gow, Skaryszew, Stromiec, Wielogóra, Wieniawa, Wierzbica, Wolanów, Zakrzów i Zalesice. W skład tych gmin weszło 8 osad miejskich, dawnych miasteczek. Każda gmina posiada swą kasę wkładowe zaliczkową. Radomska gubernia zajmuje środkową część południowej połowy królestwa polskiego, objętą przez dwie płynące granicami tej gubernii rzeki Wisłę i Pilicę. Stanowi ona większą połowę dawniejszej gubernii t. n. , z której przy nowym podziale królestwa w 1867 r. utworzono dwie gubernie dzisiejszą radomską i kielecką. Graniczy od północy z gub. piotrkowską pow. rawski i warszawską grójecki, od których oddziela ją Pilica. Wisła zaś od wschodu stanowi granicę od gub. lubelskiej pow. puławski, janowski a od południo wschodu oddziela ją od Galicyi pow. tarnobrzeski. Powyżej Połańca granica gubernii zwraca się ku północy, oddzielając powiat opatowski od stopnickiego gub. kieleckiej, poczem w dalszym ciągu południowa granica przytyka do pow. kieleckiego i włoszczowskiego, dochodząc do Pilicy. Obszar ogólny gubernii wynosi 224 33 mil kwadr. 10, 854 wiorst al. 12, 352 klm. kwadr. Częścią płn. wschodnią pow. radomski, kozienicki obszar gubernii wkracza w pas środkowych dolin Wisły, Warty, Bugu, rozdzielających wyżynę pojezierza bałtyckiego od południowych wyżyn. Środkowe powiaty gubernii opoczyński, konecki i iłżecki zajmują pofalowaną wyżynę, która służy za podnóże dla występującego w pow. opatowskim i przyległej części gub. kieleckiej pasma Łysogór. odnoga tego pasma i dźwigająca je wyżyna zajmują też obszar powiatu sandomierskiego, sięgając brzegów Wisły, nad którymi opadają stromą krawędzią Góry Pieprzowe. Pod względem geologicznym obszar gubernii przedstawia wielką rozmaitość w naturze i układzie warstw. Północna część gubernii, należąca do pasa nizin, przedstawia diluwialne piaski i gliny pow. radomski i kozienicki; środkową część wyżyna małopolska cechuje różnorodność występujących tu formacyi. Wyniosły taras w pow. koneckim, z którego rozchodzą się wody w trzy strony ku zachodowi i północy do Pilicy, a ku wschodowi do Wisły, składa się z piaskowca liasowego, który zajmuje południową część pow. opoczyńskiego i sięga wąskim pasem ku wschodowi w pow. iłżecki. Biała jura występuje na stokach tego wyniosłego tarasu od zachodu koło Sulej owa, Opoczna, na północ i od wschodu wąskim pasem ciągnie się na Iłżę do rz. Kamiennej. Stanowi ją źółtawobiały, zbity wapień. Brunatna jura towarzyszy białej, ciągnąc się na południe od niej szerszym pasem po za Iłżę do Ostrowca i brzegów Kamiennej. Przedstawicielami jej są piaski, piaskowce żelaziste, wapniste piaskowce, szare gliny. Z formacyą tą styka się wąski pas marglów kajprowych. Prawie przy ich zetknięciu występują między żelazistym piaskiem a glinami gniazdowe rudy żelazne głównie około Tychowa w pow. iłżeckim. Pokład ten ciągnie się od Mirowa w pow. radomskim, na wschód od Szydłowca do Bodzechowa w pow. opatowskim, ma długości 35 wiorst, szer. do 40 sażeni i grubości do 28 cali. Zakłady żelazne w Bodzechowie, Ostrowcu, Starachowicach na nim się wspierają. Kredowa formacya, stanowiąca wyżynę lubelską, przechodzi na lewy brzeg Wisły i występuje w pow. opatowskim, iłżeckim i kozienickim, szerokim pasem wzdłuż brzegów Wisły. Góra puławska stanowi północny kraniec, południowy zaś Lasocin i Gliniany. Składa się z białych kredowych margli. Największe bogactwo pojawów geologicznych spotykamy na obszarze pow. opatowskiego i sandomierskiego, w pasmie Łysogór i ich rozgałęzieniach. Obszar ten przedstawia pod względem układu warstw dwa prawidłowe łęki antyklinalne, ciągnące się w kierunku W. Pd. W. , przedzielone synklinalną doliną Łagowa. Łęki te rozpadają się ku zachodowi na kilka oddzielnych grzbietów, na wschód zaś ciągną się dwa tylko wyniosłe grzbiety od Słupi Nowej do Opatowa i od Łagowa do Klimontowa. Cztery niższe grzbiety giną pod napływami. Oś obu łęków tworzą łupki syluryjskie i piaskowiec szarowakowy; część środkową dolno dewońskie piaskowce i kwarcyty, skrzydła zaś boczne środkowo i górno dewońskie wapienie i łupld. Południowowschodnią część gubernii zalega płaska wyżyna, spadająca ku Wiśle, w której dawniejsze formacye, stanowiące przedłużenie warstw pasma łysogórskiego, pokrywa gruba warstwa loessu pow. opatowski i sandomierski a w części piaszczyste utwory lodowcowe wschodnia część pow. opatowskiego. W loessie tym wody powyżłabiały liczne jary o ścianach prostopadłych niemal, cechujące dorzecze Opatówki i pow. sandomierski w części zbliżonej ku Wiśle. Glinom loessowym zawdzięczają te okolice swą żyzną glebę pszenną i bogatą roślinność. Najwyższy punkt na obszarze gubernii Łysagóra wznosi się 1813 st. ang. , na północ od niej os. Słupia Nowa 922 st. rynek a na południe Łagów 922 rynek. Sandomierz wznosi się 721 st. poziom Wisły 46872 a Pieprzowe góry 728. opatów leży w dolinie wznies. 615. Pod względem hydrograficznym obszar gubernii rozdziela się głównie na dwa dorzecza Wisły i Pilicy, płynących granicami gubernii. Powiat konecki i opoczyński w przeważnej części, tudzież północnozachodni i północny pas radomskiego i kozienickiego należą do do

Radom