Habelina Habawetz Habalina Haatsch Haassnen Habracicy Haag Haak Haaks Haarznen Haasenberg Haba Haag Habówka Haag niem. , ob. Hag i Hagy. Haak niem. , wś, pow. morąski, st. p. Zalewo. Haaks Vorwerk niem. , folw. , pow. międzyrzecki, należy do domin. Chociszewa Kutschkau, i dom, 22 mk. Ob. Kutschkau. M. St. Haarznen lub Haarszen niem. , ob. Harz. Haasenberg niem. 1. , wieś, pow. szczyoieński, st. p. Rasząg. 2. II. , wś, dobra ryc. , młyn, cegielnia, pow. ostródzki, st. poczt. Seubersdorf, Haassnen niem. , ob. Hasny. Haatsch niem. , ob. Hacz. Haba, wieś, pow. noworadomski, gm. Przerąb, par. Kodrąb. Haba, niem. Mąf, ob. Świeża zatoka. Habalina lub Habelina nad Dunajcem, przyliiołek Wiatrowic w pow. sądeckim, należy do par. rz. kat. w Tropiu i ma 187 mk. Mm. Habawetz niem. , ob. Chabowiec, pow. raoiborski. Habelina, ob. Habalina. Habelschwerdt niem. , ob. Bystrzyca; stacya drogi żel z Kamieńca do Mittelwalde, o 113 kil. od Wrocławia. Haberberg niem, , wś, pow. człuchowski, ob. Owsne ostrowy. Haberhorst niem. , wieś, pow. malborski, obejmuje 6 większych posiadłości, 2 zagrodników, 10 włók rozl; 7 kat. , 63 ew, 13 menon. , 11 dm. Parafia Tiegenhagen, szkoła Stobbendorf, poczta Nowy Dwór. Od Malborka 4 mile. Haberki lub Chaberki, wś kurpiowska, powiat kolneński, gm. Czerwone, par. Małypłock, nad Pisną. Jako oddzielna całość, mieszcząca w sobie osady rolne rodziny kurpiowskiej Chaberków, oddzieliły się od nomenklatury Piasutno po 1850 r. Obecnie 189 mr. 91 pręt. ztąd 60 mr. 108 pręt. ornych. Por. Gietki. Lud. Krz. Haberland niem. , folw. przy wsi Neufeld, pow. człuchowski, par. Ekfir, st. p. Białybór, 1 dom, 14 mk. ewang. Kś. F. Habicht niem. , ob Jastrząb, na Szląsku. Habiłacya, wś, pow. wilejski, o 49 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 20 dm. , 173 mk. Habkowce, Hapkowce, Chabkowce, wś, pow. liski, par. rz. kat. Hoczew, gr. kat. Cisna, o 5. 6 kil. od Cisny. Większa własność należy do hr. Fleminga. Habola, Havel, ob. Chabowa. Habowetz niem. , ob. Chabowieo. Habówka, Chabówka z Holendrami, wieś, pow. myślenicki, par. Rabka, ma drewnianą kaplicę i 531 mk. Położenie górzyste, świer kowe lasy. Mae, Habówka, wś słowiańska w hrabstwie orawskiem czyli na Podhalu orawskiem Wę gry; w dystrykcie Podzameckim AryaVaral ya, nad ujściem potoku Błatnej Błotnej do Studzieńca Studeni p. . Jedna część wsi roz łożyła się w dolinie pot. Błatnej, druga nad Studzieńcem. Wzniesienie południowego końca wsi 730 m. szt. gen. , 706, 52 m. Wahlenberg, 732 m. Oesfeld, 719 m. Steczkowski. Kościół łać. p. w. N. M. P. Bolesnej w miejscu; zbudowany r, 1787. posiada metryki chrztu od tegoż roku, zmarłych zaś od r. 1716. Patronat pełni fundusz religijny. Liczy 926 mk. , mię dzy nimi 830 wyzu. rz. kat. , 91 schyzm. , 6 ży dów. Bo parafii habowieckiej należy Żuberec z kościołkiem filialnym p. w. św. Wandalina, z Leśniczówką i Polankami; razem cała parafia li czy 1902 dusz rz. kat. , 3 prot. , 17 żydów, 219 szyzm. W parafii znajduje się kapliczka, w płn. stronie wsi, p. w. św. Magdaleny. Stacya pocztowa Kubin Dolny. Br, G. Habracicy, niem. Ebersbach, wieś w pow. Słownik Geograficzny Zeszyt XXV, Tom III. Habowetz Habola Habkowce Habiłacya Haberland Haberki Haberhorst Haberberg Habelschwerdt Haderwaldhaus Haczyska Haczów Hacz Hacuk Haćkówka Haciszcze Haciec Hać Habiany Habzinek Habzin Haby Haby zgorzelickim okr. reg. lignickiego, w par, kat. Zhorjelc. Haby, wś, pow. wilejski, własność Oskierków, ma zarząd gminy, liczącej niegdyś 200 chat, 1674 mk. Habzin, wś, pow. warszawski, gm. Jeziorna, par. Słomczym W 1827 r. było tu 11 dm. , 87 mk. Habzinek, wieś, pow. warszawski, gm. Jeziorna, par. Słomczyn. W 1827 r. było tu 6 dm. , 50 mk. Habiany, węg. Böki, wś w hr. szaryskiom Węg. , piękny park i budynki gospodarcze, wyrób smacznego sera, wzorowe gospodarstwo, olejarnia, urodzajna gleba, łąki, pastwiska, 252 mk. H. M. Hać 1. , wś i dobra w pow. borysowskim. Niegdyś mieli tu schedę benedyktyni wileńscy, która po kasacie klasztoru stała się własnością skarbu; dwie inne schedy jeszcze w r. 1847 należały do Bielińskich i Puzynów. Scheda Bielińskich zwała się starostwem. Hać od roku 1876 jest własnością urzędnika Karcowa; dobra mają obszaru przeszło 10, 300 mr. 2. H. wielka, pow. piński, gm. Święta Wola i H. mała, tamże. H. wielka ma 211 mk. , mała mieszk. 59; obie wioski w 1 okr. polic, i obie należą do Pusłowskich. Al. Jel. i Kś. M. Hai, rzeka niewielka, błotnista, bierze po czątek w zachodniopołudniowej stronie pow. ihumeńskiego w moczarach okolic wsi Nieżuwki; kierunek ma przeważnie południowy, zasi lona kilku pomniejszemi błotnistemi rzeczkami, pod wsią Rudnią rozlewa się w jeziorko. Tu obraca młyny i folusze i ubiegłszy jeszcze wiorst kilka, wpada do rzeki Wołmy z lewej strony. Długość rzeki od początku do ujścia około dwóch mil; dość jest rybną, a nad brze gami obfite łąki. Al. Jel, Hać, błoto w pow. kijowskim, niedaleko wsi Litwinówka, 8 w. dł, 150 saż. szer. Funduklej. Gub. kijowska. Haciec, wieś poleska w pow. ihumeńskim, w okolicach Rawanicz, ma osad 10. i Haciszcze 1. , dwie niewielkie wsie i folwarki w pow. nowogródzkim, w okolicach Stwołowicz; folwarki są dziedziczną własnością rodziny Hacickich, jeden z nich ma obszaru 300 mr. , drugi około 370 mr. w glebie dobrej. Jest tu kaplica katolicka parafii Kroszyn, dawniej byłej parafii Stwołowicze. 2. II. , folw. niewielki w pow. nowogródzkim, dziedzictwo Szpegalskich, obszaru około 370 mr. Al. Jel. Haćkówka i Rudnia Maćkowska, dwie wsie, pow. żytomierski, nad Irszycą, przeważnie w gruntach gnejsowych, ma skały labradorytowe. Hacuk, wś poleska z kilkunastu osad wiejskich składająca się w połud. stronie powiatu humeńskiego, niedaleko granicy pow. słuckiego, w okr. policyjnym pierwszym uździeńskim; przy najokropniejszej i jedynej drodze idącej przez niedostępne bagna z miasteczka Łoszy do Karaczowszczyzny i Hredska. Jest to najodludniejszy zakątek, a lud miejscowy, obrosły koł tunami, brudny, żyje prawie w półdzikim stanie. Trudno uwierzyć, aby śród ucywilizowa nego społeczeństwa istniały takie półdzikie osady; lecz Polesie gub. mińskiej obfituje w nie, i tu szerokie leżą pola dla kultury ducha ludzkiego. Al. Jel. Hacz, niem. Haatsch, dobra z folw. Karłowice, pow. raciborski, ma 118 osad, 4000 mr. rozl. , szkołę 2klasową i kościół par. wzniesio ny 1731 r. F. S. Haczów, wś nad Wisłokiem, 284 m. n. p. morza, w pow. brzozowskim, założona przez Kazimierza W. jako kolonia niemiecka Hanshoff lub Hatshoff, ma parafią rzym. kat. , utworzoną przez Władysława Jagiełłę w r. 1388, który nadał kościołowi dwa łany frankońskie roli. Kościół teraźniejszy drewniany został zbudowany na miejscu dawnego spalonego r. 1624 przez Tatarów. Ludność mówiła według aktów biskupich jeszcze do r. 1604 po niemie cku, dzisiaj używa języka polskiego a pocho dzenie okazuje się jeszcze w nazwiskach nie mieckich. Trudni się tkactwem, furmaństwem, haftem. H. ma 2150 mieszk. rzym. kat. , 489 gr. kat. i 50 izrael. wielu cyganów; ma szko łę ludową i dom ubogich, zostający pod zarzą dem gminy. Wielka pos. Fran. z Urbaniec Urbański wynosi 267 m. n. a. roli, 32 m. ogr, i łąk, 28 m. pastw. i 68 m. lasu; mniejsza pos. 2586 m. roli, 463 m. ogr. i łąk, 674 m. pastw. i 334 m. lasu. Parafia haczowska leży w dye cezyi przemyskiej, dekanacie rzym. kat. ry manowskim. Mac. Haczyska, wieś, pow. hrubieszowski, gm. Mołodziatycze, par, Trzeszczany. Hadaszyka, ob. Dobrydzień, Haderwaldhaus niem. lub Lindenhof, os. , pow. frydlądzki, st. p. Domnowo. Hadiacz, ob. Hadziacz. Hadik, pustkowie pod wsią Kutschan, pow. lubliniecki. Hadikfalva z Turnestiem, wś, pow. serecki na Bukowinie, ze stacyą pocztową, o 8 kil. od Radowiec, należy do parafii greckiej nieunickiej Batulmare i stanowi od czasów Józefa II gminę madjarską. Jest też tu st. dr. żelaz nej Iwowskoczerniowiecko suczawskie, mię dzy Rudą a Istensegits, o 325 kil. od Lwowa, zwana H. Radautz. F. S. Hadle 1. kańczuckie, wieś w pow. łańcuckim, należy do parafii rzym. kat. w Manasterzu a urzędu poczt. w Kańczudze, zkąd Jest o 12 kil. odległą. Liczy 436 mieszk. rzym. kat. wyznania. Większa pos. wynosi 12 m. n. a. roli i 126 m. lasu; mniejsza pos. 498 m. roli, Hadle Hadik Hadiacz Hadaszyka Hadomce Hadziłowicze Hadzibejówka Hadziacz Hadyszów Hadynów Hadyńkowce Hadyłowicze Hadykówka Hadyczewka Hadycz Hadutów Haduszowce Hadzin Hafka Haffkrug Hafestrom Haferbeck Haf Hadra Haekerskampe Haehnchen Haedelsdorf Hadźybej Hadziwla 47 m. łąk i ogr. , 36 m pastw. i 53 m. lasu. H. zostało założone przez bojara ruskiego Ładomira Wołoszyna, który otrzymał od Władysła wa Opolczyka w grudnia 1377 r. pustynię Hodle pole, aby na niej osadził wieś na pra wie wołoskiem. Lewicki A, dr. , Obrazki Prze myśla, str. 128. 2. II. szklarskie, wieś nad Mleczką, koło Szklar, w pow. rzeszowskim, w okolicy pagórkowatej, 338 m. n. p. m. , należy do parafii rzym. kat. w Jaworniku, gr. kat. w Tarnawce a urzędu poczt. w Dynowie, zkąd jest o 15 kil. oddaloną, ma 417 mieszk. rzym. kat. i 172 gr. kat. wyznania. Większa pos. wynosi 318 m. n. a. roli, 58 m. ogr. i łąk, 31 m. pastw. i 785 m. lasu. ; mniejsza pos. 632 m. roli, 102 m. łąk i ogr. , 44 m. pastw. i 100 m. lasu. Mac. Hadomce, ob. Gadomce. Hadra niem. , kol. , pow. lubliniecki, par. Sodow, o 1. 75 mil od Lublińca, ma 10 osad, 80 mr. rozl. Por. Droniowice. F. S. Haduszowce, węg. Hadusfalva, niem, Hedelsdorf, wieś, w hrabstwie spiskiem Węgry, w dorzeczu Hornadu, w dystrykcie szczawni ckim, od Czwartku 4 kil. na południe, a od Nowej wsi Igló na półn. zach. 7 kil. i pół. Należy do parafii w Letanowcach, 2 kil. odle głych. Liczy mk. 136, między nimi kat. łac. 115, ew; 3, nieunit. 6, żydów 12 Szem. dyec. spiskiej r. 1878. Stacya poczt. Br. G. Hadutów, zaśc. szlach. , pow. ihumeński, u zbiegu rz. Ihumenki z Bołoczanką, ma osad 12. Jestto ustronie w glebie dość żyznej, ma łąki obfite, lecz położenie głucho, śród lasów i bagien. W okolicy leżą dwie wsie szlach. zwane Francuska Grobla, pamiętne w dzie jach miejscowych. Al. Jel, Hadycz, rz. , ob. Udycz. Hadyczewka. Tak na Ukrainie zowią się niektóre uroczyska. j Hadykówka, wś, pow. kolbuszowski, par. Cmolas, st. p. Majdan, ma 532 mk. i kasę poźyozkową gminną z funduszem 421 zł. w. a. Hadyłowicze, ob. Hadziłowicze. Hadyńkowce, wieś, pow. husiatyński, oddalona o 4 kil. od urzędu poczt. w Probużnie, przestrzeń pos. wiek. 1653, w tem 686 mr. la su; posiadłość mniejsza 1347; ludności rzym. kat. 241, należących do rzym. kat. parafii w Żabińcach, wiosce o ćwierć mili oddalonej; gr. kat. 840 mających parafią w miejscu należącą do dekanatu husiatyńskiego, diecezyi lwow skiej; do tej parafii należy filia Szwajkowce z 361 parafianami. Należy do sądu pow. w Kopyczyńcach. Jest tu szkoła etatowa 4klasowa o 2 nauczycielach, należy do rady szkolnej okr. w Trembowli, i kasa pożyczkowa z kapitałem 2828 złr. w. a. Właściciel większej posiadło ści Alfred Cielecki. B. R. Hadynów, wś i folw. , powiat konstantynowski, gm. Olszanka, par. Hadynów. Jest tu kościół par. drewniany, dawniej filia parafii Łosice od 1513, erygowany 1413 r. , modrzewiowy, trwały. W 1827 r. było tu 15 dm. , 79 mk; obecnie liczy 13 dm. , 108 mk. , gruntów włość. 200 mr. a folw. 313 mr. Par. H. dek. konstantynowskiego, daw. dek. janowskiego, liczy 1290 dusz. Hadyszów, ob. Adyszów. Hadziacz po małorusku Hadjacz, miasto powiatowe gub. połtawskiej, nad rzeką Psoł, 9022 mk. , 1195 w. od Petersburga a 111 od Połtawy odległe. Stacya pocztowa, 4 jarmarki na wódkę i bydło. H. słynie z ugody 1658 roku z Wychowskim. Starostwo niegrodowe badziackie w Ukrainie zadnieprskiej, założone w roku 1634 przez polaków, stanowiło uposażenie buławy hetmańskiej. W roku 1661 składało się z miasta H. nad rzekami Psiołką i Grunią, o 15 i pół mii od Połtawy, z przyległościami z dzierżawy mirhorodzkiej. Na sejmie roku 1661 stany rzeczypospolitej nadały na własność całe to starostwo Jerzemu Chmielnickiemu, hetmanowi wojsk zaporoskich. Na sejmie warszawskim z r. 1775 przez oddzielną konstytucyą wyznaczono komisyą z 16 urzędników kor, dla ostatecznego załatwienia sporów między Tadeuszem Przyłuskim, starostą jeszcze hadziackim, a jego pasierbami Olędzkimi o gwałtowne wypędzenie z dóbr. Hadzibejówka, ob. Halsbijówka. Hadziłowicze, wś, pow. rohaczewski, 2 okr. adm. , st. p. przy szosie warszawskimo skiewskiej, niedaleko Rohaczewa i Dowska, 300 dusz męz. prawosł. Szkoła, cerkiew mu rowana. E. E. Hadzin, wielkie błoto i moczary w powie cie słuckim, o milę na płd. od Deniskowicz, mają łączność za sławnem błotem hryczyńskiem. Al. Jel. Hadziwla, albo Elinowo, mały zaśc. poleski we wsch. stronie pow. borysowskiego, nad rzeką Essą z prawej strony, ma 3 osady. Hadźybej, ob, Chadżybej, Haedelsdorf niem. , ob. Haduszowce. Haehnchen niem. , ob. Wosyk łuż. . Haekerskampe niem. , os. , pow. gdański, st. p. Stutthof. Haf niem. , ob. Świeża zatoka, Haferbeck niem. , wieś, dobra i leśnictwo, powiat iławski Pr. Eylau, stacya pocztowa Uderwangen. Hafestrom niem. , os. pod Królewcem. Haffkrug niem. , os. , pow. malborski, st. p. Stutthof, Hafka, potok podgórski, w hr. spiskiem, wytryska w obr. gm. Lechnicy, w południowej jej stronie, na granicy z gm. Hafką ob. ; płynie przeważnie na północ, przeżyna wieś Lechnicę i w Lechnicy Niźniej wpada z pra Hadomce Hagenort Hafka wego brzegu do Dunajca, naprzeciw Sromowiec niźnich. Długość biegu 4. kil. Źródła jej znajdują się w dolince, nad którą od zachodu panuje wzgórze Ogbort Ogwart, 789 m. , a od wschodu Gryglów 798 m. . Br. G. Hafka, węg. Havka, wieś słowacka, w hr. spiskiem Węgry, w dystrykcie starowiejskim, w dorzeczu Dunajca, nad potokiem Jordańcem; od Starej wsi 6 kil. na połud. wsch. ; od gościńca Starowiejskiego 3 kil. na wschód. Łeży ona na płn. stokach Magóry spiskiej. Od zachodu graniczy z wsiami Giblem i Hanuszewcami, od północy z Starą wsią i Lechnicą, a od wsch. z Rychwałdem. Na granicy rych wałdzkiej wzgórze Kreisberg 829 m. ; na granicy półn. od Lechnicy wzgórze Ogbort 789 m. , na zach. na granicy gibelskiej wzgórze Wyźnie Kąty 812 m. . Wzniesienie wsi sa mej czyni 633 m. Znajduje się we wsi kaplica pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia N. M. P. , należąca do parafii łacińskiej w Rychwałdzie, odległej niespełna 3 kil. Liczy mk. 199, między nimi 173 rzym. kat. 4 żydów i 22 szyzm. St. p. Starawieś. Br. G. Hag, niem. Haag, przedmieścia miast Wojarecy w pow. wojereckim i Warta w pow. ząbkowickim na Szląsku. Hagelsberg niem. , dobra, pow. ragnecki, st. p. Ragneta. Hagelsberg niem. , ob. Jagiełowa góra. Hagen niem. 1. nadleśnictwo królewskie, pow. świecki; powiększone i tak nazwane r. 1868, przedtem zwało się po niem. Bülowsheide; ob. Przewodnik. 2. II. , dawniej Bącka hu ta, leśnictwo należące do nadleśnictwa rządo wego w Mirachowie, pow. kartuski, dom 1, mk. 5, parafia i poczta Sierakowice, szkoła Szopa. Kś. F. Hagenau niem. , ob. Hajnowo. Hagenhorst niem. , wieś, pow. węgoborski, st. p. Kruklanki. Hagenort niem. , wieś włośc. i nadleśnictwo w pow. starogrodzkim, ob. Osieczno. Hagy, Hagi, Haghi, Haag, w hr. spiskiem, ob. Gaje. Haha niem. , ob. Plomnica, na Szląsku. Hahnenberg niem. , ob. Kaponica na Łużycach. Hałnenspring niem. ., struga, ob. t. II, str 339. Hałinfier niem. , leśnictwo, pow. wałecki, st. p. Słopanowo. Hahnvorwerk niem. , folw. Kolnowio, pow. prądnicki. Hainau niem. , ob. Hajnów. Hainbuchenwerder niem, , os. , pow. welawski, st. p. Tapiawa. Hainitz niem. , ob. Hajnicy łuż. Haitowki, węg. Hąjtuvka Hajduka, Hajtuzska, wieś w hr. szpryskiem Węg. nad rzeką Popradem i na granicy Spiża, lasy, młyny wodne i tartaki, 293 mk. H. M. Haj. .. , ob. Gaj. . Haj łuż. , niem. Grünbusch, niedaleko Kaminau. w Saksonii. Hajczyny, wieś, pow. łaski, gm. Wygiełzów, ob. Chajczyny. Hąjdamacki las, ob. Czerpowody, Hajdamaki, ob. Proskirówka. Hajdasz, przysiołek Żeglic, pow. krośnień ski, w okolicy górzystej na lewym brzegu Jasiołki. Mac. Hąjdaszek, wieś, pow. pińczowski, gmina Kliszów, par. Kije. Odl. 8 w. od Pińczowa przy szosie z Kielc do Pińczowa. W 1827 r. było tu 8 dm. , 67 mk. Hajducski Ostrów, na Dnieprze u ujścia Taśminy. Hajduk, niem. Heiduk, 1. Dolny H. , wieś i dobra, pow. bytomski, par. Łagiewniki górne, przy dr. żel. z Król. Huty do Mysłowic; wieś ma 85 osad, 806 mr. rozl. a folw. 600 mr. rozl. 2. Górny H. , wieś, dobra i kolonia Kali na, pow. bytomski, tuż pod Świętochlowicami. Folw. ma 400 mr. rozl a wieś 36 osad, 159 mr. rozl. Jest tu kopalnia węgla, wielka pie karnia parowa i łomy piaskowca. F. S. HajdukZeliska, przys. Krowicy. Hąjduka, ob. Haitowki. Hajduki, wieś rząd. , pow. wilejski, o 68 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. wołkołacka, 4 dm. , 42 mk. kat. 1866. Hajduki, przys. Chmielnika, pow. rzeszowski. Hąjdukowa Słoboda, wieś poleska w powiecie ihumeńskim, na północ o 6 mil od Ihumenia, w okolicach Rawanicz położona w gm. biliczańskiej; liczy 10 osad wiejskich i mianuje się okolicą. Niektórzy włościanie mają grunta własne, wynoszące prawie do 100 mr. Haidukowa, wś w pow. witebskim nad Łososina. Hąjdukówka 1. zaśc. rządowy nad rzeką Syczewką, pow. wilejski, o 69 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy b. drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 3 dm. , 14 mk, prawosł. 2. H. , wieś, pow. czerykowski, z kaplicą katol filialną parafii iwandarskiej. Hajdukówka, przysiołek Stróży, powiali myślenicki, nad pot. Ziębówką, dopływem Ra by, w okolicy górzystej, śród świerkowych lasów. Mac. Hajdukowszczyzna, zaścianek włościański, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmisny o w. 45, od Dziewieniszek 28, dom 1, mk. katol. 10 l866. Hajdzie, czyli Gajdzie, wś rządowa w pow. lidzkim, 5 okr. adm. , od Lidy w. 35, od Ejszyszek w. 5, mk. 13 wyzn. rzym. kat 1866. Hajećkowszczyzna, zaśc. szlach. , powiat Hagy Hag Hagelsberg Hagen Hagenau Hagenhorst Haha Hahnenberg Hahnvorwerk Hainau Hainbuchenwerder Hainitz Haitowki Haj Hajczyny Hajdamaki Hajdasz Hajducski Hajduk Hajduki Haidukowa Hajdukówka Hajdukowszczyzna Hajdzie Hajećkowszczyzna Hajkowce święciański, 4 okr. adm. , o 54 w. od Święcian, 3 dm. , 25 mk. kat. 1866. Hajkowce 1. folw. , należący do Morawskich, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy odl. w. 52, od Wasiliszek w. 18, mk. wyzn. praw. 15, rzym. katol. 9, izraelitów 12. 2. H. , wś włościańska, w tymże pow. i okr. adm, , od Lidy odl. w. 58, od Wasiliszek w. 23 i pół, dm. 2, mk. wyzn. rzym. katol. 7, prawosławnych 8 1866. 3. H. , folw. w pow. nowogródzkimi, dziedzictwo Kobylińskich, ma obszaru około 275 mr. w glebie dobrej. Al. Jel. Hajkowszczyzna, folwark dóbr Horodno, powiat lidzki, z prawej strony drogi z Wasiliszek do Wilna, 4 okr. adm. ; odl. od Lidy w. 36, od Wasiliszek w. 4, mk. wyzn. rzym. kat. 63, izraelitów 7 1866. Roku 1696 dziedzictwo Wład. Jana Narbutta, podkomorzego lidzkiego. Hąjnag starożytna historyczna osada nad rzeką tegoż nazwiska, niegdyś własność wielkich książąt litewskich w kraju mińskim; od roku 1569 gdy regulowano województwa litewskie, do roku 1795 w województwie i powiecie mińskim, a odtąd i teraz w gubernii mińskiej, na południowozachodnim krańcu powiatu borysowskiego o 50 w. od Borysowa położona. Miejscowość piękna, górzysta, w glebie dość dobrej. Kronikarze nasi, wspominając Hajnę już w wieku XIV, mianowicie Dlugosz w księdze Xtej, Kromer w księdze l5tej, Stryjkowski w tomie IIim w rozdziale Vtym a Bielski Marcin w 3ciej księdze, piszą o erekcyi kościoła hajeńskiego przez Jagiełłę dokonanej; lecz kiedy Kromer kładzie ten fakt pod rokiem 1386 ob. w oryginale str. 356 a w tłomaczeniu Błaz. str. 414, wyd. Bol. to Długosz ob. str. 112, Stryjkowski ob. str. 80 wyd. 1846 r i Bielaki ob. str. 233 wyd. Bohomolca o rok go później zaznaczają. Mniejsza zresztą o małą różnicę kronikarską w czasie, wszakże rzecz pewna, iż świątynia hajeńska należy do pierwotnych fundacyi Jagiełły, że była jedną z siedmiu, które ten król zaraz po wprowadzeniu chrześciaństwa w Litwie wzniósł na miejscu pogańskich ołtarzów i funduszami opatrzył, a zacnej pamięci królowa Jadwiga aparatami i srebrem obdarowała. Wkrótce potem W. Ks. Witold nadał kościołowi hajeńskiemu znaczne dość dobra Kociele; zaś w roku 1514 Zygmunt stary, przybywając z Borysowa do Hajny na trzydniową dewocyą, z pocztem panów i rycerstwa, z powodu świetnego zwycięstwa odniesionego przez księcia Konstantego Ostrogskiego pod Orszą, grzebał ciała poległych tam bohatersko kilku wiernych sług swoich, a następnie kościół darami królewskiemi, nowemi gruntami uposażył i przywilejem zabezpieczył. Pierwotna świątynia jagielońska, z drzewa budowana, przetrwawszy cztery wieki gdy upadać zaczęła, staraniem dwóch z, rzędu gorliwych proboszczów Tyszkiewicza i Cydzika wzniesiona wspaniale na nowo z muru i wyświęcona w roku 1788 przez Tadeusza Bukatego sufrągana żmudzkiego. Lud okoliczny do obrazu N. P. hajeńskiej zawsze przywięzywal wielką wagę i w starych księgach nabożnych znajdujemy pieśni o Hajnie i adoracje specjalne tego miejsca. Mury hajeńskiej swiątyni do dziś dnia istnieją, atoli nabożeństwo katolickie po roku 1865 ustało, bo kościół zamieniono na cerkiew; parafią liczącą do 6000 dusz dołączono do łohojskiej i innych, zaś pamiątki uległy rozproszeniu. W kościele hajeńskim do chwili kasaty, z mocy obligacyi pierwotnej, dwa razy w tygodniu odprawiały się msze żałobne za duszę W. Ks. Witolda. Los funduszów kościoła równio uległ przemianom, zapis bowiem Witoldowy, mianowicie dobra Kociole, przywłaszczyła była kapituła mińska, a nadania protoplasty Jagielonów i Zygmunta Igo po roku 1833, gdy kasowano dobra duchowne, przeszły na rzecz skarbu. Dobra hajeńskie, jak inne królewszczyzny Rzeczypospolitej, w swoim czasie zamienione na starostwo, stały się ciągłą dzierżawą szlachty. W pierwszej połowie wieku XVII hajeńskim starostą był możny pan, Mikołaj Sapieha, wojewoda nowogródzki, sławny wiarą w gusła i procesem głośnym na całą Litwę z mniemanymi czarownikami, na których wyjednywał dekreta śmierci przez spalenie w Nowogródku, ob. Arch. Sbor. Wil. t. III, str. 164. W roku 1717 H. płaciła hiberny na wojsko 400 złotych ob. Vol. Leg. VI, str. 189, szpalta 370. W trzeciej ćwierci XVIII stulecia starostwo hajeńskie trzymał, wraz z królewszczyzną Buchnowską, Michał Wołodkowicz, lecz gdy w skutek dyferencyi granicznych starosta miał ciągłe zwady z sąsiadami, zapadła więc w roku 1775 uchwała sejmowa, nakazująca wyznaczonym komisarzom starostwo hajeńskie rozgraniczyć, krzywdy rozsądzić i powetować ob. Vol. Leg. t. VIII, str. 520, szpalta 829. Po zaborze kraju starostwo zostało własnością skarbową, składało się ono z 8miu wiosek i liczyło przeszło 450 mieszkańców włościan płci męzkiej. W Hajnie miał schedę terytorialną opat bazylianów mińskich, Antoni Lubieniecki, i w r. 1750 na tej części uczynił zapis bonifratrom mińskim w ilości 800 złotych. Zapis ten następnie przeszedł do skarbu, a trzech włościan osiadłych aż do ich usamowolnienia było własnością duchowieństwa prawosławnego. Teraz samo miasteczko Hajna ma około 400 mieszk. , posiada zarząd gminy hajeńskiej, do której należy 41 wsi z 2950 włościan płci męzkiej. Ludność trudni się przeważnie rolnictwem. Nareszcie musimy zaznaczyć, iż tu w Hajkowszczyzna Hajkowce miasteczku staroscińskiem urodził się w roku 1793, z ojca unickiego księdza, znakomity du chem obywatelskim, nauką i dowcipem, autor i poeta Ignacy Szydłowski, dzielny członek Szubrawców występujący w Brukowcu i w Tygodniku wileńskim pod pseudonimem Gulbi A. Jelski. Hąjna, piękna i bystra rzeka w powiecie borysowskim, prawy dopływ Berezyny. Ma początek w okolicy miasteczka Hajny na podgórzu, płynie z początku w kierunku południowowschodnim i w pobliżu wsi Sutoki, przyjąwszy w siebie wody rzeki Cny, zwraca się odrazu na północ i ubiegłszy tak mil od 4 5 wpada do Berezyny o wiorst 20 powyżej Borysowa, o 3 w. wyżej wsi Wesołowo, wprost folw. Kryczyn. Ten zwrot gwałtowny Hajny w stronę północną jasno wskazuje niekorzystne pochylenie tej części kraju, jakoż rzeczywiście klimatyczne warunki tu są odmienne; zauważono w całej okolicy w porównaniu do innych obniżkę temperatury w ogóle i ostre wiatry, promienie bowiein słoneczne padają na ową płaszczyznę kraju ukośnie, wiatry zaś północne łatwo Wyziębiają zwróconą ku sobie. Ztąd też jak świadczy E. Tyszkiewicz, nazwa miasteczka Ziębina, położonego w stronie ujścia Hajny, kędy uparte zimnice zwykłą są chorobą mieszkańców ob. Opis pow. borys. str. 131. Długość rzeki wynosi około mil trzynastu, dość jest rybna, w górnym biegu ma brzegi malownicze, a od zwrotu na północ obfituje w łąki i bagna i tu w ostatnich dniach listopada 1812 r. w okolicach ujścia Hajny do Berezyny spełniły się straszne wypadki w czasie rejterady francuzów z pod Borysowa na Ziębin i dalej. Dno ma kamieniste w niektórych miejscach bagniste. Wyżej wsi Antopola na dnie rzeki znajdują się ogromno kamienie, które nie małą są przeszkodą dla spławiania drzewa. Dolina Hajny od początku do wsi Antopol wazka i ściśnięta wzgórzami; od wsi zaś Antopol rozszerza się i ku końcowi dochodzi do 4 wiorst szerok. , wszędzie bagnista i trudna do przebycia. Na Hajnie są 4 młyny i 2 wiatraki a przy wsi Rudki była niegdyś fabryka żelaza wytapianego z rudy znajdowanej na brzegach tejże rzeki; fabryka ta dzisiaj nie istnieje. Po Hajnie spławia się drzewo, dziś w małej ilości, ponieważ lasy przyległe zniszczone; spław zaczyna się od wsi Antopol o 45 w. od ujścia. Płynie krętem korytem a na wiosnę rozlewa szeroko, po brzegach obszerne łąki obfitujące w bujną trawę. Z prawej strony Hajna przyjmuje rz. Msiaż a z lewej Cnę. Według Zielińskiego dopływy Zajelijanka, Usiaż, Derożnia z prawej strony, a z lewej Cna, Łowoszynka, Studzienice, Piadynka i Hniutą. Hajnicy łuż. , niem. Hainiiz, wieś w pow, biedyszyńskim w Saksonii, 105 mk. Hajnik, potok górski w Magórze spiskiej. w obr. gm. Toporca Topórcz; po krótkim, w kierunku wschodnim płynącym biegu, wyno szącym 2 kil. , łączy się z potokiem Maltergrund i tworzy rzekę Toporzec, lewy dopływ Popradu. Br. G. Hąjnin, wś poleska, pow. słucki, z prawej strony drogi kleckopińskiej, o 2 mile od st. p. Sieniawki, 17 osad. Al. Jel. Hajnów, niem. Hainau, miasto na Szląsku w okr. reg. lignickim, pow. złotogórskohajno wskim, o 11 mil od Wrocławia, o 2 i pół od Lignicy, nad rz. Deichsel Książę Bolesław III nadał H. prawo miejskie lignickie 1333 roku; 1428 r. splądrowali miasto husyci, roku 1642 Szwedzi, 1813 Francuzi. Bywają w H. 4 jarmarki. Od H. do Spitzberga wzdłuż rz. Deichsel ciągnie się jednym rzędem 11 wsi, razem do 8000 mk. Hąjnowo, niem. Hagenau, wś, pow. morąski, st. p. Quittainen. Hąjowe, wzgórze lesiste w pow. doliniańskim, w obr. gm. Turza Wielka, na wschód od niej. Lu. Dz. Hąjowniki, wś i folw. w północnowschodniej stronie pow. zamojskiego, gm. i par. Skierbieszów, leżą w lesistogórzystej miejscowości nad rz. Wotyka, odl. od Zamościa w. 26, Krasnegostawu w, 32, w 2 okr. sądowym. Liczą obecnie dom. dwor. 5, włośc. 34; ludności kat. 113, prawosł. 166 i żydów U, razem 290 mk. , obszaru dwor. 877 mr. własność Kiełczewskiego i włośc. 334 mr. Gleba żytnia, żyzna, stan zamożności średni. Posiadają młyn wodny o 2 kam. Do folw. H. należała niegdyś wieś Lipiny, osad 11, rozl. mr. 178. T Żuk. Hajsyn Aysyn, Ajszyn, miasto główne powiatu tegoż nazwiska, gub. podolska, nad rz. Sobem, dopływem Bohu, o 260 wiorst od Kamieńca odległe, o 80 od stacyi kolei odeskokijowskiej Rachny; posiada urząd powiatowy, stacyą telegraficzną, kantor pocztowy 2 klasy, szkołę powiatową o 2 klasach, mirowy sąd pokoju i zjazd sędziów pokoju, szpital powiatowy; mieszk. do 10000, w tej liczbie chrześcian do 6000, reszta żydów; katolików według wykazów urzędowych do 300. Pod wziględem stanów szlachty z urzędnikami 167, duchownych 25, reszta mieszczan. Jest tu cerkiew soborna, murowana, pod wezw. św. Mikołaja, licząca 3100 wiernych, uposażona 51 dz. ziemi. Kościoła katolickiego dotąd niema; parafia katolicka należy do odległej o kilka wiorst Kuny, dekanatu bracławskiego. Miasto dość porządnie zabudowane, błotne, jak wszystkie po większej części podolskie; domów liczy do 1500, po części drewnianych, synagoga ł domów modlitw 6, rzemieślników 335, fabryk świec 2, produkujących na sumę 2500 rs. , fabryka wód mineralnych na 300 rs. , młyn pa Hajnicy Hajsyn Hajnów Hajnik Hajna Hajna rowy na 10000 rs. Kiedy Hajsyn założony i przez kogo, niewiadomo. Pierwotnie należał do starostwa bracławskiego i według lustracyi z 1615 roku posesorką jego była ks. Jadwiga Rożyńska Odrzywolska, a mąż jej pierwszy Swierski jak się wyraża taż lustracya za przywilejem królewskim od lat 15 je zasadził. Czy więc to znaczyło założenie Hajsyna, ozy też odbudowanie, co jest prawdopodobniejsze przy ciągłych najazdach tatarskich, niewiadomo. Miał wtedy Hajsyn młyn o 2 kołach, kotłów gorzałczanych 30, browar pański, w którym wolno było wszystkim piwo warzyć i miód sycić za opłatą od kotła 6 gr. Baliński. Następnie spotykamy przywilej Zygmunta III z d. 16 listopada 1621 r. , w którym uznając zasługi wojenno Jana Dzierżka rotmistrza, nadaje mu do ostatnich dni jego życia Hajsyn z wszelkiemi przynależyteściami, pod obowiązkiem wnoszenia corocznie do skarbu 1 4 części dochodu ks. metr. 167 s. 97. Również i Jan Kazimierz, wynagradzając zasługi wojenne Maksyma Bułyhy setnika ziatkowskiego Ziatkowce miasteczko w hajsyńskim powiecie wyraża się w przywileju z dnia 8 czerwca 1659 roku Chętnieśmy się skłonili, aby szlachetnemu Maksymowi Bułzie, posłowi pułku humańskiego, doświadczonemu wojsk naszych W. X. ruskiego i zaporoskiego żołnierzowi, cnotą, męztwem, odwagą i należytą ku nam i Rzpltej wiarą dobrze w różnych wojennych krwawych ekspedycyach, doświadczonemu żołnierzowi, łaskę naszą oświadczyliśmy. Co tym prędzej czynimy, im bardziej znamienite jego po te niespokojne i burzliwe czasy zasługi uważamy, tak bowiem życzliwością swoją, męztwem i odwagą obowiązał nasz majestat ku sobie, że mu tylko dobrze czynić w podanych okazyach możemy. Skłaniamy się do prośby jego i do wniesionej za nim do nas Wgo Jana Wyhowskiegc wojewody kijowskiego, generalnego wojsk naszych W. X. ruskiego i zaporoskiego hetmana, instancyi i zaraz umyśliliśmy mu miasteczko nasze Haysin, nad rz. Sobem leżące, prawem wiecznomdziedzicznem, małżonce i potomkom jego, tak męzkiej jak i białogłowskiej płci dać i konferować; jakoż niniejszym przywilejem dajemy i konferujemy, które dobra szlachetny Maksym Bułzą Bułyha i potomkowie jego obojej płci, mieć, trzymać, używać na potomne czasy, zamieniać, darować i przedać według woli swojej bezpiecznie może i mogą. Tenże Bułyha otrzymał nobilitacyą na sejmie w roku 1659 Volumina legum a następnie po śmierci Hohola dowodził pułkiem w milicyi kozackiej, urządzonej dla utrzymania w kraju porządku, musiał dobrze zasłużyć się krajowi, kiedy szlachta kijowska w 1687 r. zanosiła instancye do króla i Rzpltej o nagrodę dla niego laudum wojew. kijowskiego. Jak długo Bułyha władał Hajsynem niewiadomo; Baliński utrzymuje, że przyjął on udział we wszczętych wkrótce buntach kozackich i zato Hajsyn został mu odebrany i przyłączony do dóbr królewskich. Piotr Sudymuntowicz Czeczel ststa kislacki, wyjednał u Augusta III przywilej pod d. 9 stycznia 1745 r. na zaprowadzenie w Hajsynie, leżącem w ststwie kiślackiem jarmarków w 1 niedzielę po W. nocy, św. Janie Chrz. , 4 w. Michale i N. roku, każdy po tygodniu trwać mający. Miasto musiało się znacznie podnieść, gdyż wkrótce utworzone zostało oddzielne starostwo hajsyńskie wraz z wsiami Kiślakiem, Karbówką, Szura i Mytlińcami. Starostwo to 23 września 1789 r. nadane zostało prawem emfiteutycznem na lat 50 Antoniemu Ledóchowskiemu z opłatą kwarty, a przez niego w tymże roku ustąpione Szczęsnemu Potockiemu generałowi artyl. koronnej. Według lustracyi z tegoż roku kwarty płaciło do skarbu Rzpltej 22, 961 zł. 26 gr. ; miasteczko posiadało zameczek nad Sobem, z 3 stron wałem i dębowemi palisadami opatrzony, w rynku ratusz nowy, cerkiew uniacką św. Mikołaja drewnianą, domow w mieście 81, na przedmieściu 183. Po śmierci Szczęsnego Potockiego dotrzymywał dzierżawy syn jego Jarosław, a 1819 roku nadane zostało na lat 4 generałowi Bekensdorfowi z opłatą kwarty 3393 rs. Jedna wioseczka a raczej futor Karbówka, wydzielona została za przywilejem królewskim szambelanowi Janowi Grudzińskiemu na lat 50 z opłatą kwarty 9 rs. Powiat lajsyński graniczy na północ z pow. bracławskim i gub. kijowską, na zachód z pow. olhopolskim i bracławskim, na południe z pow. olhopolskim i bałckim, na wschód z gub. kijowską. Powiat ten w ogólności jest dosyć równy, grunt ma suchy, od zachodu więcej jest lasu, na wschód zaś położenie więcej stepowe i bezleśne. Ziemia czarna urodzajna, miejscami tylko glinkowata a nad Bohem piaszczysta. Rz. Boh przechodzi przez zachodnią część powiatu i przyjmuje w jego granicach 1 Sob, zaczynającą się w gub. kijowskiej, w pow. lipowieckim, pod wsią Sławną; wpada do Bohu pod m. Ładyżynem, przyjmuje a rz. Białkę wypływającą także z gub. kijowskiej i wpadającą pod wsią Rachnami Sobowemi; b Kunkę wpadającą pod m. Kunką. Z prawej strony wpada do Sobu a Soroka płynie granicą pow. hajsyńskiego, wpada do Sobu w kijowskiej gubernii; b Worbicz płynie przez pow. hajsyński, wpada pod wsią Huńczą; o Kiblicz zaczyna się koło wsi Mytkowa, wpada do S. w Maryanówce, 2 Sielnica zaczyna się w pow. bracławskim, wpada do B. w powiecie hajsyńskim pod m. Ładyżynem. 3 Udycz zaczyna się w pow. humańskim, wpada do B. w pow, hajsyńskim około wsi Chmarówki. Pomniejsze jeszcze rzeczki i strumyki Teplik, Hadycz, Moczułka, Tulczynka i Kamionka wpadają one do powyższych. Powiat hajsyński zajmuje 61. 41 mil kwadr. czyli wiorst 2973, dzies. 261368. Ludność pow, wynosi męż. 79318, kob. 79285, razem 158603. Na jedne milę kwadr. przypada 2829 mieszk. , na kwadr. wiors, 58. 4, na jednego mieszkańca 1. 50 dzies. ziemi. Pod względem religii prawosławnych męż. 71199, kob. 71228, razem 142427; katol. męż. 1565, kob. 1388, razem 29532 protest. męż. 38, kob. 30, razem 68; żydów męż. 6490, kob. 6612, razem 13102, sekciarzy 26. Cerkwi w pow. hajsyńskim 118. Pow. hajsyński należy do dek. rzym. katol. w Bradawiu; kościołów jest 5 w Granowie, Kunie, Ładyżynie, Kopijowce, w Ternawce. Z ogólnej liczby ziemi w pow. hajsyńskim. Pod zabudów, ogrody, wygony 13032 dz. , pod polami 94380 dz. , pod łąkami 45828 dz. , pod lasem 100600 dz. , pod błotami i wodą 7525 dz. Czyli na 100 części ziemi wypada pod zabudowania i ogrody 4, 98, pod pola 36, 49, pod łąki 17, 59, pod las 38, 49, pod błota 2, 87. A zatem pod względem lasów pow. hajsyński zajmuje drugie miejsce w gubernii. Najwięcej ma olhopolski, a po nim hajsyński, toż samo i łąk. Za to pola ornego ma najmniej w całej gubernii. W 1878 r. zasiano pszenicy 57140 czet. , zebrano 349733 czet. ; żyta zasiano 31271 czet, zebrano 178482 czet; owsa zasiano czet. 31459 czet, , zebrano 204433; jęczmienia 16020 i 125931; hreczki zasiano 11407 i 52106; kartofli posadzono 2432, zebrano 69102 czet. Buraków pud. 5000, zebrano berkow. 300000. Fabryki w pow. hajsyńskim świec 6 produk. 3500 rs. , zajmuje 6 ludzi; garbarni 7 produk. 4200 rs. , zajmuje 15 ludzi; sukna 7 produk. , 14000 rs. , zajmuje 31 ludzi; fabryk cukru 3 produk. 630000 rs. , zajmują 1120; gorzelni 15 produk. 500000 rs. , zajmuje 150; browarów 2 produk. 1200rs. , zajmuje 3; cegielnie 2 produk. 550 rs. , zajmują 7; powozów 1 produk. 1500 rs. , zajmuje 5; kleju 1 produk. 1400 rs. , zajmuje 10; wyrob, z drzewa 1 produk. 2200 rs. , zajmuje 10; machin 1 produk. 1700 rs. , zajmuje 4; młynów krupcz. 7 produk. 105000 rs. , zajmuje 60; parowych 2 produk. 13500 rs. , zajmuje 18 ludzi. Razem w pow. fabryk 55, produkcya 1278750 rs, i zajmuje ludzi 1439. Szkoła 2klasowa jest tylko w Hajsynie, szkółki elementarne są przy gminach. Szpitale w Hajsynie 3 miejski, więzienny i żydowski; prócz tego przy fabrykach cukru w czasie działania fabryk. Trakt pocztowy przechodzi z Bracławia przez Hajsyn do Humania. Miasteczek jest 11, wsi 132. Powiat hajsyński dzieli się na 3 okręgi adm. w Kunie, Tepliku, i Ternawce. Gmin 12 1 w Kibliczu, 2 w Kiślaku, 3 w Niżnej Kropiwnie, 4 w Ładyżynie, 5 w Sobolówce, 6 w Kunie, 7 w Granowie, 8 w Krasnopółce, 9 w Topliku, 10 w Ternawce, 11 w Miahkochodach, 12 w Chaszczowatej. Herb powiatu Skrzydło orle w polu czerwonem. Marszałkami powiatu byli od r. 1807 Jełowiecki, Moszeński, Czopielewski, Borowski, Opacki, Wołodkowioz. Dr. M. Hajszeniec, wieś poleska, pow. słucki, o 2 mile na płd. od Sieniawki, przy małej drożynie z Cierpitycz do Łopatycz, 15 osad. Hajtówkaka, ob. Haitowki Hajworon, duża wieś, pow. skwirski nad rzeką Berezianką, o 3 wiorsty od Antonowa, mieszk. 1111 wyzn. prawosławnego, należą do pietraszowickiej parafii; ziemi 1148 dzies. wlasność Jaczurskich. Kl. Przed. Hąjworów i Hajworon, wś, pow. hajsyński, nad rz. Bohem, gm. Chaszczowata, par. Tar nówka, ma 700 mk. , 129 dm. ; ziemi włościan 814 dzies. , dworskiej 1736 dzies. Należała do Borowskich, Piszczatowskich, dziś do Amasiejewskiego. Jest tu cerkiew Wniebowzięcia z 57 dzies. ziemi. Dr. M. Hajworonka, wieś, pow. podhajecki w stepowej bezleśnej okolicy, o 3, 0 kil, oddalona od sądu pow. gr. kat. parafii i urzędu pocztowego w Wiśniowczyku przestrzeń pos. wiek. 968, włośc. 