miejska z 6 klasami, 6 nauczycielami i 368 uczniami, także druga dla uboższych, licząca 130 uczniów i prywatna szkoła kat. z 1 klasą. Niemiecka nazwa Rieseoburg pochodzi od starego terytoryum pruskiego Resin, Resen i Risen. P. są schludnem miasteczkiem. Ciasno zabudowane, leżą na pagórku, który z dwóch stron otaczają jeziora, z zachodniej Zamkowe SchlossSee, 1330 Lewencz zwane a z wschodniej Młyńskie Muehlen See, dziś już nieomal całkiem osuszono. Niedaleko za miastom na północ ciągnie się jez, Dzierzgoń. W objaśnieniach archeol. Prus zachodnich podaje Ossowski, że znaleziono tu młot starożytny z gnejsu str. 100. P. były dawniej rezydencyą bisk. pomezańskich, którzy je sami nazywają Castrum nostrae habitationis a. 1371. Zamek zbudował biskup Albert według Dusburga Ser. rer. Pruss. , I, 204 r. 1276, według bezimiennego kanonika sambijskiego r. 1277 Ser. rer. Pruss. , I, 280. Przy zamku powstała równocześnie osada, której biskup Rudolf r. 1330 nadał prawo miasta. Włók było 83, do kościoła należało 6. W oznaczeniu granic wymieniona jest także biskupia winnica. Oprócz tego zapisał biskup miastu jeszcze 7 włók, stanowiących dziś folwark Piątki; sądownictwo zaś zastrzegł sobie samemu ob. Voigt Cod. dipl. Pruss. , II, 131 i Cramer, Gesch. Pomesaniens, str. 75. W drugiej połowie XIV w. napotykamy tu kilkakrotnie litewskich książąt jako gości; tak r. 1379 Świdrygiełłę, r. zaś 1381 Waydotę ob. Ser. rer. Pruss. , III, 111 i 115. W czasie wojny r. 1410 i 1414 zajęli Polacy miasto, które r. 1414 wraz z zamkiem zgorzało ob. Ser. rer. Pruss. , III, 345, nie zaś jak powiada Długosz r. 1422. W 13letniej wojnie r. 1454 stanął i biskup pomezański z początku po stronie związku, ale po klęsce pod Chojnicami musiały się P. poddać zakonowi, który odtąd silną tu utrzymywał załogę. Gdy r. 1520 znów wojna wybuchła, spalili Polacy przedmieście i zmusili bisk. Joba, poplecznika Albrechta, do zawarcia pokoju. Tymczasem zaczęła się i tu szerzyć reformacya i już około r. 1524 ordynował Erhard v. Queiss Wawrzyńca Morgenstern, którego tu sam Luter przysłał ze Słupska w Pomeranii, na predykanta. Według topografii Goldbecka z r. 1789 odprawiali tu luteranie polskie nabożeństwo i posiadali także polską szkołę miejską ob. Kętrz. , O ludn. pols, , str. 210. Po pokoju krakowskim 1525 zostały P. punktem śródkowym nowego starostwa Hauptamt Riesenburg, w którem leżały miasta. , Biskupiec i Kisielice; parafii zaś luterskich 13 Biskupiec, Piotrowice, ., Gdakowo, Stanko, Riesenkirch, Lisnowo, Trumieje, Trumiejki, Pławty, Rodowo i Nowa Wioska ob. Hist. Comp. Geogr. v. Toeppen, str. 281. O utrzymanie zamku tutejszego, stojącego na płn. zachodniej stronie miasta, starano się już dla togo, że leżał nad głównym traktem między Berlinom a Królewcem i dla tego nieraz dostojnych w sobie mieścił gości. W 1556 r. przebywał tu ks. pruski Albrecht i ks. meklemburski Jan Albrecht na zebranym wtedy synodzie, roku 1629 zaś elektor brandenburski Jerzy Wilhelm, r. 1635 tegoż posłowie przeznaczeni do pertraktacyi ze Szwedami. Poeta Eobanus Hessus, który od r. 150913 zajmował wybitne stanowisko na dworze bisk. Joba, wysławia zamek tutejszy jako odznaczający się wieżami i basztami. Niedaleko zamku, tuż nad Liwną, stała dawniej wieża zwana gdańską. R. 1688 zniszczył ogień wielką część miasta i zamku, który odtąd coraz bardziej podupadał. Za zezwoleniem władzy zaczęli mieszkańcy z kościoła zamkowego i wieży gdańskiej używać materyału do swych domów. R. 1787 d. 11 paźdz. wielki pożar spustoszył czwartą część miasta i zamek, w którym się mieściło mieszkanie prezesa regencyjnego, urząd domen królewskich, magazyn wełny należący do tutejszego cechu sukienników i królewski magazyn zbożowy dla włościan. Dziś pozostały już tylko grozy i szczątki murów, tylko sklepy jeszcze całkowicie się zachowały. Widoki dawniejszego zamku podają Hennonberger Erklaerung der Landtafel z r. 1595 i Hartknoch Altes und neus Preussen z r. 1684. Prócz kościoła zamkowego była jeszcze kaplica zamkowa capella minor castri nostri 1421; dalej refektarz większy refectorium i mniejszy cenaculum, a w zachodniej stronie studnia Schlossbrunnen. Znajdują się też jeszcze dziś dobrze zachowane ganki podziemne ob. Zeitsch. d. Westpreuss. Gesch. Ver. , 1882, zeszyt VII, str. 49 55. Kś. Fr. Prace 1. Duże, wś i fol. i 2. P. Małe, wś i fol. , pow. grójecki, gm. Komorniki, par. Tarczyn, odl. 10 w. od Grójca. P. Duże mają 223 mk. , młyn wodny zwany Korczyk. W 1827 r. było 20 dm. , 195 mk. P. Małe mają 165 mk. Fol. P. Duże rozl w 1884 r. 1167 mr. gr. or. i ogr. mr. 659, łąk mr. 72, past. mr. 99, lasu mr 307, nieuż. mr. 30; bud. mur. 4, z drzewa 8; płodozmian 6polowy, las nieurządzony. Wś P. Duże 08. 34, z gr. mr. 344. Fol. P. Małe rozl. w 1873 r. 1025 mr. gr. or. i ogr. mr. 699, łąk mr. 61, past. mr. 42, lasu mr. 194, nieuż mr. 29; bud. mur. 2, z drzewa 13; las nieurządzony; młyn wodny. Wś P. Małe os. 24, z gr. mr. 28. 3. ., fol. , pow. ma kowski, gm. i par. Płoniawy. Br. Ch. Prachenau, wś, pow. zgorzelicki. Do 1815 r. należała do saskich Łużyc. W 1841 r. 333 mk. 1 kat. . Prachersdorf, ob. Ballupoehnen.

Prace

Prace

Prachenau

Prachersdorf