wialnych. Kamieni erratycznych nie ma wiele i małe tylko się trafiają. Odra, która przerzyna powiat prawie na całej długości z płd. wsch. ku płn. zach. , dzieli go na dwie zupełnie odmienne części. Część po lewym brzegu Odry, o wiele większa, najwyżej, bo do 900 stóp paryskich, wznosi się w dobrach Grudynia, koło folw. Strassenau, Wzniesienie pod wsią Maciowakierz wynosi 875 st. a w ciężkowickim lesie 793 st. Ta więc część jest wyżyną, gdyż i doliny mniejszych strumieni, głównie łączne, do nizin zaliczać się nie mogą. W tej połowie, która leży na prawym brzegu Odry, tylko mała smuga, mianowicie wschodnia, jest wyżyną piaszczystą, wznoszącą się na samej północy aż do podnóża góry ś. Anny Chełm. Dolina odry po obu brzegach jest właściwie niziną, gdyż niewiele nad poziom rzeki wystaje. Obszar tej niziny nie przenosi 24000 mr. rozl. Cały powiat obejmuje według sztabu generalnego 12. 43 mil kw. czyli 268, 066 mr. W r. 1864 przy sprawdzaniu tego pomiaru znaleziono tylko 262, 423 mr. Największa szerokość płn. płd. wynosi 4. 75 mil, największa długość 5 mil. Miasto powiatowe leży nie w samym środku powiatu. Część po lewym brzegu Odry ma 160, 300 mr. a po prawej 102, 123 mr. Pod względem rolniczym 2270 mr. ogrodów, 156501 roli or. , 16996 łąk, 6485 pastw. , 71989 lasów, 367 torfowisk, 7913 mr. podwórzy i budynków. Lasy rządowe zajmują 9830 mr. Z prywatnych lasów sam ks. Hohenlohe ze Sławęcic ma 47000 mr. obszaru na praw. brz. Odry. Uwarstwowanie pokładów gruntu zmienne glina, piasek, niekiedy wapno mieszają się w różnych stosunkach i rozmaitą koleją. Głębiej trafia się też żwir a na nizinach torf. Gleba po lewej stronie Odry urodzajniejsza. Pod względem hydrograficznym należy powiat do porzecza Odry, która tu przyjmuje ze strony prawej Rudkę, Rudzki kanał, Birawkę, Kłodnicę i Leźnicką Wodę; z lewej zaś Dzielniczkę, Wody Wronińską i Żukowicką, Swornicę i Stradunę. Do powiatu wpływa Odra pod Turzem na 558. 4 st. par. npm. a po 6. 5 milach biegu wypływa z powiatu przed ujściem Straduny na 513 st. npm. Klimat zależy od konfiguracyi gruntu, wiatr z południa góry przetrzymują, Jest wiec chłodny, zwłaszcza w części zachodniej, gdzie wegetacya o 6 do 8 dni się opóźnia. R. 1861 miał powiat 59978 mk. , z tego 58498 cywilnych, 1480 wojskowych; 30606 kobiet, 29372 męż. W liczbie ludności cywilnej na 12390 rodzin jest 2302 ewan. , 55922 katol. i 274 izr. R. 1864 było 58368 katol, 2378 ewan. , 285 izr. Ludność wiejska, wieśniacy, jest czysto polską, z wyjątkiem jednej tylko osady niemieckiej hernhuckiej Gnadenfeld. 9327 osób mówi potocznie po niemiecku, 49171 po polsku. Lud odznacza się religijnością, oszczędnością, wytrwałością, przestawa niem na małem. Obejmuje powiat 1 miasto, 1 mko Borysławice, 26 wsi kościelnych, 78 wsi innej kategoryi. Pod względem kościelnym są w nim trzy dekanaty łonowski, ujazdzki, kościęciński. Ewangelicy mają parafie w K. i Jacobswalde, hernhuci w Gnadenfeld, żydzi synagogę w K. Szkół jest w powiecie 53, dóbr rycerskich 55, gmin wiejskich 103, okręgów policyjnych 52, budynków publi cznych z kościołami i szkołami 298, bud. prze mysłowych 276, rolniczych 6250, domów pry watnych 7294. Z roli ornej na 100 mr. zajmuje 25 żyto, 15 pszenica, 10 rośliny oleiste, 12 owies, 8 kartofle, 6 koniczyna, 5 jęczmień, 5 buraki, 10 ugór. Ilość zwierząt domowych koni i osłów 6039, wołów i buhajów 890, krów 12658, jałowizny 414S, owiec 55685, świń 3748, kóz 398. Zeszłego wieku kwitnęło hu tnictwo metaliczne pod Jacobswalde, Altham mer i Ortowicami; teraz upadło. Z przemysłu słynie Gnadenfeld; jest też cukrownia, są fa bryki maszyn, cegielnia. Handel dotycze głó wnie produktów leśnych, rolnych i hodowli bydła. Komunikacye szosa z Kędzierzyna do Głupczyc; a drogi żel. KędzierzynRacibórz, GliwiceOpole; spławna Odra; kanały kłodnicki i rudzki. Go do szkolnictwa to 1864 r. na 11477 dzieci obowiązanych się uczyć, do szkół uczęszczało 8043. F. S. KożleKądzierzyn, niem. CoselKandrzin, stacya drogi żel. , o 6 w. od stacyi Koźle, bardzo ważna z tego powodu, że tu krzyżują się drogi do Opola, Gliwic, Nissy, Bogumina. Koźle Stare, niem. AltCosel, wś, pow. kozielski, w pobliżu ujścia Birawy do Odry, oddawna do dóbr birawskich należąca, 142 bud. , 73 dm. , 671 mk. Dominium ma tu 629 mr. folwark. Wś 91 osad, 956 mr. ziemi z pustkowiem Piskorzewiec Neuhof i młynem Sandmühle. Kościół, szkoła, kaplica na cmentarzu. Par. K. dek. ujazdzkiego 1869 r. miała 6100 katol, 75 ewang. , 15 izr. Koźle, niem. Kasel, dwie wsie tego nazwi ska na dolnych Łużycach 1 w pow. kala wskim, w okolicy przeważnie już zgermanizowanej; 2 czysto serbska, w pow. chociebu skim. W r. 1880 mk. 219, A. J. P. Koźleczyzna, grupa domów w Krościenku, nad Dunajcom, w pow. nowotarskim. Br. G. Kozienice, przys. Malinówki, pow. brzozowski, leży śród lasów, u źródeł pot. Zimncy, uchodzącej z praw. brzegu do Wisłoka na płd. od Malinówki; należy do par. rzym. katol. w Komborni a gr. kat, w Jabłonicy. Mac. Koźlewszczyzna 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 46 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 1 dom, 6 mk. prawosł. , własność Gregorowiczowej. 2. K. , osada pryw. , pow. wilejski, o 51 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej dro Koźle-Kędzierzyn Kożl Koźl Koźleczyzna Kozienice Koźlewszczyzna