słowicki, odstąpił resztę w 1546 r. Baltazarowi z Promnitz, bisk. wrocławskiemu. Dalsze koleje podane w dziejach miasta. Obszar księstwa w 1861 r. wynosił 18 mil kwadratowch. Obejmowało ono 18 wsi kościelnych i miasta Pszczyna, Mikułów i Beruń. Dobra książęce, obejmujące z lasami 144, 533 mr. , zajmują trzecią część obecnego powiatu a więc 6 1 2 mil kwadr. Lasy same zajmowały 100, 730 mr. ; przeważnie iglaste, gdyż liściastego było tylko do 6000 mr. Dawniejszy obszar dóbr był o wiele większy, zajmowały one prawie cały dzisiejszy powiat pszczyński i część bytomskiego. Częściowe sprzedaże od XVI w. uszczupliły je niezmiernie. Pszczyński powiat stanowi obecnie część dawniejszego, utworzonego w 1817 r. i obejmującego 27 mil kwadr. odłączone części weszły w skład pow. rybnickiego a także bytomskiego i raciborskiego. Położony między 36 16 i 36 55 wsch. dług. a 49 53 i 50 15 płn. szerok. , obejmuje 18 85 mil kwadr. 420, 969 mr. pruskich. Od północy graniczy z pow. bytomskim i częścią toI szeckogliwickiego, na zach. z rybnickim, na wschód i południe ze Szląskiem austryackim i Galicyą, od których dzieli powiat Wisła i Przemsza. Północna część powiatu spoczywa na starszej formacyi węglowej, południową zajmuje młodsza trzeciorzędna formacya. Co do układu poziomego jest to wyżyna, sięgająca pod Mikułowem w górze Łaziska do 1116 st. par. n. p. m. Najwyższy taras wyżyny przypada na okolice Mikułowa, w których wiele wyniosłych punktów przechodzi 1000 st. Najniższy punkt, poziom Wisły przy Zabrzegu w okolicy Berunia, ma 720 st. Podkład warstwy rodzajnej stanowią warstwy piasku, żwiru i glinek, zmieszane z brunatnymi żeleźniakami, piaskowcami i łupkami gliniastymi; w południowej części pod tym podłożem znajduje się warstwa 600 st. gruba gliny wapnistej, pokrewnej z podobnym pokładem wiedeńskiej kotliny. Pod wierzchnią warstwą rodzajną często spotyka sie tak zwana kurzawka, ruchoma z wodą zmieszana piaszczysta glinka. Przez obszar powiatu przechodzi linia działu wodnego Wisły i Odry. Większa część powiatu należy do dorzecza Wisły, która, wijąc się w nieustannych zakrętach, tworzy linią graniczną powiatu na przestrzeni 6 mil. Od ujścia Przemszy pod Czarnuchowicami po Wiśle zaczynają chodzić galary. Przemsza na przestrzeni 1 3 4 mili od Dzieckowic do Czarnuchowic płynie granicą powiatu. Wody środkowej wyżyny powiatu prowadzą do Wisły Gostynia niem. Gostine, utworzona z połączenia strumieni od Zgonia, Zawiści i Łazisk Górnych, płynie przez Gostyń, prowadzi wody łąk i bagien, uchodzi na południe od Jedlina; Pszczynka ob. i Korzyniec, wypływający ze Zwierzyńca pszczyńskiego, niedaleko źródeł Rudy, dopływu Rudy, prowadzi wody leśne do Wisły między Wolą i Jedlinem. W okolicach Berunia, Jaroszewic, Brześcia i Łąki istniały wielkie stawy, mające od 1000 do 3000 mr. obszaru, lecz zostały już dawno osuszone i zamienione na łąki lub pola orne. Lasy tutejsze a szczególniej należące do księstwa pszczyńskiego, obfitują w zwierzynę, nawet grubą. W lasach księstwa, w leśnictwie Międzyrzecz, utrzymują żubry, przychowek z daru pochodzącego z puszczy białowieskiej. Klimat, skutkiem wyniosłego położenia i blizkości Karpat, ostrzejszy niż w północnych powiatach Szląska. Dojrzewanie zbóż i żniwa są tu o 14 dni zwykle późniejsze niż w okolicznych powiatach. Ludność powiatu jest przeważnie polską, wyróżnia się czystością języka od innych części Szląska. W 1840 r. było 62, 547 mk. , 1858 r. 71, 273 mk. , 1861 r. 75, 725 mk. w tej liczbie 8413 Niemców. W 1871 r. ludność wynosiła 79, 177 mk. , w tej liczbie 89 katol. , 9 ewang. i 2 żydów; mówiących po polsku było 87 apo niemiecku 13 według urzęd. wykazów. Z miast przeważnie polskiem jest Mikułów, w Pszczynie zaś znaczną większość stanowią niemcy. Nieżyzna gleba i ostry klimat stanowią warunki nieprzyjazne dla pomyślnego rozwoju rolnictwa. Przemysł leśny smolarnie, terpentynarnie itp. produkta drzewne i górniczy dobywanie węgla, galmanu, wapna oraz oparte na nim gałęzie fabrykacyi wielkie piece, huty szklane, cynkowe, żelazne. Solankowe źródła, obfite w jod, w Goczałkowicach posłużyły do urządzenia dość uczęszczanego zakładu kąpielowego. Jak zwykle na wyżynach, rozwinęła się tu wielka własność i utrzymały skutkiem tego znaczne obszary leśne. Na 420, 969 mr. obszaru przypada 228, 479 mr. roli, 3076 mr. ogrodów, 32, 479 mr. łąk, 8945 mr. pastw. , 136, 216 mr. lasu i 11, 724 mr. wód, dróg i nieużytków. Przeszło trzecią część obszaru 144, 533 mr. zajmują dobra księstwa pszczyńskiego, prócz nich w 1861 r. było 30 dóbr rycerskich, zajmujących 67, 054 mr. W ogóle powiat składał się z 2 miast, 1 osady targowej, 111 gmin wiejskich i 7 nowych kolonii. Prócz tego było 34 folwarków dominialnych, 53 kolonii, wiosek, oddzielnych części wsi, 77 odrębnych osad młynów, hut, leśnictw, karczem. Rzadkością są wsie złożone ze skupionych w jedną całość osad, gdyż zwykle siedziby wieśniaków są porozrzucane i mieszczą się na cząstkach należącej do nich ziemi. Pod względem kościelnym powiat dzielił się w 1861 r. na 24 parafie, należące do dekanatów pszczyńskiego 8 parafii, bieruńskiego 8 parafii i źórawskiego Sohrau 7 par. . Jedna parafia należała do dek. bytomskiego. Ewan

Pszczyna