ksylograficznem odbiciu księgi przez Jana Guttenberga w Moguncyi w r. 1430 sprowadza się do Krakowa Günther Zainer von Rautlingen i drukuje 1465 do 1468 dwie łacińskie księgi. Po nim przybywa 1190 r. Szwaybold Swiętopełk Fiol i wytłacza cyrylicą ośmiogłośnik i czasosłowice; wreszcie Jan Haller sprowadza 1503 r. Kacpra Hochfedera z Metzu, zakłada papiernię na Prądniku i otwiera bardzo czynną drukarnię. Odtąd drukują stale w drukarni hallerowskiej Floryan Ungler, Marek Szarfenberger, aż w r. 1521 odciska Hieronim Wietor pierwszą polską księgę Rozmowy Salomona z Marchołtem. Odtąd ma Kraków po kilka dru karń na raz. W r. 1581 mieszkali niemcy tylko na przedmieściu Piasku, nazywanemwowym czasie Garbarzami suburbium Coriariorum; w walce arcyks Maksymiliana z Batorym stanęli po stronie Rakużan, za co Zamojski 16 paźdz. to przedmieście spalił tak że się już nie podnio sło. Więcej niż w miesiąc później 25 listopa da pokonał Zamojski Maksymiliana między Kleparzem a Prądnikiem, przyczem i Kleparz został zniszczony. Były to najświetniejsze czasy miasta należącego od r. 1430 do związku miast hanzeatyckich. Mieszczanie, między któremi znajdujemy imiona najbogatszych europejskich kupców Wierzynków, Fuggerów, Turzonów, Betmanów, Morsztynów, Bonarów, Montelupi ch, Hallerów stawiali wspaniałe kaplice przy kościołach i posiadali piękne wille; mieli prawo nabywania majątków ziemskich i piastowania godności, w których znajomość finansowa była potrzebną, a nawet byli uważani na równi ze szlachtą. W końcu XV stulecia nie ustępował Kraków wspaniałością budynków i tem co służy do wygody i przyjemności życia włoskim miastom, w owym czasie najwspanialszym W Cronicarum libri. Nurembegae 1493, opis miasta fol. CCLXVIII. Ilu wtedy miał mieszkańców Grabowski przypuszcza, że 80000. Przy braku wydanych dokumentów, któreby mieściły wskazówki o liczbie ludności, nic powiedzieć nie można, ale ta liczba jest prawdopodobną, gdyż Paryż, uważany wtedy za największe miasto na świecie, miał jeszcze w czasach Ludwika XIV tylko 250000. Z dawnych budowli nic nie pozostało w całości, wskutek licznych pożarów, które bądź cały, bądź częściowo Kraków pustoszyły, W r. 1439 zniszczyły dwa pożary większą częsć miasta, 1462 część południową i zachodnią, 1465 południową i Stradom, 11 i 26 lipca 1473 grodzką ulicę i Stradom, 1494 część północną i zachodnią, przyczem tak poturbowano żydów, że im nadal zakazano w mieście mieszkać. W r. 1509 22 marca płonie znowu Kazimierz, a stąd Stradom, a 9 czerwca 1595 zamek. Od r. 1610 zaczyna miasto upadać z powodu przeniesienia stolicy do Warszawy. Za dworom pociągnęła szlachta, później bogatsi kupcy; wielu z nich, uzyskawszy indygienaty, przeszło do stanu szlacheckiego, a miasto przestało korzystać ze swych wyjątkowych praw. Dalaj nadciągnęły wojny szwedzkie, które dokonały zniszczenia. W r. 1652 dotknęła Kraków straszna zaraza, która, według Tatomira, wygubiła 10000 ludzi. Celarius wskutek jakiegoś bałamuctwa podaje liczbę zmarłych w Krakowie chrześcian na 173, żydów 20, a w całem państwie na 40 tysięcy osób. Czyby te liczby miały oznaczać pierwsze dwie mieszkańców Krakowa, a trzecia zmarłych na epidemią W trzy lata później bronił się Stefan Czarniecki Szwedom, spalił przedmieścia, ale musiał kapitulować, i 17 września weszli do miasta Szwedzi. Większa część miasta zgorzała. Za Jana III podniosło się znowu miasto i nie ustępowało niemieckim i innym, jak powiada Connor, Pięciopiętrowe kamienico były kryte gontem lub deseczkami, co ułatwiało szerzenie się pożarów, ale było dosyć ludzi i wszelkie wygody, kiedy z Augustem II nadciągnęły nowe burze. Od r. 1702 U sierpnia zajmowali Szwedzi trzy razy Kraków 1704 1705, wyciskając każdy raz wielkie kontrybucye i zabierając co się dało. Miasto pogorzało znowu, a gdy w ślad za wojną przyszło morowe powietrze w 1707 i 1708 r. , zabierając tysiące mieszkańców, opustoszało prawie zupełnie. Za konfederacyi barskiej przechodził Kraków kolejno w ręce konfederatów i wojsk rosyjskich, pruskich i austryackich; w całej wojnie wynosili się mieszkańcy, w wielu kamienicach zabijano drzwi i okna deseczkami a pozostała zubożała ludność kupiła się w samym rynku. Opustoszałe domy i świątynie waliły się same, dopóki ich nie zaczęto w roku 1800 rozbierać. W roku 1785 liczył Kraków tylko 539 domów i 9449 mieszkańców. Podupadłemu przyznał sejm czteroletni dawne przywileje i prawo wysyłania posłów na sejm. Kalinka ks. Sejm czteroletni, 1. I. Od 5 lipca 1796 do 15 lipca 1809 roku należał Kr. do Austryi i był siedzibą dyrektoryatu, potem do 1815 r. był częścią w. ks. warszawskiego jako wolne handlowe miasto, od 3 maja do 11 listopada 1846 stolicą rzpltej krakowskiej, utworzonej traktatem z 3 maja 1815 na wniosek cesarza rosyjskiego, króla polskiego Aleksandra I. Urzędowy tytuł rzpltej krak. brzmiał Wolne, niepodległe i ściśle neutralne miasto Kraków z okręgiem, zostające pud protektoratem trzech mocarstw. Okrąg wynosił 20 mil kwadr. i prętów reńskich 3688988. W Królestwie Polskiem od 1816 1837 istniało wdztwo krakowskie, a 1837 41 gubernia krakowska. Granica woln. m. zaczynała się u ujścia Kościelnickiego potoku do Wisły pod wsią Wolicą, szła dalej ku północy korytem tego potoka przez

Kraków