bu jest tylko sąd okręgowy, należący do sądu ziemiańskiego w Ostrowie i nadziemiańskiego w Poznaniu. Kościół paraf, katol, dekanatu krotoszyńskiego, dyecezyi gnieźnieńskiej. Kościół protestancki dyecezyi krotoszyńskiej. W ogóle 3 kościoły katol. i jeden protest. , synagoga. Gimnazyum filologiczne w gmachu dawniejszego klasztoru trynitarzy, przetworzone ze szkoły realnej, a poprzednio szkoły powiatowej; kilka szkół elementarnych miejskich, wyższa szkoła żeńska, 1501 analf. Z rękodzieł i rzemiosł zasługują na wzmiankę kuśnierstwo, młynarstwo 26 wiatraków, wyrabianie obuwia, drukarnia hebrajska, fabryka tabaki, piła parowa, fabryka wyrobów stolarskich do mebli, dwie apteki, gazownia, w okolicy dwie gorzelnie. Kasa pożyczkowa miejska, niemieckie tow. pożyczkowo liczące blisko 500 członków, polskie tow. pożyczkowe 217 członków; tow. filialne agronomiczne 36 człon. ; lilia banku królewskiego. Urząd pocztowy pierwszej klasy, staeca telegraficzna w mieście i na dworcu kolei żelaznej; poczthalterya; poczta osobowa do Rawicza na dworcu kol. żel. i do Ostrowa; poczta karyolkowa do Sulmierzyc. Staoya kolei żelaznej oleśnickognieźnieńskiej, między Koźminem a Zdunami, o 31 kil. od Jarocina. Gościńce z Koźmina przez K. do Ostrowa; z K. przez Roszki do Raszkowa; z K. przez Zduny do Wrocławia; przez Kuklinów i Kobylin do Rawicza. K. położony w dawniejszem województwie kaliskiem, pow. pyzdrskim. Podanie o początku miasta utrzymuje się między ludem następujące Przed dawnemi wiekami, na miejscu gdzie obecnie jest wieś Stary Krotoszyn z drewnianym kościołkiem Maryi Magdaleny, w polu gdzie się wznosi okop szwedzki, mieszkał rycerz bogaty nazwiskiem Krot. Ten miał syna, który miał założyć dzisiejsze miasto, które nazwano od syna Krota czyli Kroty Krotoszynem. We Wspomnie niach; wielkopolskich Raczyńskiego począ tek nazwy inaczej jest wytłumaczony W odległych czasach mieszkał pod dzisiejszym Kro toszynem bogaty szlachcic, którego syn w sąsiedztwie osiadł i zamek wystawił. Lud miejscowy nazwał nową osadę grodem syna, z czego powstał gród Krot Krotoszyn. Historycznych dowodów o założeniu miasta nie masz. Znaczna część archiwów miejskich i kościelnych przez pożary r. 1656 i r. 1774 lub najazdy nieprzyjaciół albo stała się pastwą płomieni lub zaginęła. Aż do środka w. XVI K. był własnością znakomitej rodziny Krotowskich, którym może i początek zawdzięcza. Z tej familii Wierzbięta w r. 1415 przeniósł miasto z dawnego miejsce na dzisiejsze, gdzie, jak przywilej opiewa, miała być wyspa i folwarki Banów i Oraczewice, i nadał prawo magdeburskie. Dla prędszego wybudowania miasta i podźwignięcia go uwolnił mieszkańców od opłacania czynszów i danin, jako też mieszkających na przedmieściu, zapewne na Błoniu dzisiejszem, od posług dworskich na przeciąg kilku lat, poczem mieli opłacać z każdego łanu w dzień św. Marcina po 3 złote praskie. Przez takie dobrodziejstwa Wierzbięta, przyczyniwszy się do prędkiego wzrostu i zakwitnienia miasta, zasługuje na nazwę drugiego założyciela. Jego także staraniem stary zamek odbudowano, jak Starowolski wspomina. Teraz już śladu niemasz starożytnej budowli z fosami i bramami, kolebki Krotowskich, Niewieskich, Rozdrażewskich. Stoi wprawdzie jeszcze zamek, ale z gruntu przeistoczony. W r. 1570 K. przeszedł po Niewieskich do Rozdrażewskich, którzy wysokie urzędy w kraju piastowali i znakomito położyli zasługi. Używali tytułu hrabiów w Polsce z dóbr Ponsdorf w Czechach. Pierwszym dziedzicem K. był Jan Rozdraźewski, wyniesiony przez króla Stefana na godność podkomorzego, przez Zygmunta III na kasztelana poznańskiego. Zbrojne roty jego zawsze były gotowe na posługi kraju. Z powodu pychy miał jednakże pomiędzy szlachtą wielu nieprzyjaciół i dlatego mieszkał po większej części za granicą, w Niemczech. Na sejmie w r, 1595 wystąpił z wnioskiem, ażeby z dóbr krotoszyńskich ustanowiono ordynacyą, ale wniosek nie znalazł poparcia, chociaż w tym samym czasie powstały ordynacye Myszkowskich i Zamojskich. Rozdraźewski, przebywając w Niemczech, poznał dokładnie protestantyzm, stał się gorliwym jego zwolennikiem, przyczynił się do szerzenia go w Polsce, prześladowanych dla przekonania religijnego Niemców gościnnie przyjmował, przywilejami obdarzał; sam około r. 1592 poślubił Leszczyńską, wyznania braci czeskich, i oddał im kościół katolicki famy, niedawno wybudowany, co wywołało po jego śmierci zaciętą walkę pomiędzy katolikami a protetęstantami. O dobro miasta był bardzo dbały; zniósł wszystkie ciężary włożone przez swego poprzednika Niewieskiego; prawo magdeburskie odnowiwszy, postarał się o zatwierdzenie nowych zmian przez króla Batorego r. 1586; co następnie ponownie potwierdził Zygmunt III w Warszawie r. 1632 i Władysław IV r. 1634. Przywileje te spisane w języku polskim przechowuje w odpisie magistrat miasta. Ob. Przyjaciel ludn, rok XV, Nr. 42. Rozdraźewski umarł w r. 1628, pochowany w kościele św. Jana, dzisiejszym farnym, zostawił syna Jana, z drugiego małżeństwa, z Katarzyny Potulickiej. Jan, objąwszy po ojcu dziedzictwo, odebrał prawa nadane dysydentom, zakazując im, pod karą 20 marek srebra, odprawiania publicznych procesyj, śpiewów i ceremonij, a widząc jak protestantyzm się szerzył i majątki

Krotoszyn