Grzegorza Massalskiego, podkomorzego grodzieńskiego Niesiecki, VIII, str. 3. Ona też funduje w r. 1599 kościół parafialny w R. p. w. św. Trójcy, Wniebowzięcia N. M. P. i św. Michała, uposażywszy go odpowiednio Akt erekcyjny na pergaminie w archiwum kościelnem. August II w r. 1703, nadaje miastu targi tygodniowe. W r. 1748 od Ejdziatowicza nabywa dobra R. Józef Pac, hr. na Horodyszczu i Dowspudzie, kasztelan ks. żmujdzkiego, starosta chwejdański i ziołowski Akt Tryb. Główn. 1749 r. 2 maja, No 102 103. Błędnie więc podaje Encykl. Olgerbranda, jakoby nabyte zostały od Raczyńskich, w których posiadaniu nigdy R, nic były. Pod rządem Paców nastają najświetniejsze czasy dla nędznej osady. Nowy dziedzic odnawia zniszczony kościół i hojnie go uposaża Przywilej w arch. koś. w r. 1751. Za staraniem właścicieli Stan. August wynosi R. do rzędu miast, lecz pożar w r. 1765 niszczy świeżo powstającą osadę. Prawem własności nabył je od Józefa hr. Paca z mocy aktu darowizny z d. 5 marca 1797 r. , oraz testamentu z d. 6 t. m. i roku Ludwik hr. Pac, generał dywizyi wojsk franc. i polskich. W skład dóbr R. , prócz miasteczka, wchodziły wsie Raczki, Lipówka, Witówka, Szczodrochy, Bolesty, Wierciochy i Wasilówka, wszystkie w pow. dąbrowskim, obwodzie i wdztwie augustowskim, wartujące 110, 000 talarów czyli złp. 600, 000 Wykaz hipoteczny w archiw. kośc. . Hr. Ludwik Pac, zawczasu myśląc nad podżwignięciem handlu i przemysłu, buduje cały szereg piętrowych kamienic w rynku, przeznaczając je na pomieszczenie kramów, wznosi w pośrodku rynku gmach z cegły, zwany kaffenhaus, którego ruiny dotrwały do 1864, a wyborna cegła w części użytą została do budującej się bóżnicy i domu na pomieszczenie magistratu. Sprowadzeni przez Paca osadnicy, z czasem zabudowali oddzielną ulicę, zwaną Niemiecką. Jednocześnie osadzeni zostali tkacze przy założonej w r. 1822 tu fabryce obrusów i serwet; istniejącej do r. 1830. Kościół paraf. , zniszczony podczas pożaru w r. 1765, z ruin i gruzów po raz trzeci na nowo wznosi 1811 1823, sprowadziwszy umyślnie artystów z Włoch Inw. koś. z r. 1841. W 1812 r. generał Pac walczy wciąż przy boku Napoleona. Powróciwszy w 1815 r. do dóbr swoich zaprowadza tu wzorowe gospodarstwo, i następnie uzyskuje dla R. przywilej na 6 jarmarków. Przyjąwszy udział w walce 1831 r. , zakończył życie jako wygnaniec na dalekim wschodzie. Rok 1831 sprowadził dotkliwe klęski na miasteczko. Domy będące własnością Paca zostały spalone i do szczętu zrujnowane akta magistr. . Rozległe na Litwie dobra Paców, a w ich liczbie i R. , w 1835 r. uległy konfiskacie. Odtąd miasteczko zostało własnością rządu. Z dawnych pamiątek pozostał tylko kościół w stylu włoskim, długi łokci 110, szeroki 20, wysoki 15 łok. Świątynia ta, po 226 latach od dnia założenia, dopiero w r. 1835 d. 27 września została poświęcona przez bisk. Stanisława Kostkę Choromańskiego, admin. dyec. augustowskiej. Po nad głównem wejściem umieszczony herb Lilija Paców a poniżej tablica marmurowa opiewa ważniejsze zdarzenia w historyi świątyni. Wewnątrz świątyni, beczkowate sklepienie której wsparte jest na 12 kolumnach jońskich, zwracają uwagę dwa pomniki wykonane z białego kararyjskiego marmuru, podobno dzieło Kanowy. Pomieszczone po obu stronach wielkiego ołtarza, na płytach jednakowej formy i wielkości przedstawiają w płaskorzeźbie, po lewej stronie na kolumnie z wyrytym herbem Paców, popiersie mężczyzny uwieńczone kwiatami; o nią wsparta postać niewieścia w stroju greckim, z Corona muralis na głowie, zdaje się opłakiwać zgon przedwcześnie zgasłego męża. Po prawej stronie naprzeciw pierwszego skrzydlata postać kobieca, unosząc się prawie w powietrzu, ryje na tablicy bohaterskie czyny zmarłego. U stóp jej, rzucone w malowniczym nieładzie, godła rycerskie. Piramidalne zaś zakończenie pomnika zdobi herb Paców. W aktach kościelnych niema wzmianki o tych pomnikach, tradycya tylko niesie a herby stwierdzają, iż poświęcone są pamięci jakiegoś Paca Ludwika. Brak napisów utrudnia sprawdzenie podania. Jeden z 6 ołtarzy bocznych przedstawia św. Maryą Magdalenę de Pazzi ur. 1566 we Florencyi, 1607, kanonizowana 1669, pędzel lichy, lecz godna uwagi, bogato rzeźbiona rama, z herbem Paców u góry. Też same godła zdobią i chór kościelny. W tyle świątyni wieża wysoka 38 łokci, mieści w sobie 4 dzwony, z tych największy 625 f. , p. t. św. Ludwika, przelany ze starego w r. 1834 w Broku, ozdobiony herbami Paców i Małachowskich. Par. R. , dek. augustowskiego, składa się z osady Raczek, wsi Lipówki i Witówki, w pow. augustowskim; tudzież wsi Małe Raczki, Wasilówki, Wierciochy, folw. Szczodrochy, wsi Włodzimierówka, Nieszki, folw. Nieszki, wsi Bolesty Stare, Bolesty Nowe, Rudniki, Choćki, Sidory, Rabalino, Podwysokie, Żyliny, Lipowe, Żubrynek, Krukówek, folw. Krukówka, Koniecbór, kolonii Koniecborskich, wsi Stoki, Kuryanki, Popaśnica, Józefowo, Franciszkowo, Bakaniuk, folw. Bakaniuk, Niemcowizna i folw. Wolaninowo, w pow. suwalskim. W 1886 r. obejmowała 5475 dusz, w tem mężcz. 2692, kob. 2783. W r. 1884 spisano aktów urodzin 217 męż. 115, kob. 102, ślubów 36, aktów zejścia 140 męż. 65, kob. 75. Najstarsze akty

Raczki