dzieją luterakim był tu 1629 r. Adam Dan, sprowadzony z Prus, któremu naznaczono pensyi 300 zł. Drugim pastorem był Andrzej Ryngius szlązak sprowadzony 1637 r. Gdy drewniany kościół zaczął starzec, wówczas Janusz Radziwiłł, wojewoda wileński, wymurował nowy. Kamień węgielny położony został za pastora Jana Majus. Obadwa ci Radziwiłłowie uposażyli pastorat luterski, zapisali bowiem 2 włóki i 20 morgów ziemi, oraz 2 włóki lasu. Dzisiejszy kościół wymurował aptekarz Andrzej Sztark z zapisu uczynionego 1825 r. przez doktora Hejndskera. 10, 000 r. assyg. , przeznaczonych na tę budowę. R. 1647 Janusz Radziwiłł, wojewoda wileński, dozwolił wybór wolny magistratu mieszczanom i pospólstwu, oraz zalecił by na wybranie wójta podawano czterech kandydatów ze szlachty źmujdzkiej, lecz zatwierdzenie zostawił sobie jako dziedzicowi i następcom swoim. Żona jego druga, księżniczka wołoska Marya Mohilanka, wyjednała dla siebie u męża fundacyą cerkwi obrządku wschodniego, którą i wybudowano z drzewa 1648 roku pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, jak świadczą akta tej cerkwi; a później teraźniejszą cerkiew wymurowano za naszych czasów zupełnie na innem miejscu to jest od wjazdu dwornego do miasta, starą zaś oddano 1825 r. wojsku stojącemu w Kiejdanach. Przy tej cerkwi utrzymywało się kilku mnichów, był to jakby monaster; obowiązkiem ich było nawracać starowierców, którzy, uciekając od prześladowania w. ks. moskiewskiego, zamieszkali w znacznej liczbie okolice Kiejdan. Mnisi ci pobierali ze dworu kiejdańskiego następną annuatę żyta beczek 10, słodu beczek 8, owsa beczek 14, krup gryczanych 2 beczki, jęczmiennych tyleż, grochu 2 beczki, masła fasek 6 po 18 garncy, serów 180, oleju na 3 r. , słoniny połciów 2, soli beczki 2, siana wozów 10, mlewo bezpłatne w miejskim młynie, oraz wolny połów ryb w Niewiaży i wywóz drzewa opałowego z lasu dwornego. Po rozbiorze kraju rząd przeznaczył był dla tej cerkwi 180 dziesięcin ziemi, lecz nie dawnemi czasy odjął one. Kiejdańska prawosławna cerkiew pobiera procentu rocznego 22 i pół rub. od sumy lokowanej w wileńskiem reformo wanem kolegium, a zapisanej 1687 r. przez księżnę Ludwikę Radziwiłównę dokumentem akty kowanym 1697r. Augusta XVI w księgach województwa mińskiego. Cerkiew ta należała naprzód do wileńskiego soboru św. Ducha, potem do Krok, a nakonieo do mińskiego soboru. Ma ona bardzo dawny obraz Matki Boskiej roboty bizantyńskiej na drzewie i dwa obrazy roboty włoskiej na płótnie. Pomimo tej podrzędnej roli, jaką mieli ci prawosławni mnisi w Kiejdanach, pomimo tego, że się zachowywali najspokojniej, je dnak tameczne duchowieństwo katolickie ciągle ich prześladowało; raz nawet doszło do tego, że przełożonego klasztoru ich Leniewicza stawiono związanego przed biskupem żmujdzkim Antonim Tyszkiewiczem, gdy ten przybył na wizytę do Krok. Na takowe nadużycia skarżyli się mnisi sejmowi, lecz nic nie wskórali. Władysław IV potwierdził Kiejdanom prawo magdeburskie 1648 r. , a wyżej wspomniony Janusz Radziwiłł wojewoda wileński dozwolił miastu 1649 r. wystawić młyn wietrzny nad rzeczką Abelą oraz most na niej z prawem pobierania myta. Nadto darował plac na rynku dla wystawienia ratusza. Żydów mieszkających w komorach poddał pod dworną jurysdykcyą. Miasto kazał brukować, ulice czyścić pod sztrafem, oraz zaprowadził meldunek osób przybywających. Jan Kazimierz potwierdził 1661 r. Kiejdanom magdeburgią w tych słowach Miastu Kieydanom w księztwie żmudzkiem ob merita in Rempublicam według Antecessorów Naszych prawo Magdeburskie nadane in omnibus punctis, clausulis, conditionibus, libertatibus et continentiis ut in authentica patet salvo in omnibus publico exercitiis tak w mieście jako i po przedmieściach Sanctae Romanae Catholicae Ecclesiae wiecznemi czasy conferujemy. Vol. leg. . Była już w tę porę W Kiejdanach apteka i papiernia, która wyrabiała papier tak dobry jak holenderski z wodnym napisem Civitas Caiodunensis. Augustowie II i III potwierdzili Kiejdanom także magdeburgią, a Stanisław August przywilejem 1792 r. naznaczywszy Kajdany miastem wydziałowem nadał nowy herb następny skrzydła orle w polu złotem, obok zaś w polu błękitnem w szponach orlich podkowa z trzema krzyżami. Na hełmie zaś i na spodzie tarczy głowy aniołów z dwoma pod twarzą skrzydłami i z laurem w otoku. 1653 r. Kajdany miały już ratusz dwupiętrowy z zegarem bijącym, bramę kowieńską murowaną i ulico następne Jaswojńską, oraz Zamkową czyli Dworną; ulice te wspominane są już w plebiscycie, Bogusław Radziwiłł, koniuszy litewski, gubernator Prus, objąwszy Kiejdany po bracie swym Januszu 1659 r. , zatwierdził wszelkie przywileje nadane uprzednio, zaprowadził miary i wagi w ratuszu i most na Niewiaży budować kazał. Taźniejszy most zbudowany niedawnemi czasy przez hr. Stanisława Czapskiego ojca byłego dziedzica. Kiejdany dwa razy oblężone były przez Szwedów. Raz podczas wojny Karola Gustawa. General szwedzki Magnus de la Gardie podstąpił pod Kiejdany z ogromną siłą. Janusz Radziwiłł, mając zaleledwie 2, 000 wojska litewskiego, przytem słysząc, że Jan Kazimierz, porażony przez Szwedów, zostawił obronę Krakowa Czarnieckiemu, a sam nszedł do Szlązka i źe w skutek odezwy

Kiejdany