przeszkody, jakiemi są brak słowności, niechęć zastosowania się do zwyczajów przyjętych w handlu zagranicznym, a wreszcie brak przedsiębierczości u producentów, niemniej niedogodności brzegów morskich i przystani kurlandzkich, tudzież niedostateczne jeszcze środki komunikacyjne i niski stopień przemysłu krajowego. Przedmiotem handlu wywozowego są przedewszystkiem płody gospodarstwa rolnego, jak zboże, którego wedle wykazów komór celnych wywożą stąd za granicę corocznie około półtora miliona pudów, tudzież len i siemię lniane. Drugim artykułem wywozu jest drzewo, przeważnie masztowe i budulcowe. Po płodach gospodarskich rolnych i leśnych najważniejszym artykułem wywozu zagranicznego są skóry z wołów i krów, sierść i szczeć. Wywóz za granicę, który ze wschodniej części K. uskutecznia port ryski, z zachodniej zaś kurlandzkie portowe miasta Lipawa, Windawa i Połąga, w r. 1880 dochodził do 1, 838, 000 rubli. Do gubernij rosyjskich wywożą z K. wódkę, gips, wyroby bursztynowo i niektóre artykuły przemysłu fabrycznego i rękodzielniczego, który, jak wiadomo, w głębi cesarstwa na jeszcze niższym stoi stopniu rozwoju. Co się tyczy dowozu artykułów z zagranicy, to ton w K. wedle wykazów miejscowego biura statystycznego w r. 1880 wynosił 1, 594, 000 rubli. Przedmiotami dowozu są mianowicie takie, których K. nie wydaje, jak kawa, herbata, kakao, cukier, sól, korzenie, owoce południowe, ryż, śledzie, wina i rozmaite wyroby rękodzielnicze. W ogóle dowóz dostarcza K, I tego, czego z natury mieć nie może, lecz nadto uzupełnia niedostatecznie rozwinięty przemysł i produkcyą krajową. Najhandlowniejszemi miastami kurlandzkiemi są Mitawa, Lipawa i Windawa. Wielkie jarmarki kurlandzkie odbywają się w Lipawie, Mitawie, Bowsku, Iłukszcie i Nerecie Nerft. Dowóz towarów na jarmarki w r. 1880 w Lipawie przechodził 60, 000 rubli, w Mitawie 28, 000, w Bowsku 22, 000, w Iłukszcie 14, 000 i w Nerecie 12, 000. Lubo i inne miasta i miasteczka K. mają oprócz targów tygodniowych po kilka jarmarków rocznie liczą w K. ogółem jarmarków 158, atoli na żadnym z nich, za wyłączeniem 5ciu powyżej wymiemonych, dowóz towarów nie dochodzi nawet do 10, 000 rubli. Czasem kontraktów w K. jest św. Jan Chrzciciel wedle nowego stylu, w której to porze Mitawa przez parę tygodni niezwykłym się odznacza ruchem. Dla ułatwienia kredytu dla handlu, przemysłu i rolnictwa służą liczne dosyć w kraju banki, zakłady kredytowe, kasy oszczędności, towarzystwa zaliczkowe, zakłady ubezpieczeń i towarzystwa gospodarskie. Z zakładów kredytowych wymieniamy Kurlandzkie Towarz. kredytowe der Kurländische Creditverein, którego obrót roczny przechodzi znacznie 15 milionów rubli, następnie Bank miejski Lipawski die Libausche StadtBank, tudzież kasy oszczędności kurlandzkiego towarz. kred. Creditvereins Sparkasse, miejską mitawską Mitausche StadtSparkasse i lipawską Libausche Sparkasse. Wkłady coroczne do tej ostatniej przechodzą 1 milion rubli. X. Podział kraju. Kurlandya pod względem sądowym podzieloną jest na 5 okręgów Oberhauptmannchaften, a pod względem administracyjnym i policyjnym na 10 powiatów Hauptmannschaften, tak iż na każdy okrąg czyli oberhauptmaństwo przypadają dwa powiaty czyli hauptmaństwa. Każdy zaś powiat, oprócz znajdujących się w nim miast i miasteczek, obejmuje mniejszą lub większą liczbę parafij, których K. ogółem liczy 34. W każdej z tych parafij znajduje się oddzielne probostwo ewangelicko luterskie z głównym zborem protestanckim, mającym niekiedy kilka zborów filialnych w tejże parafii. Każda z 34 parafij kurlandzkich ma osobny zarząd parafialny i pod względem administracyjnym podzieloną jest na gminy, zarządzane przez osobne zarządy gminne. Przyjrzyjmy się bliżej temu podziałowi kraju. Nazwy 5 ciu okręgów są następujące mitawski, zelburski, tukumski, goldyński i hazenpocki. A okrąg mitawski składają powiaty dobleński i bowski, z których każdy podzielony jest na 4 parafie; a do powiatu dobleńskiego należą parafie mitawska, dobleńska, grenchofska i zessawska; b do powiatu bowskiego, parafie bowska, ekawska, neugutska i baldońska. Okrąg mitawski, niezależnie od probostw protestanckich, liczy jeszcze 3 probostwa rzymskokatolickie, jedno miejskie i dwa wiejskie, a mianowicie 1 kościół parafialny rzym. katol. w Mitawie, 2 kśł paraf. rzym. katol. w Liwenberzie i 3 kśł paraf. katolicki w Szenbergu. Do tego ostatniego należy kśł filialny katol. w Ekhofie, tudzież kaplice filialne w mieście Bowsku i w dobrach Kurmen, stanowiących ordynacyą hr. Komorowskich. B okrąg zelburski składają powiaty frydrychsztacki i iłukszteński; a do frydrychsztackiego należą trzy parafie zelburska, nereteńska i aszradzka; b do iłukszteńskiego zaś tylko dwie, a mianowicio dyneburska i überlautzka. Okrąg zelburski, niezależnie od swych nielicznych probostw protestanckich, posiada aż 8 parafialnych kościołów wiejskich rzym. katol. i 7 filij a mianowicie 1 kśł paraf. katol. w Iłukszcie, z filiami w dobrach Swiętmujży, Szlosberku i Stalmujży; 2 kśł paraf. katol. w Suboczu; 3 kśł paraf. katol. w Bebrze z filią w Rubinie; 4 kśł paraf. katol. w Dwecie z filiami w Podunaju i Jakobsztacie; 5 kśł paraf. katol. w Biernie z filią w Matuliszkach; 6 kśł paraf. katol. w Łaukiesie; 7

Kurlandya