wniany; pierwszy murowany wzniósł r. 1482 Hińcza z Rogowa, kasztelan sandomierski; drugi raz wystawili kościół obszerniejszy, gdyż dawniejszy upadkiem groził, w połow e XVII wieku, Przyjemscy, dziedzice Koźmina. Kościół ten poświęcony r. 1677 przez sufragana poznańskiego Kurskiego dotąd stoi. Przechowuja się w kościele różne pamiątki i pomniki z odległejszej przeszłości lichtarze robiono 1493 r. , dzwon lany w XV wieku, ołtarz wielki z r. 1632. Chór ozdobiony jest wizerunkami znakomitych koźmińczyków Jana Benedykta, sławnego teologa i kaznodziei Zygmunta Augusta, Albina i Mikołaja, wszystkich trzech profesorów akademii krakowskiej i Alexego, sufragana wileńskiego. Nagrobki są nadto i napisy następujące 1 marmurowy nagrobek w ścianę wmurowany, przedstawiający kobietę w stroju XVI wieku bez napisu; 2 nagrobek na cześć Barbary z Herburtów Górkowej, zmarłej 1579 r. z napisem łacińskim; 3 napis na tablicy marmurowej nad zakrystyą, poświęcony pamięci Wojciecha Dambrowskiego proboszcza i dziekana koźmińskiego, zmarłego r. 1680; 4 po lewej stronie wielkiego ołtarza dawniej zawieszone, a teraz w kaplicy Przemienienia Pańskiego są zawieszone trzy wizerunki Przyjemskich; nad każdym był napis na srebrnej blasze, pozłacanemi głoskami wyryty a na cześć Andrzeja Przyjomskiego, wojewody kaliskiego, zgasłego r. 1677; b poświęcony pamięci Aleksandra Przyjemskiego, zmarłego r. 1694; do niego to przywiązana legenda, o której powyżej była wzmianka, i z której generał Morawski, poeta, piękną ułożył baladę; c na uczczenie Władysława Przyjemskiego, wojewody kaliskiego, który chlubnie za Jana III przeciw Turkowi walczył i w oczach króla ciężką ranę odebrał; a który zakończył żywot roku 1699. 2 mniejszych nagrobków z kamienia lub drzewa znajdują się jeszcze 5 Barbary, córki Jana Winklera mieszczanina poznańskiego, zmarłej r. 1606 podczas powietrza morowego; b ks. Kazimierza Wochowicza, dziekana i proboszcza koźmińskiego, zabranego także przez morowe powietrze r. 1708; 7 ks. Franciszka Grabowskiego, zmarłego r. 1710 na morowo powietrze również. Prócz tego zachowane są wizerunki Andrzeja Czepy. doktora koźmińskiego, zmarłego r. 1680 i Grzegorza Fałdrańskiego, burmistrza, zmarłego r. 1666Dawniej K. miał jeszcze następujące kościoły 2 kościół św. Trójcy; 3 koso. św. Krzyża; 4 kośc. św. Ducha, który już na początku XV w. nie istniał i któremu Andrzej z Bnina, biskup poznański, nadał w r. 1444 nową erekcyą. Trzy te kościoły w nowszych czasach rozebrane zostały. Utrzymał się zaś jeszcze 5 kościół bernardyński, założony w r. 1626 przez kś. Pawła Gajewskiego, proboszcza koźmińskiego, którego wizerunek dotąd w kościele zachowano. Zabudowania klasztorne obrócono, jak już wspomniano, na więzienie. 2. K. , olędry niemieckie, DeutchHauland, 61 dm, 528 mk. ; 514 ew. , 14 kat. , 88 analf. Poczta i tel, w Dobrzycy o 4 kil. , st. dr. żel. wmieście Koźminie o 5 kil. 3. K. , olędry polskie, PolnischHauland, 105 dm. , 622 mk. , 82 ew. , 540 kat. , 160 analf. Poczta i tel. w Dobrzycy o 4 kil. , st. kol. żel. w mieście Koźminie o 5 kil. 4 K. , wś, pow międzyrzecki, 32 dm. , 230 mk. , 8 ew, , 222 kat 29 analf. Poczta i tel. w Babimoście Bomst o 7 kil. , st. kol. żel. w Zbąszyniu Bentschen o 12 kil. 5. K. , zamek seminaryjny, . 2 dm. , 99 mk. , należy do gm. i wsi Lipowiec. M. St. Koźmin 1 al. Koziemin, niem. Koschmin, w starych dokumentach Cosmenin, wś włośc, pow. kościerski, na prawym brzegu Wierzycy. Obszaru liczy mr. 2442, gbur. 26, zagr. 26, kat. 463, ew. 22, dm, 64. W miejscu znajduje się szkoła katol. Parafia i poczta w Pogutkach. Odległość od Kościerzyny 4 mile, od Skarszew 11 3 mili. Wieś K. jest jedną z najstarszych na polakiem Pomorzu. Należała oddawna do pomorskich książąt. Kronika opactwa peplińskiego donosi, jako około r. 1200 książęta przenieśli ją na górę przy potoka, zwanym Gerzimanz Grzmiąca, na lewym brzegu Wiorzycy, przy samej granicy wsi Kobyłowa. R. 1258 książę pomorski Sambor II darował ją wraz z całą okolicą oo. cystersom na fundacyą nowego klasztoru w pobliskich Pogutkach później do Peplina przeniesionego. Mieszkańcy rządzili się początkowo starodawnem prawem polskiem. R. 1350 cystersi przenieśli tę wieś na prawy brzeg Wierzycy, gdzie teraz leży. Owczesny opat pepliński Eberard z Elbląga nadał jej nowy przywilej niemiecki czyli chełmiński. R. 1371 opat Piotr z Rogowa odnowił ton przywilej, ponieważ go zagubili osadnicy. Włók miała wtedy wieś 46, z których do proboszcza i sołtysa należało wolnych po 4 wł. , ud reszty zaś dawali po 16 skojców, 2 kurczęta i stawali 3 dni do zaciągu. Jeżeli karczmę urządzą, dadzą od niej zwykłego czynszu 1 m. Także i urządzenie młyna wodnego albo wietrznego wyjął dla siebie klasztor. Pierwszy przywilej na karczmę znany jest r. 1405. R. 1641 ukończył się długoletni spór o granice Koźmina i Góry, którą posiadali szlach. Jerzy i Fabian Górscy, Adam i Jan Borowscy. Swiadkowie zeznali, że nad Wierzycą schodziły się końce Góry, Małkowa i Koźmina. R. 1723 odebrał klasztor Jakóbowi Milencowi karczmę, którą był wskutek wojen bardzo zaniedbał. Nabył teraz tę karczmę Stanisław Plewowski za 700 zł. z 1 morgiem roli karczemnej w każdem polu i 1 włóką. Piwo i gorzałkę miał brać z Pogutek, łasztówki dostawał 18 beczkę. Dla gości miał trzymać masło i ryby, kto

Koźmin

Prz

514

105

Koźm