szyn, Nagodów, Psurze, Pieśniki, Pawłowice, Palicynów, Rybie, Rustów, Swiniary, Syberya, Siemienice, Siemieniczki, Siemieńskie wy ręby, Sklęczki, Stodółki, Wały, Wyręby, Woiciechowice małe, W. duże, Złotniki, Zawady, Żakowice. W. W. Krzyżanowice 1. wś, pow. , iłżecki, gm. i par. Krzyżanowice. Leży przy drodze bitej, o 3 w. od Iłży. Posiada kościół par. drewniany, urząd gminny, gorzelnię i młyn wodny. W 1827 r. było tu 32 dm. , 207 mk. , obecnie 48 dm. , 433 mk. , 865 mr. ziemi dworsk. , 433 m. włośc. i 43 m. poduchow. włośc. W XV wieku już istniał tu kościół drewniany, a wieś była własnością Jana h. Dębno Dług. II, 475. Par. ma 1714 dusz. Kościół pod wezw. Najświętszej Maryi Panny i Wszystkich Swiętych, fundacyi Piotra z Krzyżanowic, herbu Dębno, łowczego sandomierskiego, konsekrowany był przez Zbigniewa z Oleśnicy, kardynała i biskupa krakowskiego. Początkowo płacono dziesięciny 7 grzywien do klasztoru miechowskiego, następnie do miejscowej parafii. Obecnie kościół drewniany ma od strony północnozachodniej murowaną kaplicę Matki Boskiej; wybudowany został w roku 1546, odnowiony w roku 1706; ma ołtarze dwa główny Wszystkich Swiętych i w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej. Z zabytków starożytności są tu tylko dwie ławki drewniane jedna z herbami Nałęcz i Łabędź, druga z wypisanym rokiem 1625, i dwa portrety olejno na blasze Jana Krzyżanowskiego h. Dębno, zmarłego 1691 r. , i żony tegoż Małgorzaty ze Starzyńskich h. Lis. W drugiej stronie osady w pośród cmentarza miejscowego wznosi się drewniany kościołek św. Otolii ze studzienką cudownej wody, wspominany już w aktach początków wieku XVI, a odnowiony przez Baltazara Jaksę Bykowskiego, cześnika żytomierskiego w roku 1768. K. były gniazdem rodziny Krzyżanowskich h. Dębno i od roku 1359 miały następujących dziedziców Zbigniewa z Ole śnicy, łowczego krakowskiego; w wieku XV syna tegoż Piotra z Krzyżanowic, łowczego sandomierskiego, Stanisława syna i Jana wnuka tegoż Piotra; w XVI wieku Jana, Piotra, Mikołaja, Stanisława, Jerzego, Jarosza czyli Hieronima, Sebastyana i Krzysztofa Krzyżanowskich; w wieku XVII Krzysztofa, Wiktoryna, Mikołaja i Jana Krzyżanowskich; ten ostatni w roku 1688 sprzedał dobra Przesławowi Lanckorońskiemu, staroście skalskiemu, od którego w roku 1712 nabył Floryan Lisicki, miecznik województwa podlaskiego; w cztery lata później władali już Jan i Anna Zawiszowie, miecznikostwo podlascy; ci w r. 1755 wyposażyli temi dobrami córkę swą Ludwikę, żonę Baltazara Jaksy Bykowskiego cześnika żytomierskiego. W roku 1773 Roch Bomer, starosta radomski, kupił dobra, po którego śmierci w roku 1806 dostały się Kajetanowi Dobrzyńskiemu; potem Brzusca i Dobieckim. Dobra K, składają się z folwarków K. , Huta al. Dobrzyń i Malenie, wsi K. , HutaDobrzyń, Kajetanów, Malenie; Aloizów, Florontynów al. Florencya i Walentynów. Rozległość wynosi mr. 1407; grunta orne i ogrody mr. 959, łąk mr. 50, wody mr. 7, lasu mr. 328, zarośli mr. 8, nieuż, i place mr. 48, w osadach mr. 7, bud. mur. 6, z drzewa 39, płodozmian 12po lowy; pokłady kamienia wapiennego i torfu. Wieś K. osad 59, z gruntem mr. 369; wieś Huta al. Dobrzyń osad 5, z gruntem mr. 10; wieś Kajetanów osad 40, z gruntom mr. 548; wieś Malenie osad 5, z gruntem mr. 8; wieś Aloizów osad 14, z gruntem mr. 228; wieś Florentynów al. Florencya osad 5, z gruntem mr. 75; wieś Walentynów osad 27, z gruntem mr. 450. Gm. K. należy do sądu gm. okr. I w Iłży, ma lud. 3290, rozl. 11245 mr. , w tem ziemi dwor. 5154 mr. W gm. obfite pokłady kamienia wapiennego, który jednak wydobywa się w bardzo małej ilości na potrzebę pieców wapiennych i garncarzy iłżeckich, młyny wodne 3. W skład gm. wchodzą Aloizów, Bujak, Chwałowice, Dobrzyńska Huta, Florencya, Gaworzyna, Jedlanka, Kajetanów, Krzyżanowice, Łubienka, Malenie, Małomierzyce, Nart, Nowosiółka, Płudnica, Starosiedlice, Trupienio i Walentynów. 2. K. , wś nad rz. Nidą, pow. pińczowski, gm. Zagość, par. Krzyżanowice. Na lewo od drogi bitej z Pińczowa do Skalbmierza. Niegdyś była miastem z przywileju nadanego przez Władysława Jagiełłę kod. dypl. pol. III i kod. Małop. 141 i rządziła się prawem magdeburskiem; dziś należy do margrabiego Wielopolskiego. Tutejszy kościół par. wystawiony był z kamienia w 1125 r. , wspomina o nim Długosz III, 152. W miejscu dawnego, teraźniejszy kościół wystawiony był przez Hugona Kołłątaja, rektora akademii krakowskiej i proboszcza krzyżanowickiego. Za staraniem jego kościół przyozdobiony został pięknemi obrazami pędzla Smuglewicza. W wielkim ołtarzu obraz przedstawia świętych patronów polskich, z prawej strony w ołtarzu Chrystusa nauczającego, a z lewej stworzenie świata i człowieka. Wieś ta w XIII w. była zniszczona przez Tatarów a następnie zaludniona jeńcami tatarskimi, czego ślady po dziś dzień w rysach mieszkańców włoski się przechowały. Podobne rysy oryentalne dość często dają się spotykać u mieszkańców wiosek w krakowskiem i świadczą o przymieszce rasy wschodniej do żywiołu słowiańskiego. Używanie przez ludność wiejską przy sukmanie dużych trójgraniastych kołnierzów, służących do okrycia głowy w czasie słoty, przypomina używane przez Tatarów baszłyki, W spisie Słownik geograficzny. Tom IV. Zeszyt 47. 62

Krzyżanowice

Krzyżanowice