bornychi pastwisk sprzyja hodowli bydła tak zwana świętokrzyska odmiana znaną jest i cenioną w kraju dla swych przymiotów. Owies, żyto i kartofle stanowią trzy główne produkta tej gospodarki. Z wykazów roku 1876 widzimy, iż wysiano w powiecie 17, 856 czetw. żyta, 17, 691 czetw. owsa, 42, 448 czetw. kartofli, 6, 696 czetw. jęczmienia, 2, 729 czetw pszenicy, 955 gryki i 1, 493 innych ziarn. Zbiór za wynosił żyta 60, 330 czetw. , owsa 45, 219, jęczmienia 19, 310, pszenicy 8, 642 czetw. , kartofli 213, 396 czetw. , gryki 2. 690, innych ziarn 3, 554 czetw. Skarby mineralne, zawarte tak, obficie w ziemi, są zarówno w całej guberni jak i w pow. kieleckim bardzo słabo wyzyskiwane. Brak kolei żelaznych i dróg wodnych jest tego jednym z powodów. W pow. kieleckim w 1880 r. były 4 zakłady przerabiające surowiec, zajmowały one 202 robotników i produkowały za 113, 057 rs. ; siedm fabryk przeraMających żelazo, z prod. 21, 000 rs. , ośm fabryk i kopalń marmuru 1 w Kielcach z prod. 5, 680 rs. , 6 w Chęcinach z produkcyą na 1, 200 rs. i jedna w powiecie wyrabiająca na 300 rs. rocznie. Przerobem roślinnych produktów zajmowały się 2 gorzelnie, 3 młyny wodne amerykańskie z produkcyą na 39, 500 rs. , trzy browary w Kielcach na 80, 000 rs. , 12 tartaków, 8 cegielni z produkcyą na 10, 815 rs. , ogółem było 56 fabryk z produkcyą na 492, 280 rs. łącznie z produkcyą fabr. samych Kielc. Przy słabem rozwinięciu przemysłu i braku tanich środków transportowych, miastach nieludnych i ubogich, handel niema tu warunków pomyślnego rozwoju i ogranicza się na zaspakajaniu nielicznych i prostych potrzeb ludności wiejskiej i miejskiej. Drobny ten handel zostaje wyłącznie niemal w ręku ży dów, którzy, pomimo świeżego bardzo osiedlenia się w samych Kielcach, gdzie im nie wolno było dawniej mieszkać, zagarnęli w swe ręce cały handel. Jedynym środkiem komunikacyjnym są gęste dość drogi bite, rozchodzące się z Kielc do wszystkich sąsiednich powiatów i większych miast. Obfitość kamienia ułatwia budowę i utrzymywanie tych dróg, jednakże dość znaczna odległość od dróg wodnych i kolei czyni kosztownym transportproduktów rolnych i mineralnych. Mimo to ludność ciągle wzrasta, i podczas gdy w 1867 r. wynosiła 81, 640, dziś wynosi 102, 135 głów; w tej liczbie 49739 męz. , 51, 923 kob. ; z tego w miastach 15, 819, w osadach i gminach wiejskich 86, 344. Żydów w powiecie jest 12, 033. Pod względem kościelnym powiat K. z wyjątkiem części północnej należącej, do dekanatu koneckiego, stanowi oddzielny dekanat i dzieli się na siedm parafij Bolmin, Brzeziny, Daleszyce, Leszczyny, Łopuszno, Kielce i Chęciny. Pod względem sądowym na dwa okręgi sądów pokoju Kielce i Chęciny, i 5 okręgów sądów gminnych Bodzentyn, Morawica, Daleszyce Promnik, Samsonów. Pod względem administracyjnym prócz dwóch miast Kielce i Chęciny, mających swe magistraty, na 18 gmin wiejskich Bieliny, Bodzentyn, Cisów, Daleszyce, Dąbrowa, Dyminy, Górno, Korzeck, Łopuszno, Mniów, Morawica, Niewachlów, Piekoszów, Samsonów, Snochowice, Suchedniów, Szczecno, Zajączków. Kieleckie leśnictwo rządowe dzieli się na straże Niewachlów, Posłowice, Niestachów, Szewce. Gubernia kielecka, najdalej na południe wysunięta część królestwa polskiego, utworzoną została 1867 r. z części dawnej radomskiej gub. Leży ona pomiędzy gub. piotrkowską od zachodu, , radomską od północy i wschodu, od południa zaś graniozy z Galicyą, od której oddziela ją w południowowschodniej części granicy koryto Wisły. Ogólny obszar wynosi 183, 29 mil kw. . czyli 8, 868, 6 wiorst kw. lub 10, 092, 6 kil. kw. Co do układa poziomego, cały obszar gubernii przedstawia obszerną wyżynę, wzniesioną średnio od 800 do 1, 000 stóp, zasianą w północnowschodniej części pojedynczymi wyniosłoaciami lub krótkiemi pasmami górskimi. , w południowej zaś poprzerzynaną gęstymi i głębokimi wąwozami i dolinami a właściwie jarami, w których niekiedy występują nagie skaliste ściany, jak w słynnej dolinie Prądnika Ojcowską zwanej i przyległych sąspowskiej i bentkowskiej. Północna część a mianowicie pow. kielecki przedstawia plątaninę pojedynczych wyniosłości jak góry koło Kielc i Chęcin 800 do 1, 000 stóp lub niewielkie 7 do 10 wiorst długie pasmo jak góry korzeczkowskie; , pasmo od Karsznicy ku Malagoszczy wzniesione pod tą osadą na 1, 063 stóp. Za Nidą z lewej strony zaczynają się coraz większe wzniesienia od 1, 000 do 1, 200 stóp, stanowiące niejako podgórze pasma Łysogór. Przy Marzyszu na zachód od Daleszyc spotykamy 1, 260 stóp, a na północ. zachód od wsi Mojcza 1, 350 stóp. Z tej to wyżyny dźwiga się we wschodniej części pow. kieleckiego jedyne pasmo górskie wobecnem królestwie polskiem, pasmo Łysogór czyli gór Swiętokrzyzkich; początek jednak tylko tego pasma mieści się w gub. kieleckiej, większa zaś część ze szczytem śtokrzyskim w pow. opatowskim gub. radomskiej. W kieleckim powiecie znajduje się drugi niższy szczyt, zwany górą Stej Katarzyny. Ogromne lasy, charakter puszczy miejscami mające, zalegają stoki i okolice Łysogór. Głównemi rzekami gubernii są Pilica i Nida, przerzynające jej terytoryum w dwóch przeciwnych kierunkach, tudzież Wisła, stanowiąca południowowschodnią granicę. Do rzek tych wlewa się mnóstwo drobnych strumieni, mających dość często charakter górski pod względem bystrości biegu,

Kielce