galią pozostała wcieloną do cesarstwa rosyjskiego na prawach osobnej gubernii z pozostawieniem w niej wszelako niektórych właściwości, tudzież ustaw i praw miejscowych. Ziemia piltyńska das Stift Pilten jednocześnie z K. poddaje się dobrowolnie berłu rosyjskiemu; do roku 1817 pozostaje zarządzaną osobnemi prawami, a od roku 1817, w którym konstytucyą ziemi piltyńskiej ostatecznie zniesiono, najzupełniej się wciela do gubernii kurlandzkiej. Por. art. Hazenpot III, 44. V. Ludność, K. według Siemienowa w r. 1863 liczyła 567, 078 mieszkańców. Spis ludności z r. 1881 wykazał ich wszakże 646, 000 płci obojga; na 1 milę kw. przypada zatem 1305 dusz. Najgęściej zaludnionym jest powiat dobleński, w którym, jak wiadomo, leży sama Mitawa, najrzadziej zaś północnozachodnia część K. a mianowicie powiat windawski. Rozpatrując stopień zaludnienia w poszczególnych powiatach, otrzymujemy następujące liczby w pow. dobleńskim przypada na 1 milę kwadr. 1800 mieszk. ; w powiatach grobińskim, bowskim i iłukszciańskim 1500; w powiat. hazenpockim i tukumskim 1200; w goldyńskim 1050; w talseńskim 975; w frydrychsztackim 900, nakoniec w windawskim około 700. Cyfry powyższe czerpiemy z prac Heykinga, przed dziesięcioma laty ogłoszonych. Dokładne obliczenie ludności dokonane z końcem grudnia r. 1881 okaże wkrótce rzeczywisto zaludnienie kraju. K. rozsiedloną jest w 21123 osadach, w tej liczbie jest miast 11, miasteczek 16, wiosek włościańskich 780 a przysiołków 19698, obszarów dworskich 698, probóstw protestanckich 25, rzymskokatolickich 12, leśnictw skarbowych KronFor steien 27, podleśnictw skarbowych KronUn terforsteien 17, innych folwarków skarbowych niezaliczonych do obszarów dworskich 17, wolnych wiosek Freidörfer 7 i 2 wolne przysiołki. Wolne wioski i przysiołki zamieszkują tak zwani królikowie kurlandzcy KurischeKoenige. Są to uprzywilejowani od wieków włościaniełotysze, noszący to miano jeszcze z czasów krzyżackich. Podług pochodzenia plemiennego, ludność K. rozdziela się na rodzimą i napływową. Rodzimą tworzą Łotysze, Liwowie i Niemcy. Łotyszów jest 80, Liwów 0, 34, Niemców 8, całej ludności kraju. Liwów w r. 1880 liczono zaledwie 2646 pici obojga; przebywają oni obecnie już tylko na piaszczystem wybrzeżu morskiem północnego krańca K. , gdzie szeroki pas ziemi, błotnisty i zarosły lasami, oddziela ich od Łotyszów zamieszkujących wnętrze kraju. Por. niżej art. Liwowie. Ludność napływową tworzą Litwini, Rusini, Polacy, Rosyanie, Żydzi i Cyganie. Polaków jest 1, 67 całej ludności kraju, Litwinów 2, 66, mówiących po rosyjsku Rusinów tudzież Rosyan ogółem 2, 24, Żydów 6, 74, Cyganów 0, 02. Polaków i Litwinów stosunkowo najwięcej znajdujemy w tak zwanej górnej K. , Rusini osiedlili się przeważnie tamże na brzegach Dźwiny. Co do Rosyan i Żydów, ci przebywają głównie po miastach i miasteczkach, a tylko rzadko po wsiach. Ci Rosyanie, którzy w K. wsie zamieszkują, należą przeważnie do sekty roskołów starowierców. Podług wyznania jest cała ludność K. chrzesciańską, wyjąwszy Żydów i Cyganów. Polacy, Litwini i część Rusinów są obrządku rzymskokatolickiego, Niemcy przeważnie wyznania luterskiego, a w małej tylko cząstce reformowanego czyli kalwińskiego; Łotysze po większej części luterskiego, w mniejszej zaś rzymskokatolickiego; Liwowie są wszyscy bez wyjątku lutrami. Podług wyznania liczą w K. protestantów 81, 46 całej ludności kraju, katolików 9, 2, izraelitów 6, 74 prawosławnych 1, 6 i roskolników 1. Ludność wyznania protestanckiego posiada w Kurlandyi 148 zborów luterskich a 1 tylko zbór kalwiński w Mitawie. ludność rzymskokatolicka K. podzieloną jest na dwa dekanaty dekanat semigalski czyli górnej K. i dekanat kurlandzki obejmujący dolną K. Do pierwszego należy 7 parafialnych i 9 filialnych kościołów, do drugiego 9 parafialnych a 7 filialnych kościołów i kaplic. Oba dekanaty katolickie wchodzą w skład dyecezyi żmujdzkiej. Ludność prawosławna liczy ogółem 14 cerkwi i należy do eparchii ryskiej. Ludność wyznania mojżeszowego w każdem mieście kurlandzkiem, a nawet w niektórych pomniejszych mieścinach, ma swoje synagogi. Podług zajęcia jest ludność K. przeważnie rolniczą. Zajmujący się rolnictwem i utrzymujący się z dochodów rolnictwa wynoszą około 85 całej ludności kraju, zatrudnieni zaś w sferze przemysłu i handlu tylko 11; liczba utrzymujących się z usług osobistych wynosi zaledwie 4. Lud łotewski w K. w ogóle mało się różni od Łotyszów inflanckich. Por. wyżej art. Inflanty, tom III, str. 278 290. Z natury swej więcej dobrych niż złych posiada skłonności; gdzie nie uległ demoralizującemu wpływowi sąsiednich miast, jest religijnym, wiernym i usłużnym. Przywiązuje się do tych, którzy mu dobrze czynią, a rzadko bywa mściwym. Przymioty te dobre przyćmiewa niekiedy gnuśność lub opieszałość lecz prawie nigdy brzydki nałóg pijaństwa. Lud ten od r. 1817, w którym tu już miała miejsce emancypacya włościan, nadzwyczajne zrobił postępy. Został pracowitym, dbającym o podniesienie i ulepszenie gospodarstwa, o porządniejsze, wygodniejsze i zdrowsze pomieszkanie, o oświatę, o zaoszczędzenie sobie grosza i o zabezpieczenie się w zapasy w ziarnie. Kapita

Kurlandya