2097 m. , ludność 1077, w tem 459 rz. kat. , należących do par. w Wiśniowczyku; gr. kat. 612, reszta izrael. Szkoła etat. należąca do rady szkolnej okręgowej w Brzeżanach. Właściciel większej posiadł. Julian Tyszkowski. Hąjzekaln lub Gaising kalns ob. , góra w gub. inflanckiej. Hajźlin, Hapszlin, wieś w hr. szaryskiem Węg. , kościół paraf. katolicki, żyzna gleba, piękne łąki, pastwiska, lasy, 565 mk. H. M. Hakendorf niem. , wś, pow. elbląski, , st. p. Elbląg. Hala, wyrażenie górali tatrzańskich; w ich mowie brzmi hola, w skutek pochylenia a ku o. Halami nazywają oni upłaziste pastwiska, położone powyżej górnej granicy lasów, dochodzące miejscami do najwyższych szczytów, np. na Kasprowe, Kondratowej, Czerwonym Wierchu, Pysznej. Stąd wyżyna nowotarska, przypierająca do Tatr, nazywa się Podhalem ob. , a zamieszkujący ją górale zowią się Podhalanami ob, . Wyraz hala jest pochodzenia niemieckiego. Gockie hallus, znaczy kamień, skała, Staroniem, hala, hałda stąd dzisiejsze halde, kupa kamieni, znaczy pagórek, przepaścista pochyłość; hali znaczy gładki, spadzisty. Kraina hal następuje powyżej krainy regli i rozciąga się od 1500 m. do 2110. Zajmują zatem 610 m. pionowego zasiągu. Za podstawę roślinności służy tutaj nie ziemia właściwie, lecz gruba powłoka mchów, którą się pokrył z wieki pokład skalisty. Poniżej górnej granicy hal pozostają ostatnie źródła i tutaj Hajszeniec Hajtówkaka Hajworon Hajworonka Hajźlin Hakendorf Hala Halas-tó Halas poczyna się rozdzielać wspólne wyniesienie litych mas na pojedyńcze cypliska, czuby, szczyty i grzbiety alpejskie, czyli kraina hal przechodzi w krainę turni. Hale cechują się fauną i florą po części sobie właściwą, szczególnie tem, że miejsce drzew wyniosłego pnia zajmują tutaj niskie krzewy, i to tylko u dolnej granicy tej krainy. Na zachodzie obszaru gór karpackich wystrzeliły Tatry, a w Beskidzie jedne tylko cypliska Babiej Góry i Pilska nad górną granicą lasów w krainę hal. Ku wschodowi zaś obniża się Beskid znacznie i dopiero od ziemi sanockiej na dorzeczu Wietlinki poczyna, się kraina hal czyli połonin od wsi Smereka i ciągnie się odtąd aż do Czarnohory. Krainę tę podzielić można na dwie pomniejsze części, t. j. krainę kosodrzewu i krainę grzbietu. Kraina kosodrzewu jest to część niższa krainy halskiej, która okryła się ciemnym pasem kosodrzewu Pinus Mughus, rosnącego w ogóle bardzo gęsto i tworzącego miejscami nieprzebyte zarośla, a na Czarnohorze żerepem zwanego. Na zachodzie gór karpackich wzniosły się do wysokości kosodrzewu Tatry, a w Beskidzie zachodnim tylko Babia Góra i Pilsko. We wschodnim zaś Beskidzie dopiero od wsi Smereka poczyna się kraina hal a pasmem Pietrosów na górnym obszarze Świcy kraina kosodrzewu, która ciągnie się odtąd grzbietem granicznym Galicyi i Węgier aż do Czarnohory; stąd przechodzi ku południu równym grzb. ku granicznemu rozdzielu Rozrogiem zwanemu. W Tatrach powstaje górna granica kosodrzewu na wys. 1675 m. ; pojedyńcze krzaki sięgają według Fuchsa wysokości 1923 m. , dolna zaś granica obniża się w krainę regli do 1330 m. Właściwy pas kosodrzewiny sięgając od 1500 do 1675 m. , zajmuje 175 m. pionowego zasiągu. Z Beskidu nie ma dotąd pomiarów w tej mierze. W Tatrach w krainie hal i na górnej granicy lasów leży największa część stawów tatrzańskich; tu też i w reglach przy polanach skupia się koło szałasów w przeciągu krótkiego lata życie pasterskie, najweselsze w czasie sianokosów, jeżeli pogoda sprzyja. Z krzewów szpilkowych rośnie na tym pasie Juniperus nana aż do 1820 m. npm. , z liściastych Salix silesiaca, tu i owdzie Ribes alpinum, Sorbus aucuparia i Sorbus Chamaeomespilus. Z roślin charakterystycznych w pośrodku tego pasa nieliczne znachodzą się gatunki. Najważniejsze z nich należą do szczawiów Rumex i tojadów Aconitum. Miejsca nieporosłe kosodrzewiną pokrywają się pod wpływem korzystnych, okoliczności bujną roślinnością tworząc albo polany albo charakterystyczne tłoczki halskie. Zarost ten powstaje głównie z roślin trawiastych Carex, Festuca, Poa; przetykają go zaś halskie gatunki należące do rodzin Alsineae, Compositae, Cruciferae, Gentianeae, Papilionaceae, Umbelliferae. W pełni atoli kupi się życie ro ślinne tutaj koło stawów i potoków. Fauna pasa kosodrzewu zawiera także właściwe ga tunki, zwłaszcza owady, których życie ściśle się wiąże z życiem roślin. Na Czarnohorze wśród pasu kosodrzewu, w dolnej połowie tej krainy, gdzie kosodrzew najpotężniej się rozkrzacza, śród nader bujnej roślinności halnej, tworzy jeszcze Alnus viridis gęste zarośla z Sorbus aucuparia. Tu i owdzie wspaniała kedra czyli limba wznosi się pojedynkiem ponad ścielącą się kosodrzewiną i wielką olszą, a jej konary zwrócone ku płd. wsch. są żywą skazówką średniego kierunku wiatrów połoninskich. Powyżej liczb ostatnich jednostajnieje roślinność kosodrzewu i przechodzi w górnej połowie w bujne trawniki, suto zaścielające nagle obszary grzbietów. Tu pojawiają się pośród skarłowaciałego kosodrzewu kępki różanecznika Rhododendron ferrugineum i liliowego bryndusia Croccus bannaticus. Fau nę chrabąszczniczą tej krainy odznaczają rów nież gatunki tylko połoninom właściwe. Ze zwierząt spotkać się tutaj można z Lacerta crocea, Rana temporaria i Vipera praester. Druga kraina t. j. kraina grzbietu jest to wyższa część krainy hal czyli połonin, tworzy właściwe ha le, która powyżej kosodrzewu sięga głównego grzbietu. W Tatrach spina się grzbiet miej scami dość wolno od 1675 do 2110 m. npm. Przypada więc nań zasiąg pionowy 435 m. Pas ten uboższy w rośliny wyższego ustroju jest uprzywilejowanem siedliskiem nader roz licznych porostów halskich, jak Cetraria islandica, nivalis, cucullata, Bryopogon ochroleucus, Cladonia cornuta, vermicularis. Miejsca połogie, opatrzone większym zasobem wugoci i mniej na działanie słońca wystawione, pokry wają się bujnym murawnikiem Calamagrestis, Luzula, Carex, Juncus, śród którego poja wiają się rośliny odznaczające się wielkimi kwiatami, jak Aronicum Clusii, Cacalia alpińaj Gentiana punctata, Hieracium alpinum, i inne. Ze zwierząt halskich wymienić należy świstaki Arctomys marmotta, norniki Hypudaeus, myszy i łaski Mustela Tulgaris Z ptaków ukrywa się w kosodrzewinie cietrzew Tetrao tetrix, następnie uwagi godnym jest siwarnik Anthus spinoletta, wróbel skalny Accentor alpinus i gerda szałuśny Łusciola titys. Z niższych zwierząt posiadają hale liczne gatunki sobie właściwo, jak np. z much Leptis Janotae Now. , Ptiolina Wodziokii Fld. , Penthina Żebrawskii Now. , Gelechia Dzieduszyckii Now. itd. W stawach żyją gąsienice sieciówek Phryganeidae i skorupiaczek Cyclopeina castor, z płazów żaba Rana temporaria. Por. Połoniny. Ob. artykuł Tatry. Br. G. Halastó węg. , ob, Czarny staw nad Rybiem. Halbendorf Hale Wiaterne Halasy, folw. , pow. radzyński, gm. Tłuściec, par. Międzyrzec. Liczy 5 dm. , 50 mk. i 789 mr. obszaru, Halbarek 1. , ob. Dyrżławice i Kietrz, 2. H. Nowy, niem, Neuberg, wś, pow. głupczycki, niedaleko Opawy, ma 49 mr. gruntu. F. S. Halbau niem, , ob. Ilwa. Halbdorf niem. , wś, pow. kwidzyński, st. p. Kleinkrug. Halbendorf niem. , folw. , pow. iławski, st. p. Landsberg, Wschod. Prusy. Halbendorf niem. 1. w r. 1315 Dimidia Villa, w 1373 Albindorf i Halbedorf, wieś, pow. grotkowski na Szląsku, tuż pod Grotkowem, ma 76 osad, 3078 mr. rozl, , kaplicę katol. i 2klasową szkołę. 2. II, pow. opolski, ob. Półwieś 3. II. , ob. Pólpica łuż. . 4. II. , łaź. Bohow ob. . A. J. P. Halberg niem. , ob. Ciążyń. Haibersdorf niem. , ob. Gocza. Halbersdorf niem. lub Schaeferei, dobra i leśnictwo, pow. suski, st. p. Prabuty. Halbmond niem. , inaczej Waldkrug czyli Borowa karczma, kolonia, 7 dm. , 23 mk. 2. H. etc, leśnictwo, 1 dom, 8 mk. , obydwie miejscowości w pow. wschowskim, należą do domin. Ossowa sień górna Oberrohrsdorf. 3. H. , karczma, pow. wschowski, należy do dom. Zbarzewo, 1 dom, 14 rak. Ob. Zbarzetwo Bar gen. M. St. Halbów, wieś nad Wisłoka w pow. jasielskim, należy do parafii gr. kat. w Desznicy a rzym. kat. w Żmigrodzie, ma 220 mieszkańców przeważnie gr. kat. wyznania. Okolica górzysta, pokryta lasami. Pobliska góra Kamień ma 712 m. wysokości. Większa pos. wynosi 119 m. n. a. lasu; mniejsza pos. 212 m. roli, 76 m. łąk i ogr. i 347 m. pastw. Kasa pożyczkowa gminna rozporządza kapitałem 209 zł. wa. Halbstadt niem. , wś, pow. malborski, st. p. Gr. Mausdorf. Halbsztad, ob. Holbsztat. Haleniów, ob. Hałcnów, Halcza, wś w kijowskim pow. , par. Rzyszczów. Należy do Lubomirskiej z Działyńskich. Halczyńce 1. , wś, pow. mohylowski gub. podolskiej, o kilka wiorst od Kopajgrodu, ma 68 dm. , 320 mk, , 221 dzies. ziemi włościan. H. założone na gruntach ststwa barskiego, w czasie lustracyi 1616 r. należały do i zw. wsi bojarskich; trzymali je Halczynieccy i Wereszczatyńscy, z obowiązkiem czynnych posług dla ststy barskiego, Obecnie rozdrobnione. Kalczyńscy mają tu 112 dzies. , Czajkowscy 144, resztę Popowscy, Pleśniewicze, Pniewscy i inni. Jest też część rządowa. Grunta częścią wyniosłe, częścią płaskie, gleba glinko wata. 2 H. , wieś, pow. starokonstantynowski, par. Bazalia. W r. 1867 miała 101 dm. Dr. M. Halczyniec, wieś, pow. żytomierski, par, Kodnia, tuż koło Siomak, ma cerkiew drewnianą. H. był dawniej własnością powiościopisarza Michała Czajkowskiego, dziś rządu. Halduf, niem. Haltauf, wieś, pow. olawski, par. Wangern. Hale Wiaterne, czyli Hole Weterne. Tak się zowie pasmo gór, znacznie wzniesione, bo sięgające aż poza granicę drzew, rozciągające się na pograniczu północnozachodniej części hrabstwa turczańskiego i tej części trenczyńskiego, którą przerzyna rzeka Żylinka, na zachód od pasma Tatr ob. . Jestto północnowschodnie ramię gór Nitrzańskich, Pasmo to otaczają trzy doliny rzeszne. I tak od wschodu rozpościera się u stóp ich szeroka dolina rz. Turczanki Turócz, aż po jej ujście do Wagu pod Rutką. Dolina ta oddziela je od sąsiedniego działu górskiego Fatry. Ud zachodu zaś przypierają Hale W. do doliny potoku górskiego Zylinki, aż po ujście jogo do Wagu pod Straszowem, poniżej Żyliny. Na przestrzeni zaś między Straszowem i Rutką tworzy dolina Wagu półncnowschodnią ścianę tego pasma, oddzielając je od Magóry orawskoturczań skiej, na przestrzeni 26 kil. Tutaj, między tą Magórą a Halami Wiat. , Wag przedziera się bardzo wązkim, dzikim wyłomem, Streczańskim zwanym, z doliny turczańskiej do doliny trenczańskiej. Pasmo to niema dotąd żadnej nazwy, chociaż tworzy doskonale odgraniczoną część pod względem układu geologicznego. środkową część tego pasma nazywają mieszkańcy Halami Wiatornemi; a że ta tworzy najgłówniejszą jego masę i rozciąga się na znakomitej przestrzeni, przeto można tę częściową nazwę przenieść do całości i to pasmo nazywać za Zajsznerem Hale Wiaterne. Pasmo to przedstawia się jako długi, zupełnie prosty grzbiet, ciągnący się z południa ku północy, nachylając się nieco ku wschodowi, około 4 mil długości. Najwyższy długi a prosty grzbiet tego pasma składa się z granitu, w części zastąpiony syenitem. Na tych plutonicznyoh skałach spoczywają miejscami łupki serycyt, następnie czerwone piaskowce i wapień liasowy. Granit na całej przestrzeni jest zupełnie jednakowy, gruboziarnistej odmiany; składa się z bezbarwnego kwarcu, mlecznobiałego feldspatu, przeświecającego na krawędziach i czarnej lub tombakowobrunatnej miki. Niekiedy tworzy żyły feldapat wielkoziarnistej odmiany, cielistej barwy. Kwarc wchodzący do mieszaniny tej skały jest drobnoziarnisty; również i mika drobnoziarnista. Ważniejsze szczyty w głównym grzbiecie są od północy ku południowi Gruń Groń 1111 m; Połoma; Mińczów, 1363 m, ; Krzyżny Wierch; Wielka Łuka; Weterny W. ; Kopa; Upłaz, Kiczera, Oles, Kruk, Klak, 1344 m. W stoku wschodnim mamy ważniejsze wznie Halbów Halbstadt Halbsztad Haleniów Halcza Halczyńce Halczyniec Halduf Halasy Halasy Halbarek Halbau Halbdorf Halicz Halesko Halicka Halickie Halemba Haleny Halemba sienia jak Kopanicę 450 m, Czarny W. Czer ny. Siekaninę, Dąbrowicę; a w zachodnim rozgałęzieniu szczyty Hohlik, Rajtycową, Markowice, Kozieł, Strański, Żar, Sokół, Ja wornik, Kamienny W. , Hoły W. i Kończynę. Ważniejsze doliny poprzeczne po stronie wschodniej są Jaworna dolina, Trebostolska, Walacka, a po zachodniej Strańska, Kuniradzka czyli Bystrzycka, Porubska, Frywałdzka, Faczkowska. Od strony północnej wrzy nają się doliny Wiśniowska, Tarnowska i Straniańska. Doliny te są poprzeczne, prosto padłe do osi pasma. Sterczące ściany boków skały powleka bujna roślinność; którą przede wszystkiem napotykamy w częściach tych do lin, które składają się przy początku swym z wapienia. W miarę jak doliny się zwężają, ginie roślinność widocznie. W granicie rzadko gdzie widać bujniejszą roślinność; wyjątek pod tym względem tworzy dolina Kuniradzka, na jej rozłożonym gruncie panuje niezwyczajna bujność. W całem paśmie Wiaternych H. ma ło jest źródeł. Najwięcej onych tryska z wa pienia i te są najobfitsze. Z piaskowca nie płynie żadne źródło, a z granitu sączą się ma łe zimne źródełka. Hale te przedstawiają ma ło użytku. Ta i owdzie wypalają z wapienia wyborne białe wapno. O bogactwie rudy że laznej nie można nic pewnego orzec, gdyż nie bardzo rozwinięte roboty górnicze nie dają ja snego wyobrażenia o ich grubości i rozciągło ści. Żyły miedzianki przerzynające granit, od dawna opuszczone. Od szczytu południowego Klaku wybiega jedno ramię ku połudn. zach. do głównego pasma gór Nitrzańskich, a drugie ku połudn. wschodowi ku okolicy Kremnicy, gdzie złączywszy się z Fatra, przypiera do Rudaw węgierskich. W H. W. tryszczące po toki spływają pomienionemi dolinami do rzek Turczanki, Zylinki i Wagu. Do Turczanki, idąc za jej biegiem wpadają Wryczanka Wa lacka Trebostolska i Jaworna; do Żylinki Wpływają Rybna, Frywałdzka, Porubska, Bystrzyeka, Stranianka i Turska; do Wagu zaś uchodzą Rosinka z Ternowską wodą i Stra niańska woda. Dokładny opis geologiczny te go pasma gór podał nam Ludwik Zejszner p. t Opis geologiczny Holi Wiaternej; ob. Rocznik c. k. tow. nauk. krak. t. II, r. 1858 Ogólne go zbioru t. XXV. Również obacz Hohenegger, Geognostische Skizze der Nordkarpathen v. Schlesien und den nächsten Angrenzungen, w Jahrb. d. geol. Reichsanstelt, Wien. 1852. Dr. G. A. Kornhuber, Erdbeben vom 15. Jän ner. 1858 Verhandl d. Vereins f. Naturkunde zu Pressburg, 1858. Br. G. Halemba, wś i folw. , pow. bytomski do 1802 r. pow. pszczyński, o 2 mile od Bytomia, nad Kłodnicą. Wś ma 445, folw, 424 mr. rozl, Jest tu huta żelazna, zwana Thurzohütte. Halesko niem. , ob, Haleńsko. Haleny, Holeny, wś, na wsch. brz. puszczy białowieskiej, o 19 w. od Rudni ku Prużanie. Halewo, wś, pow. piński, gm. Stawek. Halicka, folw. należący do Horożany Wielkiej, pow. rudecki, na zachód od tej wsi. Tu bierze początek pot. Kożuszny, płynący stąd ku płd. Lu. Dz. Halickie, przedm. m. Lwowa. Halickie księstwo, ob. Galicya i Halicz. Halicz, miasto w pow. stanisławowskim, nad Dniestrem, przy ujściu rzeki Łukiew do Dniestru, naprzeciw ujścia Lipy, dawniej był starostwem grodowem i głównem miastem powiatu i ziemi halickiej. Miasto ma powierzchni 4250 mr. , w 1870 roku miało 4142 mk. , z tych 1609 obrządku rzym. kat. , 1690 gr. kat. , 4. orm. kat. 839 izrael. ; stan czynny majątku wynosił w 1879 roku 325, 211 złr. a. w. , bierny 3513 złr. Dochód w tymże roku wynosił 16244 złr. Ma swój urząd gminny, składający się z burmistrza, tegoż zastępcy, sekretarza, kancelisty, rewizora policyi, kasyera, kontrolera, lekarza i akuszerki. Rzym. kat. parafia należąca do dekanatu stanisławowskiego dyecezyi lwowskiej erygowana w 1427 r. przez króla Władysława; teraźniejszy kościół zaczęło stawiać kilku szlachty ziemi halickiej w r. 1780, poświęcony 1785 roku pod wezwaniem Wniebowzięcia N. P. M. Do tej parafii należy 11 miejscowości Bryń, Komarów, Kryłoś, Pitryca, Podgrodzie, Sapotrów, Sokoł, św. Stanisław, Wiktorów, Wysoczanka, Załukiew. Ogólna liczba w tej parafii kat. 1069, akat. 4, izrael. 865, karaimów 144. W obrębie tej parafii są szkoły główna męzka, główna żeńska, trzy trywialno i dwie parochialne. W miejscowości św. Stanisław jest klasztor oo. minorytów, fundowany w 1238 roku przez Bolesława Wstydliwego króla polskiego; po zburzeniu przez Turków w roku 1367 wyrestaurowany przez Ottona starostę ruskiego, zaś w roku 1422 przez Mikołaja Blunickiego nowo fundowany. Gr. kat, paraf, należąca do dekanatu halickiego liczy wraz z filialną cerkwią św. Mikołaja 1725 paraf; ; w obrębie tej parafii po drugiej stronie rzeki Dniestru jest kaplica postawiona w 1830 roku. Dekanat halicki gr. kat. obrządku obejmuje następujących 20 parafij Bednarów, Bludniki, Bouszów, Ciężów, Demianów, Dubowce, Halicz, Jezupol, Kołodziejów, Komarów, Kryłos, Majdan, Niemszyn, Ostrów, Sapohów, Sielec, Temerowce, Tustań, Wiktorów górny i Załukiew; parafie to leżące w powiatach administracyjnych Stanisławów i Rohatyn liczą razem 23251 gr. kat. Jest tu szkoła 4klasowa męzka o 4 nauczycielach i 5tym kierownika i 2klasowa żeńska należąca do rady szkolnej okręgowej w Stanisławowie. Kasa pożyczkowa z kapitałem 5000 złr. a. w. Jest tu fundusz ubogich założony w r. 1857 przez gminę miasta Halicza dla zaopatrzenia ubogich, a to 3 mężczyzn i 3 kobiet wyznania chrześciańskiego, także 1 izraelity i 1 karaima. Majątek zakładowy składa się z kawałka gruntu wartości 309 złr. 66 cen. a. w. i papierów wartości 3710 złr. 52 cen. , tudzież gotówki 129 złr. 48 cen. Dochód z 1879 roku wynosił 204 złr. 46 cen. w. a. Jest tu sąd pow. należący do sądu obwodowego w Stanisławowie, stacya pocztowa i telegraficzna, oraz stacya kolei żelaznej Iwowskoczerniowieckiej między Bursztynem a Jezupolem, o 111 kil. odo Lwowa, oprócz mostu kolejowego jest most na Dniestrze, należący do gościńca krajowego idącego z Bursztyna do Stanisławowa. Halicz zepewne od hałka kawka, niegdyś stolica ziemi ruskiej i siedziba książąt halickich, od którego dzisiejsza Galicya Halicya otrzymała swą nazwę. Nie wchodzimy w ciemnotę zapadłej starożytności, szukając Halicza od lat blisko trzech tysięcy w Herodocie, który pisze o narodzie Scytów, Halizonów, siedzącym kolo Dniestru. Nie fundujemy się ani na powieści Jornanda, który żyjąc około 550 r. wspomina że Gotowie z Gepidami osiadłszy kraj, który się teraz Podgórzem zowie, wydali sobie bitwę około miasta Galtis, co mogłoby przypaść około Halicza. Rzeczy to są dalekie i cechę bardziej ciekawości, niżeli prawdy noszące. O Haliczu wiemy z Długosza iż ten zamek wziął nazwisko od góry tegoż imienia; lecz kto go i kiedy zbudował nie masz w dziejach żadnego śladu. Bogufał nazywa pierwszą żonę Bolesława Krzywoustego filia regis Haliciae; wiadomo, że ten rex Haliciae był Świętopełk, czyli Michał Stopołk ks. kijowski i halicki około 1103 r. Naruszewicz III 22. Haliczanie, korzystając z chwilowej nieobecności Włodzimierza czyli Wołodymirka, obrali sobie około 1150 r. innego pana; zdobywszy Wołodymirko Halicz, pływał we krwi mieszkańców, podług wyrażeń kronikarzy. Mścisław, wygnany z księstwa od braci, szukał pomocy u wuja swego Kazimierza Sprawiedliwego, który przywraca mu rządy 1182 r. pod warunkiem że zawsze z Polakami trzymać będzie. . Po jego zgonie, oddal król 1185 r. księstwo Romanowi Mścisławowiczowi, zastrzegając hołd i posłuszeństwo. Wypędzony przez stryja swego Włodzimierza, zmusza go wkrótce potem do szukania w Węgrzech schronienia. Korzystając z tych zamieszek Bela III król węg. wyprawił 1186 r. na Rus syna swego Jędrzeja, który udawał że Włodzimierzowi drogę toruje; otworzono bramy miasta, a Jędrzej, opanowawszy zamek, ogłosił się królem halickim i przysięgę wierności sobie wykonać kazał. Zawiedziony w swoich nadziejach Włodzimierz udał się do Polski i przebłagał Kazimierza II, od którego otrzymawszy posiłki wojskowe, oblega miasto 1188 r. Z powodu braku żywności poddali Węgrzy zamek, umówiwszy rzeczy swoich wyniesienie; Włodzimierz zaś, objąwszy rządy księstwa, wykonał przysięgę iż on i jego następcy uznawać będą zwierzchnictwo nad sobą ks, polskich. Po bezpotomnym jego zgonie, radzono zamienić księstwo na województwo i przemogły inne okoliczności, a Leszek Biały posadził na księstwie 1198 r. przed kilkunastu laty panującego Romana. Zawojowawszy tenże ks. kijowskie, przenosi tu stolicę ruskiej monarchii; coraz nowych zaborów chciwy książę ginie pod Zawichostem 1205 r. a pozostale po nim kraje stały się łupem obcego i domowego oręża. Po długich zatargach wyprawili rusini 1214 r. poselstwo do Jędrzeja II króla węg. , który przedtem na Haliczu panował, prosząc aby im Kolomana drugiego syna przysłał. Ten nie tylko osadził go w Haliczu, ale nadto skłonił Leszka Białego, że mu córkę swoją małoletnią Salomee zaręczył, dając w posagu ks. halickie. Ukoronował ich tu arcyb, Strygonii, poczem przyszłe małżeństwo zrękowinami związał. Nowy król, przez nawracanie do obrządku łacińskiogo odraził od siebie rusinów; na czele oburzonego narodu stanąwszy ks. Mścisław Mścisławowicz znosi 1215 r. polskie i węgierskie hufce; po kilkudniowem oblężeniu poddaje się zamek, a Koloman wraz z żoną odestany w głąb Rusi. Po śmierci Mścisława 1219 roku wraca Koloman, i obejmuje rządy, lecz powtórnie przez Rusinów wygnany został 1222 roku. Tak on, jakoteż i Jędrzej pisali się Hallitiae Lodomeriaeque rex; Bolesław Wstydliwy w przywileju kapitule krak. zowie Salomee quondam Galatiae regina, papieża zaś listy mianują regnum Galitiae, Miasto poczęło mieć znowu udzielnych ks. ruskich, którzy w ciągłej z pokrewnymi książęty zostawali wojnie domowej; kto był mocniejszym przywłaszczał sobie władzę nad krajem. W czasie tych niezgod zniszczyli Tatarzy miasto 1240 roku, a Leon Daniłowicz, przeniósłszy stolicę do Lwowa około 1270 r. , sprawił upadek Halicza. śmierć ks. Bolesława Trojdenowioza 1340 r. utorowała Kazimierzowi W. drogę do przywrócenia Rusi Czerwonej, tylekroć koronie hołdowniczej; poczęło się miasto zaludniać nowymi osadnikami, otrzymało prawo magdeb. i inne swobody. Już około 1152 r. istniała tu katedra ruska, która, wyniesiona będąc 1292 r. na metropolią, podlegać poczęła patryarsze Carogrodu; ustała zaś z początkiem następnego wieku. Wznowić ją miał Kazimierz W. w osobie Nikodema Tarnowskiego; lecz kiedy umyślił król fundować biskupstwo obrządku łaoińskiego we Lwowie, po zgonie przeto owe Halicz Halicz go Nikodema 1360 r. nie było więcej metropolitów ani biskupów halickich ruskich. Władysław ks. opolski rządca ziem ruskich przekładał z królem Ludwikiem ojcu św. potrzebę hierarchii katol, gdyż biskupi lubuscy na Szląsku, przywłaszczywszy sobie nad krajami ruskimi juryzdykcyą, nie mogli zadosyćczynić powinnościom pasterskim. Grzegorz XI w bulli 1375 r. wyrzekł że miasto zdolne jest posiadać biskupa, że wyłącza je z pod władzy pasterzy lubuskich, a nadto ustanawia metropolią. Osadzona w zamku załoga z Węgrów i Szlązaków złożona wzbraniała się po śmierci króla Ludwika ustąpić z tego warownego miejsca, które dopiero 1390 r. mocą oręża odzyskano. Roku 1405 nadaje Jagiełło mieszczanom pastwiska, pozwala stawiać browary i t. p. posiadający zaś łany dawać z każdego mają po 1 zł. , kłodę Tonneum owsa i pół kłody żyta. Utraciło miasto wiele na swem znaczeniu, gdy Jan Rzeszowski arcyb. halicki, przeniósł 1414 r. metropolią do Lwowa. Uwolnienie mieszczan 1429 r. od dostarczania podwód dla przejeżdżająoych posłów cudzoziemskich i tym podobne świadczone dobrodziejstwa, nie zdołały podźwignąć haliczan, trapionych różnemi klęskami, Władysław Jagiel. nadał 1436 r. Eliaszowi wojew. wołoskiemu zamek w dożywocie aby tam, mówi Bielski, miał skład bezpieczny skarbom swoim, a on też królowi wrócił Pokucie, y list, który był dał nieboszczyk król jego ojcu Stefanowi na tę krainę. Zygmunt I na usilne żądanie szlachty ruskiej, wznawiając 1539 r. katedrę obrządku grec. mianuje biskupem Makarego Tuczapskiego; lecz trzeci jego następca Jan Łopatka Ostałowski przenosi 1570 r. katedrę do Lwowa, a odtąd biskupi tameczni pisali się i halickimi. Z lustracyi 1572 r. tyle tylko dowiedzieć się można, iż przedmieścia zowią się Zaparkanie i Zawrinowkąt, że jest 7 popów, szewców 11, jatek rzeźniczych 10, domów żydowskich za parkanem 31, że dziesięciny pszczelnej dostało się pniów 21, dwudzieścizny 12 wieprzów, pojemszczyzna zaś, rozpusty, winy czyli kary, czynią rocznie 9 zł. Konstyt. 1620 r. stanowi Halicz, iż granicom nieprzyjacielskim jest przyległy, a wiele na tym miejscu Rzeczypospolitej zależy, przychylając się do prawa starego o opatrzenie zamków, dla wszelkiego bezpieczeństwa, strzelbą, prochem, ludźmi y inszemi rzeczami do obrony należącymi, podług zdania hetmanów, opatrzyć mamy. Po srogim na ziemie ruskie napadzie tatarów zesłani lustr. 1621 r. podają iż same tylko przedmieścia spustoszone zostały; inwentarz zaś 1627 r. wyraża miasto ma wał usypany ze 3 stron, na nim baszt 5, okrom bram 3 do wjazdu. Wał mieszczanie usypali, częścią z prowentów od J. K. M. na munitią danych, a mianowicie z szynkowania gorzałki, mostowego, woskobojni, częścią z szosów, które zwykli na się uchwalać, gdy jest potrzeba; isz jednak kończą wał, in futurum powinni arende na poprawę wału, baszt y przyczynienia strzelby, któreć mało mają, obracać. Czego starosta doirzeć y liczby ich wysłuchać powinien pilnie, ieśli nie in privatum commodum provent obrócony jest. Osady w mieście 130, pustek 22, karaimów żydów domów 24, popów 6, żydów niemieckich kilka domów. Bzeźnicy bronią karaimom w iatkach mięso przedawać, przez co drogość mięsa y penuria, że go niezawsze dostanie, ile przy zjazdach wielkich, które często bywają; ma starosta w to wejrzeć, ażeby mieszczanie monopoliuin nie wnosili. Targowe zamkowe czyni 24 łazów miejskich albo iutrzeń 143 i pół, z każdej dają po gr. 7 i pół, bierze miasto trzecią częśó. Młynówkę rzekę powinni wszyscy mieszczanie chędożyć, na zagon świni iść manu armata. Podzamczan jest 32, czynszów nie dają żadnych, ale raz w tydzień powinni posługę zamkową odprawować y rzemiosłem. Przestrzegać ma starosta, żeby we dni targowe wolno było przedawaó mięso ze wsi i miasteczek przyległych, więc y tego żeby schadzki nieustawały. Załukwianie nemine excepto powinni dzień kosić, kędy im zamek ukaże; rybitwów jest 8, powinni ryb dawać do zamku we środę, piątek i sobotę. Miasto y przedmieszczanie nie daje powołowszyzny, ani dziesięciny pszczelnej z owiec y świni za prawem króla Stefana. Zamek, brama murowana, w tey sklep w którym księgi ziemskie y grodzkie chowaią; na wierzchu sala albo izba, bez okien y pułapu, przy niej izdebka, w której pisarze pisują. Przy bramie komor 9, w których szlachta y mieszczanie dla nieprzyjaciela rzeczy swe chowają. Budowanie długie, w bok tego komor 9; baszteczka mała, do której budowanie nowe; baszta murowana i mur do kościoła, w którym ołtarz rzezany z alabastru białego, w końcu baszta z z drzewa; od rogu zamku do miasta na dół chodzenie pobite z 2 basztami; przekop od południa. Budowanie wszystko jako y baszty wielkiey y prędkiey poprawy, bo bardzo ruinam minantur, potrzebują. Armata działek spiżowych 2, moździerzów spiż. 2; jeden Napolski podstarości, poi dobrą myśl strzelając, przesadził prochem, że się spadać musiało; hakownic miało bydź 16, z których oddano tylko 4, piątą bez łoża; prochu baryła, łańcuch żelazny wielgi. Na wiosnę, który jedno z poddanych wsi przy lasach, tak szlacheckich iako y król. owce chowa, każdy powinien dawać barana y iagnie; ser pod jesień, iak to Ruś zowie wikar y pstrągów płatanych 4. Kiedy żer zrodzi, powinni się zewsząd, kto chce gnać na paszą świnie do lasów, w zamku wpisować, Słownik GeograficznyZeszyt XXV, Tom III a dawać powinni 10 tą świnię albo wieprza. Które wybieranie świń, zagonem nazwano, a ten zagon ma się odprawować pod jesień, kiedy iuż śniegi zapadają, na który wszyscy mieszczanie haliccy y załukiewscy manu armata, za obwieszczeniem urządu zamkowego nomine excepto pod winą arbiirii capitanei, przy których y sioła ruszyć się powinny. Za wtargnieniem hana tatars. tak rok, kraje pokuckie w popiół obrócono są iakosz wszystkie wsi do starostwa należące, jedao funditer ile co na szlaku zniesione z wszystkim, w drugich mało co ludzi, dobytku y domów zostało; zaczym intrata szczaplejsza bydź musi. Jan Kazimierz, idąc na wyprawę kozacką do Maltan, stał tu dni kilka obozem, przy końcu sierpnia 1653 r. Uchwała sejmu 1658 r. opiewa iż wiele Rzeczypospolitey na fortecy halickiey zależy, którą starosta Andrzej Potocki swym własnym kosztem z gruntu restaurował, mury nowe wystawił y szańcami, wałami, redutami trybem cudzoziemskim obwiódł, na co koszt nie mały ważył przeto do uznania kosztu tego naznaczamy komisarzów. Lustratorowie 1661 r. takowy stan twierdzy podają zastaliśmy przymurowanego muru łokci 179, zosobna szańc nowy przy bramie starcy darnowany in circumferentia łokci 175, drugi szańc nowy pod nową bramą in circumferentia łokci 132; armat y dział 20, moździęrzów 2, hakownic 30, szmigownic 2, prochów w beczkach, granatów, kul ognistych y inszych kul do różny armaty, lontów y inszych potrzeb wojennych magnum numerum widzieliśmy. Postanawiamy lunary t. j. szafarzów, których będzie officium o wszystkich prowentach zawiadywać, dysponować y szafować. Percepta nic na co inszego obracane być mają, tylko pro sola munitione civitatis, na naprawę wałow, baszt, parkanów, sposobienie armaty, prochów, kul y inszych potrzeb do obrony należących, czego dozór wóytowi nakazaliśmy. Każdej ćwierci roku, aby na ratuszu przed urzędem liczbę czynili, a gdy rok przyjdzie przed starostą. Gisernia wezwany giseraik opowiedział, że palą węgle w lasach J. K. M. , a żelazo zaciągają skąd inąd, bo rudy w starostwie, których jest 5, niewystarczą. Rzemieślnik robi kule, granaty, działa, kotły, czeladzi 6 trzeba; ulało się 6000 kul przez 8 niedziel bez pułtoraset, które się do zamku obracają. Gdy pan starosta skończy fortecę, a miałby tę gisernią exercere, aby od tego prowentu płacił quarte do skarbu. Podług lustracyi z 1765 r. posiadał starostwo Franciszek Ksawery Branicki podstoli krakowski, gospodarzów w mieście chrześcian, n 120, karaimów 16, żydów 36; domów 54, domków 110, cerkwi 3. Katolicy corocznie podwód 8, karaimy 7, odbywać za rozkazem dworskim powinni, Zastaliśmy archiwum tylko ziemskie i grodzkie na zamczyjsku na górze wielkiej, susceptę zaś tranzakcyi w dworku, a sądy grodzkie w domach róźnych zwykły się sądzić. Niedostępne i odległo miiejsce na zamku widząc, uznajemy konieczność nabydź potrzebuy dom alias kancelaryą w mieście dla sądów ziemskich i grodzkich. Dempta, expensa percepty rocznej ze starostwa zł. 58583 gr, 1 Gdy wzmiankowany Branicki ustąpił starostwo Józefowi Potockiemu staroście czehryńskiemu, sporządzony 1767 r. inwentarz pisze zamek w koło murem z basztami obwiedziony, te jedne przez rewolucye zdezelowane, drugie od starości porysowane; brama w murze bez żadnego zamknięcia; za nią po prawej ręce officyna z drzewa, facyata z herbem Pilawa; na rogu baszta czyli wieża ad praesens szlachecka anto skarbiec, porysowana, schody pogniły; koło muru kaplica, znacznej reperacyi potrzebująca, do tej archiwa grodzkie i ziemskie przymurowane; na rogu od Dniestru baszta, gdzie quondam sadowe izby bywały sklepy 3 murowane dobre i suche. Przedmieście kałuskie, ulice Kuska, Kozirynek, Podzamcze, Zaparkanie; bóźnice żydowska i karaimska z drzewa; ratusz pośród rynku z drzewa. Zubożały, w gruzach przeszłej swej świetności zagrzebany Halicz, smutną w dziejach Polski 1772 r. odegrał rolę; do niego bowiem i ziemi halickiej rościła Marya Teresa mieć prawa, jako do własności niegdyś królów węgierskich; dostało się województwo ruskie, część sandom. i krakows. pod panowanie Austryi, a krajom tym uży czył Halicz swego nazwiska, t. j. królestwa Galicyi. W następnych latach postradało miasto jedyne swe ozdoby. Klasztor dominikanów fundowany przez św. Jacka, a na nowo wzniesiony około 1660 r. przez Potockich i dwa klasztory franciszkanów, z których jeden fundacyi Bolesława Wstydliwego 1238 r. uległy supressyi, zamek zaś runął do szczętu. Kolonia sekty. żydów karaimów została założoną w Haliczu przez króla Stefana Batorego. Na górze św. Stanisława pod H. wznosi się starożytny kościół, 1596 franciaszkanom oddany i posiadający ciekawy portret Bolesława Wstydliwego. Ziemia halicka, osobno się rządząc, od reszty województwa ruskiego była odrębną ziemią. Stanowcze w tym względzie stało się dla niej postanowienie w czasie sejmu 1561 r. Za pilnem żądaniem posłów ziemie halickiej y zezwoleniem społem rad, przez zagęszczenie y zasiadłość rycerstwa y przez dalekość drogi niebezpieoznością onych kraiów folgując, ustanowujemy seymik w Haliczu aby tam kasztelan z szlachtą posły obierał, iżby się o potrzebach pospolitych tam namawiać mogli. A ten seymik uprzedzać ma Generałem Wiśnieński, Uchwałą, zaś sejmu 1681 roku Halicz Halicz Halicz Haligowce Halicz przydała seymik Halicki ustawiamy aby bywał zawsze w tydzień przed Wiśnieńckim. Dzieląc się na powiaty halicki, trębowelski i kołomyjski, obierała 6 posłów, deputata na trybunał koronny i komisarza na tryb. skarbowy do Radomia. Kasztelan halicki odby wał przegląd szlachty całej ziemi występującej pod Haliczem na popis wojskowy, czyli zbrojne okazowanie się. Starostwa grodowe były halickie i trębowolskie. Herb wyobra żał w polu białem kawkę czarną, w złotej koronie z rozciągnionemi skrzydłami. Połu dniowa górami okryta część tego kraju, a w szczególności powiat kołomyjski, tworząc nie jako klin czyii kąt w ruskiem narzeczu kut zwana jest Pokuciem. Czyt. Wiadomość o starożytności miasta Halicza ob. Rozmait. 1829 Nr. 42. Halicz w Przyjacielu ludu z r. 1836 str 27 134. Starodawnyj Hałycz opisanyj Szaranewyczem w Zorii hałyckoj na r. 1860 i w osobnej odbitce. Ha licz w Dodatku do Gazety lwowskiej z roku 1868 Nr. 18 i inne. Halicz nad liniestrem p. Sob. w Tyg. ilustr. serya VIII, 1871 str. 279. Halicz ob. Kłosy z r. 1878 str. 303 i 304. O sobornej bohorodycznoj cerkwi i światytelach w Hałyczy z planami cerkwi z w. XII p. Pietruszewiczaw Zorii hałyckoj z r. 1852, 53 i 54, i w dziele Hałycko istoriczeskij Sbornik 1854 i 1860. Kratkoje izwiestje o hałyckoruskich episkopach i mytropolitach p. Pietruszewicza w Semejnoj bibliotekie Lwów, 1856 Nr. 9, 10, U Die Gründung der römisch katolischen Bisthümer in Halicz und Wladimir v. Reifenkugel, Wien, 1874. Istoryczeskoje obozrinie mytropolii ruskoj hałyckoj p. Malinowskiego w Zorii hałyckoj jako album za r. 1860. Istorya drewnaho hałyckoruskoho kniażestwa soczynenie D. Zubryckaho, Lwów, 1855, 3 to my. O zabytkach starożytnych w Hali czu ob. Słowo, 1872 Nr. 71. Halicz p. Siarczyńskiego ob. rękopis w Bibli. Ossoli. Nr. 1828 str. 222 do 232; i ręk. Nr. 496 str. 160. Lustracye starostwa halickiego roku 1556 i 1661 Rękop. w Bib. Ossol. Nr. 2127. Lustracye pożytków w starostwie halickiem r. 1556 Rękop. w Bib. Ossol. Nr. 2235. Topografią starego H. dokładnie zbadał Wła dysław Łuszczkiewicz Kościół św. Stanisła wa pod H. był pierwotnie ruską cerkwią św. Pantalejmona. B. R. Halicz z Holendrami, wieś, pow. podhajecki a właściwie przedmieście miasta Podhajce, liczyła w 1870 r. 716 mieszk. , należących do parafii w Podhajcach. Właściciel większej pos Marcelina ks. Czartoryska. Halicz, ob. Gacs. Halicz, szczyt w Beskidzie lesistym, u zejścia się granic obszarów Wołosatego, Bukowca i Tarnawy wyżniej, na granicy powiatów Lisko i Turka; od granicy Galicy i i Węgier o 1500 m. oddalony na płn. Wznosi się do wys. 1335 m. npm. Grzbiet i wschodnie zbocze Halicza przedstawia Połoninę bukowską. Br. G. Haliczanów, wś, pow. gródecki, oddalona o 5, 7 kil. na południowy zachód od Gródka; przestrzeni obszaru dwor. posiada 10 mr. , włościanie 957 m. a, , ludności 527, sami gr. kat. mający cerkiew paraf. w miejscu, do tej parafii należy filia Bratkowice z 425 gr. kat. Parafia ta należy do dekanatu grodeckiego dyecezyi lwowskiej. Haliczany, wś, pow. chełmski, gm. Żmudź, par. Kumów. W 1827 r. było tu I5 dm. , 98 mieszk. Haliczany, wś, pow. włodzimierski na Wo łyniu; parafia prawosławna w miejscu, katoli cka w Horochowie. Własność ks. Czetwerytyńskich, ma kaplicę katolicką. Wieś tę obszerną przebiega gościniec z Krzemieńca przez Beresteczko do Włodzimierza idący. Żyzne grunta tutejsze dały początek przysłowiu Kto posia da Haliczany, ten się liczy między pany. W XVII w. był tu zbór aryański, którego prze łożonym w r. 1648 widzimy słynnego teologa aryańskiego Andrzeja Wiszowatego. W owym to roku Wiszowaty ożenił się mając lat 40 z córką pastorostwa haliczańskich Aleksandrą Joachima i Elżbiety z Lubienieckich Rupniewskich. Ówcześni dziedzice Haliczan Czapliccy w salonie swym urządzili wesele dla znanego teologa, który wprędce z Haliczan przeniósł się pod Lublin, do Siedliszcz, gdzie objął pa sterstwo po zmarłym Krzysztofie Lubienieekim. Były wtedy H. jednem z wybitniejszych gniazd socyniańskich. Właściciele tej wsi i Kisielina Czapliccy wspierali Aryan swem mie niem i powagą. M. D. Haligowce, węg. Haligócz, wś słowacka w hr. spiskiem, w dorzeczu Dunajca, w dystrykcie starowiejskim, nad rzeką Lipnikiem i jego Rychwałdzkim dopływem polskim; od połud. graniczy z Rychwałdem, od zach. z Lechnicą i Śmierdzonką, od wsch. z Lipnikiem Wk. , a od płn. z Leśnicy. Na wsch. granicy wzgórza Kobyla głowa 957 m. i Bukowinka 851 m. , na zach. granicy wzgórze Bucznik 750 m. , a na płd. granicy Kobyla góra 878 m. i Fećkowa góra 959 m. . Wzniesienie wsi 527 m. koło kościoła. W półn. części wsi, na płn. potoku Lipnika, rozpościera się piękna grupa skał haligowieckich, stromo spadających do potoku Lipnika, a należących do pasma Pieniu ob. . Skały te haligowieckie odznaczają się tem, iż posiadają mniejsze i większe pieczary. Jedna z tych pieczar leży w obr. gm. Haligowiec, w dolinie Michnowej i zwie się Mleczną Dziurą, od licznych stalaktytów w niej znajdowanych. Nowszymi czasy znaleziono w niej kości z nie Haliczany Halicz Haliczanów Haliczany Hałaburdy Hałaburdziszki Hałąjki dźwiedzia jaskiniowego i krzemienne noże. Druga grota, wprawdzie niewielka, zowie się Zbójecką, a trzecia leżąca na granicy gmin Haligowiec i Lipnika, znajduje się w górze Aksamita 841 m. ob. Aksamitka. Czyt. Weber. Aus Bela nach Szczawnice. Ungar. Pienin w manuskrypcie. Tegoż. Przyczynek do flory pienińskiej. Kraków, 1881. Genersich in Bredetzky s Neuen Beyträgen, str. 327. J. Me tzer, Axamithka, w A. Zawadzki s Mnemosyne. Lemberg. 1827, str. 248. Trembecki, Przewodnik do Szczawnic. Kraków, 1860 r. , str. 32. Jakoby nazwa Haligowiec pochodzić miała od pierwotnej nazwy Hunnigawce, jak twierdzi Morawski w Sądeccz. t. I, 21, tj. od osady Hunów, jestto twierdzenie zupeł nie bezpodstawne, nie znoszące żadnej kryty ki, W dolinie potoku Rychwałdzkiego śród cienistych drzew wznosi się kościół łac. pod wezw. Zwiastowania N. M. P. , założony 1787 roku; z pierwotnej kapelanii, która należała do par. łac. w Rychwałdzie, utworzono 1809 r. samodzielną parafią. Metryki pochodzą z r. 1788. Patronat spełnia fundusz religijny. W samej parafii mieszk. 635; między nimi 550 rz. kat. , 1 gr. kat. , 1 prot. , 23 żydów, 60 szyzm. Do tej parafii należą wsie Wielki Lipnik i Fol wark ob. . Cała parafia liczy rz. kat. 595, gr. kat. 1, prot. 1, żydów 23, szyzm. 60, razem mk. 680 według szem. dyec. spiskiej z 1878. Ostatnia poczta Starawieś. W czasie długoletnich zamieszek wojennych po śmierci cesarza Albrechta przez wdowę jego wzniecanych, je den z przywódców husytów, przez nią na po moc wezwanych, psiadłszy w jaskini w Haligowcach r. 1453, Śpiż niepokoił. Br. G. Halijówka, wś, pow. żytomirski, par. Krasnopol, nad rz. Teterówką wpadającą do Teterowa; jest tu kaplica katol. , cerkiew drewnia na. Własność Jastrzębskiego. W r. 1867 miała 67 dm. X. M. O. Halin, ob. Chalin, Chalino. Halin 1. , folw. , pow. śremski, należy do domin. Chwałkowa, 1 dom, 15 mk. 2. H. , leśnictwo, pow. krobski, należy do dom. Pakosławią, 1 dom, 11 mk. Halin, ob. Porudomina, Halinin 1. , kol. , pow. ciechanowski, gmina Ojrzeń, par. Sochocin, odl. o 17 w. od Ciechanowa, liczy 11 dm, , 114 mk. , 283 mr. gruntu. 2. H. nowy, wieś włośc, tamże, pos. fabryki terpetyny i smoły, liczy 13 dm. , 182 mk. , 409 mr. gruntu. 