, Dubidze Dupice, Borowno, Kodrąb Skrzydłów, Kłomnice, Jelno. Wzorowem gospodarstwem wyróżniają się Chełmo, Kodrąb, stadnina, Borowno bydło, Dubidze. Średnie majątki wiele ucierpiały zarówno przez zmianę w stosunkach rolnych po 1864 r. jak i przez ostatnie przesilenie, ztąd znaczna liczba obszarów folwarcznych uległa parcelacyi. Na wyciętych lasach powstało również wiele kolonii. Gleba żytnia, średniej dobroci, przeważnie szczerk i popielatka; w południowej części pod piaskiem lub próchnicą występują pokłady gliny i marglu w gm. Gidle, Dąbrowa, Żytno, Maluszyn, Koniecpol. Ztąd uprawa żyta, kartofli i łubinu przeważa w ekonomii rolnej. W związku z własnościami gleby i położenia zostaje hodowla owiec na wełnę i przemysł gorzelniczy 16 gorzelni. Przemysł fabryczny, prócz jedynego ogniska jakiem jest miasto Radomsk, zostaje przeważnie w związku z gospodarstwem rolnem. W 1886 r. było w powiecie 1 cukrownia, z prod. roczną na 234, 540 rs. , zatrudn. robotn. 355; 16 gorzelni, z prod. 609, 756 rs. , rob. 112; 3 browary, z prod. 5, 282 rs. , rob. 9; 3 fabr. octu, z prod. 835 rs. , rob. 3; 2 fabr. mebli giętych, z prod. 322, 914 rs. , rob. 861; 98 młynów wodnych i wiatraków, z prod. 161, 070 rs. , rob. 139; 58 piekarni, z prod. 16, 540 rs. , rob. 63; 2 huty szklane, z prod. 50, 676 rs. , rob, 138; 3 wa

Radomsk