konanemi r. 1721 przez słynnego organmistrza Jana Jozuego Mosengella, grobami 6ciu ostatnich wielkich mistrzów i książąt pruskich i biblioteki zwanej Wallonrod owska, ustawionej w dwóch izbach wieży katedralnej, złożonej z 10, 000 tomów i zawierającej wiele ważnych w rękopiśmie dokumentów do dziejów ziem pruskich i tamtejszej szlachty. W r. 1519, w piątek środopostny odbyła się w kościele tym ostatnia solenna procesya duchowieństwa katolickiego, poczem rozpoczął w nim r. 1523 naukę i reformacyę Pruss, pierwszy protestancki biskup samlandzki, Jerzy von Polenz porównaj Gebser a i Hagena Beschreibung des Doms zu Königsberg Królewiec, 1833 35 tomów 2. Wówczas to założono także pierwszą w mieście drukarnię Hansa Weinreich a. Królewiec liczy obecnie 126, 500 mieszkańców w r. 1780 liczył ich 54, 000, między, któremi około 3000 żydów, i jest siedzibą oberprezy denta Prus wschodnich, regencyi, sądu głównego apellacyjnego, wschodniopruskiego kolegium handlowego i admiralicyjnego, towarzystwa kredyt. Generallandschaft, głównodowodzącego 1szym korpusem armii, wreszcie uniwersytetu. Ostatni, założony w r. 1544 przez margrabiego brandeburskiego i księcia pruskiego Alberta I, a stąd Collegium Albertinum zwany, liczył r. 1644 za czasów wielkiego elektora przeszło 2000 uczniów. Pierwszym rektorem był tu Jerzy Sabinus, zięć Melanchtona. W r. 1844 obchodził uniwersytet w d. 27 31 sierpnia z wielką okazałością, 300le tnią rocznicę swego istnienia, w czasie której to uroczystości król sam położył 31 sierpnia kamień węgielny do nowego gmachu uniwersyteckiego na placu teatralnym, na którym stoi także od 3 sierpnia 1851 r. bronzowy posąg Fryderyka Wilhelma III na koniu, wykonany przez Kiss a. Budowla uniwersytecka Albertinum obok tumu się znajdująca, zwana także niegdyś Regiomontana i Pregeliana, w dziedzińcu której umieszczono Stoa Kantiana, grobowiec Kanta, służyła w części za mieszkanie dla uboższych studentów, którym nadto przychodzi w pomoc wiele fundacyj prywatnych w stypendyach i wolnych stołach Freitische. Uniworsytet w ciągu trójwiekowego swego istnienia, mnóstwo liczył znakomitości w zawodzie naukowym, że tylko wspomnimy tu imiona takie jak Bessel. Burdach, Bohlen, Fichte, Herburt, Jacobi, Kant, Lobeck, Olshausen i Rosenkranz. Z główniejszych Polaków żył tu dziej opis Stanisław Sarnicki i malarz Maksymilian Piotrowski 1876. Uniwersytet posiada 5 klinik, 8 seminaryów, między któremi odznacza się założone r. 1723 przez Fryderyka Wilhelma I seminaryum dla księży polskich i litewskich ewangelickich, niegdy pod kierunkiem znawcy litewszczyzny profes. Rhesa, ogród botaniczny, założony w r. 1809 a następnie wielce rozszerzony, gabinet anatomiczny, muzeum zoologiczne doprowadzone pod względem technicznym do wysokiej doskonałości przez konserwatora Wiedemanna, gabinet numizmatyczny, mineralogiczny i zbiór instrumentów fizycznych, dzieł sztuki i odlewów gipsowych według antyków, nadto piękne obserwatoryum w r. 1811 13 zbudowano, w korzystnem nader położeniu, bo panujące nad całym prawie horyzontem, tak, że nawet spostrzeżenia co do łamania się promieni gwiazd w pomniejszych wysokościach dopełnianemi być mogą. Pomiędzy instrumentami astronomicznemi, wykonanemi w większej części pod dozorem Bessla, znajduje się od r. 1819 wielkie koło południkowe przez Reichenbacha, dzieło najdoskonalsze może, jakie w tym rodzaju dokonano. Później wyrobiono w Mnichowie dla tutejszego obserwatoryum wielki heliometr, z częścią optyczną wedle Frauenhofer a, który r. 1829 ustawiono w wieży zbudowanej po nad salą północną. Biblioteka uniwersytecka, po przyłączeniu do niej zamkowej i miejskiej, wzrosła do 100, 000 tomów; po darze i zapisie prywatnego księgozbioru po byłym dyrektorze gimnazyalnym T. A. Gottholdzie, liczy ona do 150 000 tomów, obok mnóstwa rękopisów, szacownych inkunabułów i miedziorytów. Tajne archiwum po niegdy zakonie krzyżackim, zawiera ważne akta i doku menta do historyi Prus, Polski i Niemiec, począwszy od r. 1225 i zostaje od r. 1811 pod dozorem osobnego dyrektora, jakim był od tego czasu prof. Voigt. Znajdujące się w tutejszych archiwach ciekawe dokumenta do historyi Prus wylicza Kętrzyński Ludność polska, XV XIX. Szczęśliwszy od innych miast K. , dochował tam w zupełności nietknięte źródła historyczne i jest dotąd najobfitszym skarbem dla dziejopisów zakonu krzyżackiego, Prus, Polski i Litwy. Por. Gervais a Die Gründung der Universität K. und deren Secularfeier 1644 und 1744 Gdańsk, 1844; Witt a Die dritte Jubelfeier der AlbertusUniversität zu K. Królewiec, 1844. Oprócz trzech gimnazyów, między któremi odznacza się Collegium Fridericianum, trzech wyższych szkół obywatelskich, wyższej szkoły żeńskiej, szkoły francuskiej, seminaryum nauczycielskiego, połączonego z domem sierot, posiada miasto akademią sztuk pięknych, staraniem Schöna r. 1845 urządzoną, szkołę przemysłową, handlową od r. 1849, piękny teatr, instytut głuchoniemych, zakład oftalmiczny i kilka uczonych towarzystw, między któremi jest towarzystwo niemieckie, zawiązane r. 1741, towarz. fizycznoekonomiczne, zawiązane r. 1789 w Morądze Mehrungen, a w r. 1799 tu przeniesione i towarz. archeologiczne Prussia, zawiązane w r.

Królewiec