3. H. stary, wś, pow. ciechanowski, gm. Ojrzeń, par. Sochocin, odl. o 18 w. od Ciechanowa, liczy 7 dm. , 63 mk. , 81 mr. gruntu. Halinka, młyn, ob. Odmęt. Halino, wś rząd. w pow. wileńskim, w pobliźu której była niegdyś st. p. Jedlina, na b. trakcie z Wilna do Grodna. Halka, ob, Lubieszynek. Halkenbrück niem. , leśnictwo królewskie, pow. człuchowski, st. p. Zielona. Hali. ., ob. Hal. .. Hallascheny, ob. Jordanestie, Haliberg niem. , ob. Ciążyń. Haliik, st. poczt. gub. liflandzkiej, powiatu parnawskiego, w pobliżu większych stacyj Parnawy i Rewia. Halmaj węg. , st. dr. żel. ciskiej, o 62 kil. od Koszyc. Hainisdorf niem. , ob. Harychowce. Hallwischken niem. , wś, pow. darkiemski, st. p. Darkiejmy. Halsbijówka, dawniej Hadzibejówka, doża wieś w pow. jampolskim nad rz. Morafą, gm. i par. Jampol, o 5 w. od Jampola odległą, 800 mieszk. , ziemi włościan. 976 i pół dzies, dwor skiej 1526 dzies. Jest to bardzo dawna osada, sądząc z nazwiska, prawdopodobnie jeszcze ta tarska a następnie mołdawska; mieszkańcy jej, pomimo łączenia się z miejscową ludnością rusińską, zachowali wiele cech różnych. Halsbi jówka ma obszerny dom mieszkalny, duży ogród i winnicę. Należała do klucza jampolskiego Prota Potockiego, od którego przeszła do rodziny Sarneckich. Jest tu cerkiew pod wezw. N. Panny, do której należy 50 dz. zie mi; grunt pod wsią skalisty, posiada kamień wapienny, opoczysty i płytowy. K. Z. Halswig czyli Halswigshoff, dobra w Kurlandyi, w pow. bowskim. Dziedziczyli je Szymon Römer, później syn jego Stefan, Według danego w r. 1660 sierpnia 25 Matyaszowi Romerowi oberstlejtenantowi J. K. M. przez 21 szlachty kurlandzkiej zaświadczenia, posiadać miał prawem lennem od książąt kurlandzkich nadanem Stefanowi ojcu Matyasza. A. R. Halsztrów, łużycka nazwa rzeki Elster w Łużycach saskich, wpadającej do Elby. Haltauf niem. , ob. Halduf, Halżbijówka, ob. Halsbijówką, Hałaburdy, wś i folw. w zach. stronie pow. mińskiego, gub. mińskiej, okr. policyjny rakowski, między Iwieńcem, Kijowcem i Rakowem, dość dawne dziedzictwo rodziny Plewaków. Folw. ma obszaru około 980 mr. w glebie nie złej; gospodarstwo zaniedbane. Nazwa H. po chodzi prawdopodobnie od sąsiedzkich i grani cznych waśni, których i w Mińszczyznie było dosyć. Al. Jel Hałaburdziszki, zaśc. rząd. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 48 W. od Trok, 6 dm. , 68 mk. kat, 1866. Hałąjki, wieś, pow. taraszczański, parafia rzymskokatolicka w Piatyhorcach, prawosławna w miejscu, od stacyi drogi żelaznej fastowskiej Białącerkiew odległość o 50 W. , od Kijowa o 150 w. , od Taraszczy o 50 wiorst. Ziemi dworskiej 2200 m. n. p. , włościańskiej 2051 Halijówka Hałuszczyńce Hałajkowce Hałcniów m. , mieszk. obojga płci do 1000 dusz, chat 200. Przez Hałajki przepływa rzeka o brzegach kamienistych Mołoczna, formuje wielkie stawy, na których są młyn murowany i gorzelnia. W laskach rozrzuconych po polach hałajeckich Myślatynie, Dołżku, Kiptiuchu wielkim, Kiptiuohu małym są pasieki i drzewa owocowe. Oprócz tych lasów należy do dóbr wielki las Czaragi, dębowy, łączny z ogromnem pasmem lasów innych dóbr. Dawniej H. stanowiły część dóbr tetyjowskich hr. Ostrogskich; w r. 1824 hr. Tadeusz Ostrogski sprzedał H. Józefowi z Poradowa Rulikowskiemu marszałkowi wasylkowskiemu, ten zaś dał te dobra w posagu córce swej Cezarynie, żonie Stanisława Abramowicza marszałka taraszczańskięgo. Obecnie H. należą do Bronisława Abramowicza ich syna, który prowadzi stada koni arabskich od kilku pokoleń utrzymywane w rodzie Abramowiczów, Gospodarstwo trzypolowe, plantacya buraków na wielką skalę do fab. czerepińskiej. Wioska H. składa się z 4 części właściwe H. , Starodubie, Zamłynie i Filówka; na początku zeszłego wieku był tu futor, w którym mieszkał kozak Hałaj, ztąd to i nazwa wsi. Mieszkańcy trudnią się prócz rolnictwa kopaniem gliny sławnej na całą okolicę ze swej bijaośoi; na przemysł ten zwykle wybierają partyami od 30 do 40 mężczyzn i gdzie bądź w parze zaczynają kopać prostopadłą studnię, po przebiciu 3 arszyn czarnoziemu leży jeszcze słój szarej gliny pomieszanej z piaskiem mniej więcej gruby na 2 arszyny, pod którym dopiero znajduje się biała glina, lecz razem zjawia się woda. W jamę puszczają drewniane cembrowanie i jedna część robotników wylewa wodę, druga zaś kopie glinę; każdą partya robotników otrzymuje miesięcznie blisko 800 wozów gliny wartości 1000 rubli. Erazm Rul. Hałajkowce, duża wieś, pow. mohylowski, nad Zwanem, w południowozachodniej stronie powiatu, parafia Wierzbowiec, 263 dom. , 1350 mieszk. obojej płci, w tej liczbie 125 jednodworców, ziemi włościan 1516 dz. , dworskiej do 1000 dz. Cerkiew pod wezw. św. Damiana posiada 53 dz. Należała do klucza kuryłowickiego Kosakowskich a następnie Komarów, od których w ostatnich czasach nabył admirał Cichaczów. Dr. M. Hałcniów, niem. Alsen, wieś nad Białą pob. Wisły, w pobliżu granicy szląskiej w pow. bialskim, ma parafię rzym. kat. i szpital ubogich z majątkiem zakładowym 416 zł. w. a. Z 2182 mieszk. wyznaje 2146 religię rzym. katol. ,. 16 ewang, a 30 mojżesz. Większa pos. wynosi 219 m. n. a. roli, 38 m. łąk i ogr. 25 m. pastw. i 166 m. lasu; mniejsza pos. 882 m. roli, 88 m. łak i ogr. , 103 m. pastw. i 133 m. lasu. Kośc. murowany zbudowano w r. 1784 i był do roku 1830 filialnym od parafii w Komorowicach, od j r, 1830 jest parafia dek. bielskiego samoistną kapelanią, akta od r. 1784; dusz 2175 Mac. Hatdrycliowice, niem. Ulbersdorf, wś, pow. sycowski, par. Dziesławice; ma folw. zwany Jeltsch. Hale, wieś, pow. zwiahelski, gm. romanowiecka; włościan dusz męz. 105, ziemi włośc. 442 dzies. Należy do klucza nowozwiahelskie go, własność z Uwarowych Mezeńcowej. Hale błoto, osada z 12 chat, pow. zwiahelski, gm. żołobeńska, należy do dóbr jurkowieckich, własność Rokossowskich. L. R. HaleBloto, wielkie moczary w pow. ihumeńskim, między Petryłowem a Truchanowiozami, tudzież w pow. słuckim, między Hrozowem, Koniuchami i Presnekami. Z tych dzikich bagien wypływa niedaleko wsi Żuki rzeka Łoknieja, prawy dopływ Słuczy. Al. Jel. Halkajcie, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. . Halo, torfiaste błoto, 1000 m. rozl, w dobrach Horodnica. Część folw. horodnickiego 200 m. rozl. nosi tę samą nazwę. Halowice, ob. Hatowke, Halunka, potok podgórski, w obr. gm. Rungur, w pow. kołomyjskim, wypływa z lasu Dubowego, zpod wzgórza Zanogi 639m. ; pły nie na płn. łąkami ruungurskiemi, a przyjąwszy z lew. brz. potok Polszową, zwraca się na wschód, poozem przyjąwszy potok Zołotuchę z pr. brz. , tworzy granicę Kluczowa małego i Peczeniżyna i wpada po 5 i pół kil. biegu do Kluczkówki. Br, G. Hałuszczyńce, wieś, pow. skałacki, prze strzeni posiada obszar dwor. 1425, włościanie 1352 mr. austr. , ludność rzym. kat. 1169, gr. kat. 122, izrael. 47, razem 1338. Rzym. kat, parafia jest w miejscu należąca do dekanatu tarnopolskiego dyecezyi lwowskiej, erygowa na w roku 1851, systemizowana 1870; kościół murowany wystawiony ze składek w 1869 r. pod wezw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela, Do par. należy 6 miejsc Chmieliska, Chodacz ków mały, Konstantynówka, Romano we sioło, Żerebki królewskie, Żerebki szlacheckie, ogól na liczba katolików w tej parafii wynosi 2588, izrael. 227, w obrębie jej znajdują się 4 szkoły trywialne; mieszk. gr. kat. obrządku należą do parafii w Żerebkach królew. Jest tu szkoła etatowa o 1 nauczycielu, należąca do rady szkolnej okręg. w Tarnopolu i kasa pożyczko wa z funduszem 572 zł. a. w. B. R. Hałuszowa, wś, pow. nowotarski, w dawnem starostwie czorsztyńskiem, u północnych stóp Pienin, zwłaszcza na zachodnim stoku gór Gronia czyli Działu i Koziej Góry, Leży na wsch. od Czorsztyna; granicę między nimi tworzy potok cegielny; od zachodu przytyka do Tylki; od płn. do wsi Krośnicy, a od płd. z Sromowcami wyźniemi sąsiaduje. W r. 1777 Hałuszowa Hałajkowce Hamernia Hałuzińce Hałycz Hamarnia Hamer było dra. 21, mk. chrześcian 88; w r. 1799 dm. 25. mk. 140; w r. 1824 dm. 25, mk. 119; w r. 1869 dm. 24, rak. 152. W r. 1880 dusz rzym. kat. 159. Należy do par. w Krościenku. St. poczt. w Maniowach. Obszar większej po siadłości liczy roli ornej 225, łąk i ogr. 13, pa stwisk 23, lasu 167; mniejszej posiadłości roli ornej 209, łąk i ogr. 16, pastw. 85, lasu 12 m. Właściciel Marcolli Drohojewski. Według lustracyi starostwa czorsztyńskiego z r. 1765 było ról 1, zagrod. 6; prócz robocizny opłaca no rozmaitych podatków złp. 98 gr. 24. Był tu folwark starościński. Dochód z niego czynił złp. 691 gr. 20. Br. G. Hałuzińce, wś, pow. latyczowski, w południowowschodniej części powiatu, o 10 wiorst od stacyi drogi odeskowołoczyskiej Derażnia, o 6 od Wołkowiniec, gmina i parafia Derażnia, domów mieszkalnych do 130, mieszk. 823, w tej liczbie szlachty 68, mieszczan 4. żydów 53, włościan 698. Ziemi dworskiej 986 dz. , wło ścian 948. Jest tu cerkiew pod wezw. św. Mi chała, do której należy 36 dz. ziemi. H. zało żone na gruntach starostwa barskiego; w cza sie lustracyi tegoż starostwa przez kasztelana kamienieckiego Humieckiego w 1616 r. , Hałuzińcami władali Hałuzińscy, którzy, oprócz posług wojennych, obowiązani byli na rozkaz starosty barskiego robić poddanymi 3 dni w rok. Obecnie H. w częściach liczą do 22 wła ścicieli i 280 dz. należy do rządu. Dr. M. Hałycz. .. , ob. Halicz. .. Halyste bołoto, torfiaste błoto, ob. Hało. Hamarnia, mała wioska, pow. czerkaski o 1 wiorstę od m. Międzyrzecza, przy ujściu Rosawy do Rosi, mieszkańców 301 wyzn. prawo sławnego, należą do parafii Babierz, ziemi dru gorzędnego czarnoziomu pomieszanego z szarą gliną i piaskiem 811 dz. , należy do międzyrze ckiego majątku Parczewskich; zarząd gminny i policyjny w Międzyrzeczu. Kl. Przed. Haniborek, węg. Hamborg, wieś w hr. szaryskiem Węg. , kościół katol. paraf. , uprawa żyta, łąki, pastwiska, lasy, młyny wodne i tar taki, 482 mk H. M. Hamer, ob, Hammer. Hamer, niem. Hammer 1. , posiadłość z młynem i tartakiem, pow. brodnicki, obszaru liczy mórg 1311, budynków 17, dm. 7, mk kat. 82, ewang. 16. Parafia Łobdowo, szkoła w miejscu, poczta Wrock, 2. H. , wś i dobra, pow. człuchowski, nad strugą Hamer, stanowiącą tu pierwszy ważniejszy dopływ rz. Brdy, w okolicy lesistej i piaszczystej. W miejscu znajduję się młyn i tartak, który pędzi struga Hamer. Obszaru liczy 4283 mr. , budynk, 42, dm. 20, katol 50, ew. 112. Parafia i poczta Koczała Flötenstein, szkoła Bielsk. 3. H. , trzy posiadłości w pow. złotowskim 1 włośc, wieś nad rz. Glumią, która tu młyn pędzi, 1 3 mili od stacyi kolei żel i miasta Krajenka. Parafia, poczta Krajenka, szkoła w miejscu. Obszaru ziemi mr. 2668, budyn. 72. dom. 31, katol 10, ew. 230. Podług wizytacyi z r, 1766 istniał tu zbór luterski, ale zobtał zniesiony, tylko cmen tarz obwiedziono i używano, dzwony wzięto do Pomeranii. R. 1766 było dusz 83. H, należy do obszernych dóbr złotowskich księcia prus kiego Karola, przedtem własność Potulickich, Grudzińskich, Działyńskich. 2 H. nowy, niem. Neu Hammer, wś, blisko m. Krajenki i dworca kolei żel tczewskopilskiej, powstała na grun cie wsi Hamer po r. 1766. Miała tych samych posiadaczy i ma, co poprzednia. Obszaru mr. liczy 525, budyń. 15, dm. 4, kat. 11, ew. 18. Parafia, poczta i szkoła, jak wyżej. 3 H. , niem. Hammermühl, posiadł. z młynem, nad strugą Juchacz, w okolicy lesistej, 1 4 mili od bitego traktu złotowskowięcborakiego, należy do dóbr sypniewskich. Parafia, szkoła Sypnie wo, poczta Kujan. Budyn. 6, dom. mieszk. 1, kat. 7, ew. 12. R. 1766 posiadłość ta nie ist niała, podług wizytacyi kościelnej. 4 H. , trzy miejscowości w pow. świeckim 1 H. , król leśn. do nadleśn. Przewodnik Hagen, 1 dom, parafia Płochocin, poczta i stacya kolei żel Warlubie. 2 H. , osada do wsi Osiny, bu dynków 4, dom. 2, kat. 6, ew. 11, parafia i poczta jak powyżej. 3 H. , posiadłość z mły nem wodnym i karczmą, należy do wsi Lnianek, okolica lesista, budynk. 8, dm. 3, kat. 16, ew. 14. Parafia Drzycim, szkoła Lniano, po czta Osie. Kś. F. Hamer, niem. Hammerkrug, wś, pow. sztum ski, nad strugą wpadającą z wyżyn prawego brzegu Wisły do Starej Nogaty, pół mili od bitego traktu kwidzyńskosztumskiego, w le sistej okolicy, 1 1 4 mili od Sztumu. Obszaru liczy mr. 106, budyn. 10, dm. 5, katol 34, ew. 23. Parafia Postolin, szkoła w miejscu, poczta Rehhof. R. 1648 właściciel tutejszy Prostyński miał proces z Sarnowskim, dzierżawcą Ry jewa, który go był znieważył. Kś. F. Hamer, niem. Hammermühl, posiadłość z młynem i browarem, pow. kwidzyński, nad rz. Liwną, ćwierć mili od Kwidzyna, przy trakcie bitym grudziąskokwidzyńskim, przyłączona do miasta. Ma U bud. , 2 dm. , 33 mk. ewang. , 6 katol. Kś. F. Hamerka zachodnia, rz. , dopływ rz. Bukno, dopływu Noteci, ob. Jaryn i Bydgoszcz. Hamernia z niem. Hammerwerk, nazwa zakładu przerabiającego żelazo lub inne metale na przedimoty, których wyrobienie ręcznemi młotami na kowalskich warsztatach byłoby zbyt trudnem. W hamerniach za pomocą młota poruszanego siłą wody lub pary wyrabiają zwykle kowadła, kotwice, kotły, kosy itp. Nazwa zakładu przeszła w wielu razach na nazwę osady, choć sam zakład przestał istnieć Hamernia 1. , wś, pow. błoński, gm. i par. Radziejowice. 2 H. , wieś, pow. brzeziński, Hamerka Hammerwerk Hałuzińce attynencya Dmosina ob. . Młyn wodny z produkcya na 5190 rs. 3. II. , wieś, pow. wieluński, gm. Galewice, par. Cieszęcin. 4. H. , młyn, pow. będziński, gm. i par. Koziegłowy. 5. II. , pow. kozienicki, gm. i par. Kozienice. Fabryka wyrobów miedzianych. 6. H, os. , pow. opoczyński, gm. i par. Przysucha. Liczy 4 dm. , 47 mk. , 16 mr. ziemi dwor. i 5 włośc. Należy do dóbr i zakładów fabrycznych Przysucha. 7. H. , os. ordynacka, pow. biłgorajski, gm. Majdan Sopocki, par. Józefów. W r 1827 było tu 58 dm. , 238 mk. Od 1827 r. istniała tu papiernia, która w 1864 r. zatrudniała 47 robotników i wyrobiła 5430 mas papieru. Wartość jej produkcyi rocznej dochodziła do 5000 rs. Hamernia, zaśc. i młyn szlach. , na lewym brzegu Wilii, powyżej Niemenczynka. powiat wileński, 5 okr. adm. , o 12 w. od Wilna, 2 dm. , 36 mk. , z tego 12 katol, , 14 izr. 1866. Hamernia Czarnkowska, niem. Hammer Czarnikau lub CzarnikauHammer, gm. i wieś, pow. czamkowski, 3 miejsc 1 H. cz. , wieś; 2 kolonia; 3 Sandkrug, podleśnictwo i karczma, we wsi folw, Freiszhulzengut mający 700 mr. rozl. ; 136 dm. , 1206 mk. , 590 ew. , 610 katol. , 233 analf. Poczta w Czarnkowie Czarnikau o 6 kil. , gośc. na miejscu, st, kolei żel Trzcianka Schonlanke o l0 kil. 2. H. Czarnkowska, dom. , pow. czamkowski, 4735 mr. rozl. , z których 1700 mr. lasu, 6 miejsc a H. cz. , dom. ; b folwarki Jędrzejów Putzig, 845 mr. rozl. ; c Radosiew, 1390 mórg rozl. ; d Kleinmühle, młyn; e Wachmühle, młyn; f kolonia Radosiew; 35 dm. , 485 mk. , 385 ew. , 100 kat. , 161 analf. Dom. ma gorzelnię parową, cegielnię. H. , ob. Hammer, M, St. Hamerska łąka, niem. Hammerwiese, leśnictwo, pow. czamkowski, należy do domin. Nothwendig, 1 dom, 3 mk. , ob. Notwendig. Hamersztyn, niem. Hammerstein, miasto, powiat człuchowski, nazwa od krzyżaków dana, a za polskich czasów nieoględnie używana. Pierwotnie nazywała się ta osada Czarne, jako powyżej ob. Czarne wykazano. Nowy i ważny dowód na to, że miasto to zwać trzeba po polsku Czarne, ztąd jeszcze wynika, że pewien pisarz niemiecki w opisie wszystkich miejsc. Prus zachodnich Stat. topogr. AdressHandbucb t. Westpreussen 1868 Danzig Leon Saunier 898, bynajmniej niepodejrzany, podług miejscowych źródeł obrobionym, podaje obok niem. nazwy Hammęrstein w nawiasie polską Czarne. Por. Czarne. Hammer lub Homry, gm. , folw. i młyn, powiat poznański, folw. 397 mr. rozl. , gm. , 3 miejsc 1 H. ; 2 Główno, olędry; 3 Darmosz, osada; 7 dm. , 101 mk, 21 ew. , 80 kat. , 13 analf. Poczta i kolej żel. w Poznaniu o 6 kil. , gość, o 2 kil. Własność Chwąłkowskiego piekarza z Poznania. 2. II. , folw. i młyn, pow. obornicki, 983 mr. rozl. , 3 dm. , 28 mk, 9 ew. , 17 kat. , 5 analf. Poczta i gośc. w Murowanej Goślinie o 2 kil. St. kolei żel. w Poznaniu o 19 kil. , w Obornikach o 18 kil. 3. H. , gm. , wś, nadleśnictwo, nad rzeczką Doyką, poboczną Obry, pow. babimoski, gm. , 3 miejsc a H. b Borujska karczma Boruiker Krug; c Ostrowo Horstkrug, karczma, 28 dm. , 208 mk, 106 ew. , 102 kat, 39 analf. , nadleśnictwo 4500 mr. rozl. Siedziba komisarza obwodowego, 4 gorzelnie. Poczta na miejscu, gośc. o 11 kil, et. kolei żel Nowy Tomyśl o 12 kil. 4. H. czyli HammerBoruy, królewszczyzna, 2716 mr. rozl. , pow. babimoski, 5 miejsc a Aleksandrowo Aleksanderhof; b Piaski Sand vorwerk; c Januszewo Johannisfeld; d Hammer; e Leśny folwark Waldvorwerk; ma gorzelnią i mł3yn. 5. H. lub Hammermuhle Hamernia, folw. i młyn, nad strumykiem pobocznym Bolinki, wpadającej do Noteci, 740 mr. rozl. ,, pow. chodzieski, 3 dm. , 52 mk. , na leży do domin. Oberlesnitz Oleśnice górne. Poczta i kolej żel. w Chodzieżu Kolmar in Po sen o 6 kil. , gośc na miejscu. . 6. H. pod Łączyskami czyli H. Zołądowski, młyn i folw. nad strumykiem ubocznym Brdy; folw. 842 m. rozl. , pow. bydgoski, 3 dm, 42 mk. , 25 ew. , 17 kat. , 17 analf. Poczta w Koronowie Crone an der Brahe o 11 kil. , gośc. o 5 kil. , st. ko lei żel. Kotomierz Klarheim o 12 Mk, Byd goszcz Bromberg o 14 kil. M. St. Hammer niem. , wś i leśnictwo, pow. sta rogrodzki, nowo tak przezwane, właściwie Cidny, Hammer niem. 1. , ob. Kuźnica i Ruda 2. H. , st. dr. żel. z Koźla do Bogumina, o 141 kil. od Wrocławia. Hammer, ob. Homerek Hammer Alt 1. , pow. brzeski na Szląsku, ob. Kuźnica Katowska. 2. H. Alt, pow. mielicki na Szląsku, ob. Ruda. 8. H. Alt, pow. pszczyński, ob. Kuźnica Stara, 4. H. Alt, ob. Stare Hamry, Hammerdamm niem. , dobra, pow. człuchowski, obszaru mr. 1294, budyn. . 6, dm. 2, ewang. 15. Parafia Ekfir, szkoła Szonowek, poczta Białybór. Hammergelisen niem. , pow. jańsborski, ob. Buda. Hammerliuta czyli Huta Brahrode, gm. ; pow. bydgoski, 5 miejsc 1 Huta, pustkowie, 2 Nowy świat Neuwald; 3 Sokoło Sokolic; 4 Lachowo; 5 Hammer, młyn; 9 dm. , 77 mk. , 27 ew, 50 kat. , 19 analf. Poczta w Mąkowar sku o 10 kil. , gośc o 10 ML, st kolei żela znej Nakło Nakel o 26 Ml M. St. Haninieritzke niem. , ob. Hamrzycko. Hammerkrug niem, , ob. Hamer. Hammermüchl niem; , ob. Hamer. Hamernia Hammerdamm Hamersztyn Hammerkrug Hammer Hamernia Hammergelisen Hammerliuta Hamerska Hamrowice Hammermühle Han Hammerstein Hammerwerder Hammerwiese Hamowana Hamówka Hamrach Hamrzysko Hamry Hamulec Hamulowka Hanacy Hanaczów Hanaczówka Hanąjna Hammermüchle niem. czyli Elendsmüchle Hammer, młyn, pow. międzychodzki, należy do gm. i wsi Radogość Radegosz, blisko Warty, 1 dom, 8 mk. Poczta i gośc. w Międzychodzie o 6 kil, st. kolei żel. Drezdenko Driesen o 26 kil. 2. H. , młyn, pow. babimoski, na leży do gm. Babimosta Bomst, 1 dom, 10 mk. , ob. Babimost 3. H. , młyn, folw. 342 mórg rozl. , pow. chodzieski, należy do dom. Jaktorowa, 2 dm. , 19 mk. , ob. Jaktorowo, 4. H. , młyn, pow. bydgoski, należy do gm. i wsi Brahrode, 5 dm. , 45 mk. , ob. Hammerhuta. 5. H. , młyn, folw. , 361 mr, rozl. , pow. szubiński, należy do wsi i gm. Skórzewa, 2 dm. , 31 mk, ob. Skórzewo, M. St. Hammerstein niem. , ob. Czarne. Hammerwerder niem. , osada, pow. szubińaki, należy do gm. i kolonii Aleksandrowa, 1 dom, 10 mk. , ob. Aleksandrowo. Hammerwiese niem. , ob. Hamerskałąka. Hamowana, według Kętrz. osada w pow. wojherowskim, nie zamieszczona w nowszych spisach, Kś. F. Hamówka, poleska wioseczka w zachodniej stronie pow. bdrysowskiego, w okolicach Maciejewa i Hornego. Ma 7 osad. Al. Jel. Hamrach, niem. Adamsthal, na Morawie, wielkie huty żelaza w pobl. zwaliska zamku Nowego Hradu i t. zw. Zamek diabelski. Hamrowice, ob. Hamry Stare, Hamrzysko 1. , niem. Hammeritzke lub Hamoritzke, młyn, pow. międzyrzecki, należy do gm. i olędrów Stary folwark Alt vorwerk, 2 dm. , 21 mk. Ob. Stary folwark Alt Vorwerk. 2. H. lub Hamrzysko, wieś nad jeziorem, pow. czamkowski, 18 dm. , 211 mk. , 56 ew. , 155 kat. , 3 analf. Poczta i gośc. w Lubuszu o 12 kil, st. kolei żel. Wronki o 18 kil. M. St. Hamry, ob. Zakopane. Hamry 1. pod Osadą, wś w hr. orawskiem Węg. , kopalnie żelaza i kuźnice, handel płót nem, 360 mieszk 2. II. pod Zabidowem, Hamryczki, wioska w hr, orawskiem Węg. , 69 mk. H. M. Hamry Stare, ob. Stare Hamry. Hamulec, przys. Grzędy, pow. gródecki, 264 m. npm. , ob. Grzęda i Wólka, Hamulowka, ob. Gomolówka. Han. .. , Ham, ., Hal. .. , Har. .. , ob. An. .. , Am. .. , Al. ., Ar. .. , Hanacy, mieszkańcy Hany, bardzo urodzajnej okolicy na Morawie, na południe od Ołomuńca w granicach miast Wischau, Ołomuniec, Leipnik, Kremsier. Hanaczów, wieś, pow. przemyślański, leży o 10 kil. na północnyzachód od Przemyślan a o 7. 5 kil. na południowyzachód od st. poczt, w Podhajczykach, przestrzeń pos. wiek. 594, włośc. 1109 m. a. , ludnośó rzym. katol, 921, gr. kat 117, izrael. 13, razem 1051. Rz. kat. paraf. ma w miejscu, erygowaną w 1787 r. , kościół murowany poświęcony 1803 pod wezwaniem św. Maryi Magdaleny, należy do konwentu oo. minorytów we Lwowie, do tej parafii należy jedno miasto i 4 wsie Hanaczówka, Mikołajów, Podjarków, Podsoanów, Stanimiorz; w całej parafii ogólna liczba kat. 1379, izrael. 349; w obrębie znajdują się 4 szkoły trywialne a w Hanaczowie jest kaplica, w której czasami bywa czytaną msza święta; gr. kat. parafia w Siedliskach. Jest tu szkoła etatowa o jednym nauczycielu; należąca do ra dy szkolnej okręgowej w Rohatynie. Właści ciel większej posiadłości konwent oo. minory tów we Lwowie. B. R. Hanaczówka, wieś, pow. przemyślański, leży o ćwierć mili na południe od Hanaczowa, przestrzeń pos. wiek. 1876, w tem 1549 mr. lasu; włośc. 611 mr. , ludności 412; rzym. kat. należą do paraf. w Hanaczowie, gr. kat. w Siedliskach. Wieś ta należy do sądu pow. i notaryatu w Glinianach, do urzędu pocztowego w Podhajczykach. Właściciel większej posiad. Alfred hrabia Potocki, namiestnik Galicyi. Honaczówka, potok, nastaje w obr, gm. Hanaczówki, w pow. przemyślańskim, ze źró deł leśnych, w lesie Hanaczowem zwanym, w paśmie Gołogór, na północnym ich stoku; przerzyna wioskę Hanaczowkę, a w sąsiedniej wsi Hanaczowie łączy się od prawego brzegu z Młynówką lasową; wydostaje się wkrótce na łąki, opływa od zachodu Kamienną górę 366 m. i wkrótce wpływa na stawisko w Sołowej, gdzie, zabrawszy wodę z lewego brzegu idącą od Peczeni rowem z moczarów koło Mi kołajowa położonych, przybiera nazwę potoku tymkowieckiego. Tenże przerzyna w kierun ku północnowschodnim gm. Kurowice, a w płn. zachodnim kierunku dostaje się do Wyżniań; stąd zwraca się na płn. wsch. W obrę bie Laszek królewskich przepływa znaczny staw. Wypłynąwszy z niego p. n. Dulibowskiej wody, bieży w kierunku wschód, przez łąki gm. Rozworzan, a w Glinianach p. n. Rogowieckiej rzeki, przerzyna rozległe stawisko śród domostw w Glinianach się rozlegające; poczem uchodzi w obr. gm, Zamościa, tuż na północ Glinian położonej, z lew. brzegu do Przegnojówki, dopływu Pełtwi. W obrębie Wyżnian zapomocą rowów sprowadzono wody z łąk wyżniańskich i kurowiokich do tego strumyka, celem osuszenia takowych. Dłu gość biegu tej rzeki czyni 30 kil. Wody jej są bagienne. Spad wody okazują następujące li czby 251 m. źródła; 240 m. poniżej Solo wej; 228 m. poniżej chat w Wyźnianach; 227 m. ujście. W Hanaczowie przyjmuje po toki z pr. brz. Młynówkę lasową, a z lewego brzegu Ostrą. Br. G. Hanąjna, ob. Hnojna, Hancewicze Hańcza Hańczowa Hancewicze 1. okolica pryw. ,, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 15 w. od Lidy, 6 dm, , 67 mk. 1866. 2. H. , folw. w pow. borysowskim, w okr. polic. II łohojskim, dziedzictwo Łapickich, miejsce urodzenia znanego publicy sty Juliana Łapickiego, Folw. ma obszaru 3300 mr. , dobrze zagospodarowany. 3. H. , niewielki folw. w pow. słuckim, dziedzictwo włościanina Trybuchowskiego, ma obszaru około 100 mr. 4. H. , dobra znaczne w pow. słuckim nad Cną, dziedzictwo Czapskich; mają obszaru przeszło 10660 mr. Al. Jel. Hańcza, folw. , pow. suwalski, gm. Pawłowką, par. Przerosi. Leży o 20 w. na północny zachód od Suwałk między jeziorem t. n. a przyległymi wzgórzami, w malowniczem położeniu, grunt kamienisty nieurodzajny. W r. 1827 liczono tu 8 dm, 120 mk. ; obecnie jest 20 dm. , 165 mk. Dobra H. należały do Bogumiła księcia Mirskiego. Następnie sprzedane przez licytacyę nabył Wincenty Jankow ski w r. 1844. Z mocy kontraktu kupna i przedaży przeszły na własność Adama Karęgi, i do r. 1876 zostawały w jego rodzinie. Po rozdzieleniu dóbr H. na kilka części, folw. t. n. jest obecnie własnością trzech izraelitów. Folw. H. stara rozl. mr. 976, grunta orne i ogrody mr. 353, łąk mr. 151, pastwisk morg, 54 lasu mr. 349, nieużytki i place mr. 69. Bud. mur. 5, drewn. 13, płodozmian 5polo wy. Wieś Dzierwany osad 10, z gruntem mr. 267; wś Mierkinie osad 10, z gruntem morg. 247; wieś Dziadówek osad 8, z gruntem mr. 245; wś Żelazkowizna osad 2, z gruntem mr. 60; wś Antosin osad 7, z gruntem mr. 222; wś Stołupianki osad 9, z gruntem mr. 275; osada Jaczno osad 2, z gruntem mr. 6; wieś Pogorzełek osad 2, z gruntem mr. 50; wieś Kramnik osad 9, z gruntem morg. 356; wieś Kłajpeda Wielka osad 8, z gruntem mr. 210; wś Nowe Mierkinie osad 6, z gruntem morg. 10; wś Rogożajny osad 4, z gruntem mr. 36; wś Ługiele osad 16, z gruntem mr. 37. Leśnictwo hańczańskie rządowe w pow. sejneńskim zajmuje 31, 588 mr. obszaru i dzieli się na straże Kalety, Lipiny i Podlipki. Br. Ch. Hańcza 1. jezioro w pow. sejneńskim, gm. Wiejsieje, rozdzielone jest na dwie części H. zachodnią i H. wschodnią, przez ląd który od północy wchodzi w jezioro w kształcie półwyspa. Na półwyspie tym leży wieś i folwark Wiejsieje. Ogólna długość jeziora w kierunku od północy ku południowi wynosi 8 wiorst; szerokość od pół do 1 i pół wiorsty. Obszar ogólny wynosi 730 mr. , głębokość dochodzi 60 stóp. Przez jezioro przepływa rz. Szławentelis. Brzegi lesiste na praestrzeiii 5 w. od południowego krańca, dalej ku północy wzgórzyste. 2. H. , jezioro, pow. suwalski, gmina Pawłowką, brzegi wzgórzyste, w części lesiste, nad jeziorem wsie Hańcza, Mirkinie i Błaszkowizna; łączy się z jez. Bocznel i przepły wa przez nie rz. Hańcza, Br. Ch. Hańcza biała, rzeka, wypływa z jeziora tejże nazwy w powiecie sejneńskim, płynie w kierunku południowym na Kopciowo, Mienciazki, Mocewicze, zwraca się następnie ku wschodowi, płynie wazką doliną śród lesistych obszarów nadniemeńskich i pod wsią Święto Jańskie wpada do Niemna. Brzegi wyniosłe, koryto piaszczyste, szerokość od 2 do 5 sążni, głębokość bliżej ujścia 4 do 6 stóp. Długość ogólna około 21 wiorst. Od Kopciowa począ wszy odbywa się przy dużej wodzie spław drzewa. Z prawego brzegu przyjmuje Emadę, z lewego Serejkę. Br. Ch. Hańcza czarnai rzeka, wypływa z jeziora t. n. w pow. suwalskim i płynie w kierunku południowym wazką błotnistą doliną, zamknię tą po obu stronach przez szereg wzgórkowatych wyniosłości, na których mieszczą się wsie Malisowizna, Rudki, Podwysokie, Za rzecze, Okrągłe, Żywawoda. Na tej przestrze ni płynie ona w ciągłych zakrętach; dopiero wyszedłszy na płaszczyznę, po za Żywąwodą, śpieszy prostszem nieco korytem na Potasznią, Bród, Krzywulkę do Suwałk, po za którymi przybiera coraz więcej wschodniopołudniowy kierunek. Śród lasów otaczających wschodni brzeg jeziora Wigry wpada do tego jeziora na południe od os. Cimochowizna i wypływa z przeciwległej strony nieco wyżej pod Durdyniszkami. Poniżej Żubrówki przybiera ponow nie kierunek południowy i przebywa obszerne lasy puszczy augustowskiej, płynąc wązkiem korytem śród wyniesionych brzegów na Tatarczysko. Głęboki rów, Dworczysko. Zabiera wody leśne tej puszczy, spływające licznymi drobnymi strumieniami, przepływa jezioro Mikaszewo i od wsi Mikaszówki stanowi część kanału augustowskiego aż do wsi Czortek. Przybrawszy wschodni kierunek, wpada do Niemna pod wsią Sieniewiczę, Br. Ch. Hańcza; ob. Wenta. Hanczarów, wś, pow. Horodenka, leży nad potokiem Czerniąwa, o 2 i 3 4 m, na zachód o 3 4 na południe od stacyi pocztowej, rzym. i gr. kat. paraf. sądu i notaryatu w Obertynie na Pokuciu. Przestrzeń posiadł. większej 324, włośc. 582 mr. austr. , ludność rzym. kat. 7, gr. kat. 460, izrael. 9, razem 476, kasa za liczkowa z funduszem 429 zł. Właściciel wię kszej posiadłości Łukasiewicz Ignacy i Prunkuł. B. R. Hanczarycha, góra pod Kaniowem, niedaleko Dniepru. Hańczowa, wieś nad Hańczowym potokiem w okolicy górzystej i lesistej, wzniesiona 458 metr. n. p. m. , leży w pow. gorlickim, blisko granicy węgierskiej, ma parafią gr. katolicką i Hanelki Hangowice Haniebne Haniec Haniewicze Haniewoj Hanigowce Haniniec Haniszka Hanki Hańkowce Handel Handerowica Hańczyce szkołę ludową jednoklasową. Mieszkańców gr. kat. wyznama 904. Większa pos. wynosi 5 m. n. a. roli i 608 mr. lasu, mniejsza pos. 1063 mon roli, 478 mor. łąk i ogr. 498 mor. pastw, i 186 mr. lasu. Mac. Hańczyce wieś, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 66 w. od Oszmiany, 12 domów, 155 mk, z tego 148 prawosł. , 7 katol. 1866. Handel przedni i zadni w Tatrach liptowskich, w obr. Krywania, , ob. Krywań. Handerowica, po węg. Klastromfalva, wś w hr. bereskiem Węg. , 146 mk. Handżalówka, niewielka wioska, powiat zwinogrodzki, o 7 w. odl. od m. Łysianki, mk. 346 wyzn. prawosł. , należy do par Smolczynieo, ziemi 841 dzies. gliniastopiaszczystej, wławośó Kotlarowa, zarząd gminny i policyj ny w m. Łysiance. Kl. Przed. Handzlówka, wś w okolicy pagórkowatej i lesistej, pow. łańcuckiego, ma parafią rzym. kat. i jest od urzędu poczt. w Łańcucie o 9 kil. odległa. Handzlówka ma 918 mk. rzym. kat. , 3 akatol. i 12 wyzn. mojżeszowego. Większa pos. Ludw. Herold wynosi 3l8 m. n. a. roli, 23 mr. łąk i ogr. , 31 mr. pastw. i 314 mr. lasu; mniejsza pos. 849 mr. roli, 179 mr. łąk i ogr. , 87 mr. pastw, i 187 mr. lasu. Ta wieś powstała w r. 1381, w którym Otton z Pilczy wojewoda sandomierski nadał Janowi Lang Hansk Lang dyplom dozwalający mu założyć wieś, którejby był sołtysem. Lang nazwał nową osadę Langenau lub Langenaw, ale ludność przezwała ją najprzód Hanselhoff a potem spolszczywszy Handzlówką. Handzlówka, znaczny strumień, wytryi ska w obr. gm. Hussowa, w pow. łańcuckim, na południowym stoku wzgórza Hussowa, 426 m. Płynie zrazu na zachód i wkrótce przechodzi w obręb gm. Handzlówki, gdzie zwraca się na północ, płynąc między domostwami wsi Handzlówki i Albigowej. W obr. gminy Wysokiej przyjmuje od lew. brz. silny potok Graniczny ob; odtąd zwraca się na północny wschód; na granicy Wysokiej i Soniny przyjmuje kierunek północny, który zachowuj przez dalszy ciąg biega swego przez Soninę, Głuchów i Dębinę, gdzie wpada do starego łożyska Wisłoku, zwanego tutaj Głuohówką. W obrębie gminy Wysokiej zowie się ta rzeka. Sawą. Bieg bardzo kręty; w Boninie tworzy mały staw. Długość biegu 18 kil. Spad wód wskazują następujące liczby 341 m. 700 kroków poniżej źródła; 300 m. na skręcie w Handzlówce; 215 m. mostek na potoku, na drodze z Markowej do Kraczkowej w obr. gm, Albigowej; 205 m. na granicy Wysokiej z Soniną; 192 m, ujście. Br. G. Hanelki 1. folw. należący do Margiewicza, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy odl. w. 58, od Wasiliszek w. 23, dom 1, mk. 5, wyzn. rzym. katol, 2. H. , wieś włość. w pobliżu powyższego folw. , dm. 2. mk. prawosł. 8, rz. katol 7 1866. Hangowice, ob. Hengowice. Haniebne, wś, gm. stefanpolskiej, powiat dziśnieński, 3 okr. adm. , o 19 w. od Dzisny, 3 dm. , 25 mk. 1866. Haniec, ob. Mołoda. Haniewicze 1. , wś i piękne dobra w pow. borysowskim, o 16 wiorst na płn. od miajsteczka Łohojska położona wraz folwarkiem Krasny Bór; dobra te mają obszaru 16740 mr. , były dziedzictwem Czudowskich, lecz, zmarnowane przez nierząd, stały się od niedawna własnością rodziny Hartingów. Lasów i łąk obfitość, gleba niezła; niegdyś H. liczyły dusz 1116 poddanych męzkich, zamieszkałych w 19 wsiach. Jest tu kościół katol filiany parafii Korzeń. 2. H. , niewielka wioska w powiecie słuckim, przy drodze wiodącej z Sieniawki do Lachowicz. Haniewoj okolica, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 4 dm. , 29 mk, z tego 4 prawosł, 25 katol. 1866. Hanigowce, węg. Henigh, niem. Hönigsdorf, wś w hr. szaryskiem Węg, , kościół paraf. gr, katol, obszerne lasy, ruiny dawnego zamczy ska Ujwar, 392 mk H. M. Haniniec, dział górski w Beskidzie lesi stym, w obr. gm. Lolina, w pow. dolińskim, tuż przy granicznym grzbiecie, między potoka mi, od zach. Poharecką rzeką czyli Mołodą, a potokiem Hanińcem, dopływem Mołody. Bie ży od południa ku północy. Wzniesienie jego 1196 m. Pokryty lasami Br. G. Haniniec, potok górski, tryszczy w Beskidzie lesistym, z pod samego grzbietu granicznego między Galicyą a Węgrami, zwanego tutaj Wierzchem Czarnej Rzeki; stąd też ten potok zowią także Czarną Rzeczką. Płynie na północ debrami lesistemi, tworząc granicę gmin Lolina i Suchodołu. Przyjmuje z lewego brz. małoznaczne strugi spływające z działu górskiego Hanińca, a z pr. brz. dwa znaczne potoki Popadią zwane, Jeden tryszczący z pod Popadli Wk. 1742 m. , drugi zpod Popadli mł. 1603 m. . Długość biegu 7 kil Br. G. Haniszka, węg. Enyiczke, wieś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Torysą, kościół katol. filialny, gleba urodzajna, młyn wodny, 263 mieszk H. M. Hanki, niem, Hankendorf, 2 posiadłości w pow. wałeckim 1 włośc. wś, parafia Marcinkowo, szkoła w miejscu, poczta March. Frydląd; obszaru mr. 4124, budyn. 123, dom. 39, ew. 450; 2 H. , dobra, parafia, szkoła, poczta, jak wyżej; obszaru mr. 2751, budyn. 23, dom. 5, katol 1, ew. 72. . Kś. F. Hańkowce, wieś, pow. mohylowski gub. Hańczyce Handżalówka Handzlówka Hankowicze Hankowice Hańkowce Hankowce Hańkowce Hannowo podolskiej, o 24 w. od Mohylowa Podoi. , z fabryką cukru, 1855 r. założoną. Hańkowce, wieś, pow. śniatyński, o 15 kil. na płn. zachód od tego miasta, leży w do skonałej glebie kołomyjskiej, na Pokuciu, prze strzeń pos. wiek. 600; pos. mniejszej 3674 m. a. ; ludność 1193, rzym. kat. 9, izrael. 27, re sztę gr. kat. , mających parafię w miejscu, nale żącą do dekanatu śniatyńskiego dyecezyi lwowskiej i obejmującą filię w Albinowie z 283 gr. kat. ; jest tu szkoła etatowa o 1 nauczycie lu, należąca do rady szkolnej okręg. w Śniatynie. Właściciel większej posiadł. Marya Czaj kowska. B. R. Hankowce, węg. Hankocz, wieś w hr. szaryskiem Węg. , kościół katol. paraf. , piękne pastwiska, lasy, 379 mk. H. M. Hankowice z Tułkowicami, wieś, pow. mościski, o 9 kil. na południe od Mościsk, przestrzeni pos. większej 450, włośc. 502 m. n. , rzym. kat. 86, gr. kat. 370, reszta izrael. , gr. kat. i rzym. kat. paraf. w oddalonych o pół mili Myślatyczach. Właściciel wiek. pos, Seweryn Smarzewski. Hańkowicze, ob. Poczajewicze, Hańkowicze, wieś nad rzeką Berezyną, powiat oszmiański, 2 okr. adm, , 46 w. od Oszmiany, 20 dm. , 157 mk. prawosł. 1866. Hankowicze, wś, pow. piński, w 2 okr. policyj. , gm. Żabczyce, mk. 97; własność koron na. Kś. M. Hankówka, wś nad Jasiołką w pow. jasiel skim, należy do parafii rzym. kat. , sądu pow. i urzędu poczt. w Jaśle, zkąd jest o 3, 5 kil. odległa; ma 184 mieszk. rzym. kat. i kasę po życzkową gminną z kapitałem 173 zł. wa. Większa pos. P. Rieger wynosi 93 m. n. a. roli, 11 m. łąk i ogr, , 9 m. pastw. i m. lasu; mniejszej pos. 163 m. roli, 70 m. łąk i ogr. , 42 m. pastw. i 11 m. lasu. Mac. Hankowska Wola, kol. i folw. , pow. częstochowski, gm. Rędziny, par. Częstochowa. Hanna, wieś nad Bugiem, pow. bialski, gm. i par. Sławatycze, odl. 3 mile od Włodawy, leży przy drodze do Kodnia. Jestto jedna z najstarszych osad nad Bugiem. Do 1821 r. H. było miasteczkiem, obecnie jestto uboga wieś. W 1827 r. liczono tu 73 dm. i 427 mk. , obecnie jest 91 dm. , 726 mk. i 2383 mr. obszaru. Ist nieje tu cerkiew dla ludności rusińskiej, przed którą znać jeszcze plac stanowiący dawniej szy rynek. Cerkiew ta, erekcyi niewiadomej, założona 1739 r. , została uposażoną 1750 roku przez ks. Hieronima Floryana Radziwiłła. Szkoła początkowa. Przy drodze ku wsi Dań com, na miejscu dawnego cmentarza leży ka mień wielkich rozmiarów ze starosłowiańskimi napisami, nieco uszkodzonymi. K. Kr. Hannolesie, niewielki folw. w pow. mińskim, dziedzictwo Łukaszewiczów. Hannopol czyli Annopol, wieś poleska fol. w pow. ihumeńskim, nad rz. Leszczynką, przy drodze z Domowioka do Jurewicz, w gm. jorowickiej. Miejscowość zapadła, dzika. Wieś ma 8 osad włośc. Folw. jest od r. 1851 wła snością Godaczewskich, posiada obszaru 340 mr. z górą, w glebie lekkiej, łąki dobre. Hannówka, ob. Annówka i Johannówka. Hannowo, ob. Hamwo. Hanosdorf niem, inaczej Kapellenberg, wieś, pow. nissański, w r. 1268 zwana Villa Johannis, przy szosie nissańskogrotkowskiej, ma 24 osad, 908 mr. rozl. Hanowce 1. , wieś, pow, rohatyński, poło żona na lewym brzegu Dniestro, o 9, 6 kil. na zachód od Halicza, na półwyspie utworzonym przez zakręt Dniestru; przestrzeń pos. większej 142, włośc. 682 m. , ludność 525, W tem rzym kat. 20, należących do parafii w Bohuszowcach alias Bołszowou, reszta gr. kat. , mają cych parafią w miejscu, należącą do dekanatu rohatyńskiego dyecezyi lwowskiej, obejmującą filię w Popławnikach z 369 gr. kat; kasa pożyczkowa z funduszem 207 zł. aw. ; właściciel Większej posiadłości Kornela Krzeczunowicza spadkobiercy. 2. H. , wieś, pow. źydaczowski, 15 kil. na zachód od Żurawna, przestrzeni pos. większej 490, włośc. 367 m. a, ludność 198, wtem rzym. kat. 39, należących do rzym. kat. parafii w Kochawinie; reszta gr. kat. na leżących do gr. kat parafii w Rudzie, której Hanowce są właściwie przysiołkiem; szkoła niezorganizowana, kasa pożyczkowaz fundu szem 731 zł. aw. Właściciel większej posiad łości Konstanty Pieiruski. B. R. Hanówka 1. , wieś rządowa, pow. uszycki, nad rz. Tarnawą, gm. Mukarów, par. Dunajowce, ma do 500 mk. , 74 dm. , 576 dzies. grun tu. H. wraz z Nesterowcami tworzyła oddziel ne ststwo nesterowieckie. Dawało ono kwarty 10497 zł. a w ostatnich czasach 796 rs. Ostat nim ststą był Gozdzki, po którym objęła ststwo córka jego Karolina, żona głośnego księcia de NassauSiegen. R. 1817 ststwo nadane było na lat 12 urzędnikowi Ławińskiemu a przez tegoż ustąpione Czajkowskiemu. 2. H. . zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 1 dom, 6 mk. kat. 1866. 3. H. , wś, pow. nowogradwołyński, gminy korcakiej, osiedlona przez szlachtę czynszową. Należała do dóbr koreckich, przez zamążpójście ks. Teressy Czartoryskiej za Henryka Lubomirskiego, przeszła na jej syna Jerzego, który Hanówkę z innemi dobrami sprzedał Załęskim, do któ rych i dzisiaj należy. Dr, M. i L. R. Hanówka w gub. połtawskiej, stacya drogi żel. charkowskomikołajewskiej. Hanówka, ob. Dżumbir, Hanowo, niem. Hannowo, wieś, pow. grudziąski, nad strugą Gacią, 1 1 4 mili od Gru Hannówka Hannopol Hannolesie Hanna Wola Hankowska Hank ka Hańkowicze Hanowo Hanówka Hanowce Hanosdorf Berzischken Do dischken Hanowszczyzna Hansbork Hansdorf dziądza. Obszaru obejmuje mr. 310, budyn. 