ścia zasię około niego są jako skrzydła jakie, To trafne porównanie odnosi się i dzisiaj do właściwego K. w obrębie plantacyj, w którego planie podobieństwa do lutni dopatrzyć się można. Środkowym punktem K. jest Rynek, plac kwadratowy mający 11400 kwadr, sążni powierzchni, otoczony dwu i trzypiętrowemi kamienicami, z którego się rozchodzi 11 głównych ulic ku plantacyom; 3 na północ Floryańska, Św. Jana i Sławkowska; 3 na zachód Szczepańska, Szewska i Św. Anny; 3 na południe Wiślna, Bracka i Grodzka i 2 na wschód Mikołajska i Sienna. Sam środek Rynku, naprzeciw ulicy św. Jana i Brackiej, zajmuje długi piętrowy budynek Sukiennice. Ta stara budowla o przeważającym w dolnej części stylu ostrołukowym, w górnej mająca atykę i frontony z galeryami w stylu włoskiego Odrodzenia, była długie czasy obstawiona przymurowanemi budami, które w 1875 zniesiono i cały budynek odrestaurowano podług planów budowniczego p. Prylińskiego. Sukiennice wystawił pierwotnie, jako dwa rzędy sklepów, Bolesław Wstydliwy i w akcie lokacyjnym K. zastrzegł sobie dochód czynszowy z tych sklepów Camerae pannorum. Władysław Łokietek przeznaczył czynsz miastu, a Kaźmierz W. wybudował sklepy murowane z przejściem na krzyż. W XIV i XV w. dodano pułap drewniany i urządzono piętro, w XVI architekt Jan Maria Padewczyk, zwany il Moscho, zbudował sklepienie, atykę i frontony z galeryami. Odrestaurowany gmach ma na dolo po 18 sklepów z każdej strony, pod sklepionemi, na słupach opartemi galeryami, wewnątrz sień 180 łokci długą, a 18 łokci szeroką, także ze sklepikami. Na piętrze są obszerne sale mieszczące teraz wystawę obrazów. Po zachodniej stronie Sukiennic stoi wieża ratuszowa, do której w 1881 r. przybudowano strażnicę wojskową z wieżyczkami, podług planu budowniczego p. Moraczewskiego. Ratusz w stylu na pół gotyckim z atyką, którego plany przedstawia Essenwein w dziele Alterthümer d. Stadt Krakau, długo opuszczony rozebrano w 1820. Piękna gotycka wieża była odnawianą po pożarze w 1680, w kilka lat później 1686 przebudował ją budowniczy Piotr Beber, a wreszcie 1784 Kajetan Sołtyk biskup krak. Po wschodniej stronie Sukiennic kościół św. Wojciecha w stylu romańskim zbudowany w 1611 r. przez Walentego Fontaniego dra filozofii na miejscu dawnego, który już 999 r. miał istnieć. Najpiękniejszą ozdobą Rynku jest kościół archiprezbyteryalny N. Panny Maryi w stronie płn. wsch. , założony w r. 1226 przez Iwona Odrowąża biskupa krakowskiego, około którego jednak jeszcze w XIV w. pracowano. Jestto śmiała gotycka budowa z dwiema wieżami, z których wyższa Turris excubiarum ma 255 stóp wysokości. Ta wysmukła wieża, w niższej części czworoboczna, w wyższej ośmiokątna, z czysto gotyckim metalowym dachem, uwieńczonym złoconą koroną, była od XVII w strażnicą pożarną. W kościele maryackim znajduje się w wielkim ołtarzu sławny rzeźbiony tryptyk Wita Stwosza, wykonany między 1477 a 1490, niedawno odnowiony, wielo cennych obrazów i nagrobków. Boczne kaplico w liczbie 12 fundowały najznakomitsze rodziny krakowskich mieszczan w różnych czasach. Dla budowniczego, rzeźbiarza, malarza i archeologa znajduje się tu prawdziwa skarbnica zabytków, tak zewnątrz pinakle na szkarpach presbiteryum z 1363 1395, ogrójec prawdopodobnie Wita Stwosza z końca XV w. jak i wewnątrz wielki ołtarz, ołtarz cymboryum Jana Maryi Padovana z 1555, stalla radzieckie z XVI i XVII w. , chórek renesansowy z 1520 r. , obrazy, nagrobki i kielichy. Architektoniczne rozmiary tej świątyni wynoszą podług Ambr. Grabowskiego długość w świetle 118 łokci, z murami 123 łokci, szerokość w świetle 58 łokci z murami 61, 5 łok. , wysokość sklepienia 44, szczytu 66, 5, wyższej wieży 116 łokci. W całym kościele jest 18 okien, z których trzy ze starożytnem mozaikowem oszkleniem i 32 ołtarzów. Kościół stoi zupełnie odosobniony; był dawniej otoczony murem, który później zastąpiono łańcuchami. Z kamienic otaczających Rynek zasługują na wzmiankę przy rogu ulicy św. Anny pałac hr. Potockich pod baranami, z XV w. , pamiętny pobytem w nim Fryderyka Augusta króla saskiego i w. ks. warszawskiego w 1809 r. i cesarza Franciszka Józefa I w 1880; hr. Wodzickioh przy rogu ulicy Szewskiej; pałac spiski niegdyś starostów spiskich, dawniej i teraz ks. Lubomirskich; krzyżtopory duża narożna kamienica przy rogu ulicy Teatralnej ze szkarpami; przy rogu ulicy św. Jana po prawej stronie kamienica ze szkarpami niegdyś Bonarów, po lewej Kmitów; w połaci wschodniej przy ulicy Siennej szara kamienica, niedawno odnowiona, według podania z czasów Kaźmierza W. ; obok niej Montelupich, a przechodnia nr. 11 hetmańska z pięknem sklepieniem i herbami z XIV w. Mikołaja Wierzynka; w połaci południowej pałac ks. Jabłonowskich, dawniej Pernusów, przy rogu ulicy Brackiej. Prawie wszystkie kamienice w Rynku mają nadzwyczaj grube mury ze szkarpami i miały w najświetniejszych czasach po 5 i 6 pięter, które później zniesiono. Ku północy od kościoła P. Maryi ciągnie się ulica Floryańska, jak na miasto średniowieczne dosyć szeroka, dla obrony wygięta, z prześliczną perspektywą na dwie wieże maryacką i bramy floryańskiej. Przecięta dwiema równoległemi przecznicami, ciągnącemi się przez całą północną część śród

Kraków