obszerna nizina aa wschód od pierwszej prze dzielona rozległą wyspą suchego stałego lądu, na której brzegach mieszczą się Grójec, Laskowice, Wola Podłężna. Ta wschodnia nizina była rozległem jeziorem, pokrytem całym archipelagiem wysp, na których rozmieściły się pierwotne osady. Rzeka Wiercica i kilka drobnych jeziór na północ od Kramska, są resztkami tego wielkiego wodozbioru przeddziejowego. Większa część tej niziny stanowi część zachodnią pow. kolskiego. W części wsch. płdn. , której najwyższy punk. ., nazwany Ztotą górą 430 stóp, widzialny jest na kilka mil wokoło, znajdują się pokłady węgla brunatnego, piaskowca ziarnistego, odznaczającego się piękną białością i nadzwyczajną twardością we wsi Brzeźno pod K. ; wreszcie pokłady gniazdowe kamienia wapiennego, posiadającego po wypaleniu przymioty wapna hydraulicznego we wsi Paprotnia; tych 1 węgiel brunatny z powodu małej ściśliwości nie nadaje się do przewożenia, stąd eksploatuje się w małej ilości i zużytkowywa na miejscu, głównie do opalania gorzelni parowej i cylindrowego pieoa, w którym wypala się cegła; 2, piaskowiec, posiadający wszelkie wymagane przymioty a twardością dorównywający granitowi, z powodu zbyt drogiej obróbki, jak również skutkiem wielkiego ciężaru, a stąd kosztownej dostawy, przy braku kolei żelaznych, ma odbyt nader ograniczony; wyrabiają się z niego nagrobki, stopnie do schodów, płyty do przykrywania kanałów i znaki drogowe; 3 kamień wapienny zaś, napotykany dotychczas w małych tylko gniazdach w połączeniu z dużą ilością opoki t j. kamienia wapiennego, nieprzydatnego do wypalania, zupełnie się nie wydobywa. Oprócz powyżej wymienionych ciał kopalnych znajdują się w różnych punktach, a głównie w północnej i płdn. wschodniej części powiatu, obfite pokłady torfu. Oprócz rz. Warty, przepływającej przez całą szerokość powiatu wsch, na zachód i stanowiącej drogę wodną, długą w granicach powiatu około 35 wiorst, znajdują się w części płn. powiatu dość obszerne połączone z sobą jeziora, jako to Gosławskie, Pątnowskie, Mikorzyńskie i Slesińskie, które, będąc połączone za pomocą kanału sztucznego morssysławskim zwanego z rz. Wartą, stanowi drugą linią komunikacyjną w kierunku z płn. na płd, , długą około 20 w. , dzisiaj z powodu zanieczyszczenia kanału zdatną tylko do spławu drogowa i bardzo lekkich statków scyllami zwanych rodzaj małych berlinek; linią powyższą możnaby przedłużyć dalej na północ, łącząo jezioro Slesińskie z Łuszczewskiem za pomocą pogłębienia istniejącego w tem miejscu wąwozu, obecnością swą stwierdzającego, że połączenie to niegdyś istniało, i tylko skutkiem obniżenia zwierciadła wód w jeziorach łączność ich zerwaną została. Tym sposobem połączono by rz. Wartę z jezior. Gopłem, a przez takowe rz. Noteć i kanał Bydgoski z Wisłą. Do ważniejszych rzeczek w powiecie zaliczyć można Powę, przerzynającą płdn. część pow. w kierunku z płdn. na płn. , długą około 24 w. ; początek jej w pow. kaliskim, ujście zaś do rzeki Warty pod K. ; nad rzeczką tą, dość bystry nurt mającą, istnieje 5 młynów wodnych. Pomniejsze rzeczki i strumienie są następujące a w płn. części powiatu Przykulec, Wiercica, Sakłak, rz. Krompin, Jaźwiniec i Nietoczka. wszystkie z praw. brz. do Warty wody swe toczące, i Kaczkowa, biorąca swój początek w pow. słupeckim, biegnąca z półn. na połudn. około osady Kleczew i wpadająca do jeziora Gocławskiego i b w części płdn. powiatu rzeczka Topieo, poczynająca się na płdn. niedaleko granicy powiatu tureckiego i mająca swe ujście do rz. Warty z lew. brz. ; na kierunku jej jest pobudowanych kilka młynów wodnych i tartak; rzeka Pokrzywnica, poczynająca się w pow. tureckim, a wpadająca niedaleko osady Tuliszków do rzeczki Powy; na kierunku rzeki Pokrzywnicy są pobudowane 2 młyny wodne i tartak; rz. Czarna v. Czarnastruga, płynąca z płd. na płn. , zaledwie na długość 4 wiorst przecinająca pow. koniński, mająca swój początek i ujście do Warty z lew. brz. w pow. słupeckim. W jeziorach znajdują się następujące gatunki ryb węgorze, sumy, sandacze, szczupaki, leszcze, okonie, liny i karasie; w rz. Warcie szczupaki, sandacze, węgorze, leszcze, jaźwce i barwenny. Połów ryb w jeziorach, z powodu wielkiej do 30 stóp dochodzącej głębokości nader jest utrudniony i tylko podczas silnych mrozów w wielkiej obfitości ma miejsce. W skutek ułatwionej komunikacyi wodnej, na nieszczęście tylko dla spławu drzewa zdatnej, okolica, przed kilkunastu laty w lasy obfita, dziś prawie zupełnie z takowych ogołoconą została; cena siąga t. j. pół sążnia kubicznego drzewa sosnowego w K. dochodzi do rs. 10. Stan obszarów leśnych w 1880 r. był następujący 18555 mr. lasów prywatnych urządzonyoh, 5271 mr. lasów pryw. nie urządzonych; 3234 mr lasów wyciętych i zadrzewionych ponownie; 2811 mr. niezadrzewionych po wycieoiu; 316 mr, lasów włościańskich, 114 mr. danych na serwituty, 262 mr. lasów do osad miejskich należących; ogółem 30563 mr. pod lasami. Z pomiędzy większych obszarów leśnych, tylko w dobrach Gosławice, w płn. stronie powiatu, i w dobrach Grzymiszew i Chylin w połdn. , z prawdziwą pieczołowitością są pielęgnowane; pozostało zaś albo w większej częścią jak w dobrach Tuliszków, Smaszew, Siąszyce i Biskupice, albo też w zupełności będąc sprzedane kupcom leśnym, w niedługim przeoiągu czasu wyrąbąne zostaną; przestrzenie po Słownik geograficzny, Tom IV. Zeszyt 41 22

Konin