35, dm. 27, katol 21, ew. 169. Parafia Błędowo, szkoła Piaski, poczta Grudziądz. H. było oddawna należytością do Turznic, gdzie urzą dzono owczarnię i karczmę. Wraz z Turznicami nabyły H. pp. benedyktynki w Grudziądzu r. 1637 od pani Kostczyny i posiadały aż do okupacyi. Za rządów pruskich r. 1785 osadzo no tu 7 familij na małych kawałkach roli, od morga dawali czynszu po 1 tal. R. 1831 odłą czono H. od gminy Turznic; było wtedy 22 osadników, posiadających od 1 1 2 do 20 mórg roli. R. 1853 skupili sumą 62 tal. roczną dawniejszą robociznę do Turznic przynależną. Także i od wsi sąsiedniej Biały bór Weissheidej osadnicy nabyli nieco roli. Karczma hanowska istnieje dotąd. Kś. F. Hanowszczyzna, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 65, od Dziewieniszek w. 35, dm. 6, mieszk. katol. 33 1866. HansBischof, inaczej Berzischken lub Dodischken niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten. Hansbork, ob. Jańsbork, Pisz. Hansburg niem. , folw. , pow. niborski, st. p. Iłowo. Hansdorf niem. , ob. Helomanowce. Hansdorf niem. , ob. Piechcin, dom. , pow. szubiński. Hansdorf niem. , ob. Janowik, Hanuszowce, Hansdorf niem. 1. , rycer. wieś, pow. elbląski, na bitym trakcie elbląskoholądzkim, ponad jeziorem Druznem, 1 milę od Elbląga. Obszaru ziemi liczy mr. 1109, miedzy niemi znaczne łąki nad Druznem i owocowy ogród, 1 chełmińską włókę zajmujący, z którego niemały idzie pożytek; dm. mieszk. 13, katol. 6, ew. 116, parafia i poczta Elbląg, szkoła Kiimersdorf. Była ta wieś oddawna szlachecka. Kiedy w czasie reformacyi lub skutkiem wojny szpital ów podupadł, wieś H. przypadła jako własność do rządu i to najprzód polskiego. E. 1520 król Zygmunt zapisał H. na niepewny czas miastu Elblągowi z tym warunkiem, żeby dochody obracali na utrzymanie misyonarzy kurs do N. M. P. w kościele św. Mikołaja śpiewających. R. 1525 wieś ta pokojem krakowskim dostała się do krzyżaków albo raczej do Prus książęcych, leżała bowiem na pograniczu obydwóch państw. R. 1565 książę Albrecht ustąpił H w zamian za inno posiadłości pruskiemu szlachcicowi Jakóbowi Alexwangen. R. 1589 po jego śmierci kupił H. Jan Bodecker, którego familia aż do r. 1825 dobra te dzierżyła. R. 1818 po okupacyi wieś H. należąca dotąd do Prus wschodnich przedtem książęcych dołączona została powiatowi elbląskiemu w Prusach zachodnich królewskich czyli polskich. Po r. 1825 wieś H. często zmieniała niemieckich panów swoich. Od roku 1865 posiada ją Adolf Eggert Ob. Rhode, Gesch. des Elbinger Kreises. 2. H. , wieś, pow. suski, ob. Ławice. Kś. F. Hansenhof niem. , folw. , pow. welawski, st. p. Alberga. Hansfelde niem. 1, , w krzyżackich dokumentach Hammiswalde, wieś włośc. kościelna, pow. człuchowski, na bitym trakcie czarnieńsko frydlądzkim, pół mili od m. Czarne. Obszaru liczy mr. 3839, budyn. 108, dm. 41, kat. 85, ew. 268. W miejsca jest szkoła i kościól filialny do Czarnego, poczta Czarne. R. 1374 komtur człuchowski Henryk von Grobitz, nadaje pierwszy znany przywilej wieś nazywała się wtedy Hammiswalde, sołtys Piotr Hey neman otrzymał 7 włók wolnych z sołtystwem, prob. kościelnych włók 4. Reszta 64 włók podzielona była między osadników za zwykłym czynszem i ciężarami. Prawo nadane było chełmińskie. O kościele pisze szematyzm z r. 1867 W H. jest filia do Czarnego Hammersteinj, tytułu św. Andrzeja apost. , patronatu prywatnego wtedy Liwonius dziedzic Czarnego; poświęcony został kościół 17 listopada 1754 r. Wsie należą do filii Hansfelde, Hasselberg, Geglenfelde, Grünhof, Faulwiese, Brzęczek, Gockowy, Łoża i Ruthenberg. Początkowo był kościół w H. parafialnym, i dopiero gdy zniemczeni tu osadnicy przyjęli luteranizm, dołączony do Czarnego. Nadto istniały jeszcze 3 kościoły w Gockowach, w Łoży i we wsi Ruthenberg, które zupełnie zaginęły. 2. H. , dobra w pobliżu sławnych z historyi Słupów i rz. Ossy, pow. grudziąski. Obszaru ziemi zajmuje mr. 961, budyn. 18, dm. 7, katol 91, ew. 16. Parafia Gruta, szkoła Słupy, poczta Łasin. H. jest nową osadą, założoną roku 1800 na gruncie zbyt obszernego dobra w Grucie 115 włók liczącego przez ówczesnego właściciela czyli dzierżawcę wieczystego Jana Mullera, od którego i nazwę swoją otrzymała, bo Jan znaczy po niem. tyle co Hans, Hanusz. Drugi także na gruncie Gruty założony folwark nazwał Annaberg, od swojej żony Anny. Po śmierci ojca przejął IŁ r. 1816 syn Ernest Wilh. Müller za sumę 6000 tal, nadto zobowiązał się płacić kanonu rządowi rocznie 100 tal Szarwark nowej tej wsi IL przeznaczono ze Słupów i to 18 mórg albo dni orać, 18 dni mierzwę wozić, 18 dni kosić, 18 dni grabić. Za to jednak płacił posiadacz do rządu rocznie tal 7 sgr. 6, t. j. za 1 dzień z uprzężą sgr. 12, bez uprzęży sgr. 6 licząc. Roku 1824 H. zostało odłączone od wsi Gruty. W najnowszym czasie niektóre grunta gburskie z Gruty przydane zostały do H. Ob Frolich, Geschichte das Kreises Graudenz I, 162. 3. H. , wieś, pow. wałecki, ob. Stary dwór. 4. H dobra, pow. frydlądajki, st. p. Frydląd, Hansdorf Alex Hansfelde Hanowszczyzna Hansenhof Hansburg Hansfelde niem. , ob. Janopol, wieś, pow. czamkowski. Hansfelderbruck niem. , leśnictwo szlacheckie rycersłkich dóbr Czarne, pow. człuchowski, dusz 13. Hansgut al. Hansguth niem. , w dawniejszych dokumentach Hannusguth, Vorwerk, pol. Folwark, rycer. dobra, pow. grudziąski, małe 1 4 mili od m. Radzyna, w pobliżu 3 małych jeziór. Obszaru ziemi obejmuje mr. 601, bud. 14, dm. 5, kat. 55, ew. 40. Parafia, szkoła i poczta Radzyn. R. 1352 mistrz w. krzyżacki Winryk von Kniprode wystawił nowy przywilej na tę wieś Hanuszowi z Rzymu Romanus, od którego też nazwę ona swoją wzięła. Włók było wtedy 9 i pół na górze przed miejskiemi rolami; prawo chełmińskie. Przedtem trzymali tę wieś pisarz miejski Opitz i Ludwin. Nowy posiadacz miał dawać czynszu marek 8 rocznie i zboża czworakiego korcy 48 i pół, w częściach równych, pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa. Od szarwarków i służby wojennej był wolny, tylko kiedyby nieprzyjaciel kraj naszedł, miał iść ze wszystkimi na obronę. Z następnych czasów brak wiadomości. Roku 1667 połowę Folwarku, jak się wtedy nazywał, posiadał radzyński magistrat, drugą połowę szlach. Mełdziński. Następnie całkiem przeszedł folwark w posiadanie szlachty. W 1szej połowie XVIII wieku był tu Adam Trzciński właścicielem, ale długi pozaciągał u Józefa Dominika Laterskiego, który tę wieś najprzód prawem zastaw nem, a potem od roku 1740 na własność przejął w kwocie 8008 zł. Jedyna córka Laterskiego 2 voto wyszła za Browińskiego, 3 roto za Antoniego Kosa. R. 1772 przy okupacyi żyli z niej synowie Maciej i Franciszek Browińscy i Jan Kos. Z tych 2gi Franciszek Browiński wieś objął za ugodą ale bezdzietnie umarł, dobra zostawiając bardzo licznym i dalszym krewnym. W skutek tego H. dostał się na subhastę r. 1839, i nabył go amtman Ringk za 9825 tal. Jeszcze jest wiadomość z r. 1776, z którego pochodzi szczegółowy opis tej wioski. Włók liczono wtedy 5, grunt opisywano, że jest gliniasty, zimny. W miejscu znajdowała się karczma, w której pańskie piwo i gorzałkę szynkowano. Dochodu liczono tal. 156. Prawa miały te dobra szlacheckie, t. j. większych i mniejszych sądów, wolność polowania. W jeziorze leżącem na gruncie Gawłowic mogli łowić ryby do potrzeby. Do folwarku należało 15 mr. sosnowego i brzozowego lasu; jezioro czteromorgowe i 2 mniejsze stawy o pół morga wielkości. Dom mieszkalny drewniany, pod słomą. Ob. Frolich, Geschichte des Kreises Graudenz I 162. Hanshagen niem. , wieś, pow, iławski Pr. Eylau, st. p. Landsberg Ostpr. HansHeinrichshof niem. , folw. dóbr Poręba, pow. pszczyński. HansHennif niem. , lub Doetzken, wieś, pow. kłąjpedzki, st. p. Dawillen. Hańsk, wieś i folw. , pow. wlodawski, gm. Hańsk, par. Sawin. Leży o 2 i pół mil od Włodawy. Posiada cerkiew parafialną dla ludności rusińskiej, szkołę początkową. Cerkiew erekcyi niewiadomej, obecna zr. 1798, wzniósł ją Ign. Miączyński. Parafia H. miała kaplicę we wsi Żdźarka z r. 1785. W 1827 r. liczono ta 81 dm. i 615 mk. , obecnie liczy 117 dm. , 740 mk. i 12659 mr, obszarów. Jestto zamożna i obszerna wieś. Wszystkie domy włościańskie otoczone są obszernymi sadami. Tu urodził się i przebywał jako proboszcz ks. Dolinowski, znany pszczolarz, tu miał on swą sławną pasiekę. Dobra H. , niegdyś dziedzictwo rodziny Kańskich, przeszły za Władysława IV do Kunickich a następnie w ostatnich czasach w ręce Okęckich i Jermałowicza, W obrębie dóbr są trzy jeziora Lawskie, Seluble, Zdiareckie. Dobra H. składają się z folw. Hańsk i Ujazdów, nomenklatur Leć i Dubeczno wsie niżej wymienione. Rozl. wynosi m. 9116, a mianowicie grunta orne i ogrody m. 1407, łąk m. 1100, pastw. m. 1395, wody m. 56, lasu m. 4216, nieużytki i place m. 941; na fol. Hańsk bud. mur. 5, drew. 26; folw. Ujazdów bud. mur. 1, drew. 7, nomenklatury i osady karczemne, bud. drew. 6, płodozmian 4, 5, 8 i 14polowy. Gorzelnia przerabiająca rocznie około l0000 korcy kartofli, fabryka terpentyny i serów holenderskich, pokłady torfu. Wieś Hańsk osad 83, z gruntem m. 2205; , wś Kołacze osad 75, z gruntem m. 1671; wś Żdżarka osad 25, z gruntem m. 1583; wś Majdan Lubomierz osad 8, z gruntem m. 73; wś Szcześniki osad 13, 2 grantem m. 545; wś Starościna os. 15, z gruntem 826; wś Konstantynówka osad 15, z gruntem 229; wś Głębokie osad 2, z gruntem m. 46; wś Majdan Kozak osad 2, z gruntem m. 138. Osada 1 Staryna z gruntem m. 42. Oprócz powyższych realności w r. 1879 oddzielone zostały od dóbr powyższych nomenklatury Kratja i Podstawie z gruntem m. 763. Gm. H. graniczy z gminami WereszczyńskaWola, Turno, Wyryki, Sobibór i Bytyń, liczy 3023 mk. , rozl. 15766 mr. , sąd gm. okr. III i st. p. WołoskaWola o 15 wiorst, do Włodawy 18 i pół w. W skład gmin wchodzą Bartoszyska, Głębokie, Hańsk, Kołacze, Konstantynow, Kozak, Krute, Kulczyn, Lubowież, Ledż, Majdan stary, Podluta, Staryna, Szcześniki, Ujazdów, Wojciechów, Źagacie i Żdżarka. Br. Ch. HansKunzen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Carlsberg. HansNilller Matz niem. lub RuddeilenPeter, dobra, pow. kłąjpedzki, st. p. Kłajpeda, Hansfelde Hansfelderbruck Hansgut Hanshagen Hans Hańsk Hans Hanuszek Ramutten Saugen Hanspodieben Hanusowszczyzna Hanusowo Hanuszowce Hanspodieben niem. lub Toussamen, dobra, pow. ragnecki, st. p. Ragneta. HansRamutten niem lub Ramutten, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen. HansSanden Matz niem. lub MatzNaus seden, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen. HansStallis niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłąipeda. HansSudmanten niem. albo Russeln, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Carlsberg. Hansteiowo, folw. , pow. babimoski, należy do miasta Babimostu, 1 dom, 6 mk. Hanwalde niem 1. , wś i dobra rycer. , pow. świętosiekierski, st. p. Eisenberg, Ostpr. 2. H, wś, pow. welawski, st. p. Friedland. 3. H. lub Heydekrug os. , pow. darkiemski, st. p. Trempen. 4. H. Grossi Klein, wś i dobra ryc, pow. morąski, st. p. Jaeskendorf. Hanswalderthal niem. , dobra, pow. welawski, st. p. Friedland. Hanszczyzna, wieś, pow. bracławski, gm. Trościaniec, par. Woronowica, ma z górą 600 mk. , 97 dm. Należała do Grocholskich, od któ rych przez sprzedaż przymusową przeszła do Mozajskich wraz z całym kluczem woronowickim. Dr. M. Hanula, niem. Birkenfelde, gm. , wieś, pow. ostrzeszowski, 3 miejsc 1 H. ; 2 Joachimsthal; 3 Osiny; 11 dm. , 156 mk. . 44 ew. , 112 kat. , 38 analf. Poczta i st. kolei żel. w Kempnie Kempen o 5 kil, gośc. na miejscu. Hanunin, albo Hanusin ob. . Hanusańce, folw. , pow. trocki, par. Poporcie. R. 1850 miał w H. Stabiński 90 dziesięcin, Iwicki 21 dzies. , Romanowski 42 dzies. ziemi. Hanusck, niem. Kleiner Hammer lub Kleinherger Hammer, wś, pow. toszeckogliwicki, ma młyn, karczmę, 23 osady, 447 mr. rozl. , leży przy trakcie lubinieckożarnowskim, o pół mili od Tworogu. Dobra H. mają 300 mr. roli, 2500 mr. lasu. Do H. należą folw. Piaseczno czyli Pustki i młyn Krotofil. Hanusfalva węg. , ob. Hanuszowce. Hanusin, albo Hanuśka, niem. kolonia, należąca do Stanina. Hanusiu, lab Anusin, wieś w pow. mińskim, od 1873 r. własność Eufemii Jastrzęb skiej i Waleryi Prószyńskiej, 2 wiorsty odległa od st. Radoszkowicz na linii LibawaRom ny, część niegdyś hrabstwa zasławskiego na Litwie, dziedzictwo Hlebowiczów później Sapiehów a nareszcie Przeździeckich. Hanusin był niegdyś szczupłym folwarczkiem lub też raczej domkiem myśliwskim tak zwanym na cześć Anny z Radziwiłów 1 voto Przeździeckiej 2 voto Mostowskiej, kasztelanowej raciąskiej matki ostatniego dziedzica zasławszczyany Michała hr, Przeździeckiego, W pierwszej ćwierci b. wieku eksdywizorski sąd oddał pomienione dobra na satysfakcyą licznych wierzycieli Przozdzieckiego; wówczas Hanusin z lasami i gruntami okolicznemi stat się własnością drobnych wierzycieli. Schedy różnego obszaru i wartości skupione w jedne całość przesyły na dziedzictwo Atanazego Prószyńskiego, podkomorzego mińskiego, który utworzył z nich piękną majętność, należycie zagospodarowaną. Po śmierci Prószyńskiego w 1847 pozostała wdowa Faustyna z Bohuszewiczów, dla wielkich zalet umysłu i serca znana i szanowana powszechnie, była dożywotniczką tego majątku, gdzie w późnym bardzo wieku zgasła w 1873 roku. Zaszczytną wzmiankę o Stanisławie Bohuszewiczu słynnym pośle sejmowym, ojcu ś. p. Faustyny Prószyńskie, znajdujemy w Tece wileńskiej numer 2, Wilno 1857 stron. 202 130 203 131. Obszar ziemi zajmuje 600 dz. , w tej liczbie uprawnej 200 dz. , łąk 70 dz. , pastwisk i nieużytków 120 dz. Należy tu przytem folwark o kilka wiorst odległy na pasiakach zabudowany w uroczysku Zielona gdzie na przestrzeni 210 dz. znajduje się ziemi wykarczowanej uprawnej około 40 dz. lasu głównie opałowego 90 dz. reszta leży odłogiem. Gospodarstwo 4polowe, grunta urodzajne przeważnie żytnie; zasiewa się przytem pszenica, tudzież jęczmień, groch, owies, gryka, koniczyna i inne trawy pastewne. Zbiór siana wynosi około 12000 pudów rocznie. Młyn pierwszy z rzędu na rz. Świsłoczy dopł. Berezyny, mającej źródło na pograniczu Hanusina w pobliżu wsi Więdzielewa. Hanusowo 1. zaśc. szlach. , nad rzeczką Dryguczem, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 13 w. od Dzisny, 1 dom, 14 mk. , z tego 1 praw. , 13 kat. 2. H. , zaścianek szlach. , nad Dryguczem, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 15 w. od Dzisny, 1 dom, U mk. katol. 3. II. , zaścianek szlach. , nad Dryguczem, powdzi sieński, 3 okr. adm. , o 15 w. od Dzisny, 1 dom, 8 mk. kat. Własność Paszkiewiczów i Żołmierowiczowej. Hanusowszczyzna, folw. w pow. słuckira, do ordynacyi nieświesklej należący; ma obszaru około 710 mr. w glebie dobrej; jest tu dziś znaczna piwowarnia. Hanuszek, ob. Hanusek. Hanuszów, przys. nad Popradem, w oko licy górzystej, pow. sądecki, na płd. od Piwni czny. Mac. Hanuszowce z Jastrzębcem, wieś, pow. stanisławowski, nad potokiem, dopływem pobliskiej Bystrzycy, o 6 kil na południe od Jezupola, przestrzeń pos, wiek, 614, włośc. 1109 mr. , ludności 1118, w tem rzym, katol 31 należących do parafii w Jezupola, gr. kat. 851 w Hanuszowcach, 215 w Jastrzębiu, re Hanusiu Hanusin Hanspodieben Hanuszów Hanusfalva Hanusck Hanusańce Hanunin Hanula Hanszczyzna Hanswalderthal Hanwalde Hansteiowo Hans Hanuszowce szta Izrael. ; gr. kat. parafia w miejscu należąca do dekanatu w Uściu zielonem dyecezyi lwowskiej, obejmuje jeszcze i filię w Uzinie z 536 gr. kat. . Sąd pow. i notaryat w Haliczu urząd pocztowy w Jezupolu, szkoła niezreorganizowana należąca do rady szkolnej okręg. w Stanisławowie. Właściciel wiek. posiadł, Wojciech hrabia Dzieduszycki. Hanuszowce 1. węg. Hanusfalva, niem. Henneschau, wieś słowacka, w hr. spiskiem Węgry, w dystrykcie starowiejskim, w do linie potoku Kowniny, w dorzeczu Dunajca, na północnym stoku Magóry spiskiej, graniczy od płn. z Matyjaszowcami, od wschodu z Giblem, od płd. z Relowem, Gajami i Jezierskiem a od zach. z Frankową ob. . Na grani cy wsch. wzgórze Polana 989 m. , na gr. płd. pasmo wzgórzy Magórki zwane 863 m, na zach. zaś wznoszą się Frankowa góra 873 m. i Płaśny wierch 1043 m. . Obręb H. przerzyna od połd. ku półn. potok Kownina, przybierający tutaj z lew brz. wodę płynącą od wsi Jezierska, i kilka potoczków od gr. za chodniej spływających, między nimi p. Loch. Wzniesienie wsi wynosi 614 m. npm. Kościół łac. tu istniejący p. w. św. Andrzeja istniał już r. 1236. Metryki sięgają r. 1634. Patro nat pełnią spadkobiercy Kornelii Horwatowej z Puloezajów, W samej parafii jest 644 mk. , między nimi 554 rz. kat. , prot. 5, żydów 12, szyzm 72. Do łac. par. hanuszowieckiej nale ży wieś Jeziersko. W samej parafii, we wsi H. , są dwie kapliczki, jedna p, n. Wniebowstą pienia N. M. P. , druga p. w. św. Barbary. Czasem odprawia się w nich msza św. Ostat nia poczta Starawieś, odległa od H. 6 kil. na północ. 2. H, węg. Hanusfalva miasteczko w hr. szaryskiom Węg. , kościół paraf. katolicki i ewang. , bożnica, wielu garbarzy, szewców, kożuszników, uprawa roli, łąki, znaczne jar marki, 1488 mk. Br. G. i H. M. Hanuszowskie, os. młynarska i rybacka, w dobrach Bachowice, pow. namysłowski. Hanuszyszki 1. mko, pow. trocki, o 28 w. od Trok ku płd. zachodowi, o 72 i pół w. od st. dr. żel. Koszedary, z którą się komunikuje przez żyżmory, Jezno i Butrymańce, w 3im okręgu administr. , nad jez. Samawa, posiada mur. paraf. kościoł katol. śś. ap. Filipa i Jakóba, wzniesiony kosztem obywatela Szetkiewicza w r. 1829, zarząd włościańskiej gminy, szkółkę wiejską, stacyą pocztową i liczy 197 mk. 1879. Gmina włośc. H. dzieli się na 24 okręgi, liczy 65 wsi, 308 dm. , 5179 włościan. Paratia katol H. ki. 4ej dek. mereckiego liczy 5550 wiernych. H. jestto bardzo starożytna osada litewska, dziś w posiadaniu hr. Ołsufjewa; dawniej Naruszewidzów, Chodkiewiczowi ostatnio Szetkiewiczów, którzy tu mieli 1850 r, 5000 dzies, ziemi, 2. H, po żm. Oniszkis, mko w powiecie nowoaleksandrowskim, o 88 wiorst od Nowoaleksandrowska, targi zimą co czwartek, szkoła żydowska. Parafial ny kościół katolicki św. Michała Arch. , drew niany, 1600 zbud. , 1774 odnowiony. Parafia katolicka dekanatu abelskiego, dusz 2246. H. należały niegdyś do Chomińskich, dziś do Wład. Komara. J. W. Hanuta 1. mko i dobra, pow. święciański. Dobra położone przy ujściu rzeki Naroczy do Wilii, jakby w widłach, na granicy trzech powiatów święciańskiego w którym leżą, oszmiańskiego i wilejskiego, o 2 mile od Wojstomia i Wilejki, o 3 od Smorgoni, o 7 od Oszmiany, o 12 od Święcian, o 14 od Wilna i prawie tyleż od Mińska. Należały niegdyś do księcia senatora, Kleofasa Ogińskiego, dostały się rodzonej jego siostrze, Józefie Łopacińskiej p. V. Ogińskiej, starościnie guzowskiej, która w lat kilka potem odprzedała je p. Walensowi Rzewuskiemu, do którego syna Jana, dotąd należą. H. wraz z attynencyami Rabinów, Chrapaczew i Zabałucie posiada 2500 dz. ziemi i 3000 dz. lasu, położonego o milę, po drugiej str. Wilii, już w wilejskim pow. Grunt przeważnie piaszczysty i podzolisty, wymagający nakładowej uprawy. Miejscowość równa. Był dawniej w Hanuoie kościół katolicki pod wezwaniem św. Anny filia wojstomskiego parafialnego kościoła i cerkiewka unicka, która w r. 1839 stała się prawosławną. W lat kilka potem, kiedy cerkiewka ze starości runęła, kościół katolicki został obrócony na cerkiew. Przed dziesiątkiem lat, ze składek włościan zaczęto murować drugą cerkiew dawniejsza drewniana, którą w tym roku zaledwie ukończona. Stara ma być podobno rozebraną. Cerkiew hanucka jest parafialną katolicy zaś należą do parafii wojstomskiej; fundacyą to książąt Ogińskich. H. posiada jednopiętrowy murowany pałac, ze środkiem dwupiętrowym; środek ten zajmuje dwupiętrowa sala z chórem dla muzyki, który to chór służy razem dla kaplicy, znajdującej się na górze. O tym pałacu wspomina bez wymienienia wszakże nazwiska Ignacy Chodźko w swoich Brzegach Wilii. Pałac teu wymurowany został przez stryja wspomnianego wyżej, księcia senatora. Nazwa H. pochodzi od imienia Anna, Hanna. Za czasów pańszczyzny należały do Hanuty następne włościańskie wioski Jarmalicze, Jełażyce. Kowale, Raokiewicze i Ruczyce, mające w ogóle 2000 dz. ziemi. W skutek wspomnianej eksdywizyi r. 1832 od dóbr E. oderwaną została dla Maryi Stefanowskiej, o 5 w. ztamtąd położona majętność, nazwana Hruździenica. 2. H. , folwark i wieś w pow. ihumeńskim, nad rzeką Hanulką, przy drodze wiodącej z Ihumenia do Bohuszewicz i Rożyna, w poleskiej żyznej miejsoowości, dawniej Hanuszowce Hanuta Hanuszowskie Hanuszyszki Harachwosty Haraba Haraczkowka Hanutka Harachy dziedzictwo zamożnej rodziny Świętorzeckich, należały do klucza bohuszewickiego. W roku, 1863 uległy sekwastrowi i rozdane warunko wo urzędnikom Smolskiemu i Sałtykowowi. Scheda Smolskiego ma obszaru przeszło 1230 mr. , a scheda Sałtykowa ma przeszło 4180 mr. , tę ostatnią w roku 1880 nabył porządny gospodarz pan Edward Harting, co zwiastuje dla H. lepszą przyszłość. Zwierza dzikiego la sów i łąk obfitość. We wsi Hanucie znajduje się 17 osad włościańskich. Okr. policyjny III berezyński. St. St. i Al. Jel. Hanutka 1. folw. szlach. , pow, święciański, 4 okr. adm. , o 36 w. od Święcian, 1 dom, 3 mk. kat. 1866. 2. H. , wś mala i folwark w powiecie ihumeńskim, nad rzeczką tegoż nazwiska; dziedzictwo Okuliczów; folwark ma obszaru około 650 mr. , łąki wyborno, lasu do statecznie; wieś liczy 7 osad włościańskich. Okr. polio. III berezyński. Al. Jel. Hanutka, niewielka poleska, dość błotni sta rzeka w pow. ihumeńskim, bierze początek w lasach i bagnach okolic wsi Buda; najprzód ma kierunek prawie północny, od wsi Hanuty zwraca nią bardziej na wschód i poniżej wsi Kaługi w pobliżu wsi GłównaLada wpada do rzeki Uszy z prawej strony. Długość tej rz. od źródeł do ujścia około 2 mil, dość jest ry bną a brzegi w wielu miejscach obfitują w łąki, chociaż błotniste, jednak zdatne na karmę dla bydła. Al. Jel. Hanutowo, wieś i dobra, pow. siebieski, dawne dziedrictwo ks. Ogińskich, dziś księ cia Ferdynanda Ogińskiego. Jest tu kościół filialny, fundacyi Ogińskich. A. K. Ł. Hapanowicze, mała wioska, pow. radomyski nad rzdką Uszą, mieszkańców 331 wy znania prawod. ; należy do czarnobylskiej pa rafii; ziemi 1011 dziesięcin, powiększej części piaszczystej, należy do czarnobylskich dóbr hr. Chodkiewicza; zarząd gminny i policyjny w Czarnobylu. Kl. Przed. Hapanowo, folw. pryw. , pow, dzisieński, o 18 w. od Dzisny, 1 okr, adm. , 1 dom, 15 mk, katol Własność Mackiewicza. 1866. Hapkowce, ob. Habkowce. Haponki, wś, pow. orszański. Haponowa, wś, o 1 w. od traktu poczt. z Witebska do Suraża w gub. witebskiej. Hapsal, miasto portowe nadmorskie i powiatowe w powiecie wikskim, gub. estońskiej, 2203 mk. , 445 w. od Petersburga, a 99 od Rewla odlegle. Stacya pocztowa i przystań statków parowych. Powiat wikski z wyspą Dagoe i innemi 4128 w. kw. zajmuje. W Petersburga 1862 wyszło dzieło rosa. Miasto H. i jego histerya. Hapszlin, ob. Hajzlin. Haraba, Hrabie, Horaba, wś, pow, bałcki, gm. Mołokissą par. Rybnica, ma 634 mk. , 93 dm. , 1632 dzies. ziemi włościan do 1700 dz. dworskiej. Cerkiew posiada 48 dzies. ziemi. Grunt górzysty, gleba czarna, urodzajna. II. należała do Lubomirskich i przy podziale majątku 1776 r. między 4 synów księcia Stanisława, dochód z niej obliczono na 1658 złp. Dziś należy do Mikołaja Czarnomskiego Haraburdy, ob, Hałabudy. Haraburdziszki, mylnie Hałaburdziszki do bra pojezuickie w pow. wileńskim, o 30 w. w kierunku płd. wschod. od Wilna, w 5 okręgu admin. , gm. Ilińsk, przeszło 1000 dzies. ziemi, z których połowa mieszanego lasu, grunt gli niasty, łąk dostatek, H. były naprzód dzie dzictwem Sierzpińakich, Hrebmckich, Ważyńskioh, potem Rymaszewskich, dziś Prozorowa. R. 1866 miały 25 mk. J. W. Harachwosty, wś i folw. , pow. konitaatynowski, gm. i par. Huszlew. W 1827 roku było tu 11 dm. , 75 mk. , obecnie liczy 10 dm. , 117 mk. ; gruntu włośc, 198 mr, a folw. 513 mr. Do H. należy os. Kopiec, 26 mr. gruntu. Harachy, przys. Wyszenki. Haraczkowka, Horaczkówka, wielka wieś, powiatu olhopolskiego, oddawna była we władaniu rodziny Jaroszyńskich; obecnie właścicielką jest Konstancya z Pajewskich Jaroszyńska. H. graniczy z jednej strony ze Stawkami własność Zygmunta Jaroszyńskiego, z drugiej z Miastkówką własność Koczubeja, dawniej Jaroszyńskich. Odległa od Olhopola 6, Tulczyna 4, Jampola 4 i od Kamionki 3 mile od Krzyżopola 8 wiorst. Przy ostatniem z tych miast płynie rzeka Dniestr; za rzeką oiągną się okolice Besarabii. Od Kamieńca Podolskiego leży o mil 14. Ludność wiejska obojga płci wynosi około dwóch tysięcy, w tej liczbie i czynszownicy. Domów 406, wszyscy wiary prawosławnej. Cerkwie we wsi dwie. Obszar ziemi z lasami wynosi przeszło sześć tysięcy dziesięcin, z tych 2000 dzies, dostało się włościanom uwłaszczonym, reszta do właścicielki należy, Czarnoziem stanowi główną glebę ziemi i dla tego sieje się tu, prócz innego ziarna, najwięcej pszenicy i kukurydzy. Gdy nie ma posuchy, lub ciągłych deszczów, pszenica i kukurydza obficie rodzą. Ziemia nie potrzebuje nawozów; uprawia się za pomocą pługa według dawnego systamatu trzechpolowego. Łąk niema, siano po większej części leśne i trawy pastewne. Las, otaczający wieś i pola, dębowy; nieigdyś był obszerny, dziś starczy na potrzeby własne. Łącząc się z sąsiedniemi, obfituje w zwierzynę i trafie wyborne. Grunta po większej części górzyste. Góry zawierają w sobie wrapno. Wody niewiele, wszelako obfite źródta, sączące się z gór, zasilają wodą dwa stawy we wsi; na jednym z nich jest młyn, wiolną tylko w czasie większej wody przydatny, Zbyt wszelkiego zboża i in Haraburdziszki Haraburdy Harbelin Harb Haraiszt Haraczyńce Harasimenki Haraszowska Harakowce Harąjec nych miejscowych produktów odbywa się za pośrednictwem kolei żelaznej do Odessy. Dom mieszkalny murowany, obszerny, architektury z początku XVIII a może i z końca XVII w. Ogród koło domu rozległy z czasów także dawnych, jak świadczyć o tem mogą lipowe aleje ze starych, odwiecznych drzew złożone. W ogrodzie wiele drzew morwowych i orzechów włoskich. Niegdyś uprawiano tu wina i to na dość obszerną skalę. Są także pasieki. Haraczyńce, wś, pow. uszycki, nad Kalu sem, gm. Kalus, okr. polic, żwańczycki, par. Wierzbo wiec, 494 mk. , 525 dzies, ziemi włośc. Należała do Lipińskich, Sarneckich, dziś do Skriwano. Dr. M. Haraj, wzgórze pod Żółkwią, z którego piękny widok aż na Lwów. Jan III miał tu podobno pałacyk. Pozostały szpalery modrze wiowe. Czyt. Tyg. Hlus. z r. 1871, Nr. 198. Por. Roztocze, oraz tom II, str. 447. Harąjec, folwark w pow. lwowskim, o 2 j kil. na wschód od stacyi kolei GlinnaNawa rya a 3 kil. na półn. od Pastomyt, na wzgórzu. Na połud. wsch. od Harajca leży las Dąbrowa ze szczytem 333 m. wysokim, ciągnący się na wschód aż do potoku Szczerek. Harakowce, węg. Harakócz, wś w hrab. spiskiem Węgry, w dystrykcie właskim, w okolicy górskiej, 7 kil. na wschód od Podegro dzia Kirchdrauf. Liczy mk. 151, między ni mi kat. łac. 132, ewang. 1, nieunit. 16, żyd. 2. Kościół filialny p. w. św. Michała Archa nioła należy do par, łac. w Polanowcach, st. p. Podegrodzie. Br. G. Harasimenki, wieś pryw. , pow. dzisieński, o 39 w, od Dzisny, 1 okr. adm, 3 domy, 25 mk. 1866. Harasinki, wś ordynacka, pow. biłgorajski, gm. Huta Krzeszowska, par. Krzeszów. Harasmeraterat, al. Harasymowate, góra w Beskidzie lesistym, w pow. turczańskim, mię dzy gminami Hnyła a Libuchora, niedaleko granicy węgierskiej, miejscami tylko lasem pokryta, ze szczytem 900 m. wysokim. Płn. stoczystość tej góry wysyła swe wody do po toku Hnyła, płd. zaś do potoku Libuchora za pośrednictwem potoka Dołhy. Lu. Dz. Harasymów, wieś, pow. Horodenka, nad potokiem Chocimirz, dopływem pobliskiego Dniestru, oddalona o 8 ML na północ od Obartyna a o 22 kil. na północny zachód od Horodenki, w doskonałej kołomyjskiej glebie na Pokuciu. Przestrzeń pos. wiek. 1400, włośc. 3525 m. a. , ludność 2052, w tem rzym. kat. 196 należących do parafii w Obertynie, gr. kat. 1786, reszta izrael. ; gr. kat. parafia w miejscu, należąca do dyecezyi lwowskiej dekanatu żukowokiego, sąd pow. i notar. w Obertynie, urząd poczt, we wsi Niezwiska, łączącej się z północnym końcem Harasymowa, szkoła etatowa o jednym nauczycielu, należąca do rady szkolnej w Sniatynie i kasa pożyczkowa z funduszem 2725 złr. a. w. Właściciel większej posiadłości Antoni hrabia Golejowski. Harasymowate. ob. Harasymerat Harasymowski potok, wpada do Dniestru w Niezwiskach. Haraszowska, kol, pow. wielkostrzelecki, par. W. Staniszcze, szkoła Kolonnowska, o 2. 42 mil od W. Strzelec, nad Bzinicką wodą, założona około 1760 przez barona Haraszowskiego i 1827 przez hr. Renarda powiększona, ma 28 osad, 112 mr. rozl. Dominium ma tu 65 mr. roli. Haraiszt węg. , ob. Hrost. Harb, wzgórze, ob. Frankowa. Harbelin 1. gm. i wś, pow. kościański, gm. ma 2 miejsc 1 H. , wś; 2 Trzebidza, wś, 16 dm. , 116 mk. , wszyscy kat. ; 21 analf. 2 H. , folw. , pow. kościański, należy do domin. Sokołowa Suckel. Harbudzice, ob. Harbutowice, Harbułtowice, ob. Harbutowice. Harbułtowice, wś, pow. lubliniecki, par. Sodów, o milę na płn. wschód od Lublińca, ma 27 osad, 523 mr. rozl. Harbutowice, wś, pow. wadowicki, nad harbntowickim potokiem, u północnych stóp góry Babicy; graniczy od wschodu z Jasienicą, od płn. z Sułkowicami, od zach. z Palczą, a od południa z Bieńkówką. Leży w okolicy górzystej. Obszar większej posiadłości liczy roli ornej 170, łąk i ogr. 5, pastw. 29, lasu 531; mniejszej zaś posiadłości roli ornej 846, łąk i ogr. 52, pastw. 750, lasów 494. Ludność czyni 1224 dusz 595 mężcz. , 629 kob. według obi. z r. 1869. Według szem. dyec. tarn, z T. 1880 dusz rzym. kat. było 1806, dm. 210, należy do parafii łac. w Sułkowicach. Jest tu kościół dawniej parafialny, dziś tylko filialny dekanatu myślenickiego. Rok założenia kościoła niewiadomy. Dzisiejszy kościół murowany, dawniej p. w. Wniebowstąpienia N. P. M. , dziś p. w. św. Michała Archanioła, poświęcał w r. 1834 biskup tarnowski Franciszek Pisztek. Metryki sięgają r. 1786. W miejscu są jeszcze dwie prywatne kaplice. Do Kościoła filialnego w H. należy wieś Falcza, w której dawniej był kościół parafialny p. w. św. Trójcy, któremu podlegały wsi Budzów, Baczyn i Zachełmna; w miejsca tego kościoła jest dziś kaplica p. w. Niepokalanego Poczęcia N. P. M. Stacya pocztowa Izdebnik. Właściciel Maurycy ks. Montleart. Br. G. Harbutowice, wieś, pow. skoczowski na Szląsku austr. , pat. kat. Skoczów; rozl. mr. 306, ludu. 365, Harbutowicki potok, potok podgórski, wytryska w obr. gm. Harbutowic, w pow. wadowickim, w południowej jej stronie, na grą Słownik Greograficzny Zeszyt XXV, Tom III Harasymowski Harasymowate Harasymów Harasmeraterat Haraj Harasinki Haraczyńce Harbutowicki Harbutowice Harbułtowice Harbudzice Harczar Harbuzin nicy Harbutowic, Bieńkówki i Baczyna, z kil ku źródeł, spływających z lasu pokrywające go północne zbocze działa wodnego, między Kamienną i Trzebuńką z jednej a Harbutowickim pot. i Bysinką z drugiej strony, którego najwyższy punkt zwie się Babicą 734 m. , ob. Gościbia. Potok płynie na północ między domostwami wsi Harbutowic, następnie przez wieś Sułkowice, gdzie z pr. brzegu przyjmuje potok Gościbię, wreszcie przerżnąwszy gości niec myślenickowadowicki, przechodzi w obr. gm. Biertowic, gdzie minąwszy gościniec Kra kówIzdebnik mogilański, tuż za nim łączy się z pot. Jastrzębskim. Długość biegu 11 kil. Obok potoku Gościbia, przyjmuje jeszcze z pr. brz. Rudnicki potok. Br. G. Harbuzin, ob. Arbuzin, Harbuzów, wś, pow. złoczowski, w leśnej, zimnej i górzystej okolicy, o 23 kil. na wschód od Złoczowa; przestrzeń posiadł. wiek. 1563 mr. , w tem 683 mr. lasu, włośc. 864; ludności 687, w tem rzym kat. 222 należących do pa rafii w odległym o 3 4 mili Olejowie, gr. kat. 438, reszta izrael. ; gr. kat. paraf, w miejscu należąca do dekanatu załozleokiego dyecezyi lwowskiej, szkoła filialna o 1 nauczycielu. Właściciel większej posiadłości Kazimierz hr. Wodzicki. B. R. Harbuzy, wś, pow. miński, z kaplicą katol. parafii Kojdanów. Harbuzyn, wś, pow. kaniowski, położona po lewej stronie rz. Rosi, o 5 w. poniżej m. Korsunia, ma cerkiew prawosł. i liczy mk. prawosł. 1270, katol. 8; należy do Korsunia. HarczarLuczka, węg. HarcsarLucska, wieś w hr. szaryskiem Węg. , kościół katol. filialny, 316 mk. H. M. Hardelbruch niem. , leśnictwo należące do m. Czarnego, pow. człuchowski, 6 mk. , st. p. Czarne ob. . Hardenberg niem. , powiat świecki, cb. Twarda góra. Hardershof niem. i Harieshoff niem. , dwie osady pod Królewcem. Hardy Wirch, , Urdy Wirch, góra pod Krynicą, z krzyżem na szczycie od r. 1857, miła wycieczka dla gości kąpielowych. Hardyński potok, potok górski, w obr. gm. Starej wsi, na Spiżu; płynie na płnc. i nieopodal Kahlenbergu uchodzi z pr. brz. do Dunajca, naprzeciw Sromowiec wyżnich. Dłagość biegu 5 kil. Br. G. Harhąj, węg. Herhey, wś, w br. szaryskim Węg. , nad rz. Topią, kościół filialny, 186 mieszk. H. M. Harchów, także Harchów, węg. Görgö, dawniej Garg, Gargou, Gargow, niem. Gorg, wś słowacka w hr. spiskiem, w dystrykcie lewockim, w dorzeczu Hornadu, od Lewoczy na płd. Wsch, 4 kil odległą, po opłudn. stronie gościńca wiodącego z Lewoczy do Podhradzia Kirchdrauf, nad potokiem Durstom dopływem Hornadu. Wzniesienie wsi 481 m. Jest to jedna z najstarszych wsi spiskich. Istniała już w XIII w. W r. 1258 zwana Gurgew Fejer, Cod. dipl. hung IV 464; roku 1278 Gorgon tamże, V, 449; w roku 1280 Gorg, Villa slavonica tamże, V, 54. Również kościół łac. p. w. św. Szymona i Judy apostołów pochodzi z XIII w. Rok założenia niewiadomy. Metryki chrztu sięgają roku 1733, inne zaś r. 1732; w filii Domaniowcach w kościele p. w, św. Stefana, znajdują się metryki z r. 1646, . Należy do starożytnej rodziny węgierskiej Görgey. Bela IV, król węgierski, darował r. 1256 niejakiemu Jordanowi, bardzo około ojczyzny zasłużonemu mężowi, a synowi Arnolda, dziś pana spiskiego 1740, las w pobliżu Popradu nad rzeką Toporcem, gdzie później powstała osada Toporzec ob. . Syn jego Eliasz otrzymał roku 1278 w darowiźnie wieś Gorgon za pewną roczną wypłatą złota ferto auri. R. 1279 zatwierdza mu tę darowiznę królowa Elżbieta. Od tej wsi pochodzić ma nazwa rodziny Görgey, a za jej protoplastę uważają przerzeczonego Jordana. Roku 1312 król Karol Robert potwierdza tę darowiznę potomkom Eliasza, a zwłaszcza Stefano wi i Arnoldowi, z tą atoli zmianą, że za niewysłowione zasługi położone w obronie kraju od wrogów darował mu powyższe roczne opłaty w złocie. Tenże Stefan żupan Sasów spiskich, w r. 1301 walczył przeciwko Mateuszowi z Trenczyna pod Preszowem Wagner, Diplom. 3, 211, 249; również Anal. Scep. I, 118, 120, 199. Spór między rodziną Görgcjów a Berzeviczy ch załatwiony przez tegoż Stefana, ob. Czerwony Klasztor. Podżupaństwo spiskie dzierżyła taż rodzina. I tak podżupanem był w r. 1375 mistrz Jordan, 1450 Benedykt, syn Władysława, wnuk Eliasza Gargou; 15481551 i 1558 1566 Laurenoyus Görgey; 1567 1570. 1574 1681 i 1585 1589 Krzysztof G. ; r. 1599 Jordan G. ; 1606 1614 Krzysztof G. ; 1618 Wilhelm G. ; 1668 Ezechiel G. ; 1675 Jan G. ; 1685 1696 Baltazar G. ; 1698 1708 i 1714 tran. Ciszek G. ; 1718 Wawrzyniec G, ; 1724 1729 Zygmunt G. ; 17491761 Ezechiel G, W XVII w. objęli kościół tutejszy protestanci ewangeliccy. W r. 1624 był pastorem i kaznodzieją Daniel Prebisch, później senior dolnohornadzkiego bractwa; 1646 Jan Vislicenus. Również jest tu stara szkoła, którą założyć miał Arnold Görgey. W szkole tej uczyli za czasów zawichrzeń religijnych od roku 16141666 1 Eliasz Hrabecius, syn Jana Hr. , kaznodziei w Sułowie Szulyó; 2 Mikołaj Nowacius z Hławy; 3 Michał Stankowioz z Trzoiany Trstena na Orawie, później kaz Harbuzin Harbuzów Harbuzy Harbuzyn Hardelbruch Hardershof Hardy Wirch Hardyński Harhąj Harchów Harjen Harikócz Haria nodzieja w Bertcołowcu Berthót; 4 1619 Sa muel Fröhlih; 5 Paweł Simonides, później kaznodzieja w Brutowcach Brutócz; 6 Mel chior Brusz, zmarł tu r. 1629; 7 Jan Kapilińi z Trzoiany na Orawie, był tu nauczycielem od r. 1629 1632; potem kaznodzieją w Sz. Imre Szaryskie; 8 Łukasz Urbanides; 9 1641 Jakób Culicius, w r. 1642 kaznodzieja w Hranownicy; 10 Izak Urbani z Dubowy, hr. solskie; 11 1664 Adam Rosiński z SiedlaczkiDubowoj w Orawie, później kaznodzieja w Orszowcu Orsócz w szaryskiem; 12 Jan Chałupka r. 1663. Ob. Viktor Hornyańszky. Beiträge zur Gesch, evangelischer Gemeinden in Ungarn. Peszt 1863 Prof. Runny, Die Familie Gorgey v. Gorgö oder Garg, w Oester. Ztschft f. Geschichte und Staatskunde III Jahrg. Wien. 1837. Harhów liczy 801 mk. , między nimi 621 rz. kat. , 4 gr. kat. , 14 prot. , 59 ży dów, a 103 szyzm. Do parafii należą wsi Domaniowce z fil. kościołem św. Stefana, Roszkowce z kaplicą N. M. P. , Dolany z Kończanąmi, z kaplicą św. Michała, Kolczów z koś ciołem p. w. Narodzenia N. M. P. , wreszcie przysiołki Odoryca i Pisatowce Piszaróz; ra zem w całej parafii jest rzym. kat. 1718, gr. kat. 8, prot. 18, żydów 89, szyzm. 290 ogó łem 2123 dusz Szem. dyec. spiskiej z r. 1878. Ost. p. Lewocza. Br. G. Haria, ob, Harrya. Harikócz węg. , ob. Harychowce, Harjen niem. , ob. Harrya, Harkabus, węg. Harhahisz, wś w hr. orawskiem Węg. , na granicy Galicyi, 394 mk. , w tem 366 polaków. Harkawiczc, wś w pow. sokóbkim gub. grodź. , o 12 w. od Sokółki, chat 51. Harklowa 1. w dokumentach z XV wieku i późniejszych Harthlowa lub Hartiowa zwana, wś w pow. nowotarskim, u południowych stóp Gorców ob, po prawym brzegu Dunajca, między nim a drogą NowytargCzorsztyn, na zach. od Nowego targu 10 kil. , graniczy od półn. z Knurowem, od wschodu z Dębnem ob. , od zach. z Łopuszną, a od południa przypiera do granicy Węgier Śpiża, a zwłaszcza z NowąBiałą UjBela. Wzniesienie wsi 550 m. 1 Tracz na płn. brz. Dunajca tuż poniżej Kłudki, 546 m. ; 2 Grabka, karczma przy drodze czorsztyńskiej, na granicy Łopuszny 571 m. szt. gen. ; 3 Wschodni narożnik boru harklowskiego, przy zetknięciu się jego z drogą czorszt. , cegielnie, 569 m. ; 4 kaplica, przy drodze czorsztyńskiej, 551 m. ; 5 na borze, zabudowania na brzegu nieopodal boru, 565 m. ; 6 narożnik boru półn. , nieopodal granicy Dębno, 556 m. , 7 Tracz po półn. brzegu Dunajca, od poprzedniego na wschód, przy granicy knurowskiej, 541 m. ; 8 młyn i inne zabudowania, po stronie półn. drogi czorsztyńskiej 300 m. od granicy Dębna, 537 m. ; 9 zetknięcie się granicy Harklowy i Dębna z granicą węg. na wsch. brzegu boru harklowskiego, 578 m. Południową część obszaru harklowskiego zajmuje las, zwany Borem harklowjskim, mający w obwodzie 10 kil. , którego połudn. część należy do Nowej Białej na Śpiżu. Kościół drewniany pod wezwaniem Narodzenia N. M. P. , założony r. 1354; metryki zaś sięgają r. 1732. Wieś ta wspominana jest pod nazwą Harthlem w przywileju z 2 lutego 1335, mocą którego Loszko czy Jeszko Leszkicki Piotr, Marcin i Jerzy bracia, synowie Zbigniewa z Swyrzyc, nadali Urbanowi z Grywałdu dziedziczną posiadłość swoją Dambnem z przyległym lasem do wykarczowania i osadzenia na prawie magdeburskiem. Ob. Dębno. W r. 1519 feria saluti post festum Epiphaniae. Dom. prot. , sprzedała Harklowe cum omni iure et toto dominio Zofia Lipska, córka Stanisława Stadnicka, a żona Andrzeja Lipskiego, szlachetnemu Andrzejowi Rogowskiemu de Rogi za sumę 90 grzywien communnis pöcuniae na wieczne posiadanie. Do obszaru H. należały Szlembark i Knurów, które również przeszły w posiadanie tegoż Rogowskiego. Z końcem zeszłego wieku właścicielem tych ziem był Stanisław Radecki. Tenie roku 1797 92 lipca wystawił nową szkołę obok plebanii. Gminy Harklowa, Szlembark i Knurów oświadczyły się z gotowością płacenia z każdego gospodarstwa na roli siedzącego po 1 złp. , a od zagrodnika gr. p. 15, aby organista uczył, gdyż osobnego nauczyciela nie są w stanie utrzymane. A że każda z tych gmin li czyła wówczas po 32 gospodarzy, a H. 20 zagrodn, Szl. 8, Kn. 18, przeto miały płacić temuż organiście za naukę 29 złr. 75 cen. Oprócz tego dziedzic przyrzekł dać gruntu pod 3 korce wysiewu, drzewo na opał, sprzęty szkolne i inne potrzeby, aby tylko nauka się rozpoczęła 1 października 1793. Organista jako taki pobierał od gmin rocznie 6 korcy żyta, 8 owsa, z kościoła zaś część jurium stola. Przed Stanisławem Radeckim należały te dobra do Justyny Cisowskiej, która za niego wyszła była. W r. 1777 H. liczyła dm. 53, mk. 249, żydów 9; w r. 1799 dm. 61, mk. 335, żydów nie było; r. 1824 dm. 66, mk. 422, żydów 16. Od r. 1865 właścicielem jest Elektor i Antonina Krobieccy; po nich nabyli włościanie. Dziś obszar większej posiadłości liczy roli ornej 173, łąk i ogr. 9, pastw. 