W rozbiorze kraju 1795 szkoła straciła fundusze z Potyczy 95938 i nabyła w Galicyi tytuł gimnazyum. W r. 1797 gmach szkolny zajęto na administracyą. Po 1809 mimo tytułu nie była szkołą departamentową i smutny żywot wiodła Łukaszewicz Hist. szkół. Geografia Stejna w liczbie znakomitszych gmachów podaje 1821 r. kolegium kś. pijarów utrzymujące szkołę wojewódzką. W 1861 r. było gimnazyum, szkoła realna, trzy żeńskie pensye Pamiętnik Re. Moral, 1861. Kościoły i klasztory. Wedle podań Długosza, bisk. krakowski Gedko, fundując kolegiatę w Kielcach w r. 1171, uposażył dziekanię nowej kolegiaty funduszami probostwa w St. Radomiu Mon. Biel, HI, 350. Dług. V, 80, Lib. ben. , II, 514, I, 443. W 1252 w uposażeniu benedyktynów sieciechowskich, Sadków jest tytułowany jako sąsiedztwo Radomia ad S. Petrum M. M. Aevi I, str. 42, co się też powtarza w opisie miejscowości opłacających czynsz papieżowi 1326 Tejner Mon. Pol. , I, 261, który wymienia, , rektora plebana od św. Piotra obok stałego wikarego w R. Kościół św. Piotra tak 1252 jak 1326 okazuje się punktem krystalizacyjnym R. Przy nim więc zapewne istniała plebania owa, służąca za uposażenie dziekanii kieleckiej 1171. Długosz Lib. ben. , II, 514, już nie wiedział nazwy kościoła, tem uposażeniom w Starym R. będącego, ale tradycya zapisana przez kś. Gackiego Pam. Rel. Mor. 1855, str. 342 nast. wie o górze św. Piotra mons S. Petri 1482, 1529 a potem Piotrówce należącej do 1819 r. do benedyktyków z Sieciechowa, która od 1790 do 1812 służyła za cmentarz grzebalny dla katolików obu Radomiów. Zdaniem ks. G. kościół św. Piotra stojący na owej górze usypanej jako kaplica zamkowa jest ową kaplicą, oddaną przez biskupa Iwona krakowskiego do obsługi benedyktynów z Sieciechowa w 1222 r. Gdy Kaźmierz W. założył Nowy R. , benedyktyni wznieśli tam nową kaplicę P. Maryi, a obsługujący obie benedyktyn miał tytuł praopositus cellae B. M. V. et capelae S. Petri 1447 i 1523 r. ob. Maszt. Bened. w Sieciech. , str. 245 246. Fundusz odtąd służący św. Piotrowi zyskał nazwę Maryackiego. Odnawiali kaplicę św. Piotra benedyktyni 1590, 1695, 1747. W 1802 została składem umarłych. Budynki plebańskie w ilości 8, istniejące jeszcze 1789, tak spustoszały, że plebanię, dzwonnicę i dzwony sprzedano do Piotrkowa 1810 za 2135 zł. dla zabezpieczenia kościoła zmienionego w magazyn. Lustracya 1773 Opis ręk. wbibl. Un. Warszawsk. 1850 oraz z 1787 Staroż. Polsk. podają w Starem mieście Farę i kościołek św. Piotra i Pawła pusty W 1744 r. wymieniają akta kapelana wspólnego u P. Maryi i u św. Piotra i Pawła kś. Gacki, klasz. Sieciech. , str. 248. Kś. Siarczyński Opis pow. radom. 102 i 105 powtarzając tęż samą powieść co kś. Gacki o górze sypanej za starem miastem gdzie kościołek pusty św. Piotra, najdawniejsze w tem mieście probostwo, bez parafii teraz do Benedyktynów należące; nic nie wie o kościele św. Piotra i Pawła, co świadczy o pomyłce w lustracyi 1773 i 1787 i akcie 1744 r. za św. Piotra. Drugim kościołem farnym Starego R. , jest kościół św. Wacława w rynku, wedle aktu 1774 fundow. przez Leszka Białego 1216 Pam. Rel. Mor. 1855. Kś. Siarczyński, przypisuje jego fundacyą pod tą samą datą, Bolesławowi Wstydliwemu, co w każdym razie świadczy o żywej ciągle tradycyi co do r. 1216 i fundatorów. Być może, że ów wikary stały w Radomiu znany 1326 r. obsługiwał ten kościół św. Wacława. Odnawiano go 1440 r. wedle aktu 1802. Bractwo ubogich zawiązało się przy nim 1523 i drugie imienia Jezus. 1747, cech kuśmierski śpiewał tu godzinki. o klątwach w tym kościele rzucanych czytamy 1738 39 Klasz. Sieciech. 139 142. W r. 1802 obrócono go na skład mąki, a parafią oddano w administracyą proboszczowi od św. Jana Chrzc. w Nowym R. W 1809 urządzono magazyn wojskowy, a w 1811 skasowano nawet ślad dawnych dwu parafij, stanowiąc jedną u św. Jana Chrzc. Krzyż z tego kościoła z błędną intytulacyą, iż pochodzi z katedry św. Wacława z datą 1380 przechowywano w Puławach kś. Gacki. Przy założeniu Nowego R. , jednocześnie z nowym zamkiem i murami, powstał trzeci kościół pod wezw. św. Jana Chrzciciela, z cegły, dzieło Kazimierza W. Długosz, liber. ben. , IT, 513. Wizyta 1793 r. błędnie fundacyą jego przypisała Kaźmierzowi II, za czem już poszła tradycya wielu dzieł historycznych. Kościół pierwotny był prostokątem. Z późniejszych ofiar mieszczan radomskich powstały tu liczne kaplice św. Krzyża 1426, fundacyi Teodora Dydka, stanęła u samego wejścia do kościoła Pam. Rel. Mor. , 1856, str. 489 499. Jej altarysta Mikołaj założył szpital za murami Nowego R. św. Ducha i fundusz kapliczny przekazał mu 1432 r. Druga kaplica warcabowska stanęła 1482 na płn. od zakrystyi do wieży, a jej uposażeniem folwark za bramą iłżecką i 3 łąki, z których jedna post montem S. Petri. Później zwano ją różańcową, od ołtarza św. różańca i zawiąząło się bractwo różańcowe, którego starsi 1681 r. przeznaczyli 10 fl. na szkołę Nowego R, . z warunkiem, by żacy umieli śpiewać w kaplicy psałterz. Na połud. znów stanęła kaplica kosnowska fundacyi Wojciecha i Anny Kościeniów 1495 r. także z fundacyą na szkołę Nowego

Radom