Grabowicz i Giertrudzie Chylewskiej 2 pusto wł. prawem wieczystem; mają też mieć wolne drzewo, mogą owce trzymać, piwo warzyć i wolność sprzedaży. Dan w Tucholi. R. 1771 d. 10 czerw. nadaje Anna Goltz, aby dopomódz sta rostwu, Stanisławowi Nowickiemu i jego żonie Konstancyi ur. Rzeźniczkowej, 2 puste Pilochowskie włóki; czynsz będą płacili podług in wentarza a podatki wiejskie wedle starego zwyczaju; będą mieli wolne drzewo budulco we, mogą też owce i bydło trzymać i w jez. ryby łowić, od tłoki będą wolni ob. Odpisy kś. Kujota w Peplinie. Kś. Fr. Raciążek, dawniej Raciąż, 1250 r. Radcis, Radciz, 1311 Radcens, 1316 Raczians, Radcens, Raczens, osada miejska, przed 1867 r. miasteczko, pow. nieszawski, gm. i par. Raciążek. Leży na wyniosłej krawędzi, zamykającej szeroką tu dolinę lew. brzegu Wisły, odl. 5 w. od Nieszawy, w stronie zach. płn. , około 3 w. od koryta rzeki, przy drodze z Nieszawy do Ciechocinka. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową, dom schronienia dla starców i kalek, urząd gminny, ruiny dawnego zameczku, 82 dm. , 782 mk. i 1071 mr. ziemi należącej do mieszczan. W 1827 r. było 69 dm. , 517 mk. ; 1864 r. 87 dm. , 890 mk. Jest to starożytny gród książęcy. Wątpliwy co do daty 1065 al. 1165 r. akt uposażenia klasztoru benedyktynów w Mogilnie podaje w liczbie osad składających opłaty klasztorowi Raciążek i Słońsk. W 1250 r. in Radcis Kazimierz, ks. łęczycki i kujawski, odstępuje bisk. kujawskiemu prawo kollacyi probostwa włocławskiego. W potwierdzeniu przez tegoż księcia posiadłości i przywilejów biskupich, wymieniono w liczbie wsi Radciz. Akt ten nadaje biskupom prawo polowania w lasach na obszarze między Złotoryą, Ciechocinem i Radaz Kod. dypl. Muczk. i Rzysz. , II, 43, 604. W potwierdzeniu posiadłości biskupich przez papieża Aleksandra VI w 1259 r. wymieniono castrum quod Raciąż dicitur cum omnibus pertinenciie suis ib. , 614. W 1259 r. Kazimierz, ks. kujawski, zabiera zamek raciąski bisk. Wolmerowi, który rzuca nań klątwę a sam chroni się do Łagowa w kieleckiem. Dopiero w 1267 r. kardynał Guido, legat papieski, polecił opatowi i kustoszowi klasztoru P. Maryi we Włocławku osądzenie i rozstrzygnięcie tej sprawy. Delegaci papiescy opat i kustosz klasztorny złożyli sąd we Włocławku i wysłuchawszy obu stron, wydali wyrok zalecający zwrot zamku wraz z obwodem biskupowi a książęcia uwolniono od klątwy Długosz, Hist. , ks. VI. W akcie z 1311 r. bisk. Geruardus oświadcza, iż castrum Radcens. .. mali homines de manibus nostris abstulerant a dopiero książęta Przemysław i Kazimierz odebrali takowy i zwró cili biskupom ib. , 641. Rozmaite akta biskupie datowane są z Raciąża Radcens, Raczens w 1320, 1342, 1348, 1349, 1351, 1355, 1362 r. W akcie biskupim z 1426 r. powiedziano o wsi Sosnka, że należy ad castellaniam nostram Raczansensem, . Na akcie z 1366 r. podpisał się Paulus pleban do Raczens. W 1316 r. Holibinus scultetus de Raczians kupuje wójtowstwo radziejowskie od Gerkona Kod. Muczk. , II, 648. W akcie z 1317 r. ib. , 208 występuje już inny sołtys Olbracht. Krzyżacy, których posiadłości i zamki sąsiadują przez Wisłę z R. , chciwie spoglądali na to warowne stanowisko z lew. brzegu Wisły. W 1330 r. Werner, mistrz pruski, wyruszył z silną armią, zdobył Nakło, Wyszogród i obiegł R. , do którego schroniła się szlachta z okolicy ze swem mieniem. Po kilkonastodniowem obleżeniu, Krzyżacy zrujnowawszy mury za pomocą machin i owładnąwszy studnią zamkową, zabrali sam zamek z mnóstwem jeńców, dopuszczając się licznych morderstw na bezbronnych Długosz pod 1330 r. . W 1358 r. Kazimierz W. pojednał tu, Jana biskupa poznańskiego, z Ziemowitem, ks. mazowieckim i warszawskim, i spór między nimi rozstrzygnął, zalecając z nowo zakładanych wsi dawać dziesięciny biskupowi. Obecni byli Maciej, bisk. włocławski, i Władysław, ks. gniewkowski. Tenże Maciej zbudował odbudował zamek w R. W 1375 r. Ulrych V. Osten z Drdzenia, popierając sprawę ks. Władysława Białego, chciał zająć R. Opanował dzwonnicę, lecz straż zamkowa odparła napad. Biskupi tu często przemieszkiwają. Tu w 1383 r. umiera bisk. Zbilut, sparaliżowany od kilku lat; tu po jego zgonie odbywa kapituła obiór następcy, szukając bezpiecznego miejsca wobec nacisku Dragosza, starosty sieradzkiego, popierającego kandydaturę własnego brata. W 1404 r. w czasie Zielonych Świątek odbywa się tu walny zjad, na który przybywa Jagiełło z Witoldem i gronem senatorów a ze strony krzyżackiej w. mistrz Konrad v. Jungingen z gronem komturów. Zawierają obie strony układ, oddający Krzyżakom Zmujdź a zastrzegający wykup ziemi dobrzyńskiej przez Jagiełłę za 40, 000 zł. W 1410 r. Jagiełło przybywa tu z Przypustu pod Nieszawą i ztąd wyrusza statkiem do Torunia. W tymże roku w święto Poczęcia P. Maryi odbywa się w R. zjazd między Jagiełłą a w. mistrzem Henrykiem t. Plauen, celem układów o zawieszenie broni. Przebywa tu król w 1414 r. i wzywa potajemnie znoszącego się z nim byłego mistrza Henryka v. Plauen, by schronił się do zamku raciąskiego, lecz Jan Kropidło, ks. opolski, biskup włocławski, bawiący wówczas w R. , ostrzegł o tem Krzyżaków, którzy zapobiegli Raciążek