cław, wielce rozrzutny, dał w zastaw księciu świdmckiemu między innemi Byczynę, K. . i Wołczyn. Tenże ks. świdnicki Bolesław ustąpił swego zastawnego prawa książętom opolskim Władysławowi i Bolkowi, a kiedy ks. brzeski Ludwik, następca Wacława, chciał zastawione grody odzyskać, przyszło między nim a posiadaczami zastawu, domagającymi się własności, do bitwy pod K. 1369 r. , w której ks. Ludwik odniósł zwycięztwo. Tym sposobem nastąpił i wykup z zastawu, ale książę, choąc sumę zastawną spłacić, musiał był mia1 stu K. sprzedać prawo mianiowania wójtów. R. 1406 Ludwik III książę brzeski sprzedał miastu wszelkie czynsze miejskie, podatki, cła, prawo sądu, kary pieniężne, ale zastrzegł sobie prawo odkupu, z czego, jak się zdaje, skorzystał; już atoli 1426 r. ponownie darował miastu te regalia w uznaniu oddanych mu przez miasto usług. Z tegoż czasu pochodzi wiele przywilejów rzemieślniczych. R. 1431 K. został znowu zastawiony, wraz z Byczyną, księciu Bernardowina Opolu i Strzelcach. Zastaw następował zwykle pod formą kontraktu sprzedaży z zastrzeżeniem prawa odkupu. Dopiero 1481 r. ks. brzeski Fryderyk I zdobył się na ów odkup. Jeszcze i 1510 r. następca Fryderyka Jerzy I zastawił oba miasta, i dopiero 1536 wykupił je Fryderyk II. R. 1556 zaprowadzono w K. wyznanie ewangelickie z rozkazu ks. brzeskiego Jerzego i wydano ewangelikom obadwa kościoły parafialny i cmentarny. R. 1582 miasto zgorzało; 1588 ludność polska napadła nań i znowu je spaliła. Ks. Joachim Fryderyk starał się. mieszczanom zapewnić opiekę, ale wojna 30etnia sparaliżowała jego dobre chęci. R, 1675 umarł Jerzy Wilhelm, ostatni książę brzeski, i K. przeszedł pod panowanie austryackie. Wielu ewangelików wyemigrowało wtedy do Polski. R. 1700 odebrano im nawet kościoły a z mocy altransztadzkiej konwencyi zwrócono im tylko jeden parafialny. Po przyłączeniu do Prus i klęskach wojny 7letniej K. znacznie się podniósł. Nazwa K. , r. 1252 Cruceburch, r. 1294 Cruzeburk, jest, mimo niemieckiego pozoru, słowiańską i brzmi w ustach ludu wyraźnie przez Kl. Zachodnia część miasta jest niemiecką, wschodnia polską. Siady dawnych murów dotąd widoczne; fosy osuszone, wały zmienione na miejsce przechadzki. Miasto ciągnie się podłużnie z zach. na wschód. Ludność wynosiła 1756 r. 1416; 1782 r. 1434; 1861 r. 4176 w tem 176 wojska, dziś zapewne 6000 z gorą. Język przeważa niemiecki, może 10 proc. mówi po polsku. Przedmieszczanie trudnią się rolnictwem na 2437 mr. rozl. osad 52; gleba żytnia, łąki dobre, suche, nieco dalej od miasta torfiaste. Przemysł rozwinięty przędzalnie, tkalnie, młyny, browary; rękodzielnictwo kwitnie, 14 cechów. Handel głównie zbożem, wódką, Inem, wełną; 4 jarmarki. St. dr. żel. o 90 kil. od Wrocławia, o 63 od Oleśnicy, o 96 od Bytomia, o 200 od Poznania, o 70 od Opola. K. posiada 130000 tal majątku. Ma szpital miejski, szląski król. dom ubogich na 206 osób od 1777, sąd powiatowy, kościół paraf. ewang. z XIII w. , był do r. 1556 katol a także 1700 1707; od 1700 katolickim jest dawny cmentar ny. Par. kat. dek. bogacickiego miała 1869 r. 2397 kat. , 7799 ewang. , 406 izr. Jest też w K. synagoga. Szkoły są wyższa miejska, wyż sza żeńska, 3 początkowe i nauczycielskie se minaryum ewangelickie z wykładem i języka polskiego. Tutajto dr. Haase wydawał w przekręconym do niepoznania i przeładowanym germanizmami języku polskim swoje przekłady Schillera i inne dziełka, W K. też urodził się znany pisarz niemiecki Gustaw Freitag. Powiat kluczborski powstał z kluczborskiego i tyczyńskiego kluczów, które niegdyś, jak mó wiliśmy przy opisie miasta, należały do ksią żąt na Brzegu. Po okupacyi pruskiej przyłą czono do nich i klucz wołczyński. Powiat tem tworzy płn. zakątek okr. reg. opolskiego. Rozl. 10. 56 mil kw. czyli 227737 mr. , graniczy na płn. z Król. Pol. i pow. ostrzeszowskim, na za chód z pow. namysłowskim, na płd. z opolskim i olesińskim, na wschód z olesińskim. Leży mie dzy 50 55. 5 a 51 l0. 5 sz. g. i35 35. 5 a36 3 dł. g. Z płd. wsch. na płn. zach. 4. 50 mil dłu gi. Wzniesienie npm. w ogóle nieznaczne; Sto bra i Prosna płyną śród zizin. To. i owdzie wznoszą się niewielkie wzgórza z ostremi szczy tami piaskowemi. Powiat przedstawia dość jednostajną równinę na płn. zach stoku wzgórz górnoszląskich, które się zaczynają na granicy powiatu pod Golą 800 i Hellewald 810. Na 227737 mr. rozl. ma powiat 2777mr. ogro dów, 124000 mr. roli or. , 16341 mr. łąk, 5184 mr, pastw. , 43000 mr. lasu 36435 mr. wody, dróg, nieuż. itp. Gleba w ogóle żyzna, we wschodniej części powiatu są pokłady gliny i rudy żelaznej; kamienia brak, wody dosyć; stawy, po części osuszone, liczne. Właściwych jeziór niema. Z rzek Stobra z Baryczą i Brynicą; Prosna z Pratwą, Ludności 14214 w r. 1781; 19632 w r. 1806; 38163 w r. 1861; 42027 w r. 1871. Język polski przeważa 72 proc. Co do wyznań było 1861 r. 27783 ew. , 9617 katol. , 763 izr. Gmin 87, kościołów i szkół 72, bud. publ. 154, dm. pryw. 4122, bud. wspólne pracy 228, zabudowań rolniczych 3419. Parafij ewang. 18, katol. 7. Czyt. dzie ła Leonhardi ego i Knie go. F. S. Kluczborska Huta, niem. Kreuzburger Hütte, huta, pow. opolski, o 4 mile od Opola, nad strugą budkowicką, r. 1755 założona obok kolonii Friedrichsthal. Do huty żelaznej K. należy siedm zakładów okolicznych, częścią i w po

Kluczborek