115, lasu 695; mniejszej posiadłości roli ornej 446, łąk i ogr. 110, pastw. 193, lasu 24. Domów według obliczenia z 1869 r. 75, a mk. 508 257 mężczyzn, 251 kob, . Według szem. dyecezyi tam. z r. 1880 dusz rz. kat. 498, a że do par. łac. należą gm. Knurów i Szlembark, przeto cała parafia liczy 1009 katolików a 25 Haria Harklowa Harkawiczc Harkabus Harmackie Harmaki Harlawa Harlawa żydów. Ostatniem dziedzicem z tej rodziny był Stanisław Rogowski. Dobra swe zapisał siostrzeńcowi swemu Wincentemu z Wielogłów Wielogłowskiemu, synowi Jana Wielogłowskiego, z zastrzeżeniem prawa dożywocia Elżbiecie z Zakliczyna, małżonce Stanisława Rogowskiego, a po nim Mikołaja Sienieńskiego. Tenże Wincenty Wielogłowski darował swe dobra, obejmujące 11 wsi, Sobestyanowi Lubomirskiemu, który objął w swe posiadania wsie świdnik cum praedio, Wolica, Zagórów, Jastrzębie, Kaninę, Owieczkę cum praedio, Rogi cum praedio, Adamwolą, Czarny Potok cum praedio, Chartlowę cum praedio, Slembark et Knurów. 2. H. , albo Hartlowa, wieś na prawym brzegu Ropy w pow. jasielskim, ma parafię rzym. kat, założoną przez Kazimierza W. , który w r. 1360 nadał kościołowi łan mansum. Nowy kościół drewniany został zbudowany 1860 r. H ma 806 mk. rzym. kat. ; w r. 1876 wyemigrowało wielu do Ameryki. Wiek. pos. wynosi 137 mr. roli, 9 mr. ogr. , 10 mr, pastw, i 412 mr. lasu; mniej. pos. 770 mr. roli, 97 mr. łąk i ogr. , 124 mr. past. i 111 mr. lasu. Wieś H. rozciąga się na zachodnio poładniowym stoku Karpat, oddalona od głównego gościńca JasłoGrybów o 2 kil Odległa od miasta Jasła o 12 kil, od Biecza o 6 kil. , od Gorlic 18 kil. Najpierwsze ślady ropy odkryte zostały w Harklowy w roku 1861 na gruncie a Prosper hr. Zborowski dziedzic Skołyszyna, zadzierżawił od właścicieli prawo poszukiwania i wydobywania znajdującej się tamże ropy. Prawa te nabyła następnie od hr. Zborowskiego Spółka Harklowftka, do której sam przystąpiła zawiązana r. 1871 z kapitałem zakładowym 36, 000 złr. w. a. Spółka rozpoczęła swoją działalność na przestrzeni 34 hektarów zadzierżawionych gruntów od włościan. Objęła 8 szybów kopanych ze słabym przypływem ropy, z których najgłębszy był 55, a najpłytszy 19 metrów. Rozwinąwszy czynności, Spółka posiada obecnie w Harklowy zakupionych na własność ropodajnych gruntów 87 hektarów, dzierżawi zań za kontraktami prawo kopania ropy na 495 hektarach, z których opłaca czynszu dzierżawnego rocznie 375 złr. w. a. oprócz ugodzonej ceny od bitych szybów. Na tych przestrzeniach Spółka ma dotąd 34 szybów, z tych 19 pod świdrem, reszta ręcznie kopanych. Hajgłębszy szyb świdrowy wynosi 125, a najgłębszy kopany 85 metrów. Szybów ropodajnych jest 19 reszta w robocie z zadawał niającemi oznakami; 6 świdrów ręczną siłą prowadzonych jest w ruchu. Najpierwsze przypływy ropy okazują się między 32 a 45 metrem. Najobfitszy dotąd okazał się w głębokości 95 metrów. W wielu szybach nader obfity przypływ wody znacznie utrudnia roboty. Gazy w szybach wydobywają się w ogóle miernie, i dotąd nieszkodliwie. Oprócz kopalń prowadzonych na obszarach wsi Harklowy, Spółka posiada także kopalnie na przestrzeni 36 hektarów zadzierżawionego prawa kopania ropy, na wązkim pasie pastwiska gminnego, znanej z obfitości źródeł ropnych we wsi Wójtowy, odległej o 2 kilom. od Harklowy. Harlawa, góra pod Burzeninem w sieradzkiem. Harmackie, wś nad Dniestrem, pow. bałcki, gm, Harmackie, par. Rybnica, ma 75 dm. , 601 mk. , 947 dzies, ziemi włośc, i 1016 dzies. dworskiej. Jest tu zarząd gminy, do której należą wsio Botuszany, Żura, Żurka, Cybulówka, Dubowa, Michalówka, Krasnykąt, m. Jahorłyk, Dojbany, Cyganówka i Odaja. Razem jest w tej gminie 3262 męż. , 3225 kob. , 9684 dzies ziemi włośc, i 13539 dzies, dworskiej. W XVIII w. H. należało do klucza jahorłyckiego Lubomirskich. Dochód z niej w 1776 oznaczono na 2308 zł. Następnie należała do Grabowskich, dziś Franciszka Świrskiego. Harmaki stare i nowe, wieś w latyczowskim powiecie, w południowowschodniej części tegoż powiatu, gm. Żeniszkowce, parafia Bar, nad rz. Rowem dopływem Bohu, który tworzy tu duży staw. Od stacyi kolei odoskowołoczyskiej Wołkowiniec wiorst 14, od Baru 7, domów 190, mieszk. 1500, w tej liczbie szlachty 23, mieszczan 3, żydów 26, włościan 1442. Ziemi włościan 1203 dzies. , dworskiej 2468 dz. , 2 młyny przynoszące 600 rs. , gorzelnia i browar. Jest to bardzo stara osada, założona na grantach ststwa barskiego. Zygmunt August nadał ją Jędrzejowi Terlikowskiemu i sukcesorom jego, Jan Kazimierz potwierdził ten przywilej w 1658 r. i dla sukcesora tegoż Krzysztofa Kawieckiego veterano militi nostro et ejus suocesoribus Volum legum. Od Kawieckich Nowe Harmaki przeszły drogą kupna do generała Głazenapa a po kądzieli do Ks. Sokolińakiego generała. Stare zaś Harmaki od Kawieckich nabył pułkownik wojsk polskich Dembowski, który później dokupił i drugą połowę od Sokolińskich, założył piękny ogród z parkiem, przerobił i powiększył pałac. Następnie po kądzieli dostały się Witosławskim, a w 1881 r. drogą działów i spłat przeszły na Zofią z Witosławskich Mierzejewską wraz z pałacem i 1920 dz. ziemi, pozostałe zaś 547 dz. zostały przy Teresie Witosławskiej. Harnialej niem. Harmelsdorf, 2 posiadłości w pow. wałeckim, nad matem jeziorem, około I milę od m. Tuczna Tutz. 1 włośc, wieś, parafia Nakielno, szkoła w miejscu, poczta Ruszona Rusohendorf. Obszaru mr. 2027, bud. 58, dm. 26, kat. 181, ew. 27. 2 H, , ryc. wś, Harnialej Harta Harmelsdorf parafia, szkoła, poczta, jak wyżej, obszaru mr. 6230, budyn. 29, dm, 7, katol 92, ew. 113; W miejscu jest gorzelnia. O kościele tutejszym pisze wizyta Braneckiego pod r. 1641. Kościół w H. , dziś filia do Nakielna, drewniany, r. 1640 przez mieszkańców wsi naprawiony. Harmelsdorf niem. , wieś, pow. wałecki, ob. Harmale, Harmęże, także Harmenzy i Karmenczy, wś między Wisłą a Sołą blisko granicy szląskiej, w pow. bialskim, należy do parafii rzym. kat. w Oświęcimie, zkąd jest o 5 kil. odległą, Ma 360 mieszk. rzym. kat. wyznania. Większa pos. wynosi 376 m. roli, 73 m ogr. i łąk, 18 mr. pastw. ; mniejszej pos. 139 m. roli, 51 m. łąk i ogr. i 81 m. pastw. Mac. Harmsdorf niem, wieś, pow. chojnicki, nad jez. zamarckiem, blisko traktu bitego kamieńskochojnickiego. Obszaru liczy mr. 1724, bud. 43, dm. 20, katol. 153, ewang. 1. Parafia Ogorzeliny, szkoła i poczta Zamarte. Od Chojnio 2 mile. Harnau niem. , szlach. dobra, pow. suski, pąr. Iława, st. p. Kisielice, szkoła w miejscu. Obszaru liczy mr. 3597, bud. 154, dom. 75, katol. 2, ewang. 583 Harnikowy, ob. Hornikowy, Harnowen niem. , wieś, pow. welawski, st. p. Alberga. Harnufowce, węg. Arnuthfalva, , Amóihfalva, Arnótfalu, także Hornutowcami lub Hermitowcami zwana, wieś w hr. spiskiem Węgry, w dorze czu Hornadu, w dystrykcie oszczawnickim, po płn. wsch. stronie drogi wiodącej z Czwartku do Spiskiej Nowej wsi Igló w pięknem oto czeniu górskiem. Wieś ta istniała już w XIV wieku, bo ją przytacza Fejer w Cod. dipl. ung. t. VIII, cz. 2, str. 95 jako terra Arnoldi pod r. 1317. Istnieje tu filialny kościołek pod we zwaniem św. Heleny; należy jako filia do par. łac. w Letanowcach ob. . Liczy mk. 178; mię dzy nimi 158 rz. kat. , 4 żydów, 16 szyzm. Ost. p. Spiska Nowa wieś. Br. G. Harpak, pojedyncza osada, pow. pleszewski, należy do gm. i wsi Popówek, 1 dom, 5 mk. Ob. Popówek. Harpenthal niem. , dobra, pow. wystrucki, st. p. Didlacken. Harpersdorf niem. , w r. 1206 Twardowicze, wieś, pow. złotogórskohajnowski wokr. reg. lignickim, nad rz. Deichsel, z parafią katolicką i ewangelicką. Harrya niem. Harrien, Harjen, eston. Harjo Ma, część Estlandyi wzdłuż odnogi fińskiej; 4958 wiorst kw. , dzieli się na H. Wschodnią z Rewelem i kilku na zatoce fińskiej wyspami; H. Południową i H. Zachodnią z Portem Bałtyckim. Powiat harryeński z miastem powiatowem Rewlem ma z wyspami 5044 w. kw. a mieszk. miał 1851 r. 95032. Harszog, wieś w hr. szaryskiem Węg. , kościół katol, filialny, gleba urodzajna, młyn wodny, 296 mk. H. M. Harfa 1. z Lipnikiem i Paprociem, wieś w pow. brzozowskim, ma parafią rzym. katol, fundowaną w r. 1460 przez Stanisława Strzałkowskiego, ówczesnego właściciela Dynowa, teraźniejszy kościół został wymurowany w r. 1804. H. ma 1835 mieszk. rzym. kat. i około 30 żydów. Większa pos. Zdzisław Zaremba Skrzyński, ma 739 m. roli, 135 m. ogr. i łąk, 78 m. pastw. , 813 m. lasu i słynną owczarnię cienkorunną od r. 1869. Mniejsza posiadłość 1879 m. roli, 240 m. ogr. i łąk, 237 m. pastw. , 268 m. lasu. 2. H. , przysiołek Szklar. Harta, rzeczka, wypływa w obr. gm. Harty, w płn. zach. krańcu tejże wsi, na granicy pow. rzeszowskiego i brzozowskiego. Płynie na południc wy wschód wzdłuż całego swego biegu między domostwami wsi Harty, wśród paśmistych łączek; koło przysiółku Lipnika, nieopodal granicy gm. Bachorza, zwraca się na południe, przepływa stawek, przerzyna gościniec Dubiecki nadsański; tuż przed ujściem z pr. brz. w obr. gm. Dynowa, przyjmuje potok Ulanicę czyli Ulenkę i uchodzi po 9 kil. biegu do Sanu z lew, brz. pod Dynowem. Wśród swego biegu przez wieś H. zabiera z płn. brz. lewego liczne strugi spływające z Czarnego Lasu 394 m. i 379 m. , jakoteż z płd. brzegu prawego strugi spływające z wzgórza Paprocią zwanego 402 m. , 390 m. , 357 mj. Br. G. Harta, Harta, Harte, Harthau niem. , nazwa wielu wsi na Szląsku dolnym i średnim. Hartels, niem. , dobra, pow. rastemborski, st. p. Korschen. Hartfeld niem. , kol. niem. , przys. Rzeczycan w pow. gródeckim, ną zachód od tej wsi. Par. ewang, augsburska H. liczy dusz 2350; w H. 420. Istnieje od r. 1781. Ma filią w Schumlau. W H. jest dom modlitwy z r, 1814 i szkoła parafialna. Hartigsberg niem. lub Hartwigsberg, leśnictwo, pow. ragnecki, st. p. Trapoehnen. Hartigsheide niem, ob. Połajewo, nadleśnictwo, pow. obornicki. Hartingsthal niem. , leśn. do nadleśnictwa Wirty należące, pow. starogrodzki, par. Zblewo, szkoła Frankifeld, poczta Borzechowo, odległość od Starogrodu 2 i pół mili. Hartingswalde niem. , król. leśnictwo należące do nadleśnictwa Krausenhof, pow. kwidzyński, ma 3 bud. , 6 mk. Parafia Pieniążkowo, szkoła Dąbrówka, poczta Mała karczma. Hartlieb niem. , w XIII i XIV wieku Patenicz, wś, pow. wrocławski, par. Oltaschin. Hartlowa, ob. Harklowa. Harnowen Harnufowce Harpak Harpenthal Harpersdorf Harrya Harszog Harfa Hartels Hartfeld Hartigsberg Hartigsheide Hartingsthal Hartingswalde Hartlieb Hartlowa Harmelsdorf Harmęże Harmsdorf Harnau Harnikowy Hartwigowice Hartwigsberg Harubin Harusza Harya Haryak Harych Harychowce Hartmannsdorf niem. luba Hrtzdorf, kilka wsi na Szląsku dolnym i średnim. Hartmanns Vorlage niem. , dobra w wieczystej dzierżawie, pow. elbląski, niegdyś wła sność m, Elbląga, założone r. 1782, liczy ob szaru 110 mr. , mk. katol. 7, ewang. 22, dom. 5. Par. i st. p. Elbląg o 3 8 mili. Kś F. Hartowlec al. Czartowiec, niem. Hartowitz, wś i dobra, pow. lubawski, nad jeziorem hartowieckienl, u stóp góry, 1 4 mili od bitego traktu lidzbarskolubawskiego. Obszaru liczy mr. 2968, budyn. 73, dm. 36, katol. 247, ew. 57. Parafia Zwiniarz, szkoła Jeglia, poczta Kiełpiny. Odległość od Lubawy półtorej mili. H. należał od początku do dóbr stołowych chełmińskich biskupów, którzy tę wieś bardzo polubili dla miłego położenia i rezydencyą swoją nazywali. Często tu także przebywali, W inwentarzu, sporządzonym dla biskupa Baiera r. 1759, znajduje się obszerny opis H. B. 1757 H. z przyległemi dobrami puszczony był w 3letnią dzierżawę Michałowi Leskiemu, chorążemu malborskiemu. Przywilej na całą wieś Hartowiec 40 włók wynoszącą r. 1535 dany był szlach. Wawrzyńcowi de curiis przez biskupa chełmińskiego Jana. R. 1762 biskup chełmiń. Bajer dobra hartowieckie jako to Hartowiec, Zwiniak, Jeglia, Rybno, Zarybinek, Gronowo, Grądy, Kopaniarze, Wery i Gostkowo wydał w 3letnią dzierżawę Piotrowi Lewalskiemu. Gorzałkę i piwo mógł warzyć i w całym kluczu lubawskim sprzedawać. Drzewo brał wolne na opał i potrzeby z hartowieckich lasów. Od ludzi poddanych czynszów zł. 2000 płużnego, od wsi szlacheckich żyta k. 100, jęczmienia 200 do dzierżawy ustępuje biskup. Jurysdykoyą nda ludźmi w sprawach potocznych i gospodarskich, aby się według wilkierzów i po gospodarsku rządzili, wykonywa burgrabia lubawski biskupi. Sprawy zaś ter minów i dokumentów prawnych wymagające należą do zamku. Dzierżawy płacili Lewalscy w 1szym roku zł. 6000, w 2im zł. 6400, w 3cim zł. 6500. Nadto corok na kuchnię pańską dawali wołów 4, wieprzów 4, na burgrabstwo wołu 1. A jeżeliby przypadek, jaki nieprzewidziany przypadł, bądź od ognia, piorunu, gradu albo nieprzyjaciela, sprawiedliwą defalkę uczyni się. Barcie w borach hartowieckich dla siebie Lewalscy mogą trzymać albo teź czynsz od bartnika pobierać. Budynki źefay zawczasu snopkiem, deską, gliną naprawili, a ooby nadto na rzemieślnika i materyał wydali, według rachunku zwróci się im. Pod bytność pańską żeby ludzie drwa na opał zwozili biskupowi w Hartowcu i na straży stali, jednak bez uszczerbku w gospodarstwie, wymawia się. Po okupacyi rząd pruski zabrawszy dobra te duchowne, wydał je na własność prywatną. Hartstein niem. , folw. , pow. prądnicki, pod miastem Białą Zülz, przed r, 1810 należał do klucza bialskiego. Hartwicli niem, folw, , pow. morąski, st. p. Libsztat. Hartwlchs niem. , dobra, pow. holądzki, st. p. Grünhagen. Hartwichsfelde niem. , os. , pow, sjgtumski, st. p. Pozylia, Hartwigowice, ob. Jastrzygowice. Hartwigsberg niem. , ob. Hartigsberg. Harubin, właściwie Charubin, nie zaś Cherubiny jak podał Słownik pod lit. C, wieś kurpiowska, pow. kolneński, gm. Czerwone, par. Kolno nad Pisną, w odległości 11 i pół w. od oKlna, 39 i pół od Łomży. W zeszłym stuleciu kurp Wawrzyniec Charubin miał nadane od królów polskich miejsce nad rz. Pisną i prawo założenia tam młyna wodnego. Młyn skasowano przy uspławnianiu Plsny w 1804 r, ; nadano za to 12 mr. magd. łąk; w tymże czasie odebrano potomkom Charubina prawo wolnego wrębu, W 1819 r. znajdujemy 6 osad rolnych, należących do rodziny Charubinów; czynszu cała wś opłacała za grunta 6 złp. 29 gr. 1 i pół szel. na św. Marcin do naddzierżawcy ekonomii Mały Płock; nadto każda osoba płaciła 1 złp. 6 gr. kanonu za nadane w 1804 r. łąki; oddawali dziesięcinę snopkową do prob. w Kolaie. Było wtedy 30 mk. Po oddaniu dóbr Mały Płock w donacyą, Ch. włączono do nomenklatury hypotecznej Kolno. Obecnie 205 mr. W 1827 r. było tu 6 dom. i 36 mieszk. Harusza, wś, pow. kowelski, gm. Lubitów, nad rz. Turyą, o 15 w. od Kowla, ma 22 dm. , 148 mk. . 546 dzies, ziemi włośc. Gleba piasek i rędzina. H. wchodzi w skład obszernych dóbr Turzysk, własność Orzeszków, dawniej Dolskich. A. Br. Harya, ob. Harrya. Haryak, karczma, pow. ostrzeszowski, należy do domin. Marszałki. Harych, pustkowie, pow. odolanowski, należy do gm. i wsi Hutta, 4 dm. , 20 mk. Ob. Hutta, Harychowce, Harykowce, węg. Harikosz, niem. Halmsdorf, Palmsdorf, Balmsdorf łac. Vilia Palmorum, starowęg. HariGocz, wieś w hr, spiskiem Węgry, w dystrykcie lewockiem, przy gościńcu z Lewoczy do Nowej Wsi, nad Lewookim potokiem, dopływem Hornadu, u stóp góry Kosarzyska. Kościół łac. p. wezw. Niepokalanego Poczęcia N. M. P. , zbudowany w r. 1787. Parafia łac. utworzona w miejsce pierwotnej kapelami r. 1809. Metryki pochodzą z r. 1789. Mk. 700 między nimi kat. łac. 606, kat. gr. 6, ewang. 12, nieunit. 68, żydów 8. Oprócz tego do obszaru tej gminy należy Dolny folwark lewocki z mk. 72 56 kat. , 16 żydów i Blaumontag z 5 mk. 2 kat. , 3 żyd. ; tak iż cała gmina liczy kat. łac. 664, kat. gr. Hartmannsdorf Hartwichsfelde Hartowlec Hartstein Hartwicli Hartwlchs Hartmanns Hat Hasau Hasau Haselau Haselsiorf Hasenberg Hasenfeld Hasanmuhle Hasenpot Hasenwinkel Hasfortowo Haska Hasken Hasłach Haslow Hasow Hasły Hasna Hasny Hasperowszczyzna Hasselbusch Hasseldamm Hasselgruni Hasselhugel Hasseln Hasselpusch Hassiermtthl Hassnen Hasta Haszczów Haszgut Hata Hatalow Hatk Hatka Hatlewszczyzna Hatna 6, ewang. 12, niem. 68, żydów 27 razem 777 dusz. Do par. należy także wieś Kirm Kurimjan z kościołem filialnym p. w. św. Kwi ryna. St. p. Nowa Weś. Br. G. Hasau niem. , ob. Uszawa. Haselau niem. , ob. Laski, folw, , powiat wrzesiński. Haselau niem. 1. , pow. elbląski, ob. Haslewo i tom II, 338. 2. H, dobra, pow. świętoslekierski, st. p. Bladiau. Haselvorwerk niem. , kol. i folw. , powiat prądnicki, należały dawniej do klasztornych dóbr Mielowice, mają razem 738 mr. rozl. , leżą o milę na płn. od Prądnika. F. S. Haselsiorf niem. , ob. Leskowan. Hasenberg niem. 1. , os. należąca do Klukowa, pow. gdański, o 1 3 4 mili od Gdańska, par. Matemia, szkoła Klukowo, st. p. Oliwa. 2. H. wś, pow. wałecki, ob. Dolaszewo. 3. H. , ob. Hozanbark. 4. H. , dobra, pow. welawski, st. p. Tapiawa. Hasenfeld niem. lub KleinDrutschlauken, dobra, pow. wystrucki, st. p. Jodlauken. Hasanmuhle, inaczej Bukowitzermuhle młyn wodny i tartak należący dó Bukowca, pow. świecki, ob. Zając. Kś. F. Hasenpot niem, , ob. Hazenpot Hasenwinkel niem. , królewskie leśnictwo nadleśnictwa Osie, pow. świecki, ob. Zajęczy kąt. Hasfortowo, ob. Gasfortowo. Haska karczma, niem. Hasken, posiadłość z karczmą, pow. kartuski, przy bitym trakcie kartuskobytowskim, nad jeziorem ostrzyckiem, przyłączona do wsi Przewóz. Parafia Stężyca, szkoła Przewóz, poczta Szembark. Odległość od Kartuz 2 mile. Przy wsi znajdują się stare okopy, które lud zowie szwedzkie szańce. Hasken niem. , ob. Haska karczma. Hasłach niem. , ob. Haziach, Haslewo, niem. Haselau, wieś włośc, pow. elbląski, o 2 mile od Elbląga, założona r. 1335 przez komtura elbląskiego Zygfryda von Sitten. Obejmuje włościan 13, zagrodn. 21, obszaru mr. 1989, dm. 35, mk. kat. 202, ewang. 41. Par. Elbląg, szkoła Huta, poczta Trunz. Haslow, po niem. Dreikretscham, wieś serbska na saskich Łużycach, w parafii Nieswacidło. Hasow, ob. Hażow, Hasły, niem. Hasseln, dobra szlach. , pow. człuchowski, ob. Kiełpinek, Hasna, niem. Hassnenfluss, ob. Ełk, rz. Hasny, niem. Hasnen, wś, pow. margrabowski, nad jez. t. n. Hasny, niem. Hassnen See, jezioro, w rogu pow. margrabowskiego, przy gołdapskim, węgoborskim i leckim powiecie, bardzo uroczo położone, na pruskich Mazurach. Liczne potoki spływają tu wartko z gór szeskich Seesker Berge i z borów pod Czerwonym dworem Rothebudner Forst. Odpływ dalszy do jeziora Laśmiady zowie się także Hasny, później rz. Ełk. H. stoją w związku z znaczną częścią mazurskich jeziór, np. Gablik, Szostak, Mazuchówka, Wydminy, łeckie jezioro, Selmentitd. Długość jeziora H. wynosi około 1 milę. Por. tom II, 351. Hasperowszczyzna, wieś rządowa, powiat dziśnleński, o 37 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 6 dm. , 52 mk. 1868. Hasselberg niem. , dwie miejscowości, powiat człuchowski. 1, H. wielkie czyli GrossH. , osada, należąca do dóbr ryc. Czarne, 24 bud. , 13 dm. , 104 mk. ewang. 2. H. małe czyli KleinH. . również osada i do tychże dóbr należąca, 13 bud. , 7 dm. , 54 mk. ewang. Par. i st. p. Czarne, szkoła Hansfelde. Hasselberg niem. , Gross i Klein, wś i dobra, pow. świętosiekierski, st. p. Lichtenfeld. Hasselbusch niem. , wieś, pow. holądzki, st. p. Güldenboden. Hasseldamm niem. , dobra, pow. iławski, st. p. Tharau. Hasselgruni niem. , ob. Lesina. Hasselhugel niem. , os. , pow. welawski, st. p. Tapiawa. Hasseln niem. , ryc. dobra, pow. człuchowski, ob. Kiełpinek, Hasselpusch niem. , wieś i dobra ryc, pow. świętosiekierski, st. p. Hermsdorf. Hassiermtthl niem. , os. pod wsią Kiełpinek, ob, Kiełpiński młyn. Hassnen niem, , ob. Hasna i Hasny, Hasta, zaśc. szlach. , nad rz. t. n. , pow. oszmiański, 4 okr. adm. , o 44 wod Oszmiany, 1 dom, 32 mk. prawosł. 1866. Haszczów, ob. Chaszczów, Haszgut, ob. Aszgut. Hat, po niem. Teicha, wieś serbska na saskich Łużycach, należy do katolickiej parafii w Khrościcach. A. J. P. Hata, zaśc. szlach, nad potokiem, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 38 w. od Wilna, 1 dom, 6 mk. kat. 1866. Hatalow, węg. Gataly, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , uprawa roli, 516 mk, Hatk łuż. , niem. Teicha, ob. Hat, Hatka, Hatki 1. , wieś u zbiegu rz. Brodu ze Śniwodą, pow. lityński, gm. i par. Ułanów. R. 1868 miała 74 dm. Cerkiew św. Mikołaja z 37 dzies, ziemi. 2. H. , folw. , pow. lityński, par. Stara Sieniawa, należy do klucza starosieniawskiego hr. Kaz. Stadnickiego. Hatlewszczyzna, mały folw. w zach. stronie pow. słuckiego w pobliżu rz. Naczy, przy drodze z Perekrest do Joachimowicz. Al. Jel, Hatna 1. z Dermanestiem, wieś, pow. suczawski na Bukowinie, nad rz. t. n. , dopływem Suczawy. Jest tu cerkiew par. nieunicka i st. Hatówki dr. żel. Iwowskoczerniowiecko suczawskiej, między Millesohontz a Suczawą, o 347 kil. od Lwowa. 2. H. , przys. Karapcziu. HatnaDerażnia, wś w pow. latyczowskim, gm. i par. Derażnia, o 7 w. od stacyi Derażnia; mieszk. 797. W tej liczbie 32 jednodworców, 12 izr. Ziemi dworskiej 618 dz. , włośc. 848 dz. Domów 123. Młyn wodny. Fabryka mączki cukrowej założona w r. 1862 przez Stanisława Raciborowskiego, dziś wraz z 50 dzies. ziemi na akcyach towarzystwa, fabryka czyni dochodu do 60, 000 rs. Hatna wraz z Derażnią, do której ciągle należała, zmieniała często właścicieli. Po upadku Teppera patrz Derażnia dostała się w 1803 r. w długu Klemensowi Berneaux, następnie w 1809 r. Michałowi Czackiemu, który sprzedał ją w 1820 r. Ignacemu Moszyńskiemu. Józefina z Moszyńskich hr. Szembekowa odprzedała Stanisławowi Raciborowskiemu, a ten w 1870 r. teraźniejszemu właścicielowi Hübbenetowi. Por. Derażnia. Hatne, wieś w pow. kijowskim, o 13 w. od Kijowa. Mieszk. 903. Wieś bardzo stara, należała do Ławry Kijowskiej, zapisaną jej testamentem r. 1500 przez ks, Bohdana Glińskiego. Obecnie Ławra ma tu 400 dzies. ziemi ze stawem i młynem. Cerkiew parafialna. Hatny, potoczek górski, zaledwie 3 kil. długi, tworzy granicę gmin Urycza i Podhorodców; płynie w kierunku płd. zach. i wpada z lew. brz. do Urycza, dopływu Stryja. Br. G. Hatow, wieś skarbowa i folwark we wsch. stronie pow. mińskiego, gubernii mińskiej, o 2 małe mile od Mińska położone. Niegdyś to miejsce należało do pp. bernardynek mińskich. jest tu cerkiew parafialna; gleba dość urodzaj na, brak lasu i pastwisk. Al. Jel. Hatowice, wieś, pow. sokalski, w doskonałej bełskiej ziemi położona, o 10 kil. na zachód od Sokala oddalona, przestrzeń obszaru dwor. 293, włośc. 378 m. a, ludności 296, w tem rz. kat. 82, należących do parafii w oddalonym o pół mili Warężu, reszta gr, kat. należących do parafii w Smitkowie, szkoła niezorganizowana, należąca do rady szkolnej okręg. w Sokalu, kasa pożyczkowa z funduszem 328 złr. a. w. Właściciel większej pos. Aniela z Polanowskich Kielanowska. Hatowicze, wieś włośc. nad jez. Narocz, pow. wilejski, o 49 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 16 dm. , 209 mk. 1866. Hatówki 1. , wieś włośc, pow. dzisieński, o 58 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 12 dm. , 118 mk. katol. 2. H. , dwa zaśc. pryw. , powiat dzisieński, o 58 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 14 mk. katol. 3. H. , zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 114 w. od Dzisny, 2 okr, adm. , 2 dm. , 13 mk. starowierców 1866. Hatowszczyzna 1. , folw. pryw. , powiat dzisieński, o 49 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , przy b. drodze pocztowej z Wilejki do Dzisny, 1 dom, 16 mk. 1866. Było dziedzictwo Romualda Podbipięty, marszałka szlachty pow. dzisieńskiego, przeszło od niego do córki jego Bogumiły Kurowskiej, dziś własność Stanisława syna Romualda Podbipięty i żony jego z domu Ratyńskiej. Rozl 260 dzies. 2. H. , wieś rządowa, pow. dzisieński, gm. Plissa, o 7 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 3 dm, , 38 mk. I866. Hatucicze, wieś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 55 w. od Oszmiany, 32 dm. ,, mieszk. 175, z tego 91 prawosł. , 84 kat. 1866. Hatyla, ob. Szczara. Hatyska właśc. HatyskaWólka, wś, pow. chełmski, gmina Olchowiec, par. Wereszczyn. Należała do dóbr Tarnowa ob. . Haubitzthal niem. , pow. niborski, ob. Cegielnia. str. 530. Haugendorf niem. , pow, namysłowski, ob. Igłowice. Haugfeld niem. , kolonia i gm. , pow. krotoszyński, 15 dm. , 85 mk. , 49 ew. , 36 kat. , 33 analf. Poczta w Rozdrażewie o 3 kil. , gośc. o 6 kil, st. kolei żel. Krotoszyn o 12 kil. Hauland niem. , wieś, ob. Nadstawy. Nazwa H. , Haulaender, znaczy po niemiecku to samo co nasze Holędry, Olędry porówn. . Haupt niem. , z przydomkiem Danziger, gdański, według Kętrzyńskiego Głowa, jestto ostatni cypel południowy półwyspy Mierzei Nehrung, przy którym Wisła przed ujściom rozdziela się na 2 odnogi, elbląską i gdańską. Po największej części jest wiciami porosły. Mała posiadłość na nim się znajdująca przyłączona jest do wsi Schönbaumerweide. Hausberg niem. , wś, pow. licbarski, st p. Dobremiasto; bardzo dawna osada warmińska. Hausdorf niem. , wieś i folw. , pow. suski, ob. Ławice. Hausdorf niem. , ob. Wukecy tuż. . Hausenberg niem. , os. i góra, pow. fyszhuski, st. p. Girmo. Por. Palmnicken. Hausmühle niem. , dwie posiadłości z młynem, jedna pod Prabutami, druga pod Iławą, na strudze Iławie, pow. suski, Zwane taż Osmel. Hauung niem. , os. należąca do Buszków, pow. kartuski, par. Mierzyszyn, szkoła Buszkowy, st. p. Stęgwałd, o 8 milo od Kartuz. Haużyszki 1. , folw. , pow, nowoaleksandrowski, 3 okr. adm. , własność Józefa Drozdowskiego. 2. H. , awuls do Dryświat, powiat nowoaleksandrowski, własność Wyrwiczów. Havka, ob. Hafka. Hawejki, ob. Gawejki. Hawl, Hawola, ob. Chabowa, Hawelsberg, Hobola, miasto słynne przed X w. naszej ery z biskupstwa. Hawenlok, folw. , pow. augustowski, gmina Hatna-Derażnia Hatna Hatne Hatny Hatow Hatowice Hatowicze Hatowszczyzna Hatucicze Hatyska Haubitzthal Haugendorf Haugfeld Hauland Haupt Hausberg Hausdorf Hausenberg Hauung Haużyszki Havka Hawejki Hawl Hawelsberg Hawenlok Hawrył Hawrylec Hawryłki Dowspuda, par. Janówka, Należy do dóbr Dowspuda ob. , Hawinowicze, wieś, pow. słonimski. Była tu kaplica katol. parafii Słonim. Hawłowice dolne i górne, wieś, pow. jarosławski, o S kil od st. poczt. i obu parafij w Próchniku. Hawrań, szczyt tatrzański, w Tatrach wapiennych bielskich, na Podhalu spiskiem, od Murania na płd. wschód, wznosi się od płn. nad kotliną Żdżarską, oddzielającą Tatry Spiskie od Magóry Spiskiej, a od płd. nad doliną Koperszad Tylnych. Szczyt Hawrania dzieli się na Wyźni Hawrań 2151 m. i Niźni Hawrań 1820 m. . Hawrań Wyźni i Niźni można dobrze odróżnić z zakrętu drogi wiodącej z Podspadów na przełęcz Żdżarską. Na mapie ck. zakładu wojsk. geogr. oba szczyty pod jedną nazwą podane. Szczyt w ramieniu płn. zachodnim od strony Żdżaru, zwie się NaKomin 1999 m. , a 400 m. od H. na zachód, jest szczyt Nowa 1928 m. . Między Hawraniem a Muraniem wypływa potok Nowy, a po stroniewschodniej potok Hawrań, wpadający do Jaworzynki w Podspadach. W ramieniu Hawrania północnem, mamy szczyt, na płn. rozwidlony, 650 m. od Hawrania oddalony, 1802 m. Skała w temże ramieniu, 1200 m. na północny zachód, tuż nad potokiem Nowym, na brzegu wsch. 1226 m. Wierch w środku między potokami Hawraniem a Nowym, 1200 m. na płn. od skały 1802, liczy 1185 m. npm. Od Hawrania na płd. wschód, w odległości 750 m. , szczyt Stara czyli Nawidłach na Widlu; gdyż w rzeczywistości tworzy Stara z Wyźnim Hawraniem widły, zkąd mieszkańcy Żdżaru zwą tę grupę Na Widlu 2158 m. . Od niej dalej na płd. wsch. wznosi się szczyt Szalony wierch zwany 2061 m, który od Starej oddzielony jest przełęczą zwaną Szeroką Zdżarską Breites Feld. Na stronie południowej pod Muraniem t. zw. Rzędy, Hawraniem i Starą występują zlepieńce kwarcowe, tworząc mur kilkanaście metrów wysoki. Wzniesienie Hawrania 1955 m. Fuchs; 2134 m. Kolbenheyer. Br. G. Hawraniec, także Hawranek, grzbiet górski i szczyt, w halach liptowöko orawskich, na ziemi liptowskiej, w obr. gm. Łuczek, wznosi się w dziale górskim, zamknionym od zach. doliną potoku Roztocznej, od wsch. doliną potoku Kalamiczanki, zwanym tutaj Magórą; między szczytem Magórą 1168 m. pom. wojs. a szczytem Ostroniem 1105 m. , wznoszącym się na samej granicy liptowskoorawskiej, ponad wsią Osadką. Wschodni stok tego grzbietu stromo spada ku dolinie pot. Kalamiczanki, a łagodnie rozpościera się ku płn. zachodowi. Długość grzbietu czyni 1800 m. Najwyższe jego wzniesienie czyni 1003 m. pom. wojsk. . Hawrilestie, ob. Hawryłówka. Hawrońszczyzna, wś w pow. kijowskim, nad rz. Zdwiżem, o 56 w. od Kijowa i o 3 w. od m. Makarową, do którego parafii należy Mieszk. 504 wyznania prawosł. Ziemi 2020, błotnistolesistej. Mieszkańcy trudnią się przemysłem leśnym. Należy do księcia Trubeckiego. Hawrylak, wieś, pow. Horodenka, leżąca o pół mili na południe od Harasymowa, przestrzeń pos. większej 524, włośc. 651, ludności 519 w tem 85 rzym. kat. , należących do oddalonego o pół mili na południe Obertyna, gr. kat. 425 należących do parafii w Czortowcu, wsi leżącej o pół mili na wschód, kasa pożyczkowa z funduszem 100 zł. a. w. Właściciel Mikołaj Teodorowicz. Hawrylec wielki i mały, dwa potoki gór skie, w obr, gm. Mikuliczyna, w pow. nadworniańskim; wytryskują w Beskidzie lesistym, w dziale Foresek zwanym, przytykającym do działu Czarnohorskiego. H. wk. po płn. strome Kukuła, szczytu w tym dziale 1542 m. . nie opodal granicy Galicyi i Węgier; H. mł. zaś ze źródeł leśnych w lesie Hawrylcu, na płd. wsch. zboczu g. Kiczery 1248 m. . Oba płyną w kierunku wschodnim i wpadają z lew. brze gu do Prutu. Długość biegu H. wk. 5 kil. , a H. mł. 4 kil. Br. G. Hawrył. ., , Gawrył, Gabryel ob. . Hawryłczyce, wieś w pow. słuckim, nad Łanią. Hawryłki, wś, gub. grodz. , w b. ziemi bielskiej. Hawryłow, os. , pow. szudalski gub. władymirskiej, st. poczt. niedaleko Suzdala i Jurjewa Polskiego. Hawryłowce, wieś, pow. kamieniecki, nad rz. Olszanką, dopływem Zwańca, par. Żwaniec, przy trakcie prowadzącym z Kamieńca do Cho cimia, o parę wiorst od m. Zwańca, 106 dom. , mieszk. 1280, w tej liczbie do 50 jednodworców. Jest tu cerkiew pod wezw. św. Mikołaja, do której należy 48 dzies. ziemi i zarząd gmin ny. Hawryłowce założono w końcu XV wieku na ziemi darowanej przez Jagiełłę rycerzowi Swyczkowi z Leczyna, na której takie stanął Żwaniec, Braha, Babczyn, Ruda, Isakowce i Wojtowce. Od Swyczki ziemia ta przeszła do Teodora z Buczaca Jazłowieckiego, następnie do Kalinowskich. Barbara Kalinowska wnio sła ją w dom Lanckorońskich, od nich przeszła do Skopowskich i Jordanów. Rząd, mając za miar pobudować w Zwańcu fortecę, nabył wś tę wraz z Żwańcem w 1842 r. , ale projekt ten upadł. Dr. M. Hawryłowiec, potok podgórski, w obr. gm. Kalnej, w pow. Dolina, wytryska ze źródeł leśnych; zrazu płynie łąkami potoku na półn. zach, ; zabrawszy z lew. brz. Hłuboki zwir i inne strugi górskie, spływające z sąsiednich Hawinowicze Hawłowice Hawrań Hawraniec Hawrilestie Hawrońszczyzna Hawrylak Hawinowicze Hawryłow Hawryłowce Hawryłowiec Hawryłczyce Hayworonka Haynau Hawryłówka Hay Hawsty Hazenpot Hawryszówka Hawryłowska Hawryłówka Hawryłowo wzgórzy Beskidu lesistego, przepływa wieś Kalną w płn. wsch. kierunku i na granicy tej gminy z gm. Mizuniem po 5 i pół kil. biegu wpada z lew. brz. do Putny, dopływu Łużanki. Hawryłówka 1. , wieś, pow. starokonstantynowski, par. Teofilpol, ma kaplicę katol. dek. starokonstantynowskiego. 2. H. , ob. , Gabryelówka Hawryłówka, wieś, pow. Nadworna, nad potokiem, dopływem potoku Worona, o 17. 5 kil. na płn. wschód od Nadwórny położona, przestrzeń pos. większej 1947 mr. , wtem 1203 m. pastw. , włościanie 3198 mr. , w tom 1575 m. sianożęci, ludność 1817, w tem 4 rzym kat. należących do parafii w Ottynii, oddalonej o pół mili, reszta gr. kat. mających parafią w miejscu należącą do dekanatu tyśmienieckiego dyecezyi lwowskiej, szkoła etatowa o 1nym nauczycielu, należąca do rady szkolnej okręg. w Nadwórnie; sąd, powiat, urząd poczt. i telegraficzny i notaryat w Nadwórnie. Właściciel większej pos. Michalina hrabina Komorowska. Hawryłówka, Hawrilestie, wieś, pow. kocmański na Bukowinie, o 7. 5 kił. od Kocmana, z cerkwią par. grecką nieunicką w miejscu. Hawryłowo, wś rząd. , pow. dzisieński, gm Przebrodzie, miała 533 dusz. Hawryłowska 1. , st. poczt. , pow. chersoński gub. t. n. , niedaleko NowoWorońcówki i i Borysławia. 2. H. , st. poczt. , pow. zarojj ski gub. razańskiej. o 8 i pół w. od st. Horki moskiewskorazańskiej dr. żel. Hawryszówka 1. , mała wioska, pow. mohylowski, par. Bar, o kilka wiorst od tegoż miasta, 150 mieszk. , 218 dzies. ziemi włośc, j 213 dzies. dworskiej. Należała do Michalskich, dziś Siedrockiej. 2. H. , wieś rządowa, pow. j Winnicki, parafia Winnica, 460 mieszk. , w tej liczbie 52 jednodworców; ziemi wraz z Telej penkami 2726 dz. Należała do starostwa winnickiego. Jest tu cerkiew pod wezw. św. Paraski z 96 dzies. ziemi i zarząd gminny do którego należą wsie Telepenki, Chiżyńce, Szczytków, Siekierzyńce, Chruszlińce Wielkie i Małe. Tiasyłów itp. Hawsty, wś, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 45 w. od Oszmiany, 11 dm. , 108 mieszk. , z tego 56 prawosł. , 52 katol 1866. Hay. .. , por. Haj. .. Haynau niem. , ob. Hajnów. R. 1880 H. miał 5670 mk. Jest tu st. dr. żel. z Lignicy do Kohlfürt, o 83 kil od Wrocławia. Haytus niem. , ob. Hejtus. Hayworonka, ob. Hajworonka. Haz, Haza, wyraz madjarski, znaczy dom. Hazelewo, ob. Haslewo. Hazenpot po niem. Hasenpoth, po łotewsku Ajsputte, w dawnych kronikach Azziputten, Asimputt lub Asenputt, miasto powiatowe w dzisiejszej gubernii kurlandzkiej, w jej części zwanej niegdyś ziemią piltyńską I odrębną konstytuoyą za czasów polskich mającą, leży nad rzeką Teberą pod 56 43 półn. szerokości i 39 16 wschodniej długości, w oddaleniu mil 19 i pół od Mitawy, w kierunku z płn. zach, a mil 4 i pół od Bałtyku, i wznosi się o stóp 315 po nad powierzchnią morza. Położenie malownicze podnosi samo miasteczko uroczo rozciągnie. te na płn. zachodniej pochyłości wyniosłego wzgórza, które od strony wschodniej i zachodniej przytyka do obszernej równiny, przedstawiającej widok rozległy na okolicę żyzną, dobrze uprawianą i pięknie zabudowaną. Zrasza ją wspomniana rzeka Tebera, tworząc stawy w pobliżu zamku hazenpockiego. Dolinę Tebery zdobią licznie po niej rozsiane dąbrowy i brzeziay. Sam zaś brzeg rzeki w okolicy Hazenpotu otaczają przeważnie wiązy. Malowniczośó krajobrazu podnoszą również zwaliska zamku hazenpotskiego, wzniesionego w r. 1249 przez inflanckiego mistrza prowincyonalnego Dydryka do Groeningen. Znacznie pierwej niż ten zamek stanęła tu sławna niegdyś katedra katolicka, przez biskupów kurońskich dla ziemi piltyńskiej założona. Że zaś ta katedra biskupia była daleko starszą od zamku, a może i dla tego, że spokojni mieszkańcy woleli się skupiać poi łagodnym rządem pastorału niż pod żelaznem berłem ówczesnych rycerzy zakonnych groźnie nad zamkiem panujących, osada miejska nie rozciągnęła się tutaj, jak zwykle, u stóp rycerskiego podzamcza, ale okoliła położoną nieopodal zamczyska prastarą katedrę biskupią. Tej osadzie w r. 1378 nadaje biskup kuroński Otton prawa miejskie i jednocześnie ustępuje nowowytworzonej mieścinie wszystkie grunta, leżące pomiędzy biegiem rzek Tebery i Łaszy, aż po samą granicę dzisiejszych dóbr Bojem, na której krańca w owymże czasie założono klasztory męskie i żeńskie. Herb w r. 1378 przez tegoż biskupa Ottona miastu Hazenpotowi nadany, przedstawia mnicha trzymającego kielich mszalny przykryty. Skutkiem licznych przywilejów i wolności jakiemi biskup i kapituła kurońska miasto wyposażają, Hazenpot poczyna się rozwijać prędko, rozkwita w nim nowe zupełnie życie; handel i przemysł podnoszą się, mieszczaństwo wzrasta w siłę. miasto się rozszerza do tego stopnia, że aż 7 obszernych kościołów tu się wznosi, z których kościół św. Jana obecnie protestancki przetrwał do dni naszych, ślady zaś innych sześciu istniały jeszcze w r. 1825, jak utrzymuje Sonntag w pracy poniżej przytoczonej. Myli się przeto Siemienow, mówiąc, że to miasto nigdy nie miało najmniejszego znaczenia Geogr. słowar. I, 605; nie wiedział on oczywiście i o tem, że było ono glównem miastem tak często w dziejach Polski i Voluminach legum wspominanej ziemi piltyńskiej. Gdy Haz Haytus Hazelewo po sekularyzacyi zakonu rycerskiego w Inflantach biskupstwo kurońskie nie zdołało utrzymać swej niezależności, biskup Münchhausen w r. 1560 sprzedał całą ziemię piltyńską królowi duńskiemu Fryderykowi, który atoli swe prawa przelewa wkrótce na brata Magnusa, księcia holsztyńskiego, co później, w ciągu wojny przez cara Iwana groźnego Inflantom wydanej, tak smutnego nabrał rozgłosu. Gdy zaś umarł książę Magnus, ziemię piltyńską wraz z Hazenpotem nabywa za 30000 złotych margrabia brandeburski Jerzy Fryderyk w r. 1585 i zostaje wasalem Polski. Po śmierci tego ostatniego, wdowa jego, margrabina brandeburska w r. 1612 ustępuje niewielką już po nim pozostałą ilość dóbr domanialnych piltyńskich ówczesnemu księciu kurlandzkiemu Wilhelmowi Kettlerowi, który wszelako nie otrzymał jednocześnie i rządów nad ziemią piltyńską, gdyż te już w r. poprzedzającym 1611 przeszły prosto do Polski, a Rzeczpospolita natychmiast zainstalowała w Hazenpocie osobnego starostę piltyńskiego, zarządzającego całą ziemią piltyńską za pomocą kolegium landratów, do którego z wyjątkiem jedynie członków rady miejskiej hazenpockiej i piltyńskiej wybierano wyłącznie szlachtę rycerską osiadłą tam od wieków. To kolegium, rezydujące stale w Hazenpocie, stanowiło jedyny trybunał w sprawach ziemi piltyńskiej tak cywilnych jako i kryminalnych, a od niego szła apelacya już wprost do króla polskiego. Oprócz tego miejscowa szlachta piltyńska miała w swem ręku juryzdykcyą cywilną i kryminalną nad wszystkiemi bez wyjątku mieszkańcami, przebywającemi stale w obrębie jej dóbr dziedzicznych i tu już bez żadnej apelacyi. Ze zaś ziemia piltyńska była otoczona zewsząd kurlandzkiemi posiadłościami, a nawet przez nie poprzecinana, nic więc dziwnego, że była ona przedmiotem długotrwałych zatargów. Pragnęli ją raz na zawsze połączyć z Kurlandyą Kettlerowie, duchowieństwo katolickie dążyło wytrwale do przywrócenia jej dawnego charakteru, w Polsce odzywały się głosy za wcieleniem tegonieforemnego pasa ziemi do Rzeczypospolitej, a niektórzy królowie zamyślali go zamienić na prywatne dziedzictwo. Dzięki tak sprzecznym dążnościom używali możni szlachcice piltyńscy zupełnej niezawisłości, a w kraju panowała oligarchiczna anarchia. Przenosiła tamtejsza szlachta bezpośrednią opiekę Polski, która jej wcale nie była uciążliwą, nad zależność od książat kurlandzkich; tylko w chwilach groźnego niebezpieczeństwa chroniła się pod skrzydła książąt. Gdy podczas wojny szwedzkiej, Szwedzi w r. 1658 tę ziemię opanowali, Hazenpot wraz z całą szlachtą ziemi piltyńskiej za zgodzeniem się Rzeczypospolitej uznaje władzę księcia Jakóba Kettlera, aby korzystać z przyznanej mu neutralności. Ale była to tylko linia personalna, której zwolennikami byli zresztą Piltyńczycy dopóty, dopóki nie minęło niebezpieczeństwo. Czyniąc zadość życzeniom księcia Jakóba, mimo przeciwne zabiegi kleru, zezwoliła Rzeczpospolita na połączenie Piltyna z Kurlandyą na mocy tak zwanej piltyńskiej transakcyi. To połączenie trwało wszelako tylko do roku 1717, w którym to czasie Hazenpot wraz z całą ziemią piltyńską przechodzi znowu w bezpośrednie zawiadywanie Rzeczypospolitej polskiej, za wyłączeniem jedynie położonych w tej okolicy nielicznych dóbr domanialnych książęcych. Taki stan rzeczy był bardziej pożądanym dla potężnej w owym czasie szlachty piltyńskiej, gdyż tym sposobem nie miała ona w pobliżu siebie żadnego pośrednika pomiędzy sobą a królem polskim, wybierani zaś z pomiędzy jej własnego grona landraci, mający przedewszystkiem interesa szlachty na celu, uzyskali prawo zwoływania sejmików, których postanowienia tylko dla czczej formy podawano królom polskim do utwierdzenia. W r. 1796 Hazenpot i cała ziemia piltyńska jednocześnie z Kurlandyą poddaje się dobrowolnie berłu rossyjskiemu, do r. 1817 pozostaje głównem miastem obrębu piltyńskiego osobnemi zarządzanego prawami, a od r. 1817, w którym konstytucyą ziemi piltyńskiej ostatecznie zniesiono, pozostaje już tylko stolicą utworzonego wtedy powiatu hazenpockiego, najzupełniej do gubernii kurlandzkiej wcielonego. Niegdyś wszakże miał Hazenpot prawa miejskie ryskie utworzone, jak wiadomo, na wzór praw miasta Lubeki i mógł się cieszyć kwitnącym handlem dopóki statki wchodziły do ujścia rzeki Sakenhofskiej wytworzonej z połączenia się rzek Tebery i Durby, wpadającej do Baltyku o mil 4 i pół ód Hazenpotu i dopóki nie założono w tejże okolicy portowego m. Lipawy Liban, które handlowi miejscowemu inny nadało kierunek. Lecz już podczas wojny szwedzkiej w r. 1656 zasypano kamieniami rzekę Sakenhofską w okolicy zamku Szlossberku, w traktacie zaś oliwskim w r. 1660 wyraźnie postanowiono iż port hazenpocki nadał wcale już niema być używanym. Mimo to i później jeszcze zakwitał chwilowo handel Hazenpotu. Wiemy naprzykład z przytoczonej poniżej pracy Sonntaga o przeszłości tego miasta, że w latach 1794 i 95 liczba sprzedanych tam chustek bawełnianych przewyższała o 12. 