płn. szer. geogr. Kończyną najdalej na zach. wysuniętą jest brzeg morski pomiędzy Lipawą i Połągą, dochodzący kilkakrotnie do 38 35 wsch. dług. geogr. , na płn. zaś najbardziej wystaje znany ogólnie przylądek Domesnez pod 57 46 płn. szer. geogr. ; wschodnia wreszcie kończyna K. przypada około najdalej na wsch. ległej mieściny Warnowicze po niem. Warnowitz, leżącej pod 45 41 wsch. dłg. geogr. Granice K. tworzą mniej więcej trójkąt, którego kąt wschodni około Warnowicz niezwykle jest ostrym. Najdłuższą a zarazem najmniej regularną stroną tego trójkąta jest południowa, łącząca Warnowicze z Połągą. Punktem tej nirównej linii, najbardziej na południe wysuniętym, jest majętność Ilgen, położona w pobliżu st. kol. żel. petersburskowarszawskiej NowoAleksandrowska i sięgająca 55 40 płn. szer. geogr. Granicę K. na płn. wsch. tworzy biorąc ogólnie Dźwina i od oga ryska aż do przylądku Domesnez. Od zach. ogranicza K. morze baltyckie, począwszy od najdalej na płn. wysuniętego przylądka Domesnez aż do granicy pruskorosyjskiej poniżej Połągi. Wreszcie od południa dzieli ją linia graniczna już w XVI stuleciu pomiędzy księstwem kurlandzkiem i semigalskiem a w. księstwem litewskiem ustanowiona, z tą jedynie różnicą, że smuga ziemi Połąga, położona między ujściem świętejAa HeiligenAa a granicą pruską, niegdyś w skład Litwy wchodząca, zaledwie w r. 1819 z rozkazu cesarza Aleksandra I do K. przyłączoną została. Rozległość K. wedle wykazów petersburskiego akademika Piotra Koeppena wynosi 23967 wiorst kwadr. , z których 147 zajmują same jeziora i rzeki. Kandydat nauk matm. Bursy, pomocnik dyrektora obserw. astr. w Dorpacie, obrachowuje zaś rozl. K. na 494. 0375 mil kwad. Kształt jej powierzchni przedstawia pewną rozmaitość. Od strony południa wchodzą do kurlandzkiego półwyspu dwie gałęzie rozległego litewskiego płaskowzgórza, z których jedna tworzy dział wodny pomiędzy dorzeczami Dżwiny a kurlandzkiej Aa i zajmuje niemal całą tak zwaną górną Kurlandyą das kurische Oberland, druga zaś rozciąga się po obu brzegach rzeki Wenty aż do miasteczek Piltynia i Talsenu. Obie te wyżyny przedziela rozległa nizina mitawska. Przypatrzmy się bliżej każdej z tych wyżyn. 1 Górna Karlandya zajmuje całe oberhauptmaństwo zelburskie, tudzież część wschodnią i północnowschodnią pow. bowskiego. Główne pasmo wyniosłości obejmujących tę górną część K. zwaną niegdyś Semigalią, ciągnie się od m. Warnowicze do m. Iłukszty. W skład tego pasma wyżyn wchodzi w części i lewy brzeg Dżwiny. Wyniosłość ta cała pokryta jest nieskończoną ilością wzgórków, jeziór i uroczo położonych gajów. Od Iłukszty ciągnie się to wzgórkowate pasmo na zachód ku Suboczowi po niem. Subbath, zostawując za sobą ku stronie Dżwiny obszerne równiny, przeważnie z łąk sianożętnych złożone. Od Subocza ciągną się łańcuchy wzgórków równolegle z rzeką Sussej, przybierając kształt coraz szerszy, a od wsi Sussej zwraca się pasmo wyżyn w kierunku płnocwschod. ku majętności Buszhof, przechodząc dalej do pow. miasta Jakobsztatu nad samą Dźwiną położonego. Następnie widzimy tenże łańcuch wzgórz zwracającym się kręto na zachód aż do majętności Zonakiet, skąd przyjmuje znowu kierunek północny, a oddzieliwszy od siebie kilka ramion rozchodzących się w kierunkach wschod. i połudn. wschod. ku stronie Dżwiny, przechodzi stopniowo w kierunku płnoczach. przez rozległe lasy tauerkalnskie i parafią neugutską do parafii baldońskiej, w której, zbliżając się już do niziny mitawskiej, wytwarza ostatnie wynioślejsze wzgórza Szlosberg i Ceplitberg, dochodzące do 270 stóp wysokości. Najwyższe wyniosłości tego pasma wzgórz napotykamy wszakże pomiędzy wsiami Sussej i Zecen. Dochodzą one do 500 stóp wysokości. Góra Arbidańska liczy 414, Grebleberg 423 a góra Tabor po łotewsku Daborkalns 492 stóp wysokości. Wschodnie ramiona wyżyn górnej Kurlandyi, które się od głównego pasma wzgórz już przy wsi Zecen oderwały, zwracają się nagle ku Dźwinie i nad samym jej brzegiem tworzą urocze skały od 50 do 100 stóp wysokości. Te, wraz z przeciwległą na praw. brzegu Dżwiny malowniczą okolicą zamku kokenhuzeńskiego, słusznie do głównych ozdób prowincyj nadbaltyckich zaliczane bywają. Zachodnio ramiona wyżyn górnej Kurlandyi, obrócone ku rzekom Niemuń i Musza, mniej znaczne przedstawiają spady i wypuszczają z siebie 4 gałęzie wzgórz, z których każda pojedyńcza gałąź stanowi dział wodny pomiędzy dorzeczami górnego biegu rzek Niemunia i Sussej, Sussej i Salwy, Salwy i Wessity, Wessity i Ekawy. Nieopodal jez. Saukeńskiego, położonego wysoko pomiędzy górnym biegiem rzek Sussej i Salwy, wznosi się wspaniała góra Ohrman po łotewsku Orman kałns, dochodząca do 513 stóp wysokości. 2 Wyżynę kurlandzkiego półwyspu przecina rzeka Wenta na dwie nierówne połaci, większą wschodnią i mniejszą zachodnią. W południowej części wschodniej połaci ciągnie się od jeziór Zebbern i AltAuc, mimo Dobelsberga ku m. Frauenburgowi, łukowata wyniosłość mająca 450 550 stóp wysokości. Nosi ona nazwę wyżyny frauenburskiej lub gross auceńskiej. Zniża się ta wyżyna wkrótce ku stronie wschodniej i zachodniej, a w kierunku południowym pochyla się ku przerzynającej ją rzece Waddax, za którą powtórnie się wzno

Kurlandya