Krywulkp, ob. Plissa. Krywy al. Krywe, część Wiszenki Małej, pow. gródecki. Krywyj, ob. Krzywy. Kryz. .. , ob. Krzyż. .. Kryżawka, ob. Radywanówka, pow. czehryński. Kryzbork, po niem. Kreutzburg, po łotew. Kryżborga, w dawnych łacińskich kronikach Cruceborch, zamek starodawny i dobra rozległe tudzież mko prywatne w Inflantach polskich, powiecie dyneburskim, o mil 12 od Dyneburga w kierunku półnoonozaohodnim, pod 56 31 płn, szer, i 43 31 wsch. dłg. geogr. , na praw. brzegu Dźwiny położone, stanowią własność bar. Korda przydomku Schmysing, piszącego się wszanże zwykle KorflfKreutzburg. Zamek starodawny i okazały wznosi się na miejscu przez biskupa ryskiego Mikołaja I w r. 1237 wzniesionego grodu Czeutzburg, zwanego przez dawnych łotyszów Krystziejmiespile. W pobliżu zamku 1849 r. niezręcznie zmodernizowanego, znajduje się wspaniały zbór protestancki murowany, w pięknym stylu gotyckim. Zamek ten podczas wojny inflanckiej r. 1577 opanowany został przez cara Iwana Wasilewicza. Pod Krejcburgiem doścignął r. 1626 Aleksander Gąsiewski uchodzącego z pod Liksny szwedzkiego generała Horna, który, połączywszy się z królem Gustawem Adolfem, stanął do bitwy; lecz i Gąsiewskiemu przybył na pomoc Lew Sapieha, hetman w. litew. Szwedzi usiłowali przeprawić się przez rzekę, za którą wojsko rzpltej uszykowane do boju stało; gdy zaś pod Gustawem Adolfem konia ubito, cofnęli się Szwedzi do zamku Dahlen, który wkrótce przez Polaków opanowany został. K. od r. 1585 dziedziczą Korffowie. Ta polskoinflancka ga łąź Korffów na Kryżborku pochodzi od Mikołaja, dziedzica Preekuln w Kurlandyi, któremu w. 1585 król Stefan Batory zamek Kryżbork Kreutzburg jure feudi nadał wieczyście. Przywilej ten Zygmunt III zatwierdził w r. 1589. Dom ten zawsze był wiernym rzpltej i dotąd przechowuje cenne pamiątki po królu Stefanie Batorym. W r. 1632 Nioolaus Korff diotus de Schmysing był posłem ziemi inflanckiej na sejm. Za Jana Kazimierza Korffowie kryżborscy wsławili się w wojennych prawach, a mianowicie Mikołaj, natenczas wojewoda wendeński i Wilhelm starosta orleński; ostatni walecznie bronił Smoleńska. Na początkn XVIII w. dwóch z rzędu Korffów kryżborskioh posiadało ststwo rzeżyckie, najprzód Mikołaj, a potem syn jego Zygmunt. Dobra kryżborskie, niezwykle rozległe, ciągną się nad praw. brzegiem Dźwiny od stacyi Carogród wzdłuż kolei żelaznej ryskodyneburskiej aż dwie mile za stacyą kryżborską, na przestrzeni mil kilkunastu. To też stacye kolei Liwenhof, Treppenhof i Krcutzburg o 4 w. od Jakobsztatu, o 83 w. od Dyneburga, leżą na ziemi kryźborskiej, a i stacya Carogród niemal przytyka do folwarku Szlossberg, wchodzącego w skład kryżborskiej majętności Liwenhof. Mko Kreutzbarg liczy obecnie mk. płci obojga 1415 i 276 domów. K. posiada kaplicę rzym. katol. , wspomniany już wyżej wspaniały zbór protestancki, 3 żydowskie domy modlitwy, szpital, stacyą pocztową, stacyą kolei żelaznej ryskodyneburskiej, gorzelnię i browar piwny. W obrębie dóbr kryżborskioh loży jeszcze druga prywatna mieścina niedaleko ujścia Ewikszty do Dźwiny. Po polsku nazywają ją Głazmanką, po niem. Trentelberg. Ta mieścina również jak K. zaludnioną jest wyłącznie przez małą ilość żydów, o których powszechnie ale błędnie utrzymują, że zajmują się rolnictwem i z niego się utrzymują. Całe wewnętrzne urządzenie domów i dziedzińców jest tego rodzaju, że nie można przypuścić, aby mieszkańcy czem innem jak handlem mogli się zajmować. Ludność wiejska w rozległych dobrach kryżborskioh składa się wyłącznie z łotyszów. Z nich wszakże nie wszyscy są wyznania katolickiego. Pomiędzy niemi liczą 1 3 lutrów. Ostatnia okoliczność bezwatpienia była powodem, że akademik petersburski Piotr Koppen, na swojej etnograficznej karcie, błędnie w tej okolicy umieścił kilka tysięcy estów. Błąd ten powstał oczywiście z niedokładnych statystycznych wiadomości, jakie podają miejscowi urzędnicy rossyjscy. Oznaczają oni zwykle wyrazem łatysz łotyszów katolickich, protestanckich zaś zowią, , czuchna, który to wyraz z nazwą czud, fin, est jednoznaczne zdaje się mieć znaczenie. Protestanccy łotysze w dobrach krzyżborskich stanowią osóbną parafią protestancką, mającą swój zbór w samym K. Ci zaś co są wyznania rzymskokatolickiego, tworzą parafią liwenhofską, wchodzącą w skład dekanatu Dyneburga niższego, i posiadają okazały kościół katolicki w Liwenhofie. G. M. Kryżopol, ob. Krzyżopol. Kryżowa, ob. Krzyżowa Wieś. Kryżowlin, rus, ob. Krzyzolin. Krza, Krze, przys. i kopalnia węgla hr. Potockich w pow. chrzanowskim, na zachód od Myślachowic, przy drodze do Sierszy, parafia Trzebinia. Krzacz, wieś i folw. , pow. łaski, gm. Łask, par. Borszowice. W 1827 r. należał do par. Łask, miał 16 dm. , 97 mk. ; obecnie wś ma 5 dm. , 95 mk. , 81 mr. ziemi; folw. 3 dm. , 4 mk. , 720 mr. 300 mr. ornej. Krzaczki, wś nad rz. Bohem, pow. starokonstantynowski, par. Kupiel. R. 1867 miała 45 domów. Krzaczki, mała wioska, pow. proskurowski, gm. Treteluiki, par. Czarnyostrów, należy do Słownik geograficzny. Tom IV. Zeszyt 46. 49

Krywulka

Krywulkp

Krywy al

Krywyj

Kryz

Kryżawka

Kryzbork

Kryżopol

Kryżowa

Kryżowlin

Krza

Krzacz

Krzaczki