mującego się tym przemysłem. Zubożałe miasto ożywia się tylko w dni targowe poniedziałki, środy i piątki i w jarmarki 2 stycznia, 19 marca, 1 maja, 25 lipca, 4 października i 19 listopada. Podana przez Tatomira wiadomość, jakoby już w 1281 r. istniało miasto Przeworsk nie jest popartą przez odpowiednie świadectwo. Do 1340 r. był P. wsią ruską na pograniczu ziemi sandomierskiej, nadaną przez Kazimierza W. Janowi z Melsztyna Leliwicie. Nakielski pisze Miechovia, 344, że w r. 1393 Jan, biskup lubuski, przywilejem wydanym w Fuerstenwaldze 28 kwiet. t. r. , przychylając się do prośby Jana z Tarnowa woj. sandomierskiego, erygował w mieście P. parafia; biskupi lubuscy mieli bowiem przed Kazimierzem W. powierzoną sobie od papieży jurysdykcyą nad katolikami Rusi i wykonywali ją jeszcze jakiś czas po dekrecie Grzegorza XI z r. 1375. W następnym r. 1394 zatwierdził Maciej, biskup przemyski, akt fundacyjny i oddał parafią miechowitom. Kościołem parafialnym był wówczas kościół św. Katarzyny, który stał do r. 1744, kiedy go wizytował bisk. Sierakowski Wacław. Zgorzał on w 1634 r. wraz z miastem i później miał drewniane sklepienie. Kiedy rozebrany niewiadomo. Uposażeniem parafii było kniazie dworzyszcze. W r. 1428 powiększył Spytek z Tarnowa to uposażenie, poczem ks. miechowici rozpoczęli 1430 r. budowę teraźniejszego kościoła, którą ukończono 1473 Miechovia, 441 i 533. Budowali go proboszczowie Dominik i Mikołaj. Ten ostatni powiększył znów uposażenie parafii nabywając 1450 r. wieś Ujeznę od Rafała Tarnowskiego. W tym czasie rozpoczęto budować kościół i klasztor bernardynów, których sprowadził Rafał Tarnowski, marszałek w. kor. , około 1467 lub im tylko wzniósł budynki, jeżeli założycielem był Spytek; byli to bowiem bracia. W 1470 wcielili oni za przywilejem Kazimierza Jagiellończyka P. do ordynacyi jarosławskiej, co jednak Zygmunt I uchylił w 1519 r. Były to najświetniejsze czasy F. , wkrótce bowiem rozpoczęły się klęski. W 1498 r. Stefan, woj. wołoski, wraz z Tatarami napadł na P. i zniszczył. Podziemne chodniki i pieczary dla ukrycia mienia, które według podania wtedy pourządzano, miały się ciągnąć od kościoła bernardynów aż do kościoła w Gniewczynie. Miasto odbudowało się wkrótce, bo 1509 r. uzyskał Spytek z Jarosławia przywilej dozwalający mieszczanom pobierać z mostów na Mleczu i Wisłoku myto po 6 denarów od wozu ładownego a po groszu od konia i wolu. Po nowym napadzie Tatarów rozpoczął Jan Tarnowski otaczać miasto murem w 1512 r. W tym czasie otrzymali bernardyni od Klemensa VII bulę, ustanawiającą odpust dla pomagających w obwarowaniu klasztoru, pozwolono zbierać jałmużny na zakupno dział i prochów a prowincyał otrzymał prawo rozgrzeszania tych zakonników, którymby się trafiło przy obronie klasztoru zadać śmierć nieprzyjacielowi. Prawdziwość buli z 31 grudnia 1523 r. zatwierdził bisk. krak. Tomicki 1525 r. W aktach z XVI w. są wzmianki o czwartym kościele kaplicy drewnianym, p. w. M. Boskiej, za bramą krakowską. W r. 1527 było już miasto obwarowanem, bo Zygmunt I uznając, że mieszczanie należycie utwierdzili je munitione opportuna cinxisse i na obronę dalsze czynili nakłady, opuścił im na prośbę Jana Tarnowskiego, kaszt. wojnickiego, po 10 grzywien z 40 grzywien szosu. W 1550 r. uzyskali mieszczanie uwolnienie od wszelkich ceł, prócz granicznych. W tyra czasie przeszedł P. z rąk Tarnowskich w posagu Zofii, córki Jana Amora Tarnowskiego, do ks. Konst. Ostrogskiego. Sprzeciwiał się temu brat Zofii Krzysztof, kaszt. wojnicki, i prowadził dłuższy proces, który wygrał. Po jego śmierci jednak wyszła wdowa za Jana z Stemberku Kostkę, woj. sandom. Zmarła ona w Gorliczynie 1580 r. pozostawiając dwie córki Annę Ostrogską, wojewodzinę wołyńską, i Katarzynę, czwartą żonę Prokopa Sieniawskiego, dziedzica Brzeżan. Trzecia córka Małgorzata zmarła za życia matki, pochowana w Przeworsku. Na jej dworze przebywał Mikołaj Sęp Szarzyński. P. odziedziczyła Anna. Gdy w 1613 r. pogorzało miasto, wyjednała zaprowadzenie jarmarków na św, Zofią, na Podwyższenie św. Krzyża i na św. Walentego. Niedługo potem 1624 spustoszyli P. Tatarzy a w 1634 nawiedził miasto pożar. W 1648 r. okupiło się miasto Kozakom i Tatarom. W 1625 wniosła Zofia, córka Anny z Kostków Ostrogskiej dobra przeworskie w wianie Stanisławowi Lubomirskiemu, woj. ruskiemu, i odtąd zostają stale w tej rodzinie. W skład dóbr wchodziły P. Przedmieście, dwa wójtostwa i folw. Nowiny, Grodzisko, Gniewczyna, Grzęska, Gorliczyna, Rozborze, Kielnia, Grodziska Wola, Tryncza, Mirocin, Mokra Strona, Wola Polańska, Białobrzegi, Nowosielec i Wólka Brzozowa. Dwa razy jeszcze niszczono miasto. W r. 1656 zdobyli je Szwedzi i wzięli znaczną kontrybucyą, co zaś pozostało zabrały oddziały Rakoczego, który je 1657 zajął. Cellarius Amsterdam 1659 nazywa P. oppidulum. Sejm 1677 r. ,, widząc ruinę miasta przez inkursye nieprzyjacielskie zaprowadził nowy jarmark na św. Jakuba Ap. , nadając mu prawa jarmarków jarosławskich, ustanowił skład wina i potwierdził dawne przywileje. Podnosiło się znów miasto staraniem dziedziców, szczególniej Elżbiety z Czartoryskich Lubomirskiej i Zofii z Krasińskich Lubomirskiej. Po śmierci ks. marszałkowej Lubomirskiej odtworzono, za pozwoleniem ces. Franciszka I, ordynacyą

Przeworsk