si i łączy się ostatecznie z rozległym płaskowyżem litewskim. Na północ zaś ciągnie się ta wyżyna bez przerwy i tworzy trzy grzbiety niejednakowej szerokości i długości; to rozdzielają dorzecze rzeki Aa od dopływów dorzecza Wenty. Zachodni z tych trzech grzbietów, który bystra Abawa przecina, zniża się i pochyla ku jeziorom Uzmajteńskiemu i Pusseńskiemu; wschodni zaś i średni, połączywszy się w jedno pomiędzy miasteczkami Talsen i Piltyniem, wytwarzają tak zwany taras talseński czyli wyżynę talseńską, mającą od 300 400 stóp wysokości, napiętrzoną górami, poprzerzynaną licznemi parowami i wąwozami tudzież głębokiemi a wązkiemi dolinkami. Dla tego znaną jest ogólnie pod nazwą kurlandzkiej Szwajcaryi. Zachodnia połać wyżyny kurlandzkiego półwyspu w swej połudn. wschod. części przedstawia znaczne wyniosłości, z których tak zwana góra moskiewska po łotewsku Krywukałns sięga 622 stóp wysokości i stanowi miejsce najwynioślejsze w całej K. Z tej okazałej góry rozchodzą się w kierunku południowym długie pasma wzgórz, a w kierunku zachodnim dostrzegamy tam krótsze łańcuchy pagórków, ciągnące się ku stronie morza. Na północ od Amboten wierzchowina ta, zniżając się stopniowo, ciągnie się ku Hazenpotowi, gdzie już liczy zaledwie 300 stóp wysokości, a około wsi Sznepeln dochodzi znowu do przeszło 400 stóp wysok. Tam wystrzeliły góry Warduppen 432 stóp wys. i Zilberberg 404 stóp wys, . Od Zilberbergu odrywają się krótsze pasma gór w kierunku zachodnim ku morzu, a dłuższe, ciągnące się w kierunku północnym, tworzą tak zwane góry kurmalskie, które, coraz bardziej się zniżając, zbliżają się do rzeki Wenty w kierunku zachodnim od Goldyngi. Co do nizin kurlandzkich, to najrozleglejszą z nich jest tak zwana nizina mitawska. Obejmuje ona cały bieg rzeki Aa od połączenia się potoków Muszy i Niemunia i jej licznych dopływów, a w kierunku północnowschodnim rozszerza się ku brzegom morskim gubernii inflanckiej czyli ryskiej. Niemal środkowy punkt tej głównej niziny kurlandzkiej stanowi Mitawa, sięgająca zaledwie stóp 12 po nad poziom morza. Oddalając się od Mitawy dostrzegamy wyraźnie jak powierzchnia podwyższa się stopniowo. Nizina ta, obejmująca 43 mile kwadr. , nieposiada żadnego miejsca, któreby się wynosiło więcej niż 100 stóp nad poziom morza. Znaczne niziny napotykamy również w północnej części kurlandzkiego półwyspu. Opisana powyżej wyżyna tego półwyspu, w okolicy rozległego jeziora Uzmajteńskiego przechodzi w żyzne chlebodajne równiny a następnie w niziny, pokryte bądź bagniskami, bądź rozległemi lasy, które przecinają liczne rzeki i strugi. Na tej przestrzeni napotykamy zaledwie dwie małoznaczące wypukłości z odłamów granitu i piasku złożone. Żadna z nich nie sięga wyżej jak 100 stóp nad poziom morza, jak to plastycznie uwydatniają orograficzne karty prof. Rathlefa. Pierwsza z tych wypukłości na nizinie kurlandzkiego półwyspu znajduje się pomiędzy jeziorami Pussen i Popen, druga zaś, położona w okolicy Dondangen, znaną jest ogólnie pod nazwą gór sinych Blauberge, spadających stromo do rozległego bagniska. Od tych tak zwanych gór sinych odrywa się w kierunku północ. wschodnim pasmo niewysokich wzgórków, ciągnących się do przylądku Domesnez, gdzie tworzą nader niebezpieczną dla żeglugi rafę piaszczysta. Naj wynioślejsze miejsca tej pagórkowatej części nizin kurlandzkiego półwyspu stanowią wzgórza Jungfrauer i Szliterhof, z których drugie, znaczniejsze, swą wysokością sięga zaledwie stóp 180. Skład geognostyczny K. nie przedstawia wiele rozmaitości. K. tworzą pokłady od formacyi dewońskiej okresu pierwszorzędnego paleozoicznego aż do formacyi kredowej okresu drugorzędnego mezozoicznego. Spodnią ich warstwę tworzą wapienie dewońskie, zawierające liczne szczątki ryb. W niektórych miejscowościach wapienie te wytwarzają podziemne pieczary. Taką jest np. pieczara Dawida w okolicy Dondangen. Warstwę tę spodnią pokrywają częstokroć wapienie muszlowe i słoje marglowe, wreszcie utwory formacyi kredowej, w których tu i ówdzie napotykają się obfite pokłady gipsu np. w okolicy Baldonu i Mitawy. Pomiędzy majętnościami Nigranden i Windaushofem znajdujemy pokłady węgla brunatnego; wszelako szerokość słojów nie przechodzi tu pół stopy; natomiast słoje takichże pokładów nad rzeką Ledisz stanowiącą lewy dopływ Wenty dochodzą do 5 stóp szerokości. Pokłady te oczywiście należą do młodszych formacyj okresu trzeciorzędnego. Utwory formacyi jurajskiej napotykamy u dolnego biegu rzek Wenty i Aa. Do tej formacyi odnosimy pokłady czarnej gliny u ujścia rzeki Łaszy lewy dopływ Wenty, tudzież wapieniec znajdujący się w okolicy Nigranden, Tyle o budowie geologicznej K. Bryły erratyczne rozsiane po całym kraju; napotykamy je wszakże najczęściej w jego części północnej i wschodniej. Składają się one przeważnie z ciemnobrunatnego granitu. Na czysty czarnoziem rzadko natrafiamy w K. ; wszakże glina mięszana z piaskiem tudzież żyzna glinka, w które ten kraj obfituje, stanowią ogółem glebę wcale urodzajną. Obfite torfowiska a także rudy żelazne łąkowe i bagniste dające 60 żelaza jawią się w dolinach i równinach każdej niemal części K. Piaski ciekące zalegają całe morskie wybrzeża, tudzież brzeg północny Słownik geograficzny. Tom IV. Zeszyt 48 5T

Kurlandya