1788. Ołtarz wielki dzisiejszy poświęcił biskup poznański Maciej Łubieński, który rządził dyecezyą od r. 1628 do 31. Kościół św. Ducha założył podobno magistrat kościański r. 1335; z początku był drewniany; r. 1620 Bartłomiej Grzech, ówczesny proboszcz tego kościołka, wybudował nowy murowany. W drugiej połowie XVII wieku szwedzi go zburzyli, poczem raz jeszcze z gruzów powstał. Kościół św. Krzyża założony został r. 1412. W woj nie szwedzkiej za Jana Kazimierza doznał tego samego losu co kościół św Ducha; poczem z dobroczynych składek a głownie wsparcia magistratu kościańskiego jako kolatora powstał z popiołów. O kościele szpitalnym Bożego Ciała ostatnia wiadomość jest z drugiej połowy XVII wieku wizyta Gnińskiego że wznosił się niedaleko klasztoru bernardyńskiego i że za Jana Kazimierza przez szwedów do gruntu zniszczony został, tak że po kilkunastu latach zaledwie miejsce można było oznaczyć, gdzie stał Klasztor i kościół ks. bernardynów stanął r. 1456 staraniem obywateli kościańskich. W nim było więzienie dla występnych zakonników bernardyńskich całej prowincyi polskiej. Było w nim wiele wizerunków rodzin, które tam zwłoki swoich członków chowały; nie wiadomo, gdzie się podziały. Klasztor i kościół ks. dominikanów założyli r. 1410 mieszkańcy kościańscy i Jan z Opatowie, biskup chełmiński, dawniej dominikan. W refektarzu odbywały się sądy ziemskie kościańskie; w klasztorze był obraz cudowny św. Krzyża, do którego była legenda przywiązana, podobna do legendy o krzyżu w trybunale lubelskim. Pod miastem wykopano 5 srebrnych naramiennic, małą czarę srebrną kropkowaną, umieszczone w archeologicznem muzeum berlińskiem. Przed niejakim czasem rozkopano cmentarzysko pogańskie, w którem groby wyłożone były kamieniami polnemi; całych urn nie wydobyto, tylko skorupy. Dyrektor Schwartz posiada klin z ciemnego serpentynu 13 1 2 cm. długi, u góry 3 1 2 cm. szeroki, na dole 7 cm. i 1 1 4 cm. gruby, znaleziony za strzelnicą nad brzeg, rowu polnego. Grodowe starostwo kościańskie, podług lustracyi z r. 1564, 5, obejmowało miasto Kościan z folwarkiem i wsie Kurza góra z folw. Bunikowo, Nacław, Czarnków, Sieraków, oraz dwie tenuty we wsi Modrze i w klasztorze łubieńskim. W r. 1771 posiadał je Antoni Gajewski, opłacając z niego kwarty złp. 2094 gr. 15, a hyberny złp. 1892 gr. 26. Na sejmie warszawskim z r. 1773 75 stany rzpltej przez oddzielną konstytucyą nadały toż ststwo w 50letnie posiadanie emfiteutyczne Lipskiemu, generał majorowi wojsk kor. , pod warunkami w prawie wyłuszczonemi. Na tymże sejmie wyznaczona była także, w sporze o granice tego ststwa z kapitałą gnieźnieńską, oddzielna komisja z 16 urzędników kor. do ostatecznego ich oznaczenia. M. St. Powiat kośoiański położony jest w części śródkowej departamentu poznańskiego, pomiędzy 51 54 a 52 14 szerokości północnej, a pomiędzy 33 56 i 34 41 długości wschodniej od wyspy Ferro; graniczy na północ z powiatem bukowskim i poznańskim, na wschód z powiatem śremskim, na południe z krobskim i wschowskim, a na zachód z babimoskim. Największa szerokość powiatu ze wschodu na zachód przez Krzywiń Kriewen wynosi 46, 5 kil. , przez Wielichowo i Czempiń tylko 34, 5 kil, z północy na południe 33 ML Rozległość wynosi 22, 50 mil kwadratowych. Powiat jest równiną, 5 6 gruntu są średniourodzajne, 1 6 błotne; znaczną część powiatu zajmują Mota obrzańskie; 65, 2 obszaru są pod pługiem, 13. 5 łąk, 3, 4 pastwisk, a 13. 2 proc. lasów. Błota obrzańskie w latach od r. 1850 1860 osuszono; większa połowa ich położona jest w pow. kościańskim. Główną rzeką jest Obra, która pod wsią Szczodrochowom z pow. krobskiego wpływa do pow. kościańskiego; niedaleko Jej prawego brzegu leżą wsie Orowo, Stanko wo, Wieszkowo, o 1 4 mili zmienia kierunek na północozachodni, przepływa przez miasto Krzywiń, na prawym brzegu położone. Pod wsią Kieszkowem wpływa strumień bezimienny od Zbęch i Jerki; dalej płynie między wsiami Jurkowem i Swincem Swiniec, Tu się zaczyna Kopanica KostnerCanal, która skraca bieg rzeki Obry, płynącej dalej pomiędzy Osiekiem a Wławiami Wławie, niedaleko Gryżyny; przybiera od miasta Osieczna Storohnest i wsi Dębiec i Wojnieść bezimienny strumyk, przepływa przez Kościan, wsie Kurzą Górę i Kiołczewo. O trzy mile poniżej Kościana Obra wchodzi do wielkiego bagna obrzańskiego Hauptbruch. Tam Obra prawie znika, natomiast występują dwie Kopanice północna Moschiner Canal und Nordcanal i południowa Südoanal; północna jest spławną na długość 85 kil; południowa na długość 60 kil; 3 5 wody przez północną uchodzą do Warty, 2 5 przez południową. Pod wsią Szczodrowem Kopanica północna się rozdziela, jedno ramię płynie w kierunku północnowschodnim, niedaleko Siernik, Krosnowskich Olędrów, przez Budzyń i Mosinę, pod nazwą Mosinki, w pow. poznańskim do Warty; drugie ramie, w kierunku północnozachodnim płynące, przybiera na prawym brzegu pod Sepnem rzeczkę Prut, płynącą od Urbanowa, Woźnik, Kotowa, Jaskółek i Konojadu. Dalej zostawia na prawo wsie Wielkie łęki, gdzie Mogilnica wpływa, i Puszczykowo, po lewej Kotusz i Reńsko. Pod Kotuszem jeszcze dostrzedz można przerywane szczątki dawnego koryta Obry, Pod Puszczykowem wpływa do

Kościan