cze; dokoła podnosi się poziom, a w dali widnieją Bieskidy od południa, a wyniosłości morawskich gór od zachodu. Miasto posiada dwa kościoły katol. i kaplicę, kościół ewang. od 1830 r. , synagogę od 1829 r. , gimnazyum ewang. od 1819 r. , instytut głuchoniemych od 1840 r. , seminaryum dla nauczycieli w tego rodzaju zakładach, dwie prywatne wyższe szkoły żeńskie jedną prowadziły około 1861 r. urszulanki, szkołę żydowską prywatną, szkołę rzemiosł i kilka szkół elementarnych, sąd apelacyjny dla Górnego Szląska, główny urząd celny, stacyą schodzących się tu linii dróg żelaznych prawego i lewego brzegu Odry, most żelazny na Odrze z wiaduktem kolejowym, rynek zbożowy i towarowy, oparty na schodzących. się liniach komunikacyjnych kolejowych i wodnych, fabryki machin, wozów, dywanów, kamieni młyńskich, cygar i tabaki, młyny parowo, 15, 323 mk. 1872 r. , w tej liczbie 900 wojskowych. Dokoła miasta ludne przedmieścia, ogrodnictwo i warzywnictwo. W 1750 r. było 1577 mk. ; 1800 r. 3024; 1825 r. 5315; 1850 r. 9384; 1861 r. 11, 794 mk. i 946 wojsk. W tym ostatnim roku miasto miało 33 ulic, 637 dm. , bez przedmieść i przyległych osad wiejskich, wraz z któremi liczyło wtedy 19, 432 mk. Ludność przeważnie niemiecka, lecz katolicka w 3 4 częściach. Obszar miasta z ogrodami wynosi 168 mr. ; obszar gruntów miejskich zajmuje 550 mr, roli, 308 mr. łąk i od 1860 r. przyłączono 1000 mr. przedmieścia Neugerten. R. pojawia się na kartach dziejowych w początkach XII w. , jako siedziba wypędzonego przez braci Władysława II 1139 1162. Syn jego Mieszko otrzymał w dziale okrąg raciborski i cieszyński. W 1177 przebywa w R. wygnany Mieszko Stary z żoną i dziećmi. Otrzymawszy w dziedzictwie obwód opolski, piszą się książęta tutejsi opolskimi. Za rządów Kazimierza 1211 1230 otrzymuje R. prawo niemieckie. Mongołowie pod R. przeprawiają się przez Odrę i pustoszą okolicę a w 1255 r. palą i rabują miasto wracający z Prus krzyżowcy Ottokara czeskiego. Ks. Władysław otoczył miasto murem i przedmieścia osadził sprowadzonymi z Hollandyi kolonistami. W skutek rozdziału jego dzielnicy między czterech synów, stał się R. rezydencyą udzielnego księcia. W 1299 r. otrzymało miasto prawo magdeburskie. Rada miejska, co rok wybierana, składała się z 5 konsulów i 7 ławników. Po wygaśnięciu domu książęcego przeszło księstwo raciborskie jako lenne do Austryi 1532 r. i odtąd zmieniało często panów, zostając zwykle w zastawie. W 1609 r. cesarz Rudolf nadał R. stanowisko cesarskiego miasta Immediatstadt. W 1741 r. wraz z Szląskiem przeszło pod panowanie pruskie. Starożytny kościół paraf. p. w. św. Miriama wzniesiony został 1205 r. ; od 1416 do 1810 r. był kollegiatą. W 1430 r. wzniesiono przy nim polską kaplicę. Drugi kościół św. Jakuba jest dawnym poklasztornym, założonym w r. 1258 wraz z klasztorem dominikanów, rozebranym 1823. Istniał też klasztor dominikanek, których kościół oddany został w 1823 r. gminie ewangielickiej i przebudowany 1830 r. Zamek starożytny uległ ostatecznie w 1858 r. pożarowi, po którym odbudowany i w części znacznej obrócony został na browar. Dobrze przechowała się stara ostrołukowa kaplica zamkowa, która w 1283 r. przyłączona do kollegiaty, uposażona została wieloma prebendami. Ogród zamkowy służy za miejsce przechadzki miejskiej. Dobra należące do zamku raciborskiego, po wygaśnięciu książąt z linii Piastowskiej, zostały oddane 1532 r. wraz z księstwem lennem Austryi. W 1609 r. cesarz Rudolf sprzedał to dobra za 161, 977 zł. reń. baronowi Ton Mettich. Przechodząc rozmaite koleje, zostały te dobra nadane landgrafowi Wiktorowi Amadeuszowi księciu HessenRothenburg wzamian za odstąpione przezeń Prussom w 1815 roku posiadłości i dochody. Dobra te nabył poprzednio w 1812 r. kurfirst heski za 627, 751 talar. , który otrzymał w 1810 r. sekularyzowane dobra kościelne i poklasztorne kollegiaty, kościoła św. Krzyża i obu klasztorów raciborskich i po cystersach w Rudzie. Ponieważ z dobrami temi łączyły się prawa zwierzchnicze, przeto Fryderyk Wilhelm III aktem z 1821 r. wyniósł dobra na stopień zmedyatyzowanego księstwa, z prawem głosu w izbie panów i sejmie szląskim. Landgraf Wiktor Amadeusz ustanowił w 1829 r. z dóbr tych fidei komis dla swego siostrzeńca ks. Wiktora HohenloheWaldenburg Schillingsfuerst, Par. R. , dek. t. n. miała w 1869 r. 10251 kat. , 1952 ew. , 1197 izr. , 4 dyss. Dek. raciborski, dyec. wrocławskiej, miał 1869 r. 36963 kat. , 2363 ew. , 1381 izr. i 14 parafii Binkowice, Janowice, Krzyżanowice, Lubowice, Ostrogi, Pawłów, PolskiKrawarz, Raciborz, Rudnik, Ruderswald, Stara Wieś, Tworków, Wojnowice, Zabełków. Raciborski powiat, zajmujący południowy kraniec regencyi opolskiej, utworzony został w 1817 r. z części dawnego powiatu t. n. , obejmującego całe dawne księstwo raciborskie Raciborz, Rybnik, Żóraw i 147 gmin, ma 15, 73 mil kwadr. obszaru około 7 mil obszaru dawnego księstwa, 7 mil ks. TroppenJaegerndorf i do 2 mil państwa Oder berg czyli 339, 234 mr. W 1861 roku było 270, 000 mr. zajęte pod uprawę rolną, 57, 000 lasów i 13, 000 mr. pod budowlami, drogami, wodami. Graniczy od wschodu z pow. rybnickim, od północy z kozielskim, od zach, z głup

Raciborz