Kielberda, mko, pow kremieńozuhskiego, 4952 mk. Kielc, niem. Kosltsch, r. 1295 Kelz, wś, pow kożuchowskii na Szląsku, par. Rauden. Kielce, miasto główne gubernii i powiatu t. n. nad strumieniem Silnicą, na wzgórzu śród gór położone, wzniesione 850 stóp nad poziom morza, leży pod 50o52. 1 szerok. geog. i 36ol6. 5 długości. Budująca się obecnie kolej dąbrówsko iwangrodzka połączy K. z innymi miastami królestwa. Odległość obecna K. od Warszawy jest 161 w. , od Radomia 70 w. , od Krakowa około 14 mik Drogi bite łączą K. ze wszystkiemi miastami powiatowemi gubernii i większomi miastami królestwa, K. obecnie posiadają trzy kościoły katolickie a czwarty pod miastem na Karczówce ob. , cerkiew prawosławną, kościół par. ewangielicki, szpital św. Aleksandra na 60 łóżek, ochronę dla sierót i dom przytułku dla 12 ubogich, gimnazyum męzkie z biblioteką i bogatemi gabinetami, progimnazyum żeńskie czteroklasowe, cztery szkoły elemantarne 1 żeńska i rzemieślniczonie dzielna, sąd okręgowy, zjazd sędziów pokoju i sąd pokoju okr. I, rząd gubernialny, izbę skarbową, urząd powiatowy, magistrat, dyrekoyą szczegółową Tow. kred. ziems. , filią banku polskiego, urząd pocztowy, stacyą telegraficzną, zarząd akcyzy VII okręgu, więzienie karne. Ludność miasta, która w 1827 r. wynosiła 3611 w 330 dom. , w 1860 wzrosła zaledwie do 3972 i 595 dm. mur. a 124 drewn. ; obecnie wynosi 10051 4609 męż. , 5542 kob. , w tej liczbie 2659 żydów. Dochód miasta z 9, 175 rs. w 1860 r. podniósł się na 34, 854 rs. w 1877 r. Z zakładów przemysłowych istniały tu w 1876 r. 4 browary z produkcyą na 91631 rs. zajmowały 21 robotników, 2 mydlarnie 25577 rs. i 15 rob. , 4 cegielnie 5700 rs. i 14 robot. , 1 garbarnia 1000 rs. i 1 robot. , 1 piec wapienny 893 rs. i 2 robot. i fabryka marmurowych wyrobów własność spółki o tworzona 1876 r. zajmująca 47 robot. ; handel drobny w ręku żydów; ośm tylko sklepów należy do chrześcian. W mieście są obecnie trzy place targowe i 24 ulic. Prócz kościołów okazalsze budowle są pałac pobiskupi, gdzie się mieści rząd gubernialny, gimnazyum, seminaryum katolickie, sąd okręgowy, dom doktora Łuszczkiewicza przy ogrodzie publicznym z piękną oranżeryą, willa kupca Hönigmana, browar Sztumpfa, pięć zajazdów; nowy bazar murowany, dosyć okazały, piętrowy, mieści w sobie sklepiki z mięsem, wiktuałami; na piętrze mieszkania, przy nim obszerny brukowany rynek. Domy z kamienia marmurowego ze ścianami łokciowej grubości trzymają wilgoć, lecz dwułokciowej grubości są suche, z piaskowca też są suche. Przy mieście od strony szosy radomskiej znajduje się targ ua bydło, konie, a przy aleksandrowskim szpitalu targ na trzodę chlewną. Ze strony zachodniej krakowskiego przedmieścia dosyć obszerny ogród spacerowy z okazałemi lipami, brzostami, kasztanami, brzozami i ze znacznej grubości i wysokości czeremchami; ogród starannie utrzymywany. Kilkanaście figur kamiennych pięknej rzoźby ozdabiają aleje ogrodu, w którym stoi też piękny piętrowy drewniany domek dla resursy letniej z restauracyą. Frontowy bok ogrodu od Krakowskiego przedmieścia zdobi mur z arkadami, których wnętrze żelaznei prętami zapełnione; ze strony ulicy Ogrodowej rów za sztachetami drewnianomi a naprzeciw na wzgorzu piękny dom Sztumpfa z ogrodem, pięknym dziedzińcem, kląbami i okazałą do wjazdu bramą; od krakowskiego wjazdu i Ogrodowej ulicy wzgórze całe umocnione murem kamieńnym w arkady, kosztem właściciela, co niemałą miasta ozdobę stanowi; przy nim wznosi się ogromny parowy browar piwny. Od wjazdu krakowskiego piękny duży ogród owocowy, Dalej przy chęcińskiej szosie góra Kadzielnia, ze skał marmurowych utworzona, jałowcem zarosła rosła, ma niewielką grotę. Na jej południowej pochyłości znajduje się domek murowany, piec wapienny, a dalej znaczny staw Pakoszem zwany. Za ogrodem publicznym przy karczowskiej szosie spory staw zarybiony, aleje spacerowe, nad rzeczką Silnicą, z obu stron grubemi wysokiemi drzewami topoli polskiej i kasztanami wysadzone. Z lewej strony szosy karczowskiej gustowny drewniany piętrowy pałacyk Lutnickiego z ogrodem owocowym i warzywnym. Szosa ku Karczówce, górze z klasztorem pobernardyńskim, lasem sosnowym zarosłej, stanowi piękną aleję, która z obu stron we dwa rzędy, wyniosłemi topolami włoskiemi wysadzona, służy za przyjemny spacer. Pierwszą o K. wzmiankę znajdujemy w Kronice polskiej z końca XIV wieku przez Stenzla wydrukowanej, gdzie pod rokiem 1150 r. jest napisano, iż miasto K. było wtedy w czasie wojny zniszczone. Starowolski zaś w Żywotach biskupów krakowskich utrzymuje, że biskup Gaudenty czyli Radost tu mieszkając, w r. 1142 po długiej chorobie umarł. Kromer początek K. do r. 1173 odnosi, w którym biskup Gedeon między głębiną leśną to miasto założył. Nie ulega wątpliwości, iż tak daleko jak historyczne dokumenta dotąd są znane, K. były własnością biskupów krakowskich i często ich rezydencyą. Wojna pomiędzy Henrykiem książęciem wrocławskim i Konradem mazowieckim, o opiekę nad małoletnim Bolesławem, sprowadziła spustoszenie K, a chociaż dźwigać się poczęły, wkrótce znowu, bo w r. 1240, napad tatarski do reszty je zniszczył. Kazimierz Wielki, na prośby Bodzanty Jankowskiego, w r. 1360 uwolnił K. od dawania ludzi zbrojnych Kielce Kielberda Kielc Kielce