Cło, Kościelniki do Czulic w ten sposób, że te wsie należały do obrębu woln. msta. Północną granicę stanowiła dzisiejsza granica z Królestwem Polskiem, zachodnią granica pruska i austr. szląska, a południową Wisła. Okrąg obejmował 1 miasto, 2 miasteczka Chrzanów i Nową górę i 241 wsi. Ogólna ilość mk. w r. 1833 wynosiła 125785. między temi 10635 izraelitów. Według ustawy wypracowanej w biurze cesarza Aleksandra I, a zmienionej w r. 1818, 1828, 1833, 1837 i 1839 w niektórych punktach przez komisye wysyłane przez opiekuńcze dwory, dzieliło się msto i okrąg na 26 gmin, 2 których 9 przypadało na miasto osobne z izraelskie nie brały udziału w rządzie a 17 na okrąg. Gminy zbiorowe w okręgu były Poręba, Krzeszowice, Jaworzno, Bobrek, Rybna, Lipowiec, Chrzanów, Mogiła, Zwierzyniec, Balice, Modlnica, Liszki, Pisary, Młoszowa, Kościelec, Czernichów i Kościelniki. Gmina w okręgu musiała liczyć najmniej 3800 osób Na czele rządu stał senat złożony pierwotnie z 12 od 1833 z 8 senatorów i prezesa. Połowa senatorów była dożywotnia, połowa czasowa. Senat miał władzę wykonawczą. Do po mocy był mu dodany sejm zbierający się do roku 1833 co roku, potem co trzy lata. Sejm składał się z 3 senatorów, 3 prałatów, 3 doktorów wszechnicy, 6 sędziów pokoju i 26 reprezentantów gmin. Przewodniczył jeden z senatorów. Sejm uchwalił budżet i wybierał sędziów pokoju na 3 lata w ten sposób, że na 6000 mieszk. przypadał 1 sędzia. Bezpieczeństwa przestrzegał w mieście oddział milicyi 318 ludzi, a w okręgu żandarmerya 29 koni. Do r. 1836 podlegała milicya prezesowi, potem została zastąpiona policyą, złożoną z wysłużonych austr. żołnierzy, i poddaną dyrektorowi mianowanemu przez konferencyą posłów sąsiednich mocarstw. Nad wykonywaniem sprawiedliwości czuwali sędziowie pokoju, jeden sąd pierwszej instancyi i jeden apelacyjny. Do 1842 r. obowiązywał kodeks Napoleona I, potem zmieniono sądownictwo na sposób austryacki. Msto obowiązało się nie dawać przytułku ściganym prawem z sąsiednich państw, a te nie wprowadzać wojsk do granic rzpltej. Rozruchy polityczne, które później wstrząsały Europą, były powodem, że w r. l831 od września do grudnia zajęły Kraków wojska rosyjskie, w 1836 w lutym mocarstwa gwarantujące, w r. 1838 wzmocniono załogę austr. , która 1840 opuściła Kraków, następnie 18 do 22 lutego okupowało Kr. wojsko austr. pod jenerałem Kollinem, wreszcie 11 listopada 1846, na mocy traktatu mocarstw z 6 listop. 1846 r. . zajął rzpltę gen. aust. Deym i zorganizował jako część Galicyi. Głównym przedmiotem zarobku był wówczas przemysł i handel, zwłaszcza towarami u siebie wytwarzanemi. Taniości była bardzo wielka, szczególniej towarów ko lonialnych, sprowadzanych bez cła, podatki ma łe w r. 1833 1775766 złp. 15 gr. , z powodu małych wydatków, ale mimo to miasto podno siło się bardzo powoli; wszechnica nlezasilaną uczniami z Galicyi, Królestwa Pol. , W. Ks. Po znańskiego upadała. Przed utworzeniem rzpltej miało samo miasto z przedmieściami 1722 do mów i 25750 mieszkańców, 67 cechów chrzeciańskich, które obejmowały 1378 samoistnych majstrów, 688 czeladników i 590 uczniów rze mieślniczych, a na Kazimierzu 28 cechów, 324 majstrów, 31 czeladników i 45 uczniów izrae litów, tj. 1703 majst, 719 czeladn i 635 ucz niów, razem 3056 osób trudniących się rzemio słem. Daty statystyczne wedle spisu z 1804 r. u Bredetzky S. Reisebemerkungen, Wien 1809. Str. 38 46. W 1833 r. było domów 1788. żydowskich tylko 211 i 36352 miesz kańców, z których wypadało na śródmieście 13973. Do tego artykułu używaliśmy mapy Kumersberga 2b z r. 1882 i następujących dzieł i kompendyów Cronicarum libri. fol. Nurembergae 1493. W Cosmographei oder Beschreyberug etc. Basileae 1561 i Munsteri Cosmographia Basileae 1554 są tylko ogólne wzmianki. Cellarius Nova descriptio Poloniarum. Amstelodarni 1659, Laboureur Histoire et relation du voyage de la Reine de Pologno et du retour de Guebriant. Paris 1648. Connor B. Beschrei bung d. Königreichs Polen. Leipzig 1700. Ro hrer Bemerkungen auf einer Reise durch ost u. westgalizien. Wien 1804. Bredetzky S. Reisebemerkungen uber Ungarn u Galizien Bd. II Wien 1809. Politowski W. S. P. Jeografia Kró lestwa Polskiego i wolnego miasta Krakowa. Warszawa 1816. La Pologne. Paris 1836 i nast. tomów IV. Kuropatnicki hr. Ew. Geografia Galicyi. Lwów 1858, jestto dosłowny przedruk z wydania w Przemyślu 1787 r. Stupnicki Hip. Galicya. Lwów 1849. Tatomir. Geografia Ga licyi. Lwów 1876. Balbi A, Allg. Erdbeschictbung Bd. 1. Wien 1878. Kloden. Handbuch der Erdkunde Bd. IIV. Berlin 1873 1875. Najwięcej korzystaliśmy z Grabowskiego Kra ków i jego okolice. Wyd. trzecie Kraków 1836, w którym podaje bardzo obszerną literaturę; Balińskiego Starożytna Polska t. II. Warsza wa 1844. Łepkowskiego J. O zabytkach Kruświcy, Gniezna i Krakowa. Kraków 1866, str. 85 113 i Wł. Łuszczkiewicza Przewodnik po Krakowie i jego okolicach. Kraków 1875; Essenweina Alterthümer d. Stadt Krakau i Łętowskiego Katedra na Wawelu; wreszcie z szematyzmu Galicyi z r. 1881 i 1882, szematyzmu duchownego dyecezyi krakowskiej i wy mienionych w tekście kronik i dzieł. Granice oznaczano wedle map w Historisches Handatlas Spinner und Menke Nr. 69 u. Nebenkarten. Gotha 1880. Maciszewska.

Kraków