rzecza Pilicy, która przyjmuje ztąd drobne tylko dopływy. Dorzecze Wisły, obejmujące większą część gubernii posiada trzy większe dopływy Radomkę, Iłżanką i Kamienne i znaczną liczbę drobniejszych. Żadna z nich nie jest spławną, lecz stanowią one, mianowicie Kamienna, ważne motory, nadające ruch licznym zakładom fabrycznym przemysł górniczy. Mineralne bogactwo gubernii stanowią pokłady i kopalnie rudy żelaznej w 6 miejscowościach pow. opoczyńskiego, w 5 kopalniach pow. koneckiego, 2 pow. iłżeckiego i 2 pow. opatowskiego; wapienie w pow. radomskim i iłżeckim, wapień muszlowy w pow. opatowskim i koneckim, wapień grubo ziarnisty w pow. sandomierskim; pokłady i kopalnie gliny ogniotrwałej w pow. opoczyńskim, opatowskim i koneckim, oraz pokłady i kopalnie gliny fajansowej w Ćmielowie pow. opatowski; piaskowiec zdatny na kamień ciosowy, kamienie młyńskie, piaskowiec pstry w pow. opoczyńskim, koneckim, iłżeckim, sandomierskim i opatowskim. W tym ostatnim nad rzeką Kamienną spotykamy znaczne pokłady piaskowca doskonałego, zdatnego nawet do wyrobu posągów; pokłady torfu w pow. radomskim jedna kopalnia, kozienickim 1, koneckim 2. Co do gleby ziemi to pas czarnoziemu ciągnie się w dolinie Wisły od Góry Puławskiej do Mniszewa pow. kozienicki na długości około 50 w, przy szerokości 1 do l 1 2 w. , obejmuje około 6338 mr. Gliniasta gleba t. z. popielatka, występuje w drobniejszych lub rozleglejszych obszarach w pow. opatowskim i sandomierskim a także zalega wąskim pasem granice pow. opoczyńskiego, radomskiego i lvoneckiego. Głębokość ornej warstwy dochodzi 1 stopy. Urodzaj niejsza w opatowskim i sandomierskim niż w innych powiatach, gdzie przeważa domieszka piasku. Margiel albo t. z. rędzina znajduje się w dolinie Wisły, we wschodniej stronie pow. opatowskiego, w pow. iłżeckim i w połudn. części kozienickiego. Gleba ta należy do rzędu urodzajniej szych. Głębokość ornej warstwy dochodzi 2 stóp. Żyzność jej wynika z połączenia kredowych marglów z czarnoziemem. Gliniasta gleba pojawia się gniazdami we wszystkich powiatach. Czysta glina zajmuje zachod, część pow. sandomierskiego i połudn. opatowskiego, pojawia się także w okolicy Iłży oraz Radomia i Opoczna. W innych miejscowościach ma ona przeszło 50 gliny a resztę stanowi piasek. Glina iłowata, z drobnym piaskiem kwarcytowym około 50 gliny, występuje we wschodnich częściach gubernii. Jeżeli przepuszczalna, to dość urodzajna. Najczęstsza w pow. radomskim, sandomierskim, w częściach koneckiego, opoczyńskiego, iłżeckiego i kozienickiego. Resztę Słownik Geograficzny T. IX. Zeszyt 102. obszaru zajmuje gleba złożona z napływowych piasków różnych rodzajów gruby i miałki piasek kwarcowy z większą częścią gliny i innych przymieszek. Z powodu nieurodzajności po większej części pokryta lasem. Czyste, jałowe piaski i obszary zasiane odłamkami skał, spotykamy na całej przestrzeni Łysogór i wyżyny sandomierskiej w wynioślejszych punktach. Ziemi ornej gubernia posiada 580, 557 dzies. , łąk 74, 702 dzies. , sadów i ogrodow 43, 522 dz. , lasów 366, 724 dz. , wód i nieużytków 76, 805 dz. Na obszarze tem znajduje się 11 miast, 51 osad dawnych miasteczek, 2147 wsi i oddzielnych osad włośc, 1311 folwar. , 179 kolonii włośc, 719 osad zamieszkałych karczmy, osady leśne, fabryczne, górnicze. Własność większa zajmuje 930, 782 mr. , włościanie 870, 555 mr. 1882 r. . Własność większa składa się przeważnie z średniej wielkości folwarków. Posiadłości obciążone pożyczką Tow. Kred. Ziem. w sumie od 3000 do 10, 000 rs. stanowią 48 niżej 3000 rs. pożyczki ma 13, dóbr a wyżej 25, 000 rs. tylko 7 ogółu dóbr stowarzyszonych. Hodowla bydła mało rozwinięta, zaspakaja zaledwie miejscowe potrzeby. Znajduje się w gubernii koni 71, 776 sztuk, bydła rogatego 243, 451 sztuk. W ogólnej liczbie koni przeważają włościańskie, domowego chowu. W 13 majątkach było rasowych koni 263, utrzymywanych dla rozpłodu i poprawy rasy. Co do bydła rogatego, hodowla systematyczna dla poprawy ras i na sprzedaż, prawie nie istnieje. W okolicach Łysogór wytworzyła się rasa tak zwana Świętokrzyska w powiatach koneckim, opatowskim i sandomierskim, która zmieszana w następstwie z rasami holenderskiemi i szwajcarskiemi, wyróżnia się dorodnością wołów roboczych i krów mlecznych. W miejscowościach gdzie są gorzelnie bydło wywarem bywa wypasane i sprzedawane na rzeź, lecz w małych stosunkowo ilościach. Sztuki na rzeź głównie są sprowadzane z południowych gubernii cesarstwa. Prawie wszędzie właściciele wypuszczają dochód z krów w dzierżawę żydom. Hodowla owiec stanowi jeden z ważniejszych działów gospodarstwa rolnego. Ogólna liczba owiec w guberni R. dochodzi 242, 919 sztuk, w liczbie tych 119, 656 cienkowełnistych i 123, 263 grubowełnistych, hodowanych przeważnie przez włościan. Owce poprawne RambouilletNegretti oraz gatunki z tychże mieszane, hodują tylko zamożniejsze majątki. Ogrodnictwo w wielu miejscach rozwinęło się, mianowicie w okolicy Sandomierza, lecz brak ukształconych ogrodników i taniego kredytu nie pozwala na dalsze udo skonalenie tej gałęzi przemysłu. Pszczolnictwo nie weszło jeszcze na drogę racyonalnego i 27

Radom