po skończeniu której odśpiewano Te Deum w kościele bernardynów. W czasie modłów załamała się podłoga nad grobami kościelnemi. W 1770 r. otoczono P. i Skaryszew usypanymi okopami z powodu morowej zarazy. Według testamentu Bohomolca w skład par. Skaryszew wchodziły P. , Brudno, Ząbki, Grodzisko, Kawęczyn Gocław, Targówek, Kamień i Grochów. Nazwa Praga powoli wchodzi w użycie na oznaczenie całego ogółu osad leżących na prawym brzegu Wisły. Obok założonych dawniej miasteczek powstają nowe tak zwano jurydyki na obszarach nabytych przez Lubomirskich, Kazanowskich, Czartoryskich. W 1782 r. pożar niszczy drewnianą osadę. W 1791 r. komisya policyi podzieliła Pragę na dwa wydziały siódmy, po lewej ręce Brukowanej ulicy i ósmy po prawej stronie tej ulicy. W 1792 r. P. jurydyki bisk. kamienieckich i trzech wspomnianych rodzin ma 14 ulic, 254 posesyi, Skaryszew i Kamień 18 ulic, 206 posesyi dzisiejsza ulica Targowa i okoliczne, Golendzinów 4 ulice i 46 posesyi. Według szczegółowego wykazu podanego przez Al. Wajnerta, wszystkie posesye są drewniane, z wyjątkiem 6 kamienic i browarów. Korzon podaje Wewn. dzieje Polski za Stan. Augusta, I, 289 ludność P. w 1787 r. na 6700 głów. Choć w latach następnych wraz z wzrostem Warszawy w czasie wielkiego sejmu wzmagało się zapewne zaludnienie P. , to znowu po 1792 r. nastąpił odpływ niestałej, łatwymi zarobkami ściągniętej ludności. W 1794 r. nie było chyba więcej jak 7000 mk. Chwilowo jednak i to przed pamiętnym szturmem przybyła tu pewna liczba wieśniaków okolicznych, spędzonych do sypania wałów a w części i chroniących się przed nadciągającem wojskiem, tudzież mieszczan warszawskich, którzy jako ochotnicy pracowali w liczbie 3000 w październiku około połowy nad budową fortyfikacyi, a przed szturmem w nocy z 3 na 4 listopada stawili się ale w znacznie mniejszej ilości kilkuset do obrony szańców. Wobec sprzecznych ze sobą relacyi rossyjskich, pruskich i polskich trudno ściśle oznaczać ilość walczących. Korzon przyjmuje następne cyfry 13, 637 wojska, 3200 mieszczan warszawskich, 6700 mieszkańców Pragi i nieoznaczoną cyfrę napływowej ludności, ogółem do 24, 000. Z tej cyfry niewielka tylko część zdołała się przedrzeć do Warszawy, z którą komunikacyą przerwano przez zniszczenie mostu, reszta o ile nie dostała się do niewoli według raportu Suworowa 438 oficerów i do 16000 żołnierzy znalazła śmierć. Pomiędzy poległymi byli generałowie Jakub Jasiński, Paweł Grabowski i poseł z wielkiego sejmu Korsak. Drewniane zabudowania przedmieścia spłonęły do szczętu. Suworów przyjmuje deputacyą warszawską w namiocie, siedząc na pieńku. Dopiero 9 listopada odbudowano most na Wiśle. Zaledwie zaczęła się P. odbudowywać, gdy znowu w 1807 r. z polecenia władz wojskowych francuzkich ufortyfikowano ją i w tym celu rozebrano znaczną ilość domów spis domów tych podaje Gazeta Warsz. z 1807 r. Nr. 100, klasztor bernardynek i kościołek skaryszewski. W 1831 r. znowu na tych samych prawie polach, na jakich walczono w 1656 r. , stoczoną została w d. 25 lutego walka zwana zwykle Grochowską od głównego punktu rozległego pobojowiska. Do 1860 r. P. jest spokojnem, nieludnem przedmieściem, miejscem wycieczek letnich mieszczan warszawskich, podążających tu łodziami lub po drewnianym łyżwowym moście wprost ulicy Bednarskiej do pragskich ogródków na miód, piwo, kurczęta i t. p. Przeprowadzenie kolei warszawskopetersburskie z dworcem na Pradze 1860 r. , zbudowanie stałego żelaznego mostu na Wiśle otwarty 1864 r. , następnie kolei terespolskiej 1865 i nadwiślańskiśj 1876 r. , wywołało szybki wzrost ludności i współczesne zabudowanie główniej szych ulic murowanemi, piętrowemi kamienicami. Zaprowadzono oświetlenie gazowe wodociągi, założono na piaskach nadwiślańskich rozległy park, poprawiono bruki, sprostowano ulice, wreszcie przeprowadzono linie tramwajowe, otwarto gimnazyum a obecnie parafia katol. pragska zamierza wznieść nowy kościół. Parafia ta po zamknięciu kościołka w Skaryszewie przeniesioną została do kościoła bernard. Rząd pruski zabrał dochody probostwa i wyznaczył wzamian 300 tal. rocznie. Kościół i klasztor bernardynów rozebrano z powodu wznoszonych fortyfikacyi w 1811 r. Pozostała tylko kaplica loretańska. Przy rozbiorce oszacowano kościół skaryszewski na 100, 000 złp. a bernardyński na 329, 344 złp. Sumy te miał wypłacić skarb na budowę nowego kościoła. Do 1853 r. mała kapliczka loretańska służyła za kościół dla parafii pragskiej, która w 1854 r. ma 3210 dusz a w 1860 r. 6240 obejmuje Pragę i wyliczone wyżej przyległe wioski. Dopiero w 1853 r. rozszerzono kaplicę otaczając dokoła obszerniejszą budowlą z wieżą, ściany której utworzyły okalający kaplicę korytarz. Zaludnienie przyległych przedmieść doprowadziło cyfrę parafian do 28, 650 w 1884 r. . Budowa nowego kościoła ma się rozpocząć w 1888 r. Do dziejów P. odnoszą się następujące druki Relatia krótka o domeczku nazareńskim Najświętszej Panny dla pospolitego pożytku ludzi. .. którzy chcą nabożeństwo w domeczkach Jej. .. , mianowicie w Pradze przy Warszawie zażywać, wydana z klasztoru pragskiego Warszawa, 1642, ob. Enc. Orgelbr. , t. XXVI,

Praga