liściŁotysze nabywają nie tylko znaczniejsze obszary ziemne na wsi, ale i nieruchomości po większych miastach. Wielu z zamożnych włościan K. wysyła obecnie swych synów nie tylko do szkół powiatowych i gimnazyów, lecz nawet do uniwersytetu dorpackiego lub do wyższej szkoły politechnicznej w Rydze. Niemal każda większa gmina łotewska ma tu swoje towarzystwo śpiewów chóralnych Gesangverein. Łotysz kurlandzki zachowuje prastare obyczaje i zwyczaje, ma liczno podania i pieśni ludowe, troskliwie zbierane i ogłaszane przez uczone towarzystwo łotewskoliterackie die lettischliterärische Gesellschaft, którego zasłużony wieloletni prezydent rezyduje w Doblenie. Por. art. Doblena, t. II, str, 63. Lud ten, pod wpływem odmiennych warunków bytu, przez samą przyrodę podanych, jak również skutkiem oddziaływania innoszczepowych sąsiadów i zmięszania się z rozmaitemi obcemi napływami, rozdzielił się na dwie główne grupy, górnej i dolnej K. Oberländler und Unterländler, t. j. Bewohner des Oberlandes und des kurischen Unterlandes, odróżniających się pomiędzy sobą strojem, zwyczajami a nawet odmienną gwarą i odmienną pisownią. Mieszkańcy górnej K. przeważnie rzym. katol. wyznania pod każdym względem najwięcej są zbliżeni do Łotyszów polskoinflanckich, mieszkańcy zaś dolnej K. do Łotyszów gub. inflanckiej czyli ryskiej. W dolnej K. mieszkający Łotysze żyją rodzinami, odosobnieni jedni od drugich, zwykle w dolinach nad brzegami jeziór i strumieni, zupełnie tak, jak ich spółplemiennicy w gub. inflanckiej czyli ryskiej; w górnej zaś K. przeciwnie zbierają się już razem i tworzą wioski jak polskoinflanccy Łotysze, do czego skłaniają ich przyrodzone własności kraju i gęstsze zaludnienie. Kiedy bowiem wyłączymy rozległe lasy i bagna całkiem niezamieszkałe, na 1 milę kw. wypadnie w górnej K. przeszło 2000 mieszkańców. Klasę posiadaczy ziemskich w całej K. stanowią starodawne krzyżackie rody niemieckie, których część atoli za czasów rzpltej najzupełniej się spolonizowała. Ci w wielkiej części przesiedlili się na Litwę lub do Inflant polskich, ale przestali się zaliczać do uorganizowanego w r. 1620 stowarzyszenia rycerskiego najstarszej szlachty kurlandzkiej die kurländische RitterschaftsCorporation, posiadającego 5 dóbr rozległych w K. i najrozmaitsze przywileje. To też wszyscy członkowie tych rodzin, tak jak i ich przodkowie, znajdują się w księgach mieszczących w sobie spisy genealogiczne izby rycerskiej kurlandzkiej, do której wyjątkowo i kilka staroszlacheckich polskich rodzin przyjętych zostało, dla dania im możności posiadania dóbr w granicach E. Go do szlachty kurlandzkiej niemieckiej, charakterystyczne jej znamiona już w przeglądzie dziejów tej prowincyi po części uwydatniono zostały. Cechują ją i dotąd gościnność, rycerskość i butność. Ludność miejską stanowią w K. mieszczanie niemieccy i rozsiani pomiędzy nimi Rosyanie, po większej części jako kupcy. Mała liczba rodzin szlacheckich niemieckich, po większej części tylko czasowo miasta tutejsze zamieszkujących, na uwagę zasługiwać nie może. Natomiast uwzględnić należy t. zw. stan literacki Literatenstand, do którego zaliczają w E. wszystkich mieszczan co studya uniwersyteckie odbyli, a więc rodziny adwokatów, lekarzy, duchownych protestanckich, nauczycieli zakładów najrozmaitszych, wyższych urzędników miejskich, dyrektorów fabryk, techników i t. p. ; wszyscy oni tworzą wyższą, częstokroć bardzo inteligentną warstwę społeczeństwa miejskiego. Ludność małomiejska przeważnie się składa z Izraela, w małej zaś tylko części z innych narodowości, jako to Litwinów, Polaków, Łotyszów, Rusinów i Rosyan. VI. Płody. Między płodami kopalnemi K. występują przedewszystkiem płyty wapienne, wapno, gips, glinka ogniotrwała, węgiel brunatny, ochra, bryły eratyczne granitu, bursztyn i torf. Do największych kamieniołomów K. należy alszhofski w parafii amboteńskiej; dostarcza on płyt wapiennych i wapna, którego pokłady uchodzą za niewyczerpane; w tejże parafii znajdujemy rownież kamieniołomy dostarczające kamieni młyńskich, płyt na trotoary i posadzki i kamieni szlifierskich. Nie braknie w K. i łomów kamienia budulcowego i do szutrowania. Liczne łomy gipsu napotykamy przeważnie na brzegach Dźwiny, w parafii baldońskiej i w całym powiecie bowskim; najgłośniejsze atoli są łomy gipsu pod Dünhofem. Ochrę znajdujemy w majętnościach Hofcumberge i Assern, a torfu, który w K. znajduje się w wielkiej obfitości, dostarczają torfowiska tu i ówdzie po całym kraju porozrzucane; najbardziej takowych korzystają mieszkańcy okolic bezleśnych Bowska, Dobleny i Hazenpotu. Więcej wszakże niż w płody kopalne obfituje K. w płody roślinne. Roślinność K. przedstawia nam bowiem 777 rozmaitych gatunków 777 PflanzenSpecies; wedle niektórych botaników istnieje ich tu nawet przeszło 1000. Najrzadsze z nich napotykamy w powiecie tukumskim, którego flora szczególniej się bogactwem odznacza. Do owoców, z większem powodzeniem uprawianych, należy przedewszystkiem gruszka. Bery kurlandzkie kurische Butterbirnen, dostarczane przeważnie przez powiat bowski, znane są ogólnie w prowincyach nadbaltyckich. Niektóre miejscowości w K. pod względem klimatycznym tak są korzystnie położone, że w nich nie tylko winogrona, ale morele

Kurlandya