000 sprzedaż tegoż towaru w pobliskiej Lipawie i Królewcu, a to z tego mianowicie powodu, iż żydzi polscy woleli nabywać towar u swych hazenpockich spółwyznawców niż gdzieindziej. . Atoli od czasu poddania się Kurlandyi pod berło rossyjskie słynny niegdyś handel Hazenpotu przyjmuje zupełnie inny kierunek który w r. 1817, przy całkowitem zniesieniu Hazenpot Hazina Hazin Hebdów Hebalówka Hbjelsk Hażow Hażlach Hazin dawnej konstytucyi ziemi piltyńskiej. jeszcze bardziej się zmienia, co na wzrost miasta tylko niekorzystnie mogło wpływać. Do tego bowiem czasu istniał w Hazenpocie dla ziemi piltyńskiej mającej 5400 kw. wiorst rozległości, liczącej 2 miasta, 113 dóbr prywatnych i 2814 wiosek włościańskich osobny trybunał mangerychtem zwany, tudzież wspomniane już wyżej kolegium landratów, stanowiące jedyną i najwyższą instancyą obrębu piltyńskiego. Obecnie zaś, odkąd utworzono powiaty grobiński, windawski i hazenpocki, ma już tylko Hazenpot swój Oberhauptmansgerycht i hauptmansgerycht, zależne od odpowiednich władz centralnych w Mitawie i dla tego mało się od innych miast powiatowych gubernii kurlandzkiej wyróżnia. W roku 1736 Hazenpot był zamieszkiwanym wyłącznie przez chrześcian. W r. 1798 liczono tu 74 domów, z których 11 należało do możnowładczej szlachty okolicznej, 43 do mieszczan niemieckich, a 20 do żydów. W r. 1866 liczono w Hazenpocie Samych domów żydowskich 152, a mieszkańców ogółem 2600, z których niemal połowę składali żydzi. W r. 1880 liczba mieszkańców dochodziła do 3000, a z nich przeszło połowę składali żydzi, wedle zamożności trudniący się wyłącznie handlem bardzo tu ułatwionym z powodu sąsiedztwa Lipawy, oddalonej ztąd zaledwie o mil 5. Po szczegóły obszerniejsze o Hazenpocie odsyłamy czytelnika do prac poniżej przytoczonych 1 K. G. Sonntag Zar Geschichte der Stadt Hasenpoth artykuł w Rigasche Stadtblaetter z r. 1825 Nr. 31. 2 J. G. Zigra, , Zur Chronik der Stadt Hasenpoth w dorpackiem czasopiśmie Das Inland Nr. 16 z roku 1836. 3 O. von Hahn Die Kreisstadt Hasenpoth, rękopis cenny w bibliotece rycerstwa inflanckiego przechowany pod numerem 236. 4 Stavenhagen Album baltischer Ansichten Theil I artykuł Hasenpoth 12 stronic in 4 liczący. 5 Schlippenbach Malerische Wanderungen durch Kurland str. 311 332. Powiat hazenpocki w Kurlandyi ma obecnie 46 3 10 mili kw. rozl. Od strony północnozachodniej przytyka do Bałtyku i ta część powiatu bardzo jest nizko położoną, a w części błotnistą. Natomiast okolica ciągnąca się od Hazenpotu do Amboten obacz wyżej art. Amboten tom I, str. 33 wynosi się o stóp 320 n. p. m. Kraniec zaś południowy powiatu od dóbr Amboten do granicy gub. kowieńskiej należy do najwyżej położonych w Kurlandyi. Tu istnieje tak zwana góra moskiewska po łotewsku, , Krywu Kałns, mająca 622 stóp wysokości. Wyniosłości południowej części powiatu złożone są przeważnie z czerwonego piaskowca i skały wapiennej formacyi dewońskiej. Te ostatnie napotykamy najczęściej wzdłuż brzegów rzeki Windawy, gdzie około dóbr Lenen wynoszą się o stóp 80 po nad koryto rzeki. Główną rz. powiatu hazenp. jest właśnie przytoczona powyżej Windawa. Oprócz niej nadmienić je szcze musimy rzekę Teberę, która po połączeniu się. ze strugą Durbą, przyjmuje nazwę rz. Sakenhofskiej aż do swego ujścia do morza, o mil 4 i pół od m. Hazenpotu, którego port niegdyś stanowiła. Jeziór znaczniejszych po wiat ten nie posiada. Lasy zajmują obecnie 24 ogólnej powierzchni powiatu i skupiają się przeważnie w południowej jogo części. Liczba mieszkańców w r. 1880 dochodziła do 56000. Według wyznania liczono tu 46000 protestantów, 7504 rzym. katol. , 698 praw. i 1800 żydów. Powiat ten dzieli się na 6 parafij Kirchspiele, a mianowicie hazenpocką, sakenhauską, neuhauzeńską, gramzdeńską, amboteńską i alszwangską. Gospodarstwo wzo rowe i po wielkiej części postępowe. Główne dobra ziemskie w powiecie stanowią obszerny klucz Katżlangen, należący do ordynacyi Manteuffów, dobra Zierau czytaj Cyran, Dserwen i Rawen Manteufflów, Amboten i Wangen Sakenów, Nigranden własność Firksów tudzież dobra rządowe Hazenpot, Neuhausen i Alszwangen. W całym tym po wiecie istnieje tylko jeden kościół rzymskokatolicki w majętności Lenen. Wchodzi w skład dekanatu kurlandzkiego, dyecezyi żmujdzkiej. Gustaw Manteuffel Hazin, węg. Gezsiny, wś w hr. użhorodzkiem Węg. , kościół paraf. gr. katol. , żyzna gleba, 588 mk. H. M. Hazina, węg. Hazsin, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , kościół katol. fil, uprawa roli, 547 mk. Hażlach, niem, Haslach, wś, pow. cieszyński, na Szlasku austr. , rozl. mr. 2142, ludn. 1192. Jest tu szkoła ludowa, szkoła prywatna, zarząd leśny dóbr arcyks. Albrechta i kościół fil parafii katol Kończyce Wielkie. Ewangelicy należą do par. Cieszyn. Hażow po niem. Hasow, wieś serbska na dolnych Łużycach, w pow. chociebuskim. W r. 1880 ludności 358. Hbjelsk, niem. Gebelzig, wieś serbska na pruskich Łużycach w pow. rozbórskim, składa się z dwóch części, górnego i dolnego H. , Ober i Nieder G. Kościół parafialny ewangelicki niegdyś katolicki z nabożeństwem serbskiem. Do parafii należą Wielka Zubernica Gross Saubernitz, Piesaczna, Borszcz Sandförstchen, Brussy Prauske, Jerchecy Jerchwitz. Szkoła elementarna. A. J. P. Hebalówka, ob. Hibalówka. Hebdów, wś i folw. , pow. miechowski, gm. Gruszów, par. Hebdów. Leży nad Wisłą, przy drodze z Koszyc do granicy austryackiej. Wś kolonialnie zabudowaną, ciągnie się przeszło półtory wiorsty, folwark zaś i kościół mieszczą się na wyniosłej górze, nad Wisłą, w ślicznem położeniu, odl. od os. Brzesko nowe o wiorst 2, a od zarządu gminnego w Gruszowie o wiorst 4. W r. 1827 było tu 38 dm. , 295 mk. ; obecnie liczy ludności 569 głów męż. 291, kob. 278, domów mur. 1, drewn. 67; osad włośc. 98, z przestrzenią gruntów mr. 482, grunta dworskie, wraz z folwarkiem Nenkanowice, zajmują mr. 835 pr. 9. Jest tu szkółka elementarna, H. był niegdyś sławnem opactwem kanoników regularnych premonstrateńskich, zwykle norbertanami zwanych. Czyjejby był fundacyi kościół i klasztor tutejszy z pewnością niewiadomo, to tylko zdaje się nie ulegać wątpliwości, że początek założenia kościoła i klasztoru sięga czasów Bolesława Kędzierzawego 1127 1173 r. , jakto już przytoczyliśmy w opisie os. Brzesko nowe. Jeden z dzwonów kościelnych w H. nosi datę 1108 r. Niemcewicz w Podróżach po ziemiach polskich odbytych między r. 1811 a 1828 Petersburg Paryż 1858 r. str. 70, krótką czyni wzmiankę o H. , który w r. 1811 był stolicą powiatu hebdowskiago, i klasztor był wtedy po większej części zajęty przez władze rządowe. W Starożytnej Polsce M. Balińskiego i T. Lipińskiego Warszawa r 1844 t. II, 168 niewiele również znajdujemy szczegółów. Najobszerniejszą wiadomość o tem miejscu, opartą na historyi zgromadzenia norbertanów, przez Antoniego Kraszewskiego w r. 1752 wydanej, podał F. M. Sobieszczański najprzód w Tygodniku Ilustrowanym Warszawa 1860 r. t. I, 179, z ryciną przedstawiającą kościół i klasztor hebdowski, a następnie w Encyklopedyi powszechnej Orgelbranda Warszawa 1862 r. t. XI, 347. Opactwo tutejsze należało do bogatszych w dawnem województwie krakowskiem, ubiegali się też o nie pierwsi dygnitarze duchowni, a niejeden znakomity mąż był tutejszym opatem. Do czasów wspomnionego Antoniego Kraszewskiego, kroniki klasztorne liczyły 38 opatów. Pomiędzy niemi byli Melchior Olszewski, sekretarz króla Zygmunta Augusta; Jordan z Zakliczyna, człowiek wielkiego rozumu i bardzo bogaty; Gotard Tyzenhauzen, co później został biskupem smoleńskim, Ludwik Stępkowski, który dla niepospolitych zdolności z opactwa postąpił na biskupstwo kamienieckie; Erazm Kretkowski, Aleksander Trzebiński, podkanclerzy koronny za Władysława IV, Tomasz Leżeński, potem biskup płocki; Michał Wilkowski, któremu niejednokrotnie godność biskupa ofiarowano, lecz on poprzestając na swojem powołaniu, zawsze za nię dziękował. Znakomity nauką, założyciel stawnej biblioteki w Warszawie Józef Jędrzej Załuski, był także opatem hebdowskim; Józef Łaszcz od r. 1748 i zaraz po nim Franciszek Borowski, Krzysztof Dobiński, sufragan łowicki, od roku 1753 do 1760. Smutnej pamięci kanclerz Młodziejowski, biskup poznański, był także od r. 1771 tutejszym opatem. Uczony i cnotliwy Karol Wyrwicz exjezuita, był od r. 1780 do 1791, ostatnim komendataryjnym opatem. Ale po nim byli jeszcze mianowani Ignacy Pokubiatto od r. 179l, Grzegorz Zacharjaszewicz, sufragan łowicki do r. 18l3. W końcu nosił podobno ten tytuł, przed dwudziestu kilku laty, do swojej śmierci ksiądz Bystrzanowski, dziekan katedralny krakowski. Gdy tak wielu mężów nauki było przełożonemi tutejszego zgromadzenia, nic więc dziwnego, że w klasztorze hebdowskim była niegdyś jedna z najbogatszych bibliotek zakonnych w Polsce, w rzadkie druki i rękopisy obfitująca. Zaglądali do niej Czacki, Ossoliński. Po spaleniu się kościoła w 1859 r. nabożeństwo odprawiało się w Brzesku Nowem, lecz po odbudowaniu stał się on na nowo parafialnym dla parafii Brzesko stare. Podług opisu z r. 1838 dobra rządowe H. , dawniej stanowiące własność funduszu ogólnoreligijnego, składały się z folwarku H. i Nękanowice z rozległością mr. 4017, nadto należały tu miasto Brzesko z klasztorem i kościołem, wsie H. , Bugaj, Nękanowice, Gruszów, Mniszów, Gunów i Wilków. Hebdzie, Chebdzie, wś w połud. stronie powiatu włoszczowskiego, gm. Moskorzew, par. Goleniowy, na północnym stoku niewielkiego wzgórza, ciągnącego się z zach. od wsi Goleniowy na płd. wsch. do wsi Słupia i Rośnica; mieszk. 147, domów 14. R. 1827 było 7 dm, , 70 mk. Ogólna rozl. 663 mr. , w tem ziemi ornej dworsk. 450 mr. , pastw. 40 mr. Ziemi ornej włośc. 170 mr. , nieużyt. 3 mr. Ziemia z obfitą przymieszką marglu, stąd urodzajna, podłoże iłowate, nieprzepuszczalne. Na gruntach wsi H. znajdują się dwie mogiły, w których leżą pogrzebane zwłoki poległych żołnierzy Kościuszki podczas walki pod pobliskiemi Szczekocinami w r. 1794. W H. znajduje się folwark dworski, należący do dóbr Moskorzew. Hebeniszki, wieś, pow. rossieński, par. pogromoncka. HebronDamnitz niem. , ob. Damnica, Dąbnica. Hebrowszczyzna, wś, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny. Liczy 6 dm. , 48 mk, , odl. 60 w. od Sejn. Hechłówka, ob. Chechłówka. Hechtwinkel niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Maldeuten. Hecza, potok górski, wytryska w Beskidzie lesistym, z pod samego głównego grzbietu, w obr. gm. Lolina, w pow. dolińskim; źródła ma na południe od szczytu granicznego, Kruhłą Młaką zwanego 1261 m. , na wys. Hecza Hechłówka Hebron Hebeniszki Hebrowszczyzna Hebdzie Hebdzie Hega Hegewasser Fuchs Hecza krajna 1200 m. Płynie na połudn. wsch. , doliną wą ską, górską, zawaloną drzewami, między dzia łem górskim Perechrestje 1199 m. a działem Hyczową 1277 m. . Wpada do pot. Mołodą zwanego, dopływu Łomnicy. Ujście 981 m. n, p. m. Spad wód bardzo gwałtowny. Zabie ra kilka strug z pod Perechrestja i Hyczowy. Długość biegu 3 kil. Br. G. Hecza krajna, znaczniejszy szczyt w Beskidzie lesistym, w dziale Beskidów szerokich, czyli wyszkowskim, nad pot. Czarną Roztoką ob. , w obr. gm. Wyszkowa, w pow. dolińskim, od Gorganu wyszkowskiego ob. 5 kil. i pół na płn. wsch. Wzniesienie 1045 m. Heczka, nazwa kilku szczytów górskich w Beskidzie lesistym; jeden z nich znajduje się w obr. gm. Wyszkowa, pow. Dolina, w dziale Beskidów szerokich czyli Wyszkowskich. Wzniesienie 1108 m. Drugi zaś wznosi się w samym grzbiecie granicznym Beskidu lesiste go, nie mniej w obrębie gm. Wyszkowa, nieo podal źródeł świoy. Wzniesienie czyni 1161 m. Ob. Hyczka. Br. G. Heczkowa góra, ob. Bystrzanka. Hecznarowice, lub Helcnarowice, wieś nad Pisarzówką, uchodzącą do Soły w pow. bial skim, należy do parafii rzym. kat. w Pisarzowicach, a urzędu poczt. w Wilamowicach. H. mają kaplicę murowaną. Więk. pos. hr. Edw. Larisch ma 210 m. n. a. roli, 3 mr. ogr. , 22 mr, past. i 73 mr. lasu; mniejsza pos. 724 mr. roli, 26 mor. łąk i ogr. , 51 mor. pastw. i 86 nar. lasu. Mac. Heczyńce, przysiołek nad rz. Uszycą, do wsi Sutkowiec, pow. latyczowski, par. Jarmolińce; należał do Grabianków, dziś Zaleskich. Hed el, Hedjel, ob. Hegyallya. Hedelsdorf niem. , ob. Haduszowce. , Hedesfeld niem. , ob. Hadusfalva. Hedille niem. , ob. Tepcz. Hedja, szczyt w paśmie gór Kostryczem zwanych, w Beskidzie lesistym, w dziale Czarnohory, w obr. gm. Żabiego, w pow. kossowskim. Wznosi się między potokami Kraśnikiem a Bystrzcem. Wzniesienie 1348 m. npm. Ob. Kostrycz. Br. G. Hedri, ob. Hendrikowce. Hedwighorst niem, , oh. Chomętowo, wś, pow. szubiński. Hedwigsfelde niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. KleinGnie. Hedwigshoehe niem. , os. , pow. ostródzki, st. p. Morwalde. Hedwigsthal niem. , osada do wsi Ostrowicka Ruta, pow. świecki, ob. Jadwigowo. Hedwinów, wś, pow. bałcki, gm. Wielki Bobryk, 360 mk. , 1239 dz. ziemi. Wieś ta należała do Lubomirskich, dziś rządowa; 315 dz. ziemi nadano Wojewódzkiemu. Hedwiżyn, wś i folw. należący do dóbr ordynacyi Zamojskich Poręby, w połud. zach. stronie pow. zamojskiego, przy gościńcu za Zwierzyńca do Biłgoraja, gm. Terespol, par. Gorecko, odl. od Zamościa w. 44, Janowa 42 i pół i Biłgoraja w. 7 3 4, zajmuje 31 osad włośc, 562 mr. ziemi, liczy mk. r. 1. 218, r. gr. 111, razem 329. Dm. dwor. ma 1. Heegewald niem. , wś, pow. elbląski, st. p. Jungfer. Heering niem. , wś, pow. szczycieński, st. p. Rheinswein. Heeringkrug niem. , karczma, pow. gdański, st. p. Wesslinken. Heeselicht niem. , wś, dobra i młyn, pow. ostródzki, st. p. Dąbrówno. Hega gaboryańska, znaczny szczyt w Beskidzie lesistym, w pasmie ciągnącym się w póła. wsch. stronie gminy Żabiego, w pow kossowskim, w kierunku z płn. na południe. Najwyższy szczyt najbardziej na południe wysunięty, zowie się Białą Kobyłą 1473 m. , dalej na północ Bubok 1462, wreszcie Hega gaboryańska 1442 m. . Z pod H g. tryszczy Pistynka, Kicia i Czarny potok, dopływy Iici, i Bereźnica, dopływ Czeremoszu czarnego. Hega wyżnia, szczyt w dziale Beskidu le sistego, zwanego Liszniowem ob. , nad Pruteciem mikuliczyńskim, między potokami Hyczką a Kopczynem, w obr. gm, Mikuliczyna, pow. nadworniański. Wzniesienie 1108 m. Ob. Hyga. Br. G. Hegedüsfalva węg. , ob. Hudczowce. Hegen, pasmo wyżyn na Spiżu, w pobliżu Schwarzenbergu. Hegewald niem. , leśnictwo, pow. szamotulski, 2 dm. , 21 mk. , ob. Ćmachowo, dom. Hegewald niem, wś, pow. elbląski, liczy włościan 2, zagrodn. 13, katol 12, ew. 96, dm. 15. Parafia Elbląg, poczta Nowodwór Tiegenhof. Odległość od Elbląga 2 i pół mili. 2. H. , wś, pow. gdański, st p. Pruszcz, Heglowka, prawdopodobnie Jeglowka, 1. wieś włośc, powiat wileński, 1 okrąg administrac. , o 16 w. od Wilna, 5 dm. , 41 mk. , z tego 6 prawosł. , 35 kat. 2. H. , zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm, , o 17 w. od Wilna, 4 dm. , 19 mk. , z tego 10 katol, 9 żydów. Hegnerówka, folw. , pow. warszawski, gm, i par. Okuniew, dawniej osada Kaleń wieczysto czynszowa, od Warszawy w. 16, od Miłosny w. 3. Rozl wynosi mr. 188, grunta orne i ogrody mr. 107, łąk mr, 47, lasu mr. 25, nieużytki i place mr. 9. Budowli murow. 1, drewn. 10. Hegwasser, także Hegewasser, tak zowią niektórzy piszący o Tatrach Spiskich, między nimi Fuchs, potok, Białą Spiską, wypływający z pod przełęczy żdziarskiej i płynący przez dolinę Kotliną do Popradu. Kolbenheyer na swo Hegnerówka Heglowka Hegewald Hegewald Hegen Heged Heiderbruch Heidersdorf jej mapie Tatr zowie go Heg viz. Ob, Słownik, t. I, str. 174, liczba 7. . Br. G. Hegyallya węg. , czyt. Hedjalja czyli wzgórza winniczne tokajskie, cały pas kraju w Górnych Węgrzech w ziemneńskiem hrab stwie Zemplin, w którym rodzą się znakomi te wina węgierskie, zwane zazwyczaj tokajskiemi. Miejscowości należące do Hegyallyi są następujące Szanto w hr. abaujskiem, Golop, Tallya, Ratka, Ond, Mad, Zombor, Tarczal, Tokaj, OlasziLiszko, Erdóbenye, Tolcsa, ErdoHorvatki w hr. abaujskiem, Zsadamy, Olaszi, Saros, NagyPatak, Satoralja, Ughehy i KisTeronya. Ciągnie się ta grupa, między Preszowem, Tokajem, Tarczą, Hernadem, Topią, Bodrogiem, z trachitowym szkie letem, 7 mil długa, średnio 490 metrów wysoka. W północnej swej połowie góry te zo wią się Sowarskiemi albo Słańskiemi i najwyż szy ich szczyt Szymonka ma 1083 metr. wys. ; na południe zowią sie H. co znaczy podnóże gór albo górami Tokajskiemi i południowy ich kraniec tworzy góra Tokaj 508 m. wys. Wzgórza przedstawiają wdzięczne kształty, bujną roślinność a południowe są na obu sto kach pokryte winnicami. Najlepszą winorośl wydaje ten grunt wulkaniczny w obrębie mię dzy miastami NagyTokay i SarosPatak Po węg. ,, hegy znaczy góra. H. M. Hegyi ob. Kopczani. Hei. ., por. Hey. Heidau niem. 1. wś, powiat nissański, par. DeutschKamitz, o 5 kil. od Nissy, ma 112 osad, 3358 mr. rozl. i kościół filialny. 2. H. , pow. olawski, ob. Psiary. 3. H. , wiele wsi na Szląsku dolnym i średnim. F. S. Heidchen niem. 1. , ob. Boruszynko, nadleśnictwo, pow. obornicki. 2. H. , folw. , 984 mr. rozl. ; pow. wyrzyski, 6 dm. , 56 mk. , 33 ew. , 23 kat. , 19 analf. Poczta w Vandsburgu o 6 kil. , gośc. o 2 kil. , st. kol. żel. Nakło Nakel o 23 kil. 3. H. , ob. Borek, leśnictwo, pow. międzychodzki, należy do wsi i dom. Rozbitek, 2 dm. , 28 mk. 4. H. , ob. Borek, pow. szamotulski, należy do dom, Wronki. 5. H. borek ob. Annoniewo, pow. szubiński. Heidchen niem. , leśnictwo i piece do wypalania wapna, pow. wałecki, parafia i poczta Tuczno Tütz, szkoła Martwia, należy do dóbr rycerskich w Tucznie; budynk. 6, dm. 2, ew. 11. Heide 1. , młyn wodny, pow. obornicki, ob. Borowiec. 2. H, czyli Kupfermühle, młyn, pow. międzyrzecki, ob. Borowy młyn, Heide niem. 1. , folw. i posiadł; z młynem papiernia, pow. suski, parafia Iława, poczta Lubawa. 2. H. , folw. , pow. świętosiekierski, st. p. Bladiau. 3. H, , albo Maulen, wś, pow. królewiecki, st. p. Królewiec. 4. H. , albo Wundlackeni, wś, tamże. 5. H. Brandenlurgen, os. leśna, pow. świętosiekierski, st. p. Ludwigsort. Heidedombrowka niem. , ob. Dąbrówka leśna, wś, pow. obornicki. HeideKoether niem. , leśnictwo, powiat welawski, st. p. Tapiawa. Heidekrug niem. 1. osada, pow. wschowski, należy do dom. Kankel, 1 dom, 10 mk. 2. H. , poj. osada, pow. czamkowski, ob. Koloski. 3. H. , karczma, pow. międzychodzki, ob. Neukrug, Heidekrug niem. 1. ob. Szyłokarczma. 2. H. , lub. Heidemühle niem. , dobra, pow. królewiecki, st. p. Królewiec. 3. H. , os. , pow. welawski, st. p. Tapiawa. 4. H. , karczma przyłączona do wsi Płochocina, pow. świecki, ob. Borowa karczma. 5. H. , os. pod Cząstkowem, pow. wejherowski, ob. Borowa karczma. Heidelauken niem. , wś, pow. pilkaleński, st. p. Schillehnen. Heidemühl niem. 1. posiadł, z młynem, pow. sztumski, ob. Borowy młyn. Dr. Kętrzyński zapewne przez pomyłkę wś Keinen jako Borowy młyn w sztumskim powiecie podał. Według innych źródeł folw. i młyn H. w pow. sztumskim, ma 211 mr. rozl. , 4 dm. , 48 mk. , 30 kat. 2. H. , mlyn wodny i tartak, pow, świecki, ob. Borowy młyn. 3. H. , posiad. z młynem przy Albrechtowie, pow. suski, poczta Susz. 4. H. , ob. Heidekrug niem. 5. H. , młyn, pow. niborski, st. p. Nibork. 6. H. , młyn, pow. ostródzki, st. p. Reichenau. Heidemühle niem. 1. ob. Borowy młyn, młyn, pow. międzychodzki, folw. 450 mr. rozl. ; 2 dm. , 26 mk. , 17 ew. , 9 kat. , 8 analf. Poczta i gośc. w Sierakowie Zirke o 5 kil, st. kol. żel. Wronki o 28 kil. 2. H. , ob. Borowy młyn, młyn. pow. międzyrzecki, należy do gm. i wsi Żołowina Solben; 4 dm. , 66 mk. 3 H. , czyli Kinzelmuhle ob. Borowy młyn, młyn, pow. międzyrzecki, należy do dom. Gorońsk Grunzig, 4 dm. , 55 mk. 4. H. , ob. Borowiec, młyn, po wiat obornicki, należy do dom. Potrzanowa. Heiden niem. , po łot. Wirkesmujża, dobra, pow; mitawski w Kurlandyi, par. Doblena. Heidenau niem. , kol. , pow. nissański, o milę od Nissy, utworzona 1826 r. , ma 35 osad, 72 mr. gruntu, kilka stawów. Heidenberg niem. , dobra, leśnictwo i szkoła, pow. labiewski, st. p. Laukischken. Heidendorf niem. , wś, pow. labiewski, st. p. Nemonien. Heidenhof niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Ś. Siekierka. Heiderbruch niem. . ob. Bakendorf. Heidersdorf niem. 1. wś i dobra, pow. niemodliński, par. Niemodlin, nad rz. Steinau, o pół mili na płn. wschód od Niemodlina. Dobra należą do klucza Schedlau, mają 1931 mr. rozl. , słyną z wyrobu serów. Wś ma 62 osad, Heidekrug Heidau Heidchen Heidem Hegyallya Heidelauken Hei Hegyi Hegyallya Heidedombrowka Heide Heidenau Heidenberg Heidendorf Heidenhof Heinrichshoefen młyn wodny, szkolę i 3820 mr. rozl. w miejscowościach zwanych GrossH. , KleinH. i kol. Kieferkretscham przy drodze opolskoniemodlińskiej. 2. II. , wś, pow. nissański, na lewym brz. rz. Nissy, tuż pod m. Nissą, przy drodze do Ziębic, w części pod fortyfikacye zajęta. Heidevorwerk niem. 1. ob. Nowina, fol. , pow. babimoski, należy do domin. Chobienice Köbnitz. 2. H. , pow. międzyrzecki, ob. Potrzebowo. HeideWaldburg niem. , wś, pow. królewiecki, st. p. Brandenburg. Heidewiese niem. , ob. Hejdowizna, Heidhaus niem. . folw. do Klaudynowa, pow. wałecki, parafia i poczta Wałcz, szkoła Klaudynowo, budynk. 5, dm. 1, ew. 11. Heidlaucken niem. , wś, pow. labiewski, st. p. Nemomen. Heiligelinde niem. , ob. Święta Lipka. HeligenAa niem. , ob. Święta. Heiligenbeil niem. , ob. Świeta Siekierka, Heiligenbrunn niem. , uroczo położona miejscowość przy Gdańsku, ob. Studzienka. Heiligenfelde niem. , wieś, pow. licbarski, st. p Licbark. Heiligenhof niem. , dobra, pow. świętosiekierski, st. p. Zinten. Heiligenkreutz niem. , dobra i kościół, pow. fyszhuski, ze stacyą pocztową; 160 mk. Heiligenstein niem. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. Heiligenthal niem. , wieś, pow. licbarski, ze stacyą pocztową; 590 mk. Heiligenwalde niem. 1, , wieś i domena, pow. holądzki, st. p. AltDollstaedt. 2. H. , trzy osady i wieś, pow. królewiecki, st. poczt. Waldau. Helligenwaldstaedt niem. , os. , pow. królewiecki, st. p. Waldau. Heilsberg niem. , 1. folw. , pow. ragnecki, st. p. Ragneta. 2. H, ob. Licbark Heimannshof niem. , os. , pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn. Heimbruun niem. , rycer. dobra, powiat chełmiński, roku 1866 tak przezwany, ob. Mgoszcz. Heimtal, ob. Drycany, Heine niem. , kol. , pow. wielkostrzelecki, ob. Kolejka, Heinen niem. , dobra i osada do Nowej wsi. pow. sztumski, na bitym trakcie kwidzyńskosztumskim, 3 4 mili od Sztumu. Budynk. liczy 17, dm. 13, katol. 102, ew. 6. Parafia Postolin, szkoła Sztumska wieś, poczta i stacya koki żel Sztum. Dr. Kętrzyński zapewne przez pomyłkę wieś H. podaje jako Borowy młyn, który ma nazwę niem. Heidemühl Heinersdorf niem. 1. , wieś, pow. nissański, nad granicą austryacką, ma kościół, od roku 1780 parafialny, 86 osad, 2810 mr. rozl 2. H. , wiele wsi na Szląsku średnim i dolnym. Jedna z nich jest st. dr. żel z Poznania do Rothenberga nad Odrą, o 97 kil od Poznania. Heinleben, niem. , wieś, pow. gostyński, gm. Lucień, par. Gostynia, dm. 12, mieszk. 127 ziemi lekkiej żytniej m. 252, łąk m. 60. Jest tu szkoła elementarna. W 1827 r. było 16 dm. , 142 mk. W. W. Heinrichau niem. , wieś i rycer. dobra, pow. suski, ob. Jędrychowo. Heinrichau niem. 1. , kol, pow. niemodliński, o 5 kil na wschód od Fyrlądu, ma 13 osad, 45 mr. rozl 2. H. , ob. Henryków. Heinrichsau niem. , ob. Murzynowo lesne, wś, pow. średzki. Heinrichsburg niem. , dobra, pow. człuchowski, obszaru mr. 889, budyn. 5, dom. 2, ew. 9. Parafia, szkoła, poczta Czarne Hammerstein. Heinrichsdorf niem. , kol niemiecka w pow. Kamionka Strumiłowa, ma szkołę i filiał par. ewang. Józefów od r. 1843. Heinrichsdorf niem. 1. , wieś kościelna, pow. świecki przezwana tak r. 1874, ob. Przysiersk. 2. H. , wieś, pow. niborski, ze stacyą pocztową, ma 998 mk. 3. H. , ob. Gębiny, 4. H, ob. Endrigkehmen. 5. H. , wś, pow. frydlądzki, st. p. Frydląd. 6. H, wieś, pow. reszelski, st. p. Bischdorf. 7. H. , wieś, pow, braniewski, st. p. Gr. Rautenbarg. 8. H, wś, pow. moraski, st. p. Zalewo. 9. H. , wś, pow. nizinny, st. p. GrossFriedrichsdorf. Heinrichsdorf niem L, kol i folw. dóbr Wronin, pow. kozielski w par. Grzędzin. 2. H. , wś, pow. wielkostrzelecki, par. Stubendorf, założona 1324 T. , ma 18 osad, 180 mr. rod. Należała niegdyś do probostwa Stubendorf. Heinrichsfeld niem. , dobra, niegdyś folw. dóbr Ligota wołczyńska, pow. kluczborski, ma 320 mr. rozl. Heinrichsfelde niem. , ob. Potarze, kolon. , pow. poznański. 2. H, ob. Czajcze, wś, pow. wyrzyski. Heinrichsfelde niem. , pow. opolski, ob. Grabie, Heinrichsfelde niem. 1. , wś nowo w roku 1817 założona, pow. grudziąski, ob. Strzelce. 2. H. , dobra, pow. nizinny, st. p. Palleiten. 3. H. , dobra, pow. piłkalski, st. p. Kussen. Heinrichsfreude niem. , pow. pszczyński, ob. Lędzin. Heinrichshoefchen niem. 1. , dobra, powiat ządzborski, st. p. Sorkwity. 2. H. , os. pod Iławą pruską. Heinrichshoefen niem 1. , dobra, pow. rastemborski, st p. Rastembork. 2. H. , os, leśna. pow. rastemborski, st. p. Reszel Heinrichshoehe niem. , folw. dóbr Wydów w pow. toszeckogliwickim. Heide Heidhaus Heidlaucken Heiligelinde Heiligenbeil Heiligenbrunn Heiligenfelde Heiligenhof Heiligenkreutz Heiligenstein Heiligenthal Heiligenwalde Heilsberg Heimannshof Heimbruun Heimtal Heine Heinen Heinersdorf Heinleben Heinrichau Heinrichsau Heinrichsburg Heinrichsdorf Heinrichsfeld Heinrichsfelde Heinrichsfelde Heinrichsfreude Heinrichshoefchen Heinrichshoehe Heidevorwerk Heinrlchsliof Heinrichshof niem. 1. , folw. dóbr rycer. Pietrzykowy, pow. człuchowski, obszaru mr. 111, bud. 2, dom 1, katol. 1, ew. 10. Parafia i poczta Koczała Flötenstein, szkoła Pietrzykowy. 2. H. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Alberga. 3. H. , dobra, pow. holądzki, st. poczt. AltDollstädt. 4. H. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Friedenberg. 5. H. , os. pod Gąbinem. 6. H. , os. pod Ś. Siekierką. 7. H. , dobra, pow. welawski, st. p. Tapiawa. Heinrlchsliof niem. 1. , pow, pszczyński, ob. Krier. 2. H. , folw. dóbr Niewodnik, pow. niemodliński, Heinrichslust niem. , folw. dóbr Schoen feld, pow. kluczborski. Heinrichsmühle niem. , ob. Gorzeński młyn, młyn, pow. międzychodzki, należy do domin. Gorzyń, 1 dom, 18 mk. Heinrichssorge niem. , folw. , pow. ządzborski, st. p. Nakomiady. Heinrichsthal niem. 1. , folw. do wsi Harmale, pow. wałecki, parafia Nakielno, szkoła Harmale, poczta Ruszona Ruschendorf; bud. 3, dom. i, ew. 21. 2. H. , wybud. do Chojnic. pow. chojnicki. R. 1869 liczyło budyn. 7, domy 2, katol. 6, ew. 14. Parafia, szkoła i poczta Chojnice. 3. H. , folw. , pow. tylżycki, st. p. Pictupoehnen. Heinrichswaldau niem. , folwark dóbr Schmurdt, pow. kluczborski. Heinrichswalde niem. , folw. , 634 mórg rozl. , pow. międzyrzecki, należy do gm. i dom. Zielomyśl, 3 dm. , 45 mk. Poczta w Pszczewie Betsche o 5 kil. , gośc. na miejscu, st. kolei żel. Zbąszyń Bentschen o 33 kil. M. St. Heinrichswalde 1. , ob. Jędrzychowo, pow. żuławski. 2. H. , 2 wsie obok siebie położone, pow. człuchowski, na bitym trakcie człuchowsko landeckim, 2 mile od Człuchowa, nad małem jeziorem. 1 rycer. dobra w kilku podziałach, obszaru liczą mr. 1767, budynk. 199, dom. 67, katol. 178, ew. 403. Kościół parafialny i szkoła w miejscu, poczta Peterswalde. 2 H. , włośc. wieś, obszaru mr. 7512, budynk. 17, dom. 8, katol. 20, ew. 77. Parafia, szkoła, poczta, jak wyżej. Z r. 1366 jest dokument, w którym Henryk Taba, komtur człuchowski, potwierdza przywilej dany tej wsi dawniej już przez poprzedników Rudolfa Haken i Jana von Barkenfeld komturów człuchowskich. O kościele pisze dyecez. szematyzm Parafia H. liczy dusz 479; kościół tytułu św. Bartłomieja, patronatu rządowego, r. 1741 nowo budowany, nie wiadomo kiedy fundowany. Przy nim filia w Peterswalde. Szkoła jedna w H. , dzieci kat. 37, jest prywatna. Wsie parafialne niemieckie i po największej części ewangelickie. Por. Dąbrowo, Grom, Pasym. 3. H. . dobra, pow. węgoborski, st. p. Banie. 4. H. , folw. , pow. iławski, st. p. Pn Iława. Heinriettenfeld niem. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. Heinriettenhof niem. 1. , folw. , pow. suski, st. p. Kisielice. 2. H. , dobra i folw. , pow. iławski, st. p. Pr. Iława. 3. H. , wś i folw. , pow. rastemborski, st. p. Korschen. Heinriettenthal niem. , os. leśna, pow. człuchowski, st. p. Peterswalde. Heinrikau niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Mehlsack. Heinzendorf niem. 1. , wieś, pow. nissański, par. Paczków, ma 43 osad, 2017 mr. rozl, , kaplicę z r. 1774, krzyż kamienny przy drodze z datą 1254 r. 2. H. , wiele wsi na Szląsku dolnym i średnim. Heinzendorf, ob. Jasienica i Hyńczyce. Heistern niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Mehlsack. Heisternest niem. , osada rybacka na półwyspie Hela. pow. wejherowski, ob. Jastarnia. Heitzgrube niem. , ob. Radoszów, Hejbiny, wieś szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 22 w. od Trok, na wsch. brz. jez. Onikszty, 11 dom. , 162 mk. katol. 1866. Hejbowicze, wś rząd. , nad rzeczką Komajką, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 25 w. od Święcian, 11 dm. , 122 mk. katol. 1866. Hejbowszczyzna, wś włośc, nad jez. Borsuk, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 50 i pół w. od Święcian, 1 dom, 5 mk. prawosł. 1866. Hejbudy, z niem. Heubuden, wieś w malborskich żuławach, pow. malborski, za. Krzyżaków był to folwark, głównie przeznaczony na zapasy siana, które tu z całej okolicy zwozili, około połowy XV wieku ciągnął się las mię dzy Kozieliczkami i wsią Hej budy, sięgał aż do Szadwałdu po prawym brz. Nogaty. Obecnie H. składa się z 8 osad, obejmuje posiadłości 35, włók 137, kat. 179, ew. 75, menon. 176, bapt. 1, dom. 45. Parafia i poczta Malbork, szkoła w miejscu. Odległość od Malborka 1 mila. Hejdany, ob. Ligota Polska, pow. oleśnicki. Hejdekówka, wś, pow. czerykowski. Było dziedzictwo Gaudentego Hołyńskiego, powiatowego marszałka szlachty, Kościół katol. filialny parafii kościukowickiej. A. K. Ł. Hejdowizna, niem. Heidewiese, kol. w pow. bytomskim, niedaleko Brzezinki, 21 mr. rozl. Hejduki, Hajduki. Tak często jeszcze zowią Królewską Hutę, Por. Hajduk, Hejnrykowo, ob. Jędrychowo. Hejsycha, duża wieś, pow. taraszczański, nad bezimienną rzeczką, o 5 wiorst odległa od Stawiszcz, mieszk. 1323 wyznania prawosławnego; cerkiew parafialna i szkółka, ziemi 2116 dzies. wybornego czarnoziemu, położenie jak wioski tak pól należących do niej górzyste, ponieważ tu właśnie przypada najwyższy punkt wyniosłości oddzielającej wody Rosi i Słowni Geograficzny Zeszyt XXV, Tom III Heinrichshof Hejbiny Hejbowicze Heinzendorf Hejbowszczyzna Hejbudy Hejdany Hejdekówka Hejduki Heinrikau Heinrichslust Heinrichssorge Heinrichsthal Heinrichswaldau Heinrichswalde Heinriettenfeld Heinriettenhof Hejnrykowo Hejsycha Heistern Heisternest Heitzgrube jej dopływów wpadających do Dniestru, od wód Tykicza wpadającego do Siniuchy i dalej do Bohu, należała dawniej do stawiskich dóbr hr. Władysława Branickiego, dziś kupiona przez rząd wraz z całym krasiłowskim kluqzem należy do udiełów dóbr lennych. Hejtus al. Haytus, wybudow, do Sianowskiej huty, pow. kartuski, w okolicy lesistej i piaszczystej, niedaleko traktu bitego lezeeńskopomieczyńskiego wejherowskiego, przedtem posiadłość starostwa mirachowskiego, na własność wydana r. 1820. Parafia Sianowo, szkoła Pomieczyno, poczta Kartuzy, dokąd odległość 1 1 4 mili. Hel al. Hela, małe miasteczko na ostatnim krańcu wąskiego półwyspu Helu wzniesione, pow. wejherowski, należy do miasta Gdańska, dokąd odległość prosto wodą 5 mil, naokoło lądem 14 mil. Ludności liczy 400, dom. mieszkalnych 80. W miejscu jest kościół luterski parafialny o niskiej wieży dla katolików parafia Jastarnia, szkoła luterska i poczta. Zaraz za miastem, już prawie w morzu, znajduje się wysoka i okazała latarnia morska, r. 1825 na mocnej granitowej podstawie wzniesiona, ma ognisko do rozpoznania obracające się; z góry przepyszny widok na kraj i morze. Ludność tutejsza oddawna używa mowy niemiec, wyznania luterskiego katolików jest tylko 4. Trudnią się prawie bez wyjątku rybołówstwem, z którego dochody stanowią jedyne bogactwo i utrzymanie; żywią się niemal tylko rybami, używają w nadmiarze alkoholu. Pomimo to lud ogółem czerstwy i zdrowy, mało jednak wykształcony, biegły w sztuce żeglarskiej. Prawie każdy młodzieniec bywa wprzód majtkiem na jakim okręcie kupieckim i szerokie zwiedził kraje, nim się tu jako rybak i stały mieszkaniec osiedlił. Jedna jedyna ulica dość szeroka tworzy całe miasto. W pośrodku niej niby port suchy pełno palów powbijanych, na których porozwieszane sieci rybackie się suszą. Domy niskie, małe, ale schludne, szczytem ku ulicy zwrócone, z małemi swojemi okienkami do okrętów podobne; po większej też części są z resztek rozbitych tu okrętów pozestawiane nieraz w tych drzwiach ociężałych rozpoznasz ster stary okrętowy; tam ów chlewik to kosz masztowy, w którym majtkowie w górę się podnosili. Mówią, że tutejsza chata może i 100, 000 tal. kosztowała dawniejszych panów. Na czele miasta stoją wójt Stadtvogt i burmistrz z wybranymi kilkunastu ławnikami czyli radnymi miasta; fata morgana dosyć często ukazuje się nadbrzeżnym mieszkańcom w różnych postaciach. Co się tyczy przeszłości, H. istniała jako rybacka osada od niepamiętnych czasów. R. 1378 mistrz w. krzyżacki Winryk von Kniprode wyniósł ją do I rzędu miast i nadał nowe prawo lubeckie. Na czele stał wójt z burmistrzem i radą; pierwszy miał dozór nad wybrzeżem, drugi zarządzał miastem. Około r. 1400 wydany został nowy wilkierz dla miasta i okolicy. Roku 1449 mieszczanie proszą o pomoc gdańszczan przeciwko kilku z szlachty pomorskiej, którzy im grozili napaścią z przyczyny, że przyjęli u siebie poddanych z dóbr szlacheckich. Około połowy XV wieku zaczęto zakładać nowe miasto na innem dogodniejszem miejscu, nieco na wschód, gdzie teraz stoi. Prawdopodobnie przesiedlenie to połączone, jak się zdaje, z wylewem morza, jak i pamięć lepszych minionych czasów, dało powód późniejszym pokoleniom do różnych baśni ludowych. I tak dziś jeszcze pokazują miejsce w morzu, gdzie stało dawniej bogate ich miasto. Utrzymywało ono handel z najodleglejszemi narodami z Indyj, Arabii, Afryki złota, pereł, kosztowności przeróżnych było tu podostatkiem, srebro sobie za nic mieli. Ale potem popadli w miękkość i zepsucie, za co ich Pan Bóg skarał. Bo nagle w nocy, to było z pierwszego święta Zielonych świątek na drugie, morze się nadzwyczaj wzburzyło i całe miasto wraz z mieszkańcami i wszelkiemi skarbami w głębiach swoich pogrążyło. W Zielone świątki dnia pierwszego zwykle można to miasto widzieć i podziwiać pałace piękne, domy, strojnych panów, jak chodzą po ulicach i panny zalotne. Rybakom jednak niewolno się tam zbliżyć. Nieraz zdarzało się, że rybak ciekawy nurkiem się puścił na głębinę, ale już więcej stamtąd nie wypłynął. Także i dzwonienie po kościołach tego dnia słychać. Wreszcie pod wieczór śród wichru i burzy cały ten obraz niknie. R. 1453 król Kazimierz oddał Hel gdańszczanom wzamian za część półwyspu Mierzei, którą otrzymał Elbląg. Odtąd magistrat gdański obierał tu 12stu radnych z wójtem; radni składali im przysięgę i potem burmistrza sami sobie wybierali; wójt powinien był złożyć przysięgę, jako sprawiedliwie sądzić będzie podług prawa luterskiego. R. 1454 otrzymali mieszczanie rozkaz wojewody, dostawienia żołnierzy zbrojnych do Malborka, ale odpisali, prosząc, żeby ich w tem oszczędzić, bo zaledwie 3 pancerze mają, a nadto dzień i noc czuwać muszą, żeby ich piraci nie napadli; potrzebują też swoich ludzi do łowienia. R. 1458 d. 15 czerwca Arndt Zarnecke z Helu zadał niejaką szkodę na morzu kamieńskim okrętom. Za to kamieńczanie każdego z Helu Jako nie przyjaciela chwytali. Dopiero gdańszczanie załatwili spór i Hel obronili. R. 1459 d. 27 marca helanie posłali z prośbą do gdańszczan, ażeby ich na zjeździe malborskim zastąpić zechcieli. Czasu wojny 13letniej z krzyżakami miasto bardzo ucierpiało; cała ludność musiała wtedy bronić brzegów nietylko naprzeciw krzyżakom, ale i sprzymierzonym z nimi duń Hel Hejtus Hel Hela czykom, liwończykom itd. ; ryb podówczas prawie wcale nie łowili, dlaczego do wielkiego upadku i ubóstwa doszli. R. 1482 wyraźnie rozróżniają Stary i Nowy Hel; przy kościele w Nowym H. obsadzony jest proboszcz, w Starym pozostał tylko wikary, z czego wynika, że Nowy H. był już wtedy znaczniejszy. R. 1501 wojew. pomorski Mikołaj Wolkow rozkazuje miastu dostawić żołnierzy zbrojnych na wojnę, ale oni tylko skargę zanieśli do gdańszczan. Około tegoż czasu także i przeciwko gdańszczanom bardzo się użalają, że im dowozu zboża, piwa itd. wzbraniali, przez co nawet głód powstał w mieście. Około r. 1526 przyjęli zniemczeni już wtedy zapewne helanie reformacyą Lutra nowoobranego pastora swego Henryka sami zobowiązali, żeby im słowo boże po lutersku, tak jak w Gdańsku, opowiadał. R. 1572w Wielkanoc był wielki pożar, przez co część miasta, także i kościół zgorzały. Roku 1577 Ernest Wejher przybył z oddziałem wojska i zmusił miasto do złożenia przysięgi królowi Batoremu. Następnie w czasie szwedzkich wojen przysłali tu gdańszczanie broni i amunicyi, żeby miasto utrzymać. R. 1626 admirał szwedzki Karol Carlsson stanął tu i żądał hołdu dla króla swego Gustawa Adolfa; na zapytanie rady tutejszej, co czynić, odpowiedzieli gdańszczanie, żeby w razie konieczności zabrali, coby się dało i schronili się do Gdańska. Odtąd miasto H. coraz bardziej jeszcze upadało. Także i w religijnym względzie był wielki upadek. O kościołach w Helu. 1 Kościół N. M. Panny w pierwotnym czyli Starym Helu, istniał od najdawniejszych czasów. Przez długi czas był kościoł N. M. P. parafialnym i bardzo słynął u ludu z powodu cudownego obrazu M. Najśw. , który się w nim znajdował. Wieść ludowa głosi, że kiedy odległemi czasy M. Boska w Swarzewie się objawiła ponieważ tam jeszcze kościoła nie było, tu obraz przeniesiono. Dla wielkich łask, jakie się tu działy, zbudowali potem rybacy z Heli kościół w Swarzewie, który początkowo uważany był jakoby własność i filia miasta Helu. R. 1487 piszą helanie do gdańszczan, aby ich obronili, bo pucki starosta chce im kościół swarzewski zabrać i innym proboszczem obsadzić. Odkąd w drugiej połowie XV wieku zaczęto Nowy Hel na innem miejscu budować, kościół ten zamieniony został na filialny. W czasie reformacyi istniał jeszcze, bo wieść głosi, że luteranie obraz cudowny z niego wyrzucili, który do Swarzewa napowrót jest wzięty i dodziśdnia we wielkiej czci chowany u wiernych. Później sponiewierany i opuszczony kościół coraz bardziej upadał, tylko mury mocne długo sie zachowały. R. 1702 wizytacya Szembeka pisze o nim, że stał na otwartem polu zupełnie opuszczony; murowane ściany i filary w części tylko były rozwalone. Także i Dr. Praetorius r. 1705 oglądał mury prawie w całości. Obecnie nie ma znaku. 