pruska ob. Thiele, Die juedischen Gauner in Deutsch. . Herb miasta wyobraża w czerwonem polu dwa na krzyż złożone klucze, nad któremi znajduje się litera P. ; herb książąt Hohenlolie, używany w nowszych czasach, jest świeżego pochodzenia. Kościół parafialny p. w. św. Maryi Magdaleny istniał w XIII wieku; bisk. poznański Andrzej z Bnina nadał nową erekcyą w r. 1446. W miejsce starego kościoła, który pogorzał wraz z miastem 16 maja 1631 r. , stanął nowy murowany około 1640 r. staraniem biskupa Andrzeja Szołdrskiego. Poświęcił go w r. 1654 bisk. Floryan ks. Czartoryski. W r. 1602 dnia 2 czerwca odbył Wawrzyniec Goślicki, bisk. poznański, w kościele pszczewskim kongregacyę synodalną trzech dekanatów pszczewskiego, Iwó weckiego i grodziskiego. Istniała też kaplica św. Wojciecha za miastem i druga w Policku. Par. pszczewską dek. zbąszyński składają obecnie Chłop, Breifrei, Heinrichswaldau, Janowo, Kuligowo, Pąchowskie Holendry, Policko, Rasiński folwark, Roińskie, holendry, Silno, Sophienhof, Stoki, Stołuń, Swięchocin, Szarcz, Waldecke, Wilhelmsruh, Zajezierny młyn i Zielomyśl. W 1873 r. było 4928 dusz. Dawniej liczono jeszcze do par. Łowin i Trzebiszew; osady z niemieckiemi nazwami powstały w nowszych czasach. Probostwo pszczewskie ma 499 03 ha, t. j. 267 26 roli, 44 45 łąk, 69 48 pastw. , 98 98 lasu, 4 09 nieuż. i 14 77 wody; cz. doch. grunt. 2204 mrk. Szkoła istniała w P. około 1640 r. Szpital założony w r. 1566 przez Adama Konarskiego, bisk. poznańskiego, stał za miastem jeszcze w r. 1725. Kościół protestancki powstał za rządów pruskich. W 1860 r. parafia obejmowało 894 dusz w 8 os. , obok 2461 katol. Dzieje P. wiążą się ściśle z dziejami kościoła. Wspominane w rocznikach Wielkopolskich pod r. 1091 Psechen Rechen, w Pomn. Dz. Pol. , II, 796 i 874 nie jest ani Regą Rzeczą na Pomorzu, jak objaśniają wydawcy przywiedzionych Pomników, ani Pszczewem, jak przypuszcza Wuttke Staedteb. d. L. Posen, 268, lecz Drzeniem Driesen nad Notecią, gdzie w r. 1092 Władysław Herman pokonał Pomorzan. W r. 1256 występuje kapelan pszczewski Sommersberg. II, 87; r. 1259 był P. już własnością bisk, poznańskich Kod. Wielk. , 379. Dnia 25 paźdz. 1276 r. bawił tam biskup Mikołaj. Jakkolwiek bisk. Andrzej dzieląc archidyakonat poznański w r. 1298 na dekanaty nie wymienia Pszczewa, lecz Wronki i inne, zdaje się, że nazwa archidyakonatu pszczewskiego nie ustaliła się od razu i wahała przez pewien czas między Wronkami a Pszczewem. Archi dyakon Jakub zwany pszczewskim między r. 1360 i 1363, zowie się też wronieckim tegoż r. 1363. W r. 1327 wzywa papież Jan XXII, ażeby przyjść w pomoc Piotrowi, dziekanowi poznańskiemu, dla odzyskania grodów Pszczew, Bytyń i Pniewy, tudzież innych posiadłości kościelnych. W 1350 r. król Kazimierz nadając mieszkańcom dóbr biskupich różne przywileje, wymienia między niemi P. , który pozostał w ręku biskupów aż do upadku Rzpltej. Sporządzony w r. 1564 inwentarz majątku biskupiego wylicza następujące z P. dochody. Przy mieście było 11 łanów osiadł. , z których płacono po 24 grosze; 5 zagród pustych, od których płacono rocznie 28 gr. ; 4 jatki rzeźnicze, z których każda składała kamień łoju; pasieki dostarczały 10 ćwierci miodu, a dawniej całą beczkę, ale barć jedna spustoszała, odeszły ćwierci 2 miodu. Item barć una wójtowska, która dworowi należy. Mieszczanie, którzy warzą piwo, dostawiają 5 1 5 ćwiertki słodu do młyna. Wymiarnego dają od każdego słodu wierteli 2, a od każdego waru płacą gr. 2 i 3. Połowę tych pieniędzy pobiera biskup, a drugą połowę kościół miejscowy. Jezior w okolicy P. posiadał biskup 9, t. j. miejskie czyli Pszczewo, Chłop, Wędromierz, Stołuń Stobeń, Pieczniewo, Golin, Przydrożne, Szarcz i Mielno; na wszystkich niewodem robią, tylko na Mielnie nie. Ibidem najmują włoków, od każdego dają per florenum 4 i obroki trzykroć w tydzień. Item census setny. Item hortulani. Przy folwarku biskupim znajduje się wójtowstwo advocatia mansorum. Siać można na zimę i wiosnę około 5 małdrów; z łąk zbiera się mniej więcej 3 stogi. Przy folwarku są 3 stawy. Młynów posiada biskup dwa Zajezierny i Borowy, a wsi 12 Dormowo, Głażewo, Kuligowo, Łowin, Silna, Stoki, Stołuń, Swięchocin, Szarcz, Trzebiszew pod Skwirzyną, Wojciechowo pod Międzyrzeczem i Zielomyśl. Z całego klucza pszczewskiego pobierał biskup w gotowce 119 1 2 grzywien 8 gr. 191 złp. 14 gr. , owsa małdrów 10, łoju 4 kamienie, kapłonów 41, kur 208, jaj 52 1 2 kopy i 20, miodu 3 1 2 beczki i 2 ćwierci. Wiecznego składano 25 kur i pewną ilość owsa Kś. Jabczyński, Dolsk, 95 8. Dobra te z obszarem kilku mil kwadratowych zabrał rząd pruski i wraz z innemi, leżącemi na Kujawach i w Kaliskiem, sprzedał za 99, 250 talarów księciu HohenloheIn gelfingen. Wartość ówczesną tych dóbr ceniono na 800, 000 tal. ; roczne z nich dochody wynosiły 50, 000 tal. J. Loewenberg, D. enth. Posen, III, 44 i 58. Prócz wspomnionego powyżej archidyakona Jakuba, zachodzą w dyplomatach Mikołaj 1369 1371 r. , Piotr 1376 1385 r. i Dzierżysław pod r. 1396; ostatnim archidyakonem pszczewskim był Antoni Umiński. Archidyakonia pszczewska posiadała wieś Giecz, w pow. średzkim. Dekanat pszczewski, przeniesiony obecnie do Zbąszy

Pszczew