wie nadawali miastu jarmarki Zygmunt I i Stefan Batory. Jarosław Skotnicki arcybiskup na miejsce dawnego zrujnowanego kościoła wzniósł tu piękną świątynię z kamienia w stylu ostrołukowym, i poświęciwszy ją w 1380 r. erygował przy niej kolegiatę. Kościół ten, obecnie parafialny, dotąd się przechował i stanowi jedyną ozdobę ubogiej osady. Czyt. Łaski, Lib ben. I, 510 608; II, 202 208. Folw. K. w 1868 r. wraz z dwoma młynami nadany został jako majorat sekretarzowi stanu Nabokowowi. Par. K. , dek. włoszczowski dawniej kurzelowski, 3327 dusz. Gmina K. należy do s. gm. okr. VI w os. Secemin, st. poczt. we Włoszczowy. Obszar gruntu wynosi 8748 mr. , ludność 3198 głów 1867. W gminie są. 6 młynów wodnych, 1 tartak i papiernia i 1 szkoła początkowa. Br. Ch. Kurzelów. Długosz, Lib. ben. III, 71, wymienia w par. Skawina wś t. n. , własność klasztoru zwierzynieckiego. Kurzelowa 1. Wielka, wś, pow. uszycki, gmina Mukarów, parafia Mińkowce, leży nad rzeką Uszycą, o 28 wiorst od miasta powiat. Uszycy. Ma i66 dm. , 714 mk. , 577 dzies. ziemi włośc, 2170 dzies. dworskiej z Siniakówką i Kurzelówką. Cerkiew ś. Trójcy ma 35 dzies. ziemi, 769 parafian. Majątek K. należał do dóbr królewskich; 1616 r. posesorami byli Ciemierzyńscy, na mocy sumy zapisanej jeszcze przez króla Władysława, i utrzymywali dobra K. przez cztery dożywocia; dochód z niej określony był 278 złp. Następnie K. należała do dóbr jezuickich; nabył ją Szydłowski. Dziś Wilczewskich. 2. K. Mała al. Kurzelówka, wś nad Uszycą, pow. uszycki, gm. Mukarów, do 400 mk. , 79 dm. , 304 dzies. ziemi włośc. Cerkiew pod wezw. ś. Michała ma 47 dz. ziemi i 711 parafian. O wsi K. Wielkiej czytamy w art. Pługa Gaz. Warsz. z r. 1855 Jest tu podziemne źródło, tryskające strumieniem z rozpadliny skały, z której nieraz wynosi szczególnego rodzaju pstrągi, półarszynowej wielkości. P. Szewicz oglądał z nich jednego, który wszakże nie był Większy nad ćwierć arszyna, miał boki upstrzone purpurowemi centkami jak zwykle a grzbiet złotemi co nie należy do pospolitych cech tego gatunku. Okoliczni mieszkańcy starali się rozmnożyć tę rybę po innych strumieniach, ale daremnie; żyć ona może tylko w rodzinnem miejscu, a jest tak delikatną, że ginie za lada nieostrożnem dotknięciem. Złapana w źródle i wpuszczona do rzecznej wody w słoju, niebawem ziycha, przyczem powoli centki złote całkiem znikają, purpurowe blednieją, a wreszcie ze stratą życia staje się zupełnie białą. Źródło, wynoszące te śliczne rybki z rozpadliny, bezwątpienia się łączy z podziemnym rezerwoarem, w którym się one płodzą. W ogóle źródła podobkie bardzo są liczne i mają wiele rozmaitości tak w swoim składzie, jak i we wpływie na ludzkie zdrowie. Ale szczególniej wielka dolina w nowouszyckim letniowieckim powiecie, słynie obfitością źródeł mineralnych. Dolina ta ciągnie się po nad rzeką Uszycą, aż do jej ujścia do Dniestru, na przestrzeni sześciudziesięciu wiorst długości, a najwięcej pół wiorsty szerokości; odznacza się prześlicznemi widokami, bogatą roślinnością, zdrowym klimatem i zawiera wiele pięknych wiosek i miasteczek, z których celniejsze K. , Mińkowce, Basza, Kalus. W K. są żelazne i siarczane źródła. Żelazne na wschód od wioski, w lesie, w głębokim jarze; siarczane na zachód, na pochyłości góry, a o 1 nich zapach siarki czuć się już daje w odległości 30 kroków. Z niemałym trudem dostawszy się do żelaznych źródeł, Szewicz zauważył, że chociaż pięć z nich leży jedno blisko drugiego, przy wspólnej obfitości żelaznych cząstek, wielka zachodzi w nich różnica pod względem temperatury jedno jest ciepłe, drugie zimne, trzecie umiarkowane; dwa ciepłe źródła odznaczały się przytem ostrym smakiem. W jedno z nich na próbę wrzucił p. Szewicz stalowe krzesiwko, któro po sześciu minutach całe się rdzą żelazną okryło. Oprócz mineralnych, godne jeszcze uwagi we wsi K. źródło nadzwyczaj zimne, znajdujące się w pobliżu drewnianej cerkwi, które w swoim biegu dochodząc do krawędzi skały, spada stamtąd w dolinę, tworząc kaskadę 50 stóp wysoką. Miejscowi mieszkańcy wychwalają zbawienny wpływ na zdrowie kąpieli pod tym wodospadem. W połowie jego wysokości jest w skale grota, formująca rodzaj łazienki, która nieco wstrzymuje bystry spad wody, a stąd w niej kąpiel bez porównania lepsza, niż w dolinie, gdzie gwałtowny prąd katarakty dotkliwie czuć się daje, a nawet i niebezpiecznym być może. Łazienka, utworzona przez grotę, jast zabytkiem odleglejszych czasów; można tam widzieć dotąd bardzo wyraźnie wykuty w skale wizerunek Bogarodzicy, przed którym, według podania, modlił się lud podolski, szukając schronienia przed tatarskiemi hordami. Kurzelówka, rzeczka, bierze początek śród piasków pod Dankowem w pow. włoszczowskim, płynie przez Kurzelów ku zachodowi i wpada z praw. brzegu do Pilicy. Długa 6 w. Por. Brzozówka. J. Bliz. Kurzelówka, ob. Kurzelowa Mała. Kurzelowo, ob. Kurzyjama. Kurzemie, ob. Kurlandya. Kurzeniec 1. mko nad rz. Pienią, pow. wilejski, w 2im okr. polic, o 138 w. od Wilna, o 8 w. od Wilejki, przy trakcie z Mińska do Dziany, bardzo handlowe, 2218 mk. R 1866 mko miało 208 dm. , 1269 mk. Własność Górczynów i innych. Była tu do 1872 r. paraf.

Kurzelów

Kur

Kurzelów

Kurzelowa

Kurzelówka

Kurzelowo

Kurzeniec