Kruszlińce Wielkie i Małe, ob. Chruszlińce. Obie te wsie należą do par. katol. Strzyżówka i mają 210 dm. K. Małe leżą nad stawem z rzeki Chomutni utworzonym i mają kaplicę katolicką. Kruszko, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół paraf. gr. katol. , 390 mk. Kruszlo, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół paraf. gr. katol; lasy; 149 mk. Kruszlowa, ob. Krużlowa, Krusznica, ob. Kruszenica. Krusznik, wś nad jez. t, n. , pow. augustowski, gm. SzczebroOlszanka, par, Wigry, odl. 23 w. od Augustowa, 13 od Suwałk; ma 33 dm. , 220 mk. ; w 1827 r. 13 dm. , 82 mk. Krusznik, jez. przy wsi t. n. , pow. suwal ski, należy do grupy jezior otaczających jez. Wigry, od którego oddziela je pas ziemi niemający wiorsty szerokości. Samo jezioro ma do 113 mr. obszaru, a głębokość dochodzi 80 stóp. Brzegi płaskie, niskie, bezleśne. Jestto widocznie część dawnego jez. Wigry, utworzo na skutkiem opadnięcia poziomu jego wód. Leży ono we wschodniej stronie jez. Wigry. Na południe o pół wiorsty pod wsią K. leży drugie jez. Mulaczyk. Br. Ch. Kruszniki, ob. Dochtorowicze, Kruszów, ob. Kruszew. Kruszowa, ob. Gudeniszki, Kruszówka, wś, pow. łukowski, gm. i par. Miastków; ma 12 dm. , 125 mk. , 237 mr. rozl. Kruszwa, ob. Krusza. Kruszwica 1. al Kruświca, niem. Kruschwitz, miasto, nad jez. Gopłem, pow. inowrocławski, w okolicy urodzajnej ze znacznemi pokładami torfu; dwie miejsc a K. , miasto; b Gustawowo, folw. W r. 1880 było 700 mk, w r. zaś 1871 w 73 dm. , 683 mk, 270 ewan. , 334 kat. , 79 żyd. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem i handlem. Siedziba komisarza obwodowego. Kościół katol parafialny należy do dek. kruświckiego; kościół zaś ewangelicki do dyecezyi inowrocławskiej. Szkoła elementarna kilkoklasowa; 201 analf. ; cukrownia, browar. Urząd pocztowy 3ej klasy; poczta osobowa do Inowrocławia, gdzie najbliższa st. kol żel i tel. , o 16 kil; poczta listowa do wsi Papros i do Jerzyk. Gościniec na miejscu. W r. 1882 ukończono kanalizaoyą Noteci od jeziora Gopła począwszy i w październiku t. r. uroczyste odbyło się otwarcie kanału wobec najwyższych władz. K. , położona w dawniejszem województwie brzeskokujawskiem, miała w r. 1792 14 dm. tylko i 79 mk; w r. 1811 25 dm, , 135 mk. ; wr. 1881 41 dm. , 228 mk, 160 kat. , 43 ewan. , 25 żyd. Miasteczko to, i teraz liche i ubogie, jako pierwotna niegdyś stolica Lechitów bogate i świetne, jest niejako relikwią odległej naszej przeszłości. Powstanie nazwiska Kruświcy w dwojaki sposób tłumaczą. Wedle jednej wersyi należy etymologicznie nazwisko wywieść od wyrazów; krągło, kruhom dokoła i świeca świetlna czyli jasna, gdyż Gopło dokoła miasto wodami swemi oświetlało. Surowiecki zaś tłumaczy, że nazwisko powstało z wyrazów Gród Krut Kru t i świeca czyli bożka Świecza, a więc gród tegoż bożka, i dodaje, że latarnia, która się znajdowała na wieży tak nazwanej myszej Popiela, miała żegludze na Gople przyświecąc. Podług powieści kronikarzy, na początku IX w. Popiel I, objąwszy rządy w Polsce, przeniósł stolicę z Gniezna do Kruświcy i tam prowadził gnuśne życie. Po krótkiem panowaniu zostawił małoletniego syna Popiela II następcą, którym rządzili naprzód stryjowie, a później dumna i chciwa panowania żona. Za jego czasów przybyło do Kruświcy dwóch podróżnych. Nie przyjęci do domu księcia a byli to podobno śś. Cyryl i Metody, zwiedzający kraje słowiańskie, ażeby roznosić światło ewangelii udają się do skromnego mieszkania Piasta, w temże mieście osiadłego rolnika czy kołodzieja, znajdują u niego gościnność, synowi jego sprawiają postrzyźyny i nadają imię Ziemowit; za sprawą ich odbywa się cudowne rozmnożenie przysposobionych pokarmów i napojów, i sam książę zaproszony uczestnikiem jest uczty. , Popiel II z obawy, aby jeden ze stryjów nie przywłaszczył sobie panowania, popełnił zbrodnię, którą mu złośliwa żona poradziła. Zmyśliwszy ciężką chorobę, sprasza do siebie krewnych i trucizną w napoju podaną pozbawia ich życia; zwłoki zaś otrutych księżna każe topić w Gople, głosząc, że bogowie ich nagłą ukarali śmiercią. Z ciał niewinnie zabitych stryjów powstać miało niezliczone mnóstwo myszy, ścigających wszędzie zbrodniarza. Popiel uciekł z K. na kępę śród jeziora Gopła, schronił się do wysokiej wieży, ale i tam go myszy doszły i zagryzły wraz z żoną. Bielski opisuje dalej wybór następcy w taki sposób. Po zgonie Popiela naród zgromadził się do K. dla obrania sobie nowego księcia; po długich namysłach nie mogli się porozumieć, a głód czuć się dawał; zawołał ktoś z ludu Obierzmy sobie za pana tego, który do nas najpierwej przewiezie się przez Gopło, prócz płci żeńskiej i młodszego niż lat szesnaście. Piast miał domek z jednej strony jeziora, a pszczelnik z drugiej. Będąc naówczas w pszczelniku, nabrał kadź miodu, a na wóz włożywszy, rano najpierwszy przybył do przewozu, wjechał na prom i dążył do brzegu. Nad Gopłem stało wiele ludzi, oczekując kogo im Bóg da za pana. Piast dziwił się, widząc takie tłumy, mniemał, że chciały miód kupować, a gdy przybił do brzegu, powitali go księciem, Piast przeniósł stolicę z K. do Gniezna. Takie są podania najdawniejsze Kruszlińce Kruszlińce Kruszlo Kruszlowa Krusznica Krusznik Kruszniki Kruszów Kruszowa Kruszówka Kruszwa