2 Kościół św. Piotra i Pawła w Nowym Helu, nowozałożony w XV wieku, kiedy tu miasto teraźniejsze przeniesiono. Pierwszy przy nim proboszcz zachodzi roku 1482. Ponieważ prawo patronatu otrzymali za króla Kazimierza gdańszczanie, bardzo wcześnie dostał się ten kościół w posiadanie innowierców. Już w r. 1526 ustanowiony był przy nim pierwszy pastor luterski Henryk, Gorliwy biskup Rozrażewski mocno się o kościół upominał, gdy w tem t. 1572 cały zgorzał wraz z częścią miasta. Władza kościelna dopominała się, żeby przynajmniej pozostałe materyały oddano katolikom, ale luteranie wszystko zabrali i na innem miejscu nowy kościół sobie pobudowali. Jako osobliwość przyrodnicza znajduje się kość rybia, wielka i podobna do miecza Schwertfisch. Bardzo niepokaźne, starożytne figury kamienne oddano ztąd do muzeum w Gdańsku. 3 Kaplica św. Anny także istniała w Nowym dzisiejszym Heln, fundowana r. 1494. Istniał też szpital Bożego Ciała w Nowej H. , wspominany r. 1480. Ob. Dr. Prutz, Gesch. des Kreises Neustadt; Brandstätter, Land und Leute des Landkreises Danzig; Fankidejski, Utracone kościoły i kaplice w dyecezyi chełmińskiej; tegoż Obrazy i Tniejsca cudowne w dyecezyi chełmińskiej. Hela, podobno w szerokiej Polsce jedyny półwysep z ludnością polską, w Prusach zachodnich, pow. wejherowskim. Ciągnie się wąskim pasem od Wielkiej wsi na lądzie począwszy aż do miasteczka Hel. Długi jest przeszło 3 mile, szeroki po największej części kroków 1000 do 1200, na ostatnim końcu przy Helu dochodzi ćwierć mili. Z północnej strony Baltykiem otoczony, z południa oblany Pucką zatoką Putziger Wiek, która jest częścią wielkiej zatoki gdańskiej Danzgier Bucht. Zwierzchnia warstwa całej tej przestrzeni jest prawie bez wyjątku piaszczysta, w ogóle równa, nad poziom morza tylko o 4 do 5 stóp wyniesiona. Tu i owdzie rozściełają się większe lub mniejsze trawą zieloną porosłe łączki. Pod piaskiem 3 do 5 stóp zwykle się natrafiają pokłady torfu, który mieszkańcy pilnie na opał wydobywają. Zadziwia, że na tak wąskiej morzem otoczonej przestrzeni woda zdrowa do picia na każdem niemal miejscu 4 do 5 stóp głębokości się znajduje. Ze strony wielkiego morza ciągną się od wichrów przed wieki usypane wzgórza piaszczyste, które ten półwysep przed zalewem ochraniają. Są to tz. z cudzoziemska dyny niem. Dünen, 20 do 40 stóp wysokie, koło Helu nawet do 100 stóp dochodzące. miejscami zaś slabsze i niższe. Dawniej, kiedy nikt jeszcze o te dobroczynne usypy nie dbał, łatwo zdarzało się, że wiatr Hel tu i owdzie suchy i ulotny piasek pozdmuchiwał, a wzburzone i podniesione morze wyspę zalało. R. 1818 zliczonOj że woda nie mniej jak na 27 miejscach się przelewała; a r. 1824 naliczono miejsc aż do 124. Nowszemi czasy zaczęto jednak i te usypy pielęgnować. Z wielką ze strony rządu starannością obsiewają je teraz pewnym rodzajem owsa, barszczem tu zwanego, clymus arenarius, który w piasku mocne korzenie puszcza. Przez to nietylko że stary piasek nie ulatnia się, ale i świeży coraz bardziej zatrzymuje. Zresztą wzgórza te na wielu miejscach tem są silniejsze, że wielu nieraz rzędami obok siebie się ciągną. O samym półwyspie nie trzeba myśleć, jakoby był pusty i nagi. Całość od wzgórz nadmorskich aż do zatoki i od Wielkiej wsi aż do Helu jest pięknym zagajem porosła. Najczęściej się napotyka sosnę zwyczajną, ale i brzozy, różne krzewy, olszyny, wicie, jarzębiny, ba nawet dęby często się natrafiają. Po za Jastarnią aż do Helu ciągnie się nawet bór stary, do budynków przydatny. Rząd około tych zagajów jak największą ma dbałość, ani drobnych i suchych gałązek zbierać nie pozwala, żeby się, grunt piaszczysty zakrywał i użyzniał. Choć tak piaszczysty i leśny, jest ten półwysep zaludniony stosunkowo dość gęsto. Obejmuje bowiem 4 osady wiejskie i jedno miasteczko. Osady nazywają się, począwszy od lądu poza Wielką wsią Cejnowa czyli Chałupy, dusz 241, Kusfeld 332, Jastarnia pucka 356 i zaraz za nią. Jastarnia gdańska czyli Bór 312 dusz; m. Hel 372 dusz. Pod względem językowym i wyznaniowym zachodzi różnica. Mieszkańcy m. Hela, jako od gdańszczan dawniej zależący, są zniemczeni i zlucrzeni. Zato wszystkie inne osady, w starostwie puckiem kiedyś leżące, są szczero polskie i katolickie, a to tak dalece, że nigdzie ani jednego niemca ani żyda niema. Parafie istnieją 2 katolicka w Jastarni i luterska w Helu. Z zatrudnienia są wszyscy mieszkańcy rybakami, i to w jak najściślejszem tego słowa znaczeniu. Jedyny tylko ksiądz i nauczyciel nie są rybacy. Nie masz pomiędzy nimi żadnego, któryby się czem innem trudnił. Nawet rzemieślnika zwykle najpotrzebniejszego, jak szewca, krawca, kowala, nigdzie nie znajdzie. Wszelkie w tym względzie potrzeby, buty, chleb, odzież itd. , kupują w miastach na lądzie, zazwyczaj w Pucku lub w Gdańsku. Także pługa żadnego nie ma. Pod żyto jare albo ziemniaki piasek sobie rydlem uprawiają. Wóz bodaj tylko jeden jest na całym półwyspie u proboszcza w Jastarni, o drewnianych osiach i bosych kołach, na którym zaprzężonym w woły odwiedza ksiądz chorych. Wołki tutejsze dość żwawo chodzą, ponieważ nię są, jak gdzieindziej, przy roli spracowano, Z innych zwierząt domowych hodują prawie tylko krowy, nieco owiec i gesi, kóz zgoła nie znają. Chaty mają z drzewa po największej części w zrąb stawiane, nowe już teraz z cegły budują, którą z niemałym mozołem z lądu na czółnach sobie sprowadzają. Do stajen i chlewów używają często starych czółen płaskich i otwartych, które na połowę rozrzynają, pospołu łączą i mają chlewik gotowy. W domach panuje czystość i ochędóstwo. Prawie wszędzie jest drewniana podłoga położona. Ściany całe obrazami poobwieszane. Obok przestronej głównej izby mieści się pomniejszy alkierz, W sieni komin osobny czyli piekarnik urządzony, w którym ryby tyle potrzebne wędzą i suszą. Ludność rybacka jest postawy wogóle rosłej, zdrowia czerstwego, włosów jasnych. Mężczyźni mają przy łowieniu długie aż po pas baty, kaftan obcisły, od świąt biorą surduty. Niewiasty na głowach czepce o zastrzępionyoh brzegach, tak jak noszą kaszubki; suknie ich najulubieńsze modre. Dziewczęta nadzwyczaj prędko wyrastają, llstoletnie równają się innym 16stoletnim. Chłopców rodzi się więcej niż dziewcząt, ale potem na okrętach i przy łowieniu niemało ich ginie. Pożywienie rybaków prawie tylko postne, codzień mają ryby na stole; mięsa używają chyba w święto, niedzielę. Wódki począwszy od misyi, którą tu oo. jezuici przed kilkadziesiąt laty odprawili, zgoła nie znają zato luterscy rybacy w Hela nadmiarem jej używają. O łowieniu ryb, najważniejszem i jedynem prawie zatrudnieniu mieszkańców, tak pisze naoczny świadek ob. Pielgrzym pelpliński, rok 1874, str. 92 Codziennie, kiedy wieczorem wychodziłem na przechadzkę, ciągnęli rybacy do morza, po trzech wsiadywali w łódkę i dalej na wodę. Czemu tak późno w noc wyjeżdżają pytałem się. Jadą na bańki i stornie, odpowiedzieli, a może uda się i skarpi złowić. Ale co to są bańki, stornie, skarpie Oto widzisz, odrzekł ksiądz proboszcz, nie umiesz ryb po polsku uazwać. Nie dziwuję się tobie, bo i niejeden uczony nasz nie wie iż niemieckie Flundern nazywają się albo bańki, kiedy są małe, lub Stornie, gdy są większe; ryby skarpie nazywają niemcy Steinbutte, a i niejeden polak już je tak nazwał. I zaczął mi dalej opowiadać, jak rybacy, wyjeżdżając teraz po trzech w łódce na noc na morze, pracują przez całą noc aż nazajutrz do obiadu, sieci zapuszczając i wyciągając z głębiny morskiej. A przybywszy do lądu, zaraz odsyłają połów do Gdańska, bo tylko świeże stornie są pokupne. Przespawszy się tedy po obiedzie cokolwiek, rybacy muszą jeszcze przed wieczorem swe sieci naprawić, bo na wieczór ta sama czeka ich praca. Oczywiście, kiedy morze burzliwe, na połów nie wychodzą. A trzeba wiedzieć, że każda ryba ma swój czas do łowienia. I tak stornie łowią przez 3 miesiące czerwiec, lipiec i sierpień. Poozem we wrześniu i październiku następuje połów na śledzie, węgorze, brejtlinki, który już tak trudny nie jest, bo sieci na wieczór w morzu tylko zostawiają i nazajutrz rano wyjmują. Najintratniejszy jest atoli połów na łososie, odbywający się na wiosnę w marcu, kwietniu i maju wtedy cała wieś wychodzi, nawet kobiety i dzieci, na brzeg morza, aby dopomagać przy wyciąganiu do brzegu sieci, poprzednio daleko w morze zapuszczonych. Wielka radość, kiedy połów się uda, bo od połowu łososi zależy zamożność lub ubóstwo rybaków. Zimą co robią rybacy pytacie się może. Oto niewiasty i dzieci sieci wiążą, a mężczyzni się zatrudniają połowem na psy morskie lub świnie morskie lub łowieniem w sieci kaczek morskich. Z tłuszczu pierwszych tran wytapiają; ich wątroba jest delikatesą, a kaczki dobrze podobno smakować mają. Najciekawszy jest porządek, jakim się rybacy wyspy podzielili dla połowu. Wszyscy mieszkańcy bowiem pojedyńczych wiosek podzielili się na pewną liczbę tz. matszoperyi czyli związków rybackich, z których każdy ma pewne miejsce w morzu do połowu łososi i węgorzy. śledzie i stornie wolno łowić, gdzie się komu podoba. Na czele matszoperyi stoi tz. szyper, a około niego inni rybacy maszopi na cały fok się zgromadzają maszopują się, nietylko mężczyźni, ale i kobiety i dzieci. Przy podziale zaś ryb czyli zarobku taki jest porządek, że każy mężczyzna żonaty dostaje jednę całą część, wdowa po dawniejszym maszopie połowę tego, kobiety i dorosłe dzieci czwartą część tego co żonaty maszop. Każdoczesny proboszcz odbiera także czwartą część, organista i małe dzieci niedorosłe ósmą część. Rozkład ten wszystkich rybaków na pewne związki sprawia, iż wszyscy zarówno przy połowach zarabiają i że wszyscy równo są albo zamożni albo ubodzy. Wyrabia się w tem nawet pewien porządek społeczny, którym nietylko wewnątrz są połączeni, ale występują nawet przed zwierzchnością świecką. Mowa półwyspiarzy jest stara kaszubska, która w tem zdaje się być dźwięczniejszą od wyrobionej teraz polskiej, że przycisk nie jak my zwykle na przedostatnią, ale i na 3cią, 4tą i ostatnią zgłoskę kładzie. Mają też wyrazy gdzieindziej mniej albo wcale nie znane, jak np. perzynko cokolwiek, bokadość wiele, wszeternasto wszystko, babnica kruchta, nogawica pończocha, stateczk sądek piwa. Osobliwie wyrażenia rybackie i żeglarskie, nie wiedzieć zkąd wzięte, używane teraz jeszcze przez niemców w Helu. I tak kotwica zowie się u nich draga, wiosła remy, cisza merska glada, statek otwarty, na którym jadą, brat, sieci na śledzie mance, sieci na stornie cezy, głębia morska szur, latarnia morska szur; ląd ssały zowią krajem. Niektóre wyrazy z niemieckiego wzięte, np. zamiast łowić mówią fiszować. Zato płynąć po morzu nazywają biegać. Jeżeli który z rybaków sadzi się na mowę polską, mówią o nim, że polaszy. Jak lud tu pracowity, tak i pobożny. Swiąt jest wiele. na wyspie, jak np. św. Rocha, św. Anny, Ofiarowania M. B. , św. Walentego, św. Barbary św. Michała, św. Jana Chrzciciela i inne, które w sam dzień obchodzą, choć gdzieindziej oddawna już zaniechane. Oprócz tego każda wieś ma jeszcze swoje osobne św. Patrona szczególnego, jak np. Jastarnia pucka św. Józefa, Kusfeld św. Antoniego, Jastarnia gdańska Bór św. Rozalią, które także uroczyście obchodzą. Uderzająca ich prostota i pobożność w kościele. Przedewszystkiem celują swym śpiewem. Jak czyste fale wód morskich bez przestanku się unoszą i spuszczają, bez przerwy dążąc do brzegu, tak też śpiew ten z silnych wydobyty piersi czasem trzema, czterema i więcej głosami przy najakuratniejszem crescendo i descrescendo bez pauzy dąży silnym rytmem, nie taktem, do chwały Boskiej i do zbudowania siebie i bliźniego. Zaiste, nigdzie jeszcze tak dobrego śpiewu ludowego nie słyszałem, jak u rybaków w Jastarni. Najserdeczniej się modlą śpiewając, a melodya jest tak piękna, że każdego zachwyca. Często przed nabożeństwem jeszcze szedłem do kościoła, aby tylko temu śpiewowi się przysłuchać i rozkoszować w tem morzu głosów i melodyj. Spytać się rybaków, kto ich śpiewać nauczył, sami nie wiedzą. Ich pradziadowie od wieków już tak śpiewali. A zapewne i po nich wnuki i prawnuki śpiewać tak będą, bo tu już małe dzieci od trzech do czterech lat nietylko różaniec, ale i inne pieśni śpiewać potrafią. Nauczyły się tego podczas wieczorów zimowych przy wiązaniu sieci, a największą ich uciechą jest siedzieć przed kościołem i nucić za tymi co w kościele śpiewają. W parafiach sąsiednich kraju już nie znają śpiewu rybackiego. Zato innych piosnek światowych, frętówek, zgoła żadnych nie znają. Sakramenta małżeństwa nikt tu nie przyjmie, tylko na mszy św. Także i pogrzeby ze mszą się odprawiają. Przy pogrzebach jest zwyczaj, że na grobie zaraz krzyż stawią z napisem, który już w domu poprzednio zrobili i przed trumną niosą. Małżeństwa zwykle w obrębie pojedynczych wiosek dla pewnego antagonizmu iście po chrześciańsku zawieraią którzy się sobie upodobali, biorą się z wiedzą rodziców. Wesele odbywa się u tej strony, gdzie większy dobytek albo wygoda, i wcale niepotrzeba, iżby w domu narzeczonej się odprawiało. Chłopaków tylko dziewczęta częstują na weselu. Nowożeńcy sami o sobie radzić powinni. Hel Helcnarowice Heland Helbersdorf Helbingsau Helbinów Helcmanowce Helebartyn Helena Helena Św Helenapol Helenenhof Niema tu zwyczaju, aby rodzice chudobę swoją dzieciom oddawali, chyba późno i przy śmierci. Nawet dom mieszkalny sam sobie wystawić muszą, którzy się do małżeństwa zabiorą. Poprzednio też każdy chłopak zarobił sobie nieco grosza, przebywszy, jako jest ogólny zwyczaj, kilka lat w służbie na okręcie. Czytać i pisać każdy rybak potrafi, dzięki szkołom, które w każdej wiosce się utrzymują. Gazety pilnie czytują, osobliwie Pielgrzyma z Peplina i Przyjaciela ludu z Chełmna, obecnie z Poznania. W ogóle lud to ciekawy, jak i nasi bracia górale. Kiedy kto cudzy zjawi się w ich wiosce, zaraz na ulicę dzieci i dorośli wychodzą i o wszystko pytają. Pod względem gminnego urządzenia, tworzą rybacy jak najzupełniejszą rzeczpospolitą. Cokolwiek gminy dotyczy, gminną też naradą obmyślane i rozstrzygnięte być powinno. W takim razie sołtys nakazuje zebranie. Wysłany chłopiec chodzi od domu do domu, wołając głośno do gromady. A gdy się wszyscy zbiorą, obradują. Staropolskim zwyczajem jednozgodność rozstrzyga i nieraz zdarzy się, że bez skutku rozchodzą się, bo niebyło zgody. Panuje także oddawna wspólność majątku na wyspie. Wspólny pasterz wygania bydło na paśnik, także i łąki są wspólne. Siano w kopki grabią i tak się dzielą dla jak największej sprawiedliwości. Jednego z pomiędzy siebie obiorą, oczy mu zawiążą i w środek ustawią, że nie widzi; a inni tymczasem obchodzą z kolei do kopek i pytają komu ta a ta się należy. Na co on rybaka jakiego nazwie, aż wszystkie podzielą. W końcu dodać należy, że i rząd pruski po ojcowsku obchodzi się z rybakami. W wewnętrzne ich stosunki i starodawne urządzenia nie miesza się, żadnej policyi ani żandarma tam niemą. W obliczaniu podatków umiarkowany, sól potrzebną do ryb zasalania po tańszej cenie spuszcza. Szkoły. jako się wspomniało, dla każdej wioski założył rząd. Także i parafią katolicką w Jastarni on głównie uposażył. Poczty piesze codziennie tam i napowrót po całym półwyspie przebiegają. Nawet stacya telegr, w ostatnim czasie została założona w Jastarni. Dla wygody żeglujących zbudowane są i utrzymywane na półwyspie dwie latarnie morskie, w Jastarni gdańskiej i w Helu. Z dawnych jeszcze polskich czasów wspomnieć należy, że za królów Władysława i Kazimierza założono na półwyspie dwa forty, Władysławowo i Kazimierowo nazwane, dla lepszej obrony floty polskiej, którą tu w Puckiej zatoce ustanowić zamierzono. Obecnie nie ma po tych fortach ani pamięci, gdzieby się znajdowały, ani znaku jakiego. Zapewne nie zostały one jeszcze na dobre wykończone, kiedy je szwedzi albo inny jaki nieprzyjaciel zniszczył. O Szwedach przynajmniej wiadomo, że wiele temu półwyspowi dokuczali. Na mapie sztabowej podane są 2 wyniosłe pagórki nad brze giem otwartego morza z przeciwnej strony miasta Helu położone, na jednym stoi napis Schweden B. , na drugim Russen B. , ale o ich znaczeniu nic nie wiadomo. Kś. F. Heland niem. , ob. Borowa góra. Helbersdorf, niem. , ob. Goczo, Helbingsau niem. , Haligowce. Helbinów mylnie Gielbinowa, wś, powiat bałcki, par. Krzywe jezioro, gmina Wielki Bobryk 1550 mk. , w tej liczbie 771 żydów. Ziemi włośc. 1412 dzies. , 52 dm. i 314 kolonistów żydów. Bucholc posiada tu 299 dzies. Helcmanowce, węg. Helczmanócz, niem. Hansdorf, wś, w hrab. spiskiem, w dystr, gielnickim, w dolinie rzeki Gielnicy, śród pięknych Rudaw spiskich, od Gielnicy na połd. zach. w odl 7 kil, a od Mniszka 5 kil na płn. wsch. Wieś ta, należąca do górniczego okręgu, powstała w r. 1326. Założył ją niejaki Kunchman, sołtys ze Sławkowa w hr. szaryskiem i nadał jej nazwę Kunchdorf. Pod tą też nazwą t. j. Kunchfalva, podaje ją Fejer w swoim Cod. dipl. hung. civ. et eccl. w tomie VIII, cz. 3, str. 140; również Wagner, Anal. Scep. I, 449. Parafia ruska. W r. 1876 było w H. 32 kopalń, które z 17 gór dostarczyły 25425 kil. rudy miedzianej, a z 4 gór 3127 kil. miedzi i srebra. Br. G. Helcnarowice, ob. Hecznarowice. Heldervorwerk niem. , ob. Smarchów, powiat namysłowski. Helebartyn, góra w obr. gm. Suchodoła. W pow. dolińskim, od wsi na południowyzachód w Beskidzie lesistym; od grzbietu lesistego, Lipowicą zwanego, ku płn. wsch. odrywa się odnoga ze szczytem H. Taż odnoga rozdwaja się tutaj na ramię wschodnie, ze szczytem Czarną Horą 866 m. , i zachodnie ze szczytem Czarnym Wierchem 892 m. . Z pod stóp wypływa kilka potoków górskich, przerzynających obszar wsi Suchodołu a wpadających do Czeczwy ob. . Wzniesienie H. 1035 m. Helena, wieś, powiat wieluński, należy do dóbr Kuźnica Grabowska, ma 61 osad, 1155 mr. gruntu nadanego włościanom. Helena, jaskinia, ob. Czortowiec. Helena, na Orawie, ob. Ilona. Helena Św. , niem. St. Helena, folw. , pow. bukowski, należy do domin. ; Brody; 1 dom, 24 mk. Helenapol, ob. Chwalęcinek. Helenenhof niem. 1. folw. do wsi rycer. W. Czapielsk, pow. kartuski, par. Prągowo, szkoła Czapielsk, poczta Stęgwałd, odległość od Kartuz 2 i pół mili. 2. H. , folw. , powiat świętosiekierski, st. p. Braniewo. 3. H. , ob. Grabionna, Heland Helenka Helenków na, Popówki i Strzeniówki, rezydencyi H. , osady wieczystoczynszowej Helenówek, osady leśnej Chojak, tudzież wsi Parzniew, Strzeniówka, Nowa wieś, Gąsin, Kanie i Granice Własność to była hr. Potockich. Rozległość wynosiła gruntów dworskich mr. 2808; w rezydencyi Helenów pałac piętrowy murowany, ogród, park obszerny i staw; bud, dworskie ubezpieczone na rs. 41816, gorzelnia i browar. Wieś Parzniew osad 7, z gruntem mr. 24; wś Strzeniówka osad 16, z gruntem mr. 430; wś Nowa wieś osad 22, z gruntem mr. 530; wś Gąsin osad 12, z gruntem mr. 62; wś Kanie osad, 20 z gruntem mr. 582; wś Granice osad 11, z gruntem mr. 240. Gmina H. należy do sądu gm. okr. II w Grodzisku, st. p. w Pruszkowie, liczy 15298 mr. obszaru i 4152 mk. Lasów w gminie jest 1036 mr. Należą tu Brwinów folw. i wś, Biskupice folw. i wś, Wilhelmów folw. , Helenów folw. i kol. , Helenówek kol. , Gąsin folw. i wś, Granica wieś, Grudów folw. i wś, Domaniew folw. i wieś, Kanie wś, Krosna kol. i wś, Kotajec wś, Kotowice folw. i wś, Komorów folw. , Moszna fol. i wś, Maryniu kol. , Milencin folw. , Nowa wieś wś, Otrembusy folw. i wś, Parzniew folw. i wś, Popówka folw. i wś, Strzeniówka folw. i wś, Sokołów wś, Suchylas kol. , Falencin wś i kol. , Chojak osada, Czubin folw. i wieś. 2. H. , wś, pow. radzymiński, gm, Radzymin, par. Kobyłka. Por. Czarna. 3. H. , wś, pow. gostyński, gm. Szczawin Kościelny, parafia Gombin. Helenów I liczy dm. 19, mk. 158, ziemi żytniej mr. 242. H. II, wś, liczy dm. 9, mk. 78, posiadają ziemi żytniej mr. 240. 4. H. , kol. , nad rz. Wartą, pow. koniński, gm. Brzeźno, par. Krzymów; odl. 15 w. od Konina. Liczy 251 mr. obszaru, 159 mk. , położenie nizkie. Folw. H. należy do dóbr Krzymów. 5. H. , wś, pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Kleczew; odl. od Konina 17 i pół w. , od Slesina 4 i pół w. , ma 101 mr. obszaru i 27 mk. Por. Gosławice, 6. H folw. dóbr Piegonisko, pow. kaliski, gm. i par. Iwanowice. 7. H. . folw. , pow. łęczycki, gmina Leśmierz, par. Modlna, o 6 w. od Piątku, ma 93 mr. rozl. , oddzielony od dóbr Jasionna. 8. H. , kol. , pow. turecki, gm. Wichertów, par. Psary. 9. H. , wś, pow. piotrkowski, gmina Wadlew, par. Dłutów, Należała do dóbr Grabica w par. Krzepczów. 10. H. , wś, powiat rawski, gm. i par. Budziszewice, o 26 w. od Rawy, o 2 i pół od Budziszewic, 44 mk. , 109 mr. rozl. , szkoła gminna lklasowa. 11. H. , kol. i wś włośc, pow. radomski, gm. i par. Kowala Stępocina. Liczy 8 dm. , 92 mk. i 217 mr. ziemi włośc. Por. Dabrówka zabłotnia. 12. H. , wś, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Wisłą, par. Zwoleń. Liczy 9 dm. , 43 mk. , 98 mr. obszaru. Należała do dóbr Grabów. 13. H. , Helenenhof niem. , ob. Lenschütz, powiat kozielski. Helenenthal niem. , dobra i kol. założona w r. 1861, pow. lubliniecki, par. Woźniki, ma ją 2356 mr. rozr. Do r. 1835 był to las, który leżał w król. Polskiem i przy prostowaniu granicy dostał się Prusom. F. S. Helenien, folw. , powiat międzychodzki, 2 dm. , 40 mk. ; należy do dom. Lubikowa Liebuch. Heleniewo, folw. , pow. ciechanowski, gm. Zalesie, paraf. Krasne, należy do dóbr hr. L. Krasińskiego Augustów, liczy 20 mk. , 2 budynki mieszkalne. Helenin, wś, pow. włodawski, gm. Wola Wereszczyńska, par. Wereszczyn. Helenin, wś, pow. kowelski, gm. Borowno, o 55 w. od Kowla, ma 78 dm. , 428 mk. , 1527 dzies, ziemi włośc. Folw. H. wchodzi w skład dóbr Borowno Drzewieckich Gleba nieuro dzajna piasek, sap, ił, torf. A. Br. Heleniszczów, ob. Holeniszczów, Helenka 1. folw. , pow. sochaczewski, gm. Chodaków, par. Sochaczew. Utworzony na te rytoryum dóbr Zuków. 2. H. ,wś, pow. siedlecki, gm. Stara wieś, par. Mordy. Helenka, przys. Radenic. Helenków, wieś, powiat brzeżański, liczy 603 mk. , między tymi 302 męż. , 301 kob. , 299 rzym kat. należących do parafii w Kozowie, 285 gr. kat. również do parafii w Kozowie należących. Osada ta założona została w bieżącem stuleciu przez Muszyńskich, ówczes nych właścicieli Kozowy, na kozowskich grun tach; głównym zastępem byli mazury, ściągnię to jednakże i rusinów z pobliskich miejscowoś ci rozległych wówczas dóbr kozowskich; prze strzeni ma 1397 mr. roli ornej, 61 sianożęci, 70 ogrodów, 17 pastwisk, 23 dróg, 2 morgi stawu. Tamże jest szkoła filialna do Kozowy 3klasowa o jednym nauczycielu, do której uczęszcza 30 dzieci. Własność Józefa Milińskiego. Helenkowo 1. wś i rum. , pow. rypiński, gm. Chrostkowo, par, Ruże; odl. 18 w. od Rypina, liczy 2 dm. , 28 mk. , 5 mr. rozl. 2. H. , folw. dóbr Poniemoń, pow. władysławowski, gm. Swiatoszyn, par. Poniemoń. Ma 1 dom, 2o mk. Helenopol 1. folw. , powiat kościański, 1 dom, 21 mk. , należy do dom. Borowa. 2. H. , lub Helenopole, folw. , pow. kościański, 2 dm. , 29 mk. ; należy do dom. Wilkowa polskiego Wilke polnisch. 3. H. , niem. Helenpol, leśnictwo, pow. krotoszyński, 1 dom, 12 mk. , na leży do dom. Raszkowa. M. St. Helenów 1. pow. błoński, gm. Helenów, par. Nadarzyn, na płd. wschód od Pruszkowa o 3 w. W 1827 r. było tu 5 dm. , 72 mk. Dobra H. składały się z folw, Parzniewa, Gąsi Helenopol Helenów Helenenhof Helenenhof Helenien Heleniewo Helenin Heleniszczów Helenówek błoński, gm. Helenów, par. Nadarzyn. 2. H. , wś włośc, pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów. Liczy 8 dm. , 63 mk. i 120 mr. ziemi włośc Helenowiecka słobódka, pow. kamieniecki, par. Kamieniec, własność Kulczyckiego. R. 1868 miała 17 dm. Helenówka 1. pow. warszawski, gmina Pruszków, par. Pęcice. 2. H. , pow. będziński, gm. i par. Żarki. Jestto przyległość do dóbr Żarki. Helenówka, wieś, pow. wasylkowski, okr. adm. II, gmina motowidłowskoksawerowska wołost, od stacyi kol żel. Motowidłówki wiorst 6, od Kijowa wiorst 40, od Wasylkówa wiorst 15, od szosy idącej z Kijowa do Żytomierza wiorst 40. H. graniczy na północ z dobrami Sołtanówka Józefa z Poradowa Rulikowskiego, na południe z dobrami Chwastowskiemi dawniej biskupiemi, dziś rządowemi, na wschód z Białą Cerkwią hr. Władysława Branickiego, na zachód z Motowidłówką. Rozległość gruntów dworskich czarnoziem ornej ziemi 2000 mr. nowo polskich, lasu dębowego 300 m. n. p, , ogrody, stawy, drogi, nieużytki 70 m. n. p. Wysiewa rocznic oziminy 666 m. n. p. 200 p. ; jarzyny 666 m. n. p. 200 p. , pod ugorem 666 m. n. p. 200 p. Gruntów włościańskich 2000 m. n. p. ; chat 200, mężczyzn 500, kobiet 580, wszyscy są wyznania prawosławnego. Włościanie mają 300 krów dojnych, 2000 owiec, 600 koni roboczych. Parafia rzymskokatolicka jest w Motowidłówce, kościół i cerkiew zbudowane były na początku bieżącego stulecia przez Józefa z Poradowa Rulikowskiego, marszałka wasylkowskiego. Wieś H. dawniej stanowiła część dóbr motowidłowskich, które od kilkuset lat należały do Rulikowskich i ich przodków po kądzieli. W pierwszej połowio XVIII wieku Józef z Poradowa Rulikowaki podczaszy bełzki wziął te dobra w posagu po żonie Teofili Ligęza Kurdwanowskiej herbu Półkozic. Kurdwanowscy wzięli po Aksakach. H. założoną została w 1809 roku przez Józefa z Poradowa Rulikowskiego marszałka wasylkowskiego; nazwana od imienia pierwszej jego żony Heleny Chojeckiej. Plan, według którego zbudowaną została wieś znajduje się dotąd w rękach właściciela; wieś, ma ulice szerokie, ogrody włościan obszerne, częścią fruktowe, częścią warzywne, od czasu założenia jej nie było tu ani pożarów aui epidemij żadnych; ludność zdrowa, pracowita, zamożna i bardzo dawniej do swych panów przywiązana i wierna. . W głębokich jarach graniczących z ogrodem właściciela, w których przepływa strumień i dziś są stawy, miały być według tradycyi ludowych w przeszłym wieku, mieszkania i kryjówki hajdamaków, będących postrachem okowś włośc. , pow. kozienicki, gm. Bobrowniki, par. Głowaczów, Liczy 14 dm. , 126 mk. i 298 mr, obszaru. 14. H. , wś, pow. kozienicki, gm. Tczów, par. Zwoleń. Liczy 13 dm. , 65 mk. i 254 mr. obszaru. 15. H. , wś włośc, pow. kozien. , gm. Oblassy Janowiec. Liczy 19 dm. , 145 mk. ; 352 m. ziemi włośc. 16. H. , wś, pow. lubelski, gm. Jastków, par. Garbów. Nie za mieszczony w spisie urzęd. Pam. Kniżka gnb. lubelskiej z 1872 r. . 17. H. , folw. , pow. ja nowski, gm. Brzozówka, par. Blinów. l8. H. , folw. siedlecki, gm. Wiszniów, par. Zbuczyn. Ma 2 dm. , 2 mk. i 289 mr. obszaru. 19. H, wś, pow. siedlecki, gm. i par. Wodynie. Li czy 11 dm. , 5 48 mk. i 54 mr. ziemi. 20. H, wś, pow. węgrowski, gm. Ossówno, parafia Wierzbno. Ma 4 dm. , 27 mk. i 72 mr. obszaru. 21. H. stary i H. nowy, wś, pow. garwo liński, gm. Sobolew, par. Łaskarzew. Liczy 14 dm. , 131 mk. i 195 mr. obszaru. 22. H. , folw. należący do dóbr Rusków ob. , powiat konstantynowski. 23. H. , folw. dóbr Gostkowa, pow. ostrowski. 24. H. Gadomie, osada, pow. przasnyski, gm, Karwacz, par. Bogate, odl. o 11 w. od Przasnysza, posiada browar, liczy 4 dm. , 23 mk. , 173 mr. gruntu. 25. H. nowy, wś, pow. przasnyski, gm. Karwacz, par. Bogate, odl. o 10 w, od Przasnysza, liczy 17 dm. , 231 mk. , 377 mr. gruntu. 26. H. stary, wś włośc, pow. przasnyski, gm. Karwacz, par. Bogate, odl. o 8 w. od Przasnysza, liczy 19 dm. , 245 mk. , 443 mr. gruntu. 27. H. Wacławizna, os. , pow. przasnyski, gmina Karwacz, par. Bogate, odl. o 10 w. od Przas nysza, liczy 2 dm. , 13 mk. , 72 mr. gruntu. 28. H. Wedmanowo, os. , pow. przasnyski, gm. Karwacz, par. Bogate, odl. o 11 w. od Przasnysza, liczy 1 dom, 6 mk. , 129 morgów gruntu. 29. H. Zalesie, osada, pow. przas nyski, gm. Karwacz, par. Bogate, odl. o 10 w. od Przasnysza, liczy 1 dom, 6 mk. , 129 mr. gruntu. Br. Ch. Helenów, ob. Gumbie. Helenów 1. dobra, pow. wilejski, niegdyś własność ks. Ogińskich, attynencya Mołodeczna, później z eksdywizyi zasądzona Krysztofowi i Tekli z Łopacińskich Mackiewiczom, którzy ją sprzedali Frdynandowi Wasilewskiemu. 2. H. , dobra, pow. wilejski, własność Juszkiewiczowej. 3. H. , folw. , powiat wiłkomierski, par. szacka, Andrzeja Gintowta; włók 9. 4. H zaśc, pow. kowieński, okr. adm. Janów, par. Wędziagoła, o 14 w. od Janowa, ma 1 dom, 12 mk. , należy do dóbr Dolna Kułwa Downarowiczów. 5. H. , wieś i folw. , pow. rossieński, par. lalska. R. 1862 folw. należał do Łopattów. Helenów, przys. Szklar, pow. rzeszowski. Helenów, ob. Grabów, pow. ostrzeszowski, Helenówek 1. . wś i os. fabryczna, powiat Helenów Helenowiecka słobódka Helenówka Helenów Helenówka tantynowskiej w gub. ekaterynosławskiej. Helenowo 1. , kol, pow. gostyński, gmina Pacyna, par. Suserz. Liczy dm. 25, mk. 265. Założona w r. 1861 na gruntach do folw. Słup należących, posiada gruntu mr. 519. w tem 90 m. łąk, na 5ciu morgach średniego gatunku jest pokład torfu na łokieć głęboki. Wiatrak. 2. H. , folw. , pow. ciechanowski, gm. Zalesie, par. Krasne, odl. o 25 w. od Ciechanowa, liczy 3 dm. , 38 mk. , 511 mr. gruntu. 3 H. , folw. i os. , pow. sejneński. gm. i par. Kopciowo. Folw. liczy 2 dm. , 18 mk. , odl. 22 w. od Sejn. 4, H. , ob. Helenów, Helenowo 1. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 23 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 1 dom, 17 mk. 1866. 2. H. , folw. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 27 w. od Wilna, 1 dom, 28 mk. , z tego 24 katol. , 4 żydów 1866. 3. H. , folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 25 w. od Szczuczyna, 27 mk. 1866. 4. H. , wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 74, od Dziewieniszek w, 34, dom. ll, mk. kat. 92, staroz. 10 1866. 5. H. , wieś, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 42 w. od Oszmiany, 5 dm. , 49 mk, z tego 35 prawosł. , 14 katol. 1866. 6. H. , folw. szlach. , pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 32 w. od Oszmiany, 1 dom, 35 mk. , z tego 30 prawosł. , 5 kat. 1866. 7. H. , dobra, pow. dzisieński. Niegdyś attynencya dóbr Szarkowszczyzny, dziedzictwo Jana Nikodema Łopacińskiego, starosty łoździejskiego, od żony jego Heleny z ks. Ogińskich miano przybrało. R. 1802 przeszło na własność Rafała Ślizienia instygatora lit. i kawalera ord. pol. , od którego dostało się synowi Stefanowi i Konstancyi z Wołłowiczów; syn tej pary Alfred Ślizień sprzedał H. księdzu Janowi Szyrynowi, którego synowiec Aleksander dziś H. posiada, Rozl. dzies. 1242, dusz 127. Okrąg wiejski H. w gm. NowyPohost, liczy w swym obrębie wsie Krawczenki, Kozaki, Ostrowlany, Buda, Komarowszczyzna, Karcze, Dworyszcze, Żerebce, Pasze, Bildziugi, 8. H. , niewielki folw. , pow. słucki, do r. 1874 wchodził w skład ordynacyi kleckiej książąt Radziwiłłów, odtąd w skutek układu rodziny wraz z innemi folwarkami dołączony do ordynacyi nieświeskiej. 9. H. , wieś, pow. piński. w 3 okr. polic, dawniej Sołtanów, potem Bąckiewiczów, Wiszniewskiego, obecnie radcy st. Kuklińskiego; mieszk. 86. Helenowo 1. , niem. Helenenau, folw. , pow. poznański, 3 dm. , 23 mk. . należy do dom. Lussowa. 2. H. lub Helenów, folw. , pow. ostrzeszowski, 2 dm. , 22 mk. , należy do dom. Gra bów Grabow Vogtei. 3. H. , folw. , pow. inowrocławski, 2 dm. , 43 mk. , należy do dom. Tuczna. M. St. Helenowo, folw. wsi szlach. Zduny, włalicznych wsi. Te tradycje tak się dotąd zachowały u ludu, że prawie każda chata ma żelazny sztyl to jest pręt ostry na końcu, któ rym wszyscy mężczyzni, kobiety i dzieci szu kają ciągle skarbów, jakoby ukrytych przez hajdamaków. W roku 1880 za pomocą takiego sztyla znaleziono ogromną płytę kamienną 200 pudów ważącą, na której jest liczba 7. Kopano w różnych kierunkach, lecz nic nie znaleziono, zawsze jednak najpewniej ten kamień był przywieziony, bo nigdzie w okolicy się nie znajdują. Na granicy gruntów helenowskich znajdują się mogiły Perepiat i Perepiatycha; oprócz tego na gruntach tychże jest wielka mogiła nazwana dziś Rozkopana; w niej komisya archeologiczna kosztem członka swego cywilnego gubernatora kijowskiego Fundukleja, w obecności p. Iwaniszewa rektora kijowskiego uniwersytetu, p. Selina profesora tegoż uniwersytetu i innych, wykopała w r. 1846 wiele rzeczy mających wielką cenę ar cheologiczną, znajdujących się obecnie w Kijo wie. W tymże roku wydaną została książka o tych wykopaliskach. W 1879 roku znany au tor i archeolog Edward z Poradowa Rulikowski w asystencyi Józefa z Poradowa Rulikowskiego i Antoniego Orzeszki, rozkopał w lesie należącym do dóbr H. mogiłę i bardzo ciekawe przedmioty z epok przedhistorycznych tam zna lazł; w 1880 r. została wydaną osobna ksią żka. Ogród właściciela Helenówki 40 mr. n. p. zajmujący, oprócz pięknej pozycyi, gusto wnego praktycznego urządzenia zasługuje na szczególną uwagę bujną roślinnością. Obecnym właścicielem jest Edmund z Poradowa Rulikowski, marszałek wasylkowski, jedyną zaś jego sukcesorką Eliza Tuszowska, mieszkają ca we Włoszech koło Pizy w San Giulliano, znana pod pseudonimem Juliusza Moers z Po radowa autorka. Erazm Rulikowski Helenówka 1. mała wioseczka, pow. kamieniecki, par. Kamieniec, wraz ze Słobodką i Floryanówką ma 274 mk. , w tej liczbie 31 jednodworców. Ziemi włośc. 165 dzies. , dworskiej 350 dzies. , dm. 40. Należała do Wilczopolskich, dziś Kulczyckich. 2. H. , wś, pow. bracławski, gm. Obodno, par. Woronowica, nad rz. Kobylną, 83 domy, 350 dusz, do 600 dzies. ziemi włośc. Wieś ta wraz z Michałowką do 1500 dzies. ziemi, skonfiskowana w r. 1863 Krasickim, przedtem własność Szczeniowskich. 3. H. , wś, pow. jampolski, 368 mk. , ziemi włośc. 369, dworskiej 394 dzies. , domów 70. Własność ks. Wittgenstejna. 4. H. , ob. Kodema. 5. H. , ob. Sutkowce. Helenówka, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 73, od Dziewieniszek 42, dm. 15, mk. katol. 108, prawosł. 28. Helenówka, st. poczt. i st. dr. żel. konstan Helenowo Helenówka Helenowskie sność majoratu obszernego w Spęgawsku, blisko traktu bitego starogrodzkotczewskiego i stacyi kolei żel. w Swarożynie, pow. starogrodzki. Parafia Kokoszki, szkoła w Cieoholewach, poczta Swarożyn. Odległość od Starogrodu 1 4 mili. Helenowskie, sioło, pow. sławianoserbski gub. ekaterynosławskiej, st. poczt. przy trakcie bocznym, o 42 w. od stacyi Orzechowskiej, leżącej przy szosie z Bachmuta do Sławianoserbska. Helenpol, dobra, pow. dzisieński, własność Billewicza, o 16 w. od Dzisny, 3 okr, adm. R. 1866 było 7 mk. Heleńsko, niem. Halensko, wieś, pow. wielkostrzelecki, par. Stubendorf, o 1. 45 mil od W. Strzelc, założona 1324 roku, ma 11 osad, 110 mr. rozl. Heleny Św. , folw. , ob. Brody. Helfenstein niem. , ob. Lipnik. Heliasz, szczyt w halach liptowskooraw skich, zajmujących zachodnią dzielnicę pasma Tatr, na granicy Liptowa i Orawy; wznosi się on w dzielnicy tych hal. Między przecznicą Łuczki Osadka od zach. , a przecznicą Sielnica Zuberzec wzniósł się szczyt Heliasz. Ści ślejsze ograniczenie jego tworzą doliny potoku Małacińskiego, na najnowszych mapach Z G. C. XXI Sestrzec Sestrć zwanego, od zach. i dolina św. Anny od wschodu. Szczyt Heliasz wznosi się. 1189 m. pom. wojsk. . Od niego na południe wybiega ramię poprzeczne, tworzące zbocza wymienionych do lin, długie na 2200 m. , kończące się na połud niu daleko wyższym szczytem Paterową zwa nym. Wysokość jego czyni 1209 m. Grzbiet ten pokrywają lasy. Br. G. Heliaszówka, szczyt w Beskidzie niskim, na granicy Galicyi i Węgier, a na granicy gmin Piwnicznej Galicya i Litmanowej Węgry, Spiż; wznosi się do wysokości 1024 m. Z pod północnych jejgo stóp wytryska potok Czercze, wpadający pod Piwniczną do Popradu a od południa potok Ruski, przepływający wś Granastów ob. i wpadający do Popradu. Helicha, przysiołek do Hermanowic w powiecie przemyskim, o 6 kil. na płn. zachód od Hermanowic, na lesistem wzgórzu. Karczma na płd. od przysiołka położona wznosi się 422 m. npm. Wody płynące z płd. wsch. stoku tego wzgórza zabiera potok Błonia, uchodzący w Nehrybce do Wiaru. Ob. Hermanowice. Heliodorowo, wieś i gm. , pow. chodzieski, 68 dm. , 481 mk. , 392 ew. , 84 kat. , 5 żydów, 156 analf. Poczta i gośc. w Szamocinie o 4 kil. , st, kolei żel. Białośliwie Weissenhöhe o 8 kil M. St. Hellefeld niem. L, kolonia i gm. , pow. krotoszyński; 2 miejsc a H. kol; b folw. Richterhof, 54 dm. , 330 mk. , 306 ew. , 24 kat. , 54 analf. 