mr. 612; wś Dowgirdy os. 20, z grun. mr. 742; wś Antokole os. 4, z grun. mr. 210; wś Lepokoje os. 25, z grun. mr. 645; wś Nowinniki os. 27, 2 grun. mr. 923; wś Rzeczowo os. 11, z grun. mr. 312; wś Atamanówka os. 18, z grun. mr. 60. Gmina K. ma 3456 mk. , rozległ. 13267 mr. , s. gm. okr. III i st. p. w os. Simno o 10 w. W skład gm. wchodzą Antokol, Atamanówka, Dzingiszki wś i folw. , Dowgirdy wś, Dubieniki, Dziakowszczyzna, Głośniki, Hrynkiszki, Krakienniki, Krakopol, Krekszczany, Lepokoje, Luklingiany, Masztalerze, Michniewo, Nowinniki, Ochotka, Piłtówka, Potrakięl, Powiłona, Przytrakiel, Rzeczewo wś i folw. , Trakiel, Wierohoje, Wajsy i Zaliwki. Br. Ch. Krakoszowice, ob. Krakuszowice, Krakotin niem. , dobra, pow. rastemborski, st. p. Reszel. Kraków 1. wś włośc, pow. ciechanowski, gm. Ojrzeń, par. Kraszewo, odl. o 12 w. od Ciechanowa, ma 7 dm. , 56 mk. , 196 mr. grun2. K. , folw. , pow. sandomierski, stanowi przedmieście Sandomierza. Gruntu mr. 244, domów drewn. 2, mk. l6. Kraków łac. Cracovia, fran. Cracovie, niem. Krahau, ang. Cracow, starożytna stolica Polski, dzisiaj główne miasto Galicyi zachodniej, gród pamiątek, sztuk i umiejętności, leży w obszernej, wodami Wisły, Rudawy, Prądnika Czerwonego i Białego skropionej i licznemi wioskami zasianej dolinie, pod 17 35 51 wsch. dług. od Paryża a 50 3 59 półn. szer. , o 342 kil. ode Lwowa, o 412 od Wiednia, o 13 od Wieliczki, o 39 od Trzebini, o 57 kil. koleją od st. dr. żel. Granica. Miasto regularnie zbudowane u stóp stromej 236 m. npm. wzniesionej, wapiennej góry Wawelu, na lewym brzegu Wisły, ma położenie prawie zupełnie równe, 215 m. npm. wzniesione. Przez zachodnie przedmieście Piasek przepływa Rudawa, uchodząca pod Wawelem do Wisły. Teraźniejszy Kraków składa się ze śródmieścia czyli właściwego Krakowa z królewskim zamkiem na Wawelu i sześciu przedmieść, z których dwa Kaźmierz i Kleparz aż do ostatnich czasów rzpltej polskiej były odrębnemi miastami i miały osobne magistraty; pozostałe przedmieścia Wesoła, Nowy Świat, Stradom i Piasek, zwane dawniej Garbarzami, były właściwemi przedmieściami. Śródmieście Jest oddzielone od przedmieść wspaniałemi spacerami, nazywanemi plantacyami lub zwykłej plantami, które w 1822 r. senat ówczesnej rzpltej krakowskiej założył, podług planów profesora budownictwa w szkole technicznej Fe liksa Radwańskiego, na miejscu zniesionych murów miejskich. Projekt, nakład i nadzór ofiarował Floryan Straszewski, którego za to piękne dzieło uczozono pierwej pamiątkowym medalem, a wr, 1874 przy przeistaczaniu plantacyj na sposób ogrodowy, podług planów dr. Al. Kremera obeliskiem, ustawionym śród zieleni. Do obejścia plantacyj, a zatem śródmieścia, potrzeba 3 4 godziny. Podług spisu ludności 31 grudnia 1880 ma K, wraz z przedmieściami 2572 domów, w których mieszka 10172 rodzin, składających się z 60672 osób cywilnych i 6267 wojskowych. Z tej ludności wypada na śródmieście 18208, na zamek 146, na Kaźmierz 18926, Kleparz 6528. Nowy Świat 2323, Piasek 5007, Stradom 3405, Wesołą 5285, załogę wojskową 6267. Historyczna i pamiątkowa ważność K. usprawiedliwić powinna dokładniejsze opisanie najprzód teraźniejszego, a następnie, o ile przy dostępnych źródłach i opracowaniach jest możebnem, da. wnego miasta. Przy tym opisie musimy często odwoływać się do przeszłości, wymieniając przynajmniej pobieżnie już nieistniejące budowle tam, gdzie dawniej stały, aby w ten sposób zrobić zrozumialszą część historyczną. A historya tego miasta jest nietylko niesłychanie ciekawą i ważną, jako stolicy, w której przez pięć wieków biło serdeczne tętno życia potężnego wówczas narodu, ale i niezmiernie pouczająca, bo okazuje jak wielkiem dobrem ludzkości i narodów jest pokój, jak wielkiem nieszczęściem każda, zwłaszcza niepomyślna, wojna. Historya wzrostu i upadku K. powtarza się prawie we wszystkich miastach na obszarze dawnej Polski. Położenie K. jest bardzo powabnem; okolica należy do najpiękniejszych w Europie. Na północ i wschód ciągną się nieprzejrzane równiny; od południa wije się po pod Wawel i Skałkę szeroką wstęgą spławna Wisła, a za nią amfiteatralnie podnoszą się Krzemionki, góry nagie, wapienne, w głębokiej zaś oddali sine grzbiety Karpat i stożkowa Babia góra. Ku zachodowi, jakoby oderwana przez Wisłę część Krzemionek, podnosi się góra św. Bronisławy z kopcem Kościuszki, a za nią Sikornik, piaskowe Panieńskie Skały i Bielany wszystkie pokryte lasem, i jakby umyślnie dla upiększenia widoku oddzielone od miasta przestronną równiną Błoniami. Już o dwie mile ze strony południowej, z gór mogilańskich, przedstawia się podróżnemu wspaniale to miasto, ale najpiękniej wydaje się od zachodu, z Błoń lub Łobzowa, gdy jest oblane promieniami zachodzącego słońca. Wtedy K. w największej rozciągłości od Kleparza po Skałkę z licznemi w niebo strzelającemi wieżami i kopułami wydaje się miastem nierównie większem. Bielski, opisując K. za Zygmunta III wyd. Turowskiego I, 49 powiada, że z góry przedstawia się jako lutnia okrągłością swą, a Grodzka ulica i z zamkiem jest jako szyja u lutni. Ma też cos, powiada dalej, podobnego do orła, którego głowę reprezentuje zamek, Grodzka ulica szyję, przedmie Krakoszowice Krakoszowice Krakotin Kraków