ległości 18. 5 mil kwadr. , czyli 373, 198, 8 mr. magd. Ziemia pow. jest przeważnie równiną, tylko w części północnowschodniej, na wsch. od Koźmina, wznoszą się wzgórza, gdzie są źródła kilku strumyków. Dwie są większe I rzeki Obra i Orla. Obra wypływa ze stawu nazwanego także Obrą, niedaleko wsi Obry i wpływa zaraz do powiatu śremskiego. Orla, poboczna Baryczy, bierze początek na wschód 1 ol Koźmina pod wsią Budy, mija Koźmin, przepływa przez zachodnią część pow. , niedaleko Kobylina uchodzi do stawu Bartosz; o 4. 5 kil. na południe od Kobylina wpływa do pow. krobskiego. Rzeki mniejsze są 1 Lutynia, poboczna Warty, ma źródło pod Korytnicami, we wschodniej części pow. i płynie w kierunku północnym przez wsie Ligotę, Sośnicę, Lutynię; za tą wsią wchodzi do pow. pleszewskiego; 2 Ołobok, poboczna Prośny, wypływa z pow. krotoszyńskiego, niedaleko także Korytnic, płynie następnie do pow. pleszewskiego i odolanowskiego; 3 Orla tylnia ze strumykiem Chorodnicami, poboczna Orli, z którą się łączy w pow. krobakim; 4 Rzedziąca Redenz, poboczna także Orli, z północy do niej dążąca, łączy się na południe od Kobylina; 5 Ochla, poboczna Rzedziący, wpada do niej pod Kobylinem. Jeziór i stawów jest w pow. przeszło 60; ważniejsze są Bartosz, Trafary, Baran, Wandek, Maciejewo, Stencel, Kamienny i jezioro Sworowo. Mieszkańców miał pow. w r. 1875 67262; w r. zaś 1871 65885 mk. , z których na miasta przypada 21994 mk. Liczy ich 7 1 Borek, 2 Dobrzyca, 3 Kobylin, 4 Koźmin Koschmin, 5 Krotoszyn Krotoschin, 6 Pogorzela, 7 Zduny; ma oprócz 7 gmin miejskich, 43 obwodów dominialnych, 113 gmin wiejskich; ogółem 163 gmin, 315 miejscowości, 7079 domów mieszkalnych. Ludność pow. dzieliła się w r. 1871 na 31480 mężczyzn, 34405 kobiet; na 17040 ew. , 45774 katol. , 2 dysydentów, 3069 żydów. Polaków 67 procent. W przecięciu na milę kwadratową przypada około 3000 mk. Pow. krotoszyński należy do najwięcej zaludnionych w w. ks. poznańskiem wraz z powiatami ostrzeszowskim, odolanowskim, krobskim, wschowskim, pleszewskim, bukowskim. Głównem zarobkowaniem mieszkańców jest rolnictwo i chów bydła. Czysty dochód z roli jest urzędownie oszacowany z morga magd. na 2, 25 marek; pod pługiem jest 71, 8 areału, łąk 5, 6 pastwisk 3, lasów i zagajeń 15, 1 Liczba koni, bydła i owiec przechodzi znacznie liczbę przecięciową państwa pruskiego. Siedzibą landrata t. j. naczelnika powiatu jest K. ; pow. podzielony jest na cztery komisaryaty czyli mniejsze obwody administracyjne. Obwody te są 1 borkowski, 2 kobyliński, 3 koźmiński, 4 krotoszyński. Urząd poborowy jest także w Krotoszynie i w ogóle wszystkie władze naczelne pow. Od czasu nowej organizacyi sądowej znajdują się w pow. 2 sądy okręgowe w Koźminie i Krotoszynie, nal. do sądu ziemiańskiego w Ostrowie i nadziemiańskiego w Poznaniu. Parafij katolickich jest w pow, 22, z tych 14 zalicza się do dyecezyi poznańskiej 1 Koźmin, 2 Borek, 3 Pogorzela, 4 Dobrzyca, 5 Wałków, 6 Lutynia, 7 Rozdrażewo, 8 Benice, 9 Mokronos, 10 Lutogniewo, 11 Wielowieś, 12 Janków, 13 Borzęciczki Radenz, 14 Starogród. Kościół filialny w Zdzieżu; do dyecezyi gnieźnieńskiej liczy się 8 15 Kobylin, 16 Krotoszyn, 17 Zduny, 18 Wyganów, 19 Koryta, 20 Łośnica, 21 Baszków, 22 Kobierno. Protestanckich jest siedm; sześć tworzy dyecezya krotoszyńską 1 Dobrzyca Dobberschütz, 2 Kobylin, 3 Koźmin, 4 Krotoszyn, 5 Pogorzela Pogorsohel, 6 Zduny; siódma należy do dyecezyi śremskiej 7 Borek. Żydzi mają w miastach pow. synagogi. Szkoły wyższe są w Krotoszynie t. j. gimnazyum filologiczne, wyższa szkoła żeńska, szkoła ogrodownictwa w Koźminie; zresztą pow. posiada w miastach kilkoklasowe szkoły elementarne, po wsiach po większej części jednoklasowe; pomimo wzrostu szkół w ostatnich latach trzeba było dla przepełnienia dzieci wykluczyć od nauki w 12 szkołach powiatu w r. 1879. W r. 1871 było w pow. 17218 analfabetów. W K. 3 są księgarnie, 2 drukarnie. Pow. ma obszaru 373, 198, 8 mr. magdeburskich; większa własność wynosi 202400 m. ; polskie majątki wynoszą tylko jeszcze około 57000 mr. Od roku 1848 pszeszły w ręce niemieckie przeszło 68000 mr. Gorzelnie są w zamkowym folwarku Theresienstein, w Starym Kobylinie, w Wziąchowie, w Szelejewie, w Karolowie Carlshof, w Obrze, w Klonowie, w Wykoci, w Trzebowie, w Orli; browary dwa w Krotoszynie, w Zdunach, w Kobylinie; piece pierścieniowe do wypalania cegieł w Krotoszynie, w Koźminie, w Klonowie; cegielnie trzy w Krotoszynie. Tow. agronomiczne niemieckie i polskie w Krotoszynie, tow. pszczelnicze; towarzystwa pożyczkowe w Borku. w Dobrzycy, w Kobylinie i w Krotoszynie. Środki komunikacyjne pow. są korzystne, gościńce łaczą miasta powiatu ze sobą i z miastami sąsiednich powiatów 1 Gościniec z Borku przez Koźmin i Krotoszyn do Ostrowa mający w pow. 49. 7 kil. długości; 2 z Koźmina przez Dobrzycę do Pleszewa, 14 kil. długości w pow. ; 3 z Koźmina do Jarocina, 8 kil dług. w pow. ; 4 z Krotoszyna przez Roszki do Raszkowa, 17. 6 kil dł. w pow. , 5 z Krotoszyna przez Zduny do Wrocławia, 8. 2 kil dł. w pow. ; 6 z Krotoszyna przez Kuklinowo i Kobylin do Rawicza, 19. 1 kil dług. w pow. ; 7 z Kuklinowa do Koźmina, 14, 5 kil dł w pow. ; 8 z Kuklinowa przez Po

Krotoszyn