Magnosa do la Gardie wojewodztwa wielko polskie poddały się Karolowi Gustawowi nadto, otrzymawszy zawiadomienie, że wojska rossyjskie zajęły już Wilno, Kowno, Mińsk i Grodno, wezwał 1655 r. szlachtę żmujdzką do Kiejdan dla podpisania także umowy poddania się KarolowiGustawowi, z warunkiem oswobodzenia Litwy od wojsk rossyjskich. Paweł Sapieha wojeda wileński i hetman polny Gąsiowski, urażeni na Janusza Radziwiłła za jego dumę, ogłosili go zdrajcą kraju, zajechali dobra jego i podburzyli nareszcie wojsko litewskie, aby opuściło księcia Janusza i udało się na Podlasie, niby dla połączenia się z królem. Jezuici, jako nieprzyjaźni kalwinom, podjęli także krzyk, na księcia Janusza, że zdradził kraj. Opuszczony książę Janusz od wojska, okrzyczany zdrajcą, zapąrł się z wiernemi sobie w Tykocinie, ale gdy i tu Sapiecha obiegł księcia i chciał pojmać go jako zdrajcę, wówczas książę Janusz wpadł w chorobę i 31 grud. 1655 r. umarł. Zwłoki jego zostawały w Tykocinie do 1657 r. i zaledwo wówczas przywiezione zostały do Kiejdan dla złożenia w grobach familijnych. Drugi raz oblężone były Kiejdany przez jenerała Loewenhaupta w początkach grudnia 1701 r. Sam Karol XII wjechał do K. 15 grud. ,bawił dni dwa, słuchał nabożeńswa w kościele luterskim, a gdy się dowiedział, że Ogiński zajął Kowno, wyruszył z Kiejdan 18 grudnia z całą armią swoją o północy do Kowna, by wyparować z niego hetmana Nordberg, Leben Carl des XII. Co się tycze wypadków religijnych Kajdan są one następne Mikołaj Radziwiłł Rudy, przyjąwszy wyznanie helweckie, oddał 1560 r. kościół farny katolicki swoim spółwyznawcom, lecz gdy za Zygmunta III nastało prawo kasujące wszelkie alienacye dóbr kościelnych, wówczas ks. Kobyliński, kanonik wileński, wytoczył proces Krzysztofowi Radziwiłłowi het. polnemu lit. , skutkiem którego nastała 1627 r. umowa między biskupem wileńskim Eustachym Wołłowiczem a Radziwiłłem kościół farny kiejdański wrócony katolikom z funduszem, a Radziwiłł zapłacił ugody 7, 000 zł. z warunkiem iżby kolatorstwo należało do niego, i żeby wolność wyznania ewangielickiego była jego poddanym jak we zborze tak i w szkole zborowej zapewniona. Przewidując Radziwiłł przegranę rozpoczął 1626 r. murować na rynku zbór nowy, który dokończył syn jego Janusz kasztelan wileński. Zbór ten, pięknej architektury, trwa dotąd, chociaż mocno uszkodzony. Kopuła jedna na tylnej ścianie zbita przez piorun, a wieżyczki z przodu będące zastąpiono krzyżami, gdyż jedna z tych wieżyczek zniesiona była przez burzę niedawnemi czasy. W podziemiach tej świątyni jest kilka trumien radziwiłłowskich, a między innemi Jest trumna owego Janusza VI kasztelana wileńskiegoj ojca Bogusława, ofiarę niesnasek religijnych. Zabił go hajduk własny 1628 r. , podmówiony przez jezuitów, gdy książę Janusz stojąc na cmentarzu oglądał ukończoną przez siebie budowlę zboru. Oprócz głównego zboru w mieście miały Kajdany drugi zbór przy dworze czyli zamku, w którym się odbywało nabożeństwo w litewskim języku, a od 1691 r. zaczęły się odbywać w Kiejdanach synody kalwińskie. 1709 r. , za wstawieniem się bis kupa żmujdzkiego Zgierskiego, książę nejburski, mąż Ludwiki Radziwiłłówny, dozwolił wprowadzić do Kiejdan księży karmelitów; w późniejszym czasie utworzono dla nich parafią. Kościół ich drewniany i klasztor murowany istnieją dotąd. Po kasacie karmelitów 1832 r. kościół oddano szkolnej młodzieży katolickiej, a klasztor przerobiono na koszary wojskowe. Dziś cała ta część miasta należy do parafi jaswojskiej, o czem wyżej. Kiejdany za Radziwiłłów i później słynęły z nauk. Krzysztof Radziwiłł, wojewoda wileński, założył 1625 r. pierwszą szkołę w Kiejdanach, która z czasem, podniosła się do wysokiego stopnia. Nazywano ją liceum. Przy tej szkole oprócz biblioteki znajdowała się drukarni a, założona r. 1650 przez Janusza Radziwiłła wojewodę, w której wydano psałterz po litewsku oraz wiele książek do nabożeństwa w litewskim języku. 1684 r. zgorzało w Kiejdanach ze sto domów i kolegium kalwińskie z biblioteką i szkołą. Około 1818 r. uniwersytet wileński wyniósł tę szkołę na stopień gimnazyum i osadził zdolnemi nauczycielami. Zajmowała ona na Żmujdzi pierwsze miejsce po Krożach, lecz z przyczyny politycznego wypadku, skutkiem źle skierowanego patryotyzmu między uczniami, uniwersytet wileński znaglony był 1818 r. zamknąćją. Potem znowu ją otwarto 1859 r. lecz kazano wykładać przedmioty po rossyjsku, a gdy zebrało się uczniów zaledwo 141, zniesiono to gimnazyum 1863 r. i utworzono szkołę elementarną o dwóch klasach. Od Radziwiłłów przeszły K. do Czapskich, a to przez zamęzcie Weroniki Radziwiłłówny za Franciszka Czapskiego, którego syn Stanisław i wnuk Maryan dziedziczyli Kajdany do 1863 r. Odtąd stały się one rządowemi i czasowo są we władaniu jen. Totlebena. Autor Brzegów Niewiaży p. J. B. dużo się w tem dziełku o K. rozpisuje i podaje widok zboru Radziwiłłowskiego w K. Po łacinie K. zwały się Caiodunum, Kajdany, folw. pryw. , pow. wileński, o 65 w. od m. Wilejki, 8 okr. adm. , gm. Parafianowo, 2 dm. , 12 mk. katol. 1866 Kiejdy, wś, pow. szawelski, gm. okmiańska, przy trakcie bitym z Okmian do Żagor i Rygi, niegdyś należąca do dóbr duchownych, ma 33 dusz męz. , 500 dzies. ziemi. J. Godl. Kiejdzie, 1, zaśc. , pow. wileński, 5 okr. Kiejdany Kiejdy Kiejdzie