2. H. , leśnictwo, zowią je też Jasnopole, 3036 mr. rozl, należy do księstwa krotoszyńskiego. Hellersfleiss niem, , kol, pow. opolski, par. Proszków, ma 4 osady, 13 mr. rozl. i leśnictwo rządowe. Hellewald niem. , ob. Helwald. Hellwigshof niem. , os. , pow. elbląski, st. p. Elbląg. Helmany, niem. Hellmahnen, wś, pow. łecki, st. p. Prostki. Helmeczke węg. , ob. Chomec. Helmet niem. , dobra i parafia w gub. ryskiej, pow. felliński. Helmsdorf niem. , ob. Helmstorf. Helmsgrün niem. , dawniej Warowen, ob. Karczewnik, folw. , pow. chodzieski, należy do dom. Oleśnice górne Oberlesnitz. Heimstorf niem. , ob. Mechnacz. , folw. , powiat szubiński. Helowski, niem. Heloweske lub Helowske, folw. , pow. międzyrzecki, 2 dm. , 13 mk. , należy do olędrów Lubenhauland. Helsingfors, miasto główne W. X. Finlandzkiego, o 413 w. od Petersburga. Parafia katolicka H. dekanatu petersburskiego ma dusz 2228, kaplicę w Sweaborgu. Helusz, przysiołek Kramarzówki. Helvigau niem. , ob. Albigowa. Helwałd, niem. Hellewald, kol, pow. olesiński, o milę od Gorzowa, ma 20 osad, , 200 m. rozl. , leży o 800 st. par. npm. Hely, wyraz madjarski, oznacza miejsce. Hełm, Chełm, Chełmo, Chełmno ob. . Hełp, Chełp, Chełb, os. , pow. konecki, gmina Gowarczów, par. Końskie, Zakłady żelazne, 1 dom, 15 mk. , 24 mr. ziemi. Należy do dóbr i fabtryk żelaza hr. Wielhorskiego. Hempelshube niem. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Wulfshöfen. Hemsko lub Chemsko Gollmütz, wś, pow. międzychodzki, 57 dm. , 549 mk. , 40 ew. , 509 kat, 41 analf. 2. H. , domin. , pow. między chodzki, 1672 mr. rozl, 10 dom. , 140 mk. , 40 ew. , 100 kat. , 23 analf. Poczta w Skwierzynie nad Wartą Schwerin o 3 kil, st. kolei żel. w Landsbergu nad Wartą o 25 kil M. St. Hemszczyce, góra lesista w pow. stryjskim, na płd. granicy powiatu, na płd. od gminy Pobuk. Najwyższe jej szczyty 738, 814, 897 m. wysokie, znajdują się w części południowej, ku płn. opada ona do 597 i 490 m. Góra ta leży między Oporem od zach. a Tyszownicą od wsch. i wysyła do tej ostatniej przeważną częśó wód swoich. Por. Czernin. Lu. Dz. Henckowce, węg. Hencko, wieś w hr. gömörskiem Węg. , kościół filialny kat. , parafia ewang. , kopalnie żelaza, grunt nieurodzajny, węglarnie, 347 mk. Henbikowce, po węg. Herbi, wś w hr, sza Henckowce Henbikowce Henigh Henkendort Henneberg Hennersdorf Hennerwitz Hennig Hennigsdorf Henriettendorf Hendzinowo Henriettenhof Henrienttenhof Henriettenh Henriettenthal Henriettenthal Henryczyn Henryków Hendrychowce ryskiem Węg. , kościół katol filialny, żyzna gleba, piękne łąki, pastwiska, lasy, 218 mk. Hendrychowce, ob. Hennersdorf, na Szląsku. Hendzinowo, ob. Leonpol Henehman niem. , ob. Helcmanowce, Hengowice al. Hangowice, Janowo Kętrz. , niem. Hennigsdorf, wś, pow. chojnicki. Obszaru liczy mr. 3256, budyn. 71, dom. 33, katol 209, ew. 27. Parafia i poczta Chojnice, szkoła w miejscu. Odległość od Chojnic pół mili. R. 1357 mistrz w. krzyżacki Winryk von Kniprode nadał 48 włók we wsi Hennigsdorf na własność dziedziczną Hennigowi zwanemu długi od niego oczywiście za krzyżaków wioska ta otrzymała nową swą przezwę. Za to zobowiązany był Hennig służyć zbrojne na koniu podczas wojny i inne ciężary podejmować. Posiadacze tutejsi ufundowali kościół we wsi, jako czytamy We wsi H. był kościół mały, patronatu prywatnego, przyłączony jako filiany do kościoła w Chojnicach. Wizytacya Trebnica z r. 1653 pisze o nim, że był z drzewa stawiany, w małej wieży znajdowały się 2 dzwony. Wewnątrz był jeden ołtarz. Uposażenia żadnego nie miał po reformacyi luterskiej, tylko Jan Dorengowski, gorliwy proboszcz chojnicki, dziedzic tej wioski, zapisał mu około r. 1618 ze wsi Jeziórki rocznego dochodu 6 zł. Dawniej proboszcz z Chojnic kilka razy w roku odwiedzał Hengowice. Później kościółek bardzo spustoszał. R. 1695 posiadają wieś II. oo. jezuici z Chojnic, którzy tę wioskę nabyli od Dorengowskich. Czy o kościółku mieli jakie staranie, wątpić należy, gdyż akta ówczesne nic o nim nie donoszą. Ob ks. Fankidejski. Utracone kościoły i kaplice w dyecezyi chełmińskiej, 329. Henigh węg. , ob. Hanigowce, Henkendort niem. , wś, pow. wałecki, ob. Hanki. Henneberg niem. , dobra ryc, pow. świętosiekierski, st. p. Lindenau pod Braniewem. Henneberg niem. , kol, pow. raciborski, par. Bolatyce, założona 1788 r. , ma 26 osad, 141 mr. rozl. Hennersdorf niem. 1. w r. 1373 Heinrichsdorf, wś i dobra, pow. grotkowski, o 2 mile na płd. wschód od Grotkowa, przy szosie nissańskoniemodlińskiej. Dobra ryc. H. , od 1290 do 1811 dziedzictwo kapituły wrocławskiej, mają 691 mr. rozl Sołtystwo H. ma 645 mr. rozl Wieś ma 147 osad, 2295 mr. rozl, kościół po pożarze 1822 wzniesiony parafialny i za wsią kościółek, dawniej pustelnia. Por. Peterwitz. 2. ob. Osoblacha i Jędrychów. 3. H. , pow. olawski, ob. Osiek 4. H. , pow. namysłowski, ob. Woskowice górne. Hennerwitz niem. , ob. Indrzychowice, pow. głupczycki. HennigHans, inaczej Doetzken, wś, pow, kłajpedzki, st. p. Karlsberg. Hennigsdorf niem. , wś, pow. chojnicki, ob. Hengowice. Henriettendorf niem. , kol, pow. rybnicki, ob. Wygoda. Henriettenhof niem. , 1. cegielnia, pow. międzychodzki, 1 dom, 7 mk. , należy do dom Zatom Nowy Neu Zattum. 2. II. , folw. , pow. mogilnicki, 1 dom, 21 mk. , należy do dom. Broniewioe. M, St. Henrienttenhof niem. , folw. do Łęgnowa, pow. suski, poczta Kisielice Freistadt. Henriettenhütte niem. 1. huta cynkowa, założona 1820 r. w lesie katowickim. 2. II. , fryszerka, pow. rybnicki, należy do dominium Czuchów. Henriettenthal niem. , folw. , pow. chodzieski, ob. Dziewolina. Henriettenthal niem. 1. os. pod Parchowem, pow. kartuski, parafia i szkoła tamże, poczta Wygoda; odległość od Kartuz 6 1 4 mili. 2. H. , szlach. leśn. do dóbr rycer. Krummensee, bud. 4, dusz 3, parafia Heinrichswalde, poczta Peterswalde, pow. człuchowski. Henryczyn, wieś, pow. garwoliński, gm. Górzno, par. Garwolin. Liczy 5 dm. , 20 mk. i 30 mr. obszaru. Należała do dóbr Górki. Por. t. II, str. 715. Henryków 1. os. , pow. warszawski, gm. Mokotów, par. Warszawa. 2. H. , folw. , pow. grójecki, gm. Komorniki, par. Tarczyn, od Tarczyna w, 4. Rozl wynosi mr. 456, grunta orne i ogrody nur. 394, łąk mr. 51, nieużytki i place mr. 10. Bud. mur. 2, drewn. 4, płodozmian 11polowy, rzeka Jeziorka przepływa. Folw. ten w roku 1874 oddzielony od dóbr Szczaki. 3. H. , wś, pow. rawski, gm. i par. Lubochnia. 4. H, , wś, pow. brzeziński, gm. Mroga dolna, par. Kołacinek. W 1827 r. było tu 8 dm. i 60 mk. 5. H. , kol, pow. łódzki, gm. Nowosolna, par. Łódź. 6. H. , kol, pow. sieradzki, gm. i par. Zadzim. 7. H. , wś, pow. , łęczycki, gm. Rogoźno, par. Gieczno. W 1827 r. było tu 8 dm. i 66 mk. 8. II. , wś włośc, pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów. Liczy 5 dm. , 42 mk. i 105 mr. ziemi włośc. 9. H. , młyn, pow. opoczyński; gmina i par. Studzianna. Ma 1 dom, 5 mk. i 4 mr. Należy do dóbr Ceteń. 10 H. , os. , pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Szewna. 11. H. , wś, pow. jędrzejowski, gm. Małogoszcz, par. Kozłów. 12. H. , albo Niwka ob. u zbiegu Przemszy białej z czarną. Henryków 1. niem. Heinrichsfeld, wś i gm. , pow, krotoszyński, 2 miejsc 1 H. ; 2 Brzoza, kolonia; 24 dm. , 156 mk, 58 ew, , 98 kat, 37 analf. Poczta i kol. żel w Krotoszynie o 10 kil 2. H. , niem. Heinrichshof, folw. , powiat Hendrychowce Henehman Hengowice Herbutów Herbut Herborchowitz Herbinów Herbertów Herberge Hernawiec Herasimowo Heraltice Her Henrykpole wschowski, 2 dm. 54 mk. , należy do domin. ,, Antonin Antonshof. M. St. Henryków, Henrykówka, ob. Szarogród. Henryków, niem. Heinrichau, wś w pow. ziębickim na Szląsku, sławna z opactwa cystersów, któro tu było od r. 1227 do 1810, odkąd stała się z licznemi dobrami dziedzictwem króla niderlandzkiego. Kościół dziś parafialny i klasztor, 1681 1702 zbudowane, dobrze dotąd przechowane. Było tu i gimnazyum 6kla sowe przy klasztorze. Dziś jest tu wzorowe gospodarstwo łąkowe i st. dr. żel. z Wrocławia do Kamenz, o 51 kil. od Wrocławia. Henrykówka, wś, pow. hrubieszowski, gm. i par. Grabowiec. Henrykówka, wieś, pow. zwiahelski, gm. kurneńska, dusz 95, ziemi włośc. 1348 dzies. Należała niegdyś do dóbr sokołowskich hr. Ilińskich, obecnie generała Petersa. L. R. Henrykowo, zaśc, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 22 i pół w. od Swięcian, 2 domy, 12 mk, katol. 1866. Henrykowo 1. wś, pow. średzki, 8 dm. , 68 mk. , wszyscy kat. , 13 analf. Poczta, stac. kol. żel. w środzie. 2. H. , ob. Henryków. Henrykpole, folw. w pow. borysowskim, dziedzictwo Oświecimskich, ma obszaru około 2200 mr. Henryówka, folw. w pow. gródeckim, na płd. od Dolinian. Lu. Dz. Henrysin 1. wś włośc. , pow. płoński, gm. Załuski, par. Kroczewo, odl. o 22 w. od Płońska, liczy 12 dm. 91 mk. , 211 mr. gruntu. Założona na gruntach dworskich dóbr Trąbki. 2. II. , wś, pow. pułtuski, gm. Zegrze, par. Zatory. 3. H. , folw. dóbr Kossów lacki, pow. sokołowski, gm. i par. Kossów, Ma 1 dom i 223 mr. obszaru. 4. II. , folw. , pow. chełmski, gm. Staw, par. Chełm. Utworzony na gruntach wsi Nowosiołki po 1826 r. Henryszów, wś, pow. błoński, gm. Żyrardów, par. Wiskitki. W 1827 r. było tu 30 dm. , 209 mk. , obecnie liczy 376 mk. Henschau niem. , ob. Hanuszowce. Hensels niem. , folw. , pow. , holądzki, st. p. Schlodion. Hensdsłioefen niem. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Wulfshoefen. Henselshof niem. , dwoje dóbr w gub. inflanckiej, pow. ryski i wolmarski, wzorowe gospodarstwo już 1833 r. Henskehmen niem, inaczej Duszen, wś, pow. piłkalski, st, p. Malwiszki. Henskischen niem. , wś, pow, piłkalski, st. p. Kussen. Her. .. , ob. Herr, ,. Heraltice, ob. Beneszów. Herasimowo, wieś, gub. witebska, przy trakcie z Newla do Wieliża. Hernawiec, ob. Dalnicz, Herberge, Kalte, niem. , wś, pow. malborski, st. p. Tiegenort. Herbergen niem. , łot. Taubesmujża, dobra w Kurlandyi, powiat zelburski, st. p. Ascheraden. Herbertów, wś i folw. , pow. łaski, gmina Buczek, par. Zelów. Liczy 13 dm, , 68 mk. , ziemi włośc. 27 morgów, dwor. wraz z osadą Czarny las 371 mr. Nazwisko swe otrzymała ta miejscowość od właścicieli jej Herbertów 1867 r. . Herbinów, wś rządowa, pow. bałcki, gm. Pieszczana, 646 mk. , 1333 dz. ziemi, dawniej było tu wojenne posielenije. Herborchowitz niem. . Tak się zwały 1534 r. Harbułtowice w pow. lublinieckim. Herbut Herburt, góra w pow. dobromilskim, 560 m. wy. , o kil na płd. od Dobromila, na lewym brzegu pot. Jasienka. Lu. Dz. Herbutów, wieś, pow. rohatyński, nad pot. Narajówka, o 6. 0 kil. na północ od Bołszowiec oddalona, przestrzeń obszaru dwor. 326 mr. , w tem 212 mr. lasu; włośc. 841 m. a. ; ludność 755 w tem rzym. kat. 282 należących do par. w Bołszowcach, reszta gr. kat. i izrael. ; grec. kat. parafia w Skomorochach nowych, sąd powiatowy, notaryat i urząd poczt. w Bołszowcach, szkoła filial. o 1 nauczycielu należąca do rady szkolnej okręg. w Rohatynie. Właściciel wiek. posiad. Kornela Krzeczunowicza spadkobiercy. Herbutowice, wś na Szląsku austryackim, pow. skoczowski, par. ew. Skoczów. Herby, pustkowie, pow, częstochowski, gm. Węglowice, par. Truskolasy, w okolicy lesistej, o 14 w. od Częstochowy ku Lublińcowi, ma komorę celną IIej klasy. R. 1827 miało 7 dm. , 62 mk. . Hereberg, niem. Herzberg, wś, pow. namysłowski, par. Krzyżowniki. Hercmanice, ob, Herszmanice na Szlązku austr. Hercówce, węg, Herczfalva, wioska w hr. bereskiem Węg. , nad rz. Latorcza, 62 mk. Hercynia. Starożytni rozumieli pod tą nazwą góry porosłe lasami. Nasi autorowie dawniejsi zowią tak różne puszcza, głównie białowieską i jej mazowieckie odnogi. Heremit niem. , ob. Mniszek Hereżanówka, wioska, powiat humański, nad rzeczką Humańką wpadającą do Jatrani, o 12 w. odległa od m. Humania; mk. 784 wyznania prawosł. ; szkoła, cerkiew parafialna zbudowana w 1783 r. ; brzegi rzeczki skalisto złożone z granitu szarego i różowego. Na polach hereżanowieokich od strony Grodzisk ku Babance ciągnie się rzędem 25 mogił zasługujących na uwagę jak swą wielkością tak też i położeniem, formującem półkulistą figurę. Wioska należała dawniej do humańskich dóbr hr. Hereżanówka Henryówka Henrysin Henryszów Henschau Hensels Henskischen Henskehmen Hensdsłioefen Henselshof Heremit Hercynia Hercówce Hercmanice Hereberg Henryków Henryków Henrykówka Henrykowo Herby Herbutowice Hermannsruh Herhej Heringsh Herlata Herman Hermanawolla Herniancice Hermancin Hermanecy Hermanice Hermaniec Hermaniszki Hermanitz Hermannsbad Hermannsdorf Hermannshoehe Hermannshof Hermannsrode Hermannstadt Hermannsthal Hermanów Aleksandra Potockiego; skonfiskowana w roku 1834 wraz z całym majątkiem, należy do rządu. Kl. Przed. Herhej, cb. Harhaj. Heringshöft niem. , folw. , pow. sztumski, ob. Śledziówka. Heringshütte niem. , os. nad Rekownicą. pow. kościerski, w okolicy piaszczystej, blisko pow. kartuskiego. Istniała tu kiedyś huta szklana, jak wyraźne znaki pokazują. Herlata, lesista góra w pow. stryjskim, na płn. od wsi Koziowa, między Orawą a Kamionką, ze szczytem 1115 m. wysokim. Herman. .. , ob. Herrman. .. Herman, przysiołek do Buczały ob. w pow. rudeckim, na zach. od Buczały, na wzgó rzu wzniesionem kilkanaście metrów nad doKnę potoku Smotrycz zwanego w górnym bie gu potokiem Podłużnym, płynącego na płd. a potoku Krupka płynącego na półn. Najwyższy szczyt tego wzgórza wznosi się 296 met. n. p. m. Lu. Dz. Hermanawolla niem. , lub Karczanka, ob. Hermanowa Wola, Herniancice, niem. Ermannsthal i Freihermersdorf, dwie wsie na Szląsku austr. w księstwie opawskiem. Hermancin, lub Szymule, folw. pryw. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 40 w. od Lidy, 1 dom, 8 mk. kat. 1866. Hermanecy, niem. Hermsdorf, wieś serbska, nad wielką Szprewja na pruskich Łużycach, w pow. wojereckim. Szkoła elementarna. Nale ży do parafii ewangelickiej w Rakecach na Łu życach saskich. A. J P. Hermanice, Hermanitz, ob. Hermanowiec. Hermanice, ob. Cukmantl. Hermaniec, ob. Fatra, Hermaniszki 1 wś i folw. , pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo. W 1827 r. było tu 7 dm. , 97 mk. ; obecnie wieś liczy 9 dm. , 115 mk. ; folw. zaś 2 dra. , 18 mk. , odl. 49 w. od Maryampola. Folw. H. z wsią H. i Karkiszki podług opisu z roku 1866 rozl. mr. 160, grunta orne i ogrody mr. 94, łąk mr. 40, pastwisk mr. 20, nieużytki i place mr. 6. Wś H. osad 7, z gruntem mr. 198; wś Karkiszki osad 6, z gruntem mr. 18. 2. H. , wś, powiat kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów. W 1827 r. było tu 13 dm. i 132 mk. , obecnie liczy 23 dm. , 153 mk. , odl. 10 w. od Kalwaryi. Hermaniszki 1. , mko, pow. wilejski, 135 dusz liczy. Zarząd gminy wiejskiej H. znajduje się we wsi Siarczewiczach, obejmującej 295 dm. i 2233 dusz. Gmina H. składa się z 4 okr. wiejskich 1 H. ; 2 Czerniewo; 3 Jarszewicze; 4 Starynki. 2. H. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 50 w. od m. pow. Wilejki, 1 okr. adm. , przy drodze pocztowej z Motodeczna do granicy pow. mińskiego; 2 dm. , 9 mk. Był tu zarząd gminny w 1866 r. 3. H. , mko, pow. oszmiański, nad rz. Zyżmą, w 3 okr. adm. , o 49 w. w kierunku płd. zach. od Oszmiany, o 4 w. od Woronowa, posiada drew. paraf. kościół katolicki pod wezw. św. Trójcy, fundowany roku 1686 przez biskupa wileńskiego Brzostowskiego, liczy 155 mk. Par. H. klasy 5ejdek. lidzkiego ma 2540 wiernych. H. należą do barona Leforta. R. 1866 H. miały 182 mk. Okrąg wiejski H. w gm. Siedliszcze, liczy w swym obrębie mko Hermaniszki; wsie Porubiszki, Markowszczyzna, Romaszkańce, Nowosiady, Dziej nowo, Tusumańce, Darkszany, Łoszaki, Miluńce; zaśc Wołodkiszki, Markowszczyzna, Nowosiady, Petrymany. 4. H. , wś, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 10 w. od Oszmiany, 4 dm. , 29 mk. katol. 1866. Okrąg wiejski H. w gm. Polanach, liczy w swym obrębie wsie Hermaniszki, Puszczewo, Lipki, Wołojcie, Pałusze, Lipniszki, Wowierany, Słobódka, Gruzdowszczyzna, Puszczowa, Pogorodnicka, Bielkiszki; zaśc Taboryszki, Sierżanty, Przyłasze, Bukieliszki; okolice Blininie, Bieszkany. 5. H. , dobra, pow. wiłkomierski, dziedzictwo Piottucha. 6. H. , wieś uwłaszczona i dwór rozkolonizowany, niegdyś Grądzkich, pow. nowoaleksandrowski, par. komajska. 7. H. , niewielki folw. poleski w pow. bobrujskim, dziedzictwo Rynejskich; ma obszaru około 280 mr. w glebie lekkiej, Hermaniszki, folw. dóbr Proden w Kurlandyi, pow. iłłukszciański. Hermanitz niem. , ob. Hermanowice. Hermannsbad niem. , miejscowość kąpielowa pod Mużakowem; żelazista solanka. Hermannsdorf niem. , dawniej Radzitz, ob. Radzicz, wś, pow. wyrzyski. Hermannshoehe niem. , ob. Hermanowo. Hermannshof niem. 1. , os. , pow. wystrucki, pod Wystruciem. 2. H. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Waldau. Hermannshof niem. 1. , folw. , pow. toszecko gliwicki, par Wielowieś, należał daw niej do dóbr Wielowieś, ma 500 mr. rozl, 2 H. , ob. Lammsdorf. F. S. Hermannsrode niem. , folw. , pow. poznański, 1 dom, 10 mk. , należy do dom. Rosnowa Marienberg. Hermannsrode niem. , ob. Krąski Młyn. Hermannsruh niem. , ob. Kawki. Hermannstadt, wś na Szląsku Austr. , ma par. katol. , szkołę ludową, st. poczt. i leśnictwo biskupie. Por. Cukmantl, Hermannsthal niem. , kol. pod wsią Murowem, pow. opolski, par. Brynica; założona 1789 r. z rozkazu mnichów czarnowąskich. Hermanów 1. , os. fabr. , pow. sochaczewski, gm. i par. Szymanów. Cukrownia na gruncie wsi Szymanów przez Hermana Epstejna założona 1836 r. Obecnie jest własnością to Herhej Hermanowice Hermanowce Hermanowa warzystwa akcyjnego. W 1876 r. wyprodukowała za 416, 435 rs. i zatrudniała 560 robotników. R. 1880 było 460 robotników, 586600 rs. prod. 2. H. , wś, pow. iłżecki, gm. Ciszyca Górna, par. Tarłów. Liczy 15 dm. , 38 mieszk. , 537 mr. obszaru. Folw. H. miał 1875 r. 270 mr. rozl. , oddzielony od dóbr Sulejów. Hermanów, wś, pow. lwowski, 23 kil. na wschód od Lwowa, a 4 kil. na wschód od stac. poczt. Gaje na samej granicy powiatu, w dolinie 237 m. n. p. m. wzniesionej, przypiera płn. swą częścią do wzgórza o szczycie 268 m. wysokim. Według obliczeń z r. 1869 dm. 127, mk. 664 341 m. 323 k. a prócz tego na ob szarze dworskim dm. 5, mk. 46. Według szematyzmów z roku 1881 mk. obrzędu gr. kat, 729 a rzym. kat. 163. Par. gr. kat. w miej scu, parafia rzym. katol, w Biłce szlacheckiej. We wsi jest cerkiew pod wezwaniem świętej Trójcy. Obszar większej posiadłości ma roli ornej 323, łąk i ogr. 37, pastwisk 82, lasu 28; mniejsza posiadłość roli ornej 1023, łąk i ogr. 148, pastw. 128 mr. Szkoła jest tu od r. 1857. W r. 1441 była ta wieś w posiadaniu Jana z Hermanowa, który wraz z Włodkiem z Biełki fundował i uposażył kościół parafialny we wsi dzisiaj Biłką szlachecką zwanej ob. Akta ziemskie i grodzkie t. II, str. 108 do 110. Właścicielem większej posiadłości jest obecnie Seweryn hr. Uruski. Lu. Dz Hermanów, ob. Hermanowo. Hermanowa górna i dolna z Przylaskiem i Czerwonką, wś w dorzeczu Lubienia uchodzącego do Struga, pob. Wisłoka, w pow. rzeszowskim, należy do parafii rzym kat, w Tyczynie, ma 1207 mk. rzym, kat. , szkołę lu dową jednoklasową i pokłady gipsu. Większa pos. Lud. hr, Wodzicki i Wacł. Jabłoński wynosi 477 m. roli, 42 mr. ogr. i łąk, 51 mr. pastw. i 674 mr. lasu, mniejsza posiadł. 1158 mr, , roli 129 m. łąk i ogr. , 156 m. past, i 241 m, lasu. Mac. Hermanowa Wola, niem. Hermanawolla, lub Karczanka, dobra, pow. lecki, stacya p. Ryńsk. Hermanowce 1. , węg. Hermany, wieś w hr. szaryskiem, Węg. , kościół katol. paraf. , żyzny grunt, łąki, piękne marmurowe mauzoleum na cmentarzu 714 mk. 2. H. , węg. TapliHermany, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , kościół kat. filialny, uprawa roli, 558 mk. Hermanowice po rusku Hermanowyczy z Helichą ob. , wś w pow. przemyskim, o 9 kil. na płd. od Przemyśla, przystanek kolei Karola Ludwika między Przemyślem a Niżankowicami, w dolinie Kormanicy, dopływu Wiaru, między dwoma wzgórzami, z których płn. dochodzi swym szczytem. 281 a płd. 265 m. Według obliczeń z r. 1869 dm. 75, mk. 419 a prócz tego na obszarze dworskim dm, 6. mk. 82. Według szematyzmów z r. 1881 mk. gr. kat. obrz. 504 a rzym, kat. 93. Parafia gr. kat. w miejscu; należą do niej jeszcze wsie Stanisławczyk i Malchowice. Parafia rzym. katol. w Niżankowicach. We wsi jest cerkiew pod wezwaniem Narodzenia N. M. P. Obszar więk. posiadł, ma roli ornej 524, łąk i ogr. 62, pastw. 84, lasu 171; mniejsza posiadł. roli or, 353, łąk i ogf. 33, pastw. 24 mr. W r. 1426 była wieś dziedzictwem Piotra Grochowskie go, zkąd jedna dzielnica Grochowskich prze zwana Hermanowskimi. W roku 1560 dzielą się tą wsią Jan i Marcin Hermanowscy. Następnie dziedziczyli ją Drohojowscy, Fredrowie; począwszy od Krzysztofa Kraińskiego, łowczego sieradzkiego, przeszedł majątek do Kraińskich a dziś jest w posiadaniu Jaruntowskich. We wsi jest gorzelnia. Lu. Dz. Hermanowice, niem. Hermanitz 1. wieś, pow. skoczowski na Szląska austr. , par. kat. i ewang. Ustroń, rozl. mr. 639, ludn. 422. 2. H. , wś, pow. frysztacki na Szląsku austr, , ma 842 mk. Hermawowicze 1. Stare, mko, pow. dziśnieński, w 1ym okr. policyjnym, o 273 w. od Wilna, o 36 w. od Dzisny, 245 mk. 2. II Nowe, mko, pow. dziśnieński, w 4ym okr. policyj. , o 333 w. od Wilna, o 36 w. od Dzisny, 100 mk. Duże dobra H. , położone po obu stronach rzeki Dziśnienki, o 6 mil od Dzisny, o 22 od Wilejki, o 10 od Połocka, 0 40 od Wilna; z attynencyami BiałyDwór, Józefów, Maryampol, Otoki, Podolszczyzna, Przemiana, Puzany, Rzeczki i kilkanaście drobnych folwarczków, których nazwisk nie pomnę. Należały podobno dawniej do książąt Sapiehów, w późniejszych czasach do możnej w Inflantach rodziny hr. EklówHylzenów. W r. 1782 nabył je od hr. Józefa Hylzena, wojewody mścisławskiego, jeżeli się nie mylę za 2 miliony złotych polskich Ignacy ZriniSzyryn. Dziś podzielone na trzy mniej więcej równe schedy należą do jego prawnuków; z imienia ich wyszła tylko połowa majętności Otok, zawierająca 600 dz. ziemi, oddana w posagu żonie piszącego, Maryi z Szyrynów. Po odseparowaniu gruntów włościańskich wspomnione dobra zawierają ziemi około 10000 lub 12000 dziesięcin. Grunta bardzo urodzajne czarnoziem z gliną, na których uprawia się dużo lnu; lasy piękne, w ostatnich czasach nieco zniszczone; miejscowość równa, nizka, mająca wśród lasów wiele miejsc niedostępnych latem dla błot. Wspomniony Ignacy Szyryn wymurował w Hermanowiozach kościół katolicki parafialny pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego z dwupiętrowym klasztorem i nadał mu folwark 300 dzies. 15 włók ziemi mający. Po drugiej stronie Dziśnienki, na której leży sam dwór, znajduje Hermanów Hermanów Hermawowicze się murowana katolicka kaplica śś. Piotra i Pawła, zbudowana przez syna Ignacego, Justyna, podkomorzego dziśnieńskiego, który też w tych dobrach wymurował dwupiętrowy pałac. W hermanowickiej parafii 3013 wiernych należą jeszcze do Szyrynów majętności Jundziłów i Szudzielowszczyzna, nabyte za 360000 złp, od Jundziłłów przez wspomnianego Justyna, podkomorzego dziśnieńskiego, a także dobra Parzecz i Antopol, nabyte za złp. 600000 od Pociejów przez żonę Ignacego, Maryą z Jakóbowskich Szyrynową. Oprócz nich dostały się tej rodzinie drogą posagową po Siellawach dobra Sieliszcze i Sotoniewicze niegdyś Sielickich położone w lepelskim powiecie, gubernii witebskiej i tąż samą drogą po Korsakach; majętność Kluszczany, w święciańskim powiecie, gubernii wileńskiej leżąca. Parafia H. składa się z dóbr prawie wyłącznie należących do Szyrynów i ziem ich byłych włościan; tem się zaś szczególnie odznacza, że aczkolwiek otoczona parafiami prawosławnemi sama posiada ludność wyłącznie katolicką i nie ma ani jednej cerkiewki. Były jeszcze w tej parafii 2 kaplice w Balnowie i Rzeczkach. Same H. bez awulsów zawierają dziesięcin 1794, a dusz liczyły męz. 336. Nowe Hermanowicze gmina w pow. dzisn. , liczyła dusz męz. 1185 i składała się z 3 okręgów wiejskich 1 Hermanowicze Szyrynów; 2 JózefowoSzyryna; 3 Sebestyanowo Zdrojewskiego. Nowohermanowiecki okrąg liczy w swoim obrębie wsie Nowosielcy, Lipowo, Żuki. Stolica, Hlinowka, Uhły, Leonówka i folwark MnińcińRymszy. 3. H. , wś, pow. trocki, par. Dorsuniszki. R. 1850 czterej dziedzice Hermanowicz, Sławiński, Honesta, Puciata, mieli tn 88 dz. gruntu. Hermanówka, mko, pow. kijowski, znana pierwotnie pod nazwą Hlewachów, leży nad rz. Krasną. Jeszcze za czasów Świdrygiełły Jursza podobno StankoHankowicz otrzymał z daru tegoż księcia znaczny obszar ziemi w Kijowszczyznie, położony nad rz. Łukawicą, Stuhną, Krasną, Bobrycą aż do rz. . Horochowej. Jursza był wybitną osobistością swego czasu. Wierny stronnik ks. Swidrygiełły, służył mu niezmordowanie i wiernie przez całe życie. Toć zasługi jego względem tegoż księcia były przeważne. On to w 1431 r. wsławil się przezorną obroną Łucka, w 1436 r. zdobył Starodub, i pod Kijowem litwinów nasłanych przez w. księcia Zygmunta pogromił. On to nareszcie jako już mąż wielkiego imienia i jako wojewoda kijowski wspólnie z panami litewskimi ślubował ze swym księciem Swidrygiełłem, że wierni będą królowi polskiemu i Koronie, a po zgonie Swidrygiełły nikogo innego niechcą znać swym panem, tylko monarchę polskiego Gołęb. Dzieje Polski t. I, str. 268 871, t. II, str. 47. Rodzina Jurszów była rodowo litewską, której znak pieczętny wyobrażał monogram nazwiska Jursza, jak chce Lelewel, lub cyfrę z liter biarmskich jak twierdzi Narbutt Dzieje star. nar. lit. t. I. Atoli obszar ziemi, który Jursza w darowiźnie otrzymał, leżał pustkowiem prawie; na całej tej ogromnej przestrzeni dwa tylko miejsca zamieszkałe się znajdowały i to daleko od siebie odstające, t. j. Łukawicą i Wepryn. Oprócz tych dwóch wiosek było tu jeszcze starożytne horodyszcze, może odnoszące się do pradziejów tej ziemi, a na którym obecnie siedział jeden tylko poddany nazwiskiem Obuch. W dokumencie zaś, z którego wiadomość o przeszłości tych miejsc czerpiemy, niema jeszcze wzmianki o Hlewachach czyli późniejszej Herraanówce, a więc to dowodzi, że jeszcze nie istniała. Po śmierci wojewody Jurszy posiadał tę majętność syn jego Iwan czyli Iwaszko. Ale w r. 1483 kraj ten cały stał się ofiarą srogiego i długo pamiętnego najazdu Mendligireja. Dzicz łupiezka wybrała z siół ludzi, zniszczyła, spustoszyła kraj doszczętnie. Najazd ten w dokumentach miejscowych znanym jest pod nazwiskiem wyniatja t. j. wybrania, zaboru ludu sielskiego. Toż i maluczkie osady obszernego Jurszów dziedzictwa zostały też najzupełniej wybrane z ludu i opustoszone, i po których odtąd tylko próżne pozostały imiona. Dobra więc te, jako pustkę bezludną, która przez długi czas zdawała sie być niczyją i do której i sam się dziedzic nie zgłaszał, Aleksander Olelko Włodymirowicz, książe kijowski, na rzecz własną zagarnął. Jednakże Iwaszko Jursza czyli Jurszyn poskarżył się o to królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Król pisał też do księcia Aleksandra, aby ten wrócił Iwaszkowi Jurszy zabrane nieprawnie pod Kijowem dobra; i tymże samym listem temuż Jurszy stałość dawniejszych nadań, co do tej jego ojcowizny, obwarował dat. w Grodnie 21 septem. indykta 2. Ale przez długi jeszcze czas to przestronne dziedzictwo leżało pustynią. Byłto tylko rozłóg stopowy, na którym nie było widać ani jednej chaty, ani jednej skiby. Same chyba zwierzęta go zaludniały. Dokument prawny z XVI wieku, nazywa też te dobra uroczyszczami i sełyszczami pusto leźuczy mi. Tymczasem Iwaszko Jursza zostawił tylko jedyną córkę, poślubioną Olechnowi Monwidowi Dorohostajskiemu, którego ojciec Wojciech Monwid wojew. wileński był najpierwszym tej rodziny wiadomym potomkiem Nie siecki. Od dóbr Dorohostaje na Wołyniu Monwidowie zaczęli się pisać Dorohostajskimi. Olechno Dorohostajski z Jurszanki miał syna Piotra, a ten miał synów Mikołaja, Stanisława, Ptotra i Jana. Między tymi czterema Dorohostajskimi w 1550 r. nastąpił dział dóbr, i kijowska spustoszała posiadłość dostała się na Hermanówka Hermanówka Hermanówka mówi widz naoczny, z wielką radością serc rycerskich a postrachem nieprzyjaciela, gdyż przy posłach kozackich wojska się łączyły. D. 17 września wojska połączone z pod H. wyruszyły dalej ku Białejcerkwi, gdzie z Chmielnickim owa stawna ugoda, białocerkiewską nazwana, podpisaną została. Gdy się te wojska ruszały z pod Hermanówki i stepem przeciągały, widz naoczny, zapatrzywszy się na nie, takie w swym dyaryuszu obozowym, pełne znaczenia zapisał uwagi. Pojrzawszy na te tak piękne, konne, zbrojne, pancerne, ogromne, ostrzelane i dobrze wprawione wojsko, jakeśmy z wyniosłych poglądali mogił, potrzeba było zapłakać z Xerxesem, nie tego że z tych ludzi i jeden za lat kilkadziesiąt zostać niema, ale że te siły i tak ogromne wojsko własne muszą szarpać wnętrzności, i że się nie obracają na potęgę ottomańską, której prędko przy szczęściu Jego Królewskiej Mości mógłby przyjść koniec. Tenże świadek rował Hermanówkę i wzniósł w niej mały zameczek. Samą zaś wioskę podniósł na stopień miasteczka, ale nowy zastęp klęsk powściągnął ten pięknie rozwijający się wzrost tego miejsca. Okolica ta znowu została po kilkakroć pastwą płomieni tatarskich. W 1639 r. , jak dowiadujemy się z archiwalnych dokumentów, odłożono umyślnie sprawę rozgraniczenia dóbr Obuchowa i Hermanówki od dóbr ks. Koreckich Olszanki, z powodu nabiegu tatarskiego Op. akt. Nr. 1, str. 8. W 1640 r. zagon tatarski zapuszczony, znaczył swój pochód pożogą i zniszczył też Hermanówkę Jerlicz I, str. 44. W 1647 r. mieszczme hermanowieccy pozwali niejakiego Dąbrowskiego, mieszkającego w sąsiednim Neszczerowie o to, że ten zrabowane bydło przez tatarów w Hermanówce i zostawione przez tychże i błąkające się po stopie, zajął w sposób dobyczy i nie chce oddać z summaryusza arch Lachowieckiego. Andrzej Firlej umarł bezdzietny i Hermanówką i inne przyległe dobra t. j. Krasna, Obuchów, Wasylów etc. przeszły na siostrę jego Zofią, która zaślubioną była Janowi Stanisławowi Tarnowskiemu i z nim miała synów Stanisława, Aleksandra i Michała. Ale jaszcze za życia Andrzeja Firleja rozpoczęły się były wojny kozackie i Hermanówką wpadła w moc kozaków. W 1649 r. stała tu już sotnia kozacka, należąca do pułku bialocerkiewskiego, której sotnikiem był Iwan Czernuszenko rejestr wojska zapor. str. 120. W roku 1651 atoli gdy po zwycięztwie beresteckiem wojska polskie ruszyły się w głąb Ukrainy pod wodzą Mikołaja Potockiego hetm. w. kor. , dnia 13 września stanęły one pod Hermanówką, kędy się z wojskiem litewskiem połączyły. Przy połączeniu się wojsk salwę z dział bito na samem rozświciu potrzykroć, schedę najmłodszego Jana. Ojciec ich Piotr i Dorohostajski był kuchmistrzem lit. i od niego też cała jego linia zstępna przezwała się, , Kuchmistrowiczami a pusta majętność kijowska, , Kuchmistrowszczyzną. Jeszcze w przeszłym wieku blisko Hermanówki i Obuchowa był tak nazwany las, , Kuchmistrowski. Jan zaś Dorohostajski niedługo te pustki posiadał; umarł i zostawił małoletniego syna Jana Pa wła. Piotr Dorohostajski, brat Jana a stryj małoletniego Jana Pawła został Kuchmistrowszczyzny opiekunom. Ale była to zawsze tylko pastewna pustynia, w wypasy i miodem płynące pasieki, obfitująca. A więc Trypolscy, dziedzice sąsiedniego Trypola wynajmywali cały ten obszar pusty już dla wypasu bydła, koszenia siana, już dla pasiek i łowienia bobrów nad rz. Krasną, i ryb i wjunow piskorzy w jeziorach. Tymczasem Jan Paweł Dorohostajski był wysłany za granicę na nauki i długi cza nie wracał do kraju; aż tu rozchodzi się wieść, jakoby on umarł. A więc opiekun stryj Piotr Dorohostajski, niemając żadnego do tego prawa, w 1588 r. tak zwaną Kuchmistrowszozyznę całą sprzedaje księciu Konstantemu Ostrogskiemu, sławnemu z niezmiernych bogactw i majątku. Kuchmistrowszczyzna jak tylkocośmy mówili, był to step, który martwiał odłogiem. Książę Ostrogski postanowił go zaludnić. Jakoż w krótkim tedy czasie powstał cały szereg osad, jako to Obuchow, Krasna, Wasylów, Perehonówka, Deręmezna, i nareszcie Hlewachy, później dopiero nazwane jak to zobaczymy, Hermanówką. Ciekawem jest opowiadanie woźnego z 1591 o założeniu Hlewach. Oto książe pan kazał bu dulec z kilku starych rozebranych chałup na kilkudziesięciu wozach przywieść i zrzucić go na stepie nad rz. Krasną. Z tych kilku zaimprowizowanych chałup na stepie, powstała też doraźna wioska, pod nazwiskiem Hlewachy wypis z zamku owruckiego z 1591 roku. Z czasem wzrósł ten zarodek osady. Atoli wieść owa o śmierci młodocianego Pawła Dorohostajskiego za granicą, okazała się płonną, bo w kilka lat wraca prawy dziedzic tych dóbr, ale już ojcowiznę zastaje w cudzych ręku. Rozpoczyna więc proces i w 1598 r. wygrywa go. Ale w domu tym zabrakło męzkiego wkrótce potomka, bo Jan Paweł Dorohostajski zostawił jednę tylko córkę, która oddaną była w zamężcie Andrzejowi Firlejowi, wojewodzie wprzód bełzkiemu, potem sandomierskiemu. A więc i Hlewachy Hermanówka wraz z całą kuchmistrowszczyzną przeszła w ten dom ostatni. I dopiero teraz Hlewahy, już za Firleja, otrzymują swoje przemianowanie na Hermanówkę. Andrzej Firlej zaczął się krzątać nad uporządkowaniem tej własności a chcąc zabezpieczyć swoje dziedzictwo obwa naoczny opowiada zajście dość charakterystyczne, jakie miała czeladź obozowa polska z kozakami pod Hermanówką. Wieczorem samym, mówi on, tu nadeszło z kilkadziesiąt kozaków, zaskoczyło 20 naszych w pasiece jednej poczęli uchodzić czeladź nasza, potem kozak dopadłszy jednego czeladnika, zerwie z niego kontusz, a zawoła Howorite z nami Lachy; i poczęli mówić kozacy czemu to ziemię psujecie czemu pasieki łupicie a my wiemy, że u was otrąbowano abyście niepsowali, nie palili, pasiek zaniechali. Poczęła się czeladź wymawiać żeśmy o tem nie wiedzieli. Replikowali kozacy skazali starsi że już mir bude a wy zemli ne psujte. A w tem zobaczyli jednego cudzoziemca między czeladzią i wziąwszy go, poczęli bić samopałami, i włosy na nim rwać, wołając A ty po co zemlu psujesz, insza Lacham, insza wam, bo ty pożyczany człowiek, i tak oberwawszy mu włosy na głowie, puścili go Ambr. Grab. , Star. hist. polskie I, str. 247 305. Ale w lat niespełna osiem inna tu odegrała się scena. W roku 1659 Jan Wyhowski, hetman Ukrainy, usłyszawszy o buntach, uciekł z Czehryna według słów własnych jego wierzchem i w jednej sukmance i naznaczył radę czerniecką w Hermanówce. Zjechało się też kozactwo na ową radę. On Sulimie i Wereszczace kazał czytać przed zgromadzeniem ugodę hadziacką, zawartą przez niego, i gotował się objaśniać kozakom, jakie z niej mogą wypłynąć dla kraju korzyści, a także chciał zarazem zbić fałszywe przez niechętnych tej ugodzie rozsiane wieści. Ale w zebraniu podniósł się hałas i krzyk. Wielu z kozackiej starszyzny, gniewnych za to i pełnych zawiści, że z traktatu hadziackiego żadnych osobiście nie odnieśli korzyści, wtedy gdy inni z pomiędzy nich i szlachtą zostali i majętnościami obdarzeni byli, do tego stopnia zaburzyli zgromadzenie, że od krzyków przyszło do obelg i bójki krwawej Sulima i Wereszczaka w sztuki porąbani. Sam Wyhowski nie wybiegłby się był od śmierci, gdyby oddział najemnego wojska, który z sobą przyprowadził, był go nie zasłonił. Z oddziałema też tym swoim uciekł on z Hermanówki, , jak oparzony. Następnie druga rada kozacka zebrała się w Uzinie, gdzie go też strącono z hetmaństwa Kostomarow, Hetm. Wyhowskiego str. 109 110. Roku 1661 Mechmet Girej stał jakiś czas pod H. z ordami swoimi, czekając na wojska polskie, aby się z niemi przeprawić za Dniepr Jemiołowski str. 245. Ale jeszcze w 1653 r. straszna tu grasowała morowa zaraza, i już wtedy ludność H. w części się rozeszła, w części wygubioną została. Toż w 1656 Antoni Zdanowicz pułkownik kijowski pisał z prośbą do Cara, aby mu darował Hermanówkę jako bezludną pustkę Akty otn. k istoryi ZR t. III, str, 541. Ale nareszcie peryod kilkodziesięcioletni hosticum czyli ruiny przeminął; oschły w końcu kałuże krwi i zagasły łuny pożarów. Szlachta ukraińska, zagnana przedtem w różne brzegi, wracać zaczeła do swoich, , gniazd i popielisk. Toć i Tarnowscy, dziedzice H. , powrócili do tej swojej posiadłości. Wojna jednakże tak dalece kraj zniszczyła, że powrót do jakiego porządku i regularności stosunków, z największą tylko mógł postępować powolnością. Wiele też skrżętu, kosztu i pracy z ich strony dołożyć musiano, zanim się te ich dobra urządziły i zasiedliły na nowo. Nie mieszkali oni tu jednak, ale sprawowali rządy przez swych zastępców t. j. tak zwanych gubernatorów. Był wszakże czas iż H. , wypuścili w dzierżawę niejakiemu Roguskiemu, który jednak wielu się nadużyć w ich majątku dopuścił i wiele szkód poczynił, a między innemi wały erygowane niemałym sumptem dla obrony i fortecy, popsował, saletrę robiąc, i demoliował. W 1717 r. już się tu byli osiedlili żydzi. Roku 1742 został dziedzicem H. Kajetan z Czobor hr. Tarnowski. W tymże roku w Hermanówce, jako w blisko położonej tak zwanych kresów, które wdłuż granicy się ciągnęły, stał furwacht graniczny Archiwum JZR, część III t. 3, str. 338. Następnie od Tarnowskich przeszła H. do Mierów, albowiem Tarnowska dziedziczka H. wyszła za Jana Miera, kasztelana inflanckiego, dziedzica Wozuczyna. On to uprosił u króla Stanisława Poniatowskiego, aby H. została mu zamienioną na ststwo tyszowieckie. ,, Ponieważ, mówi konstytucya, ur. Jan Miier starosta wilkowski o dobra nasze Tyszowce z wsiami i przyległościami, z wójtowstwem do niego należącem, cumque jure leżące, supplikował nam sejmującym stanom, aby mógł one dla przyległości sobie z łaski naszej za dobra swoje ziemskie dziedziczne t. j. miasto Hermanówka, wś Słobodka, Olszanka i Semenowka w wdztwie kijowskiem zostające modo communicationis pozyskać, przeto, mając wzgląd na zasługi jego, za powszechną stanów zgodą, tej zamianie pozwalamy, i dla poznania ekwiwalencyi jej, komisarze z senatu WW. .. naznaczamy, którzy to kommisarze według konstytucyi pod tytułem Ostrzeżenie dóbr idących w zamianę, sprawić się będą powinni, a po nastąpionej zamianie przerzeczonego starostwa naszego tyszowieckiego, aby przy possessyi m. Hermanówką w królewszczyznę obrócon, przy prawie takowym, jakie miał do starostwa tyszowieckiego Ur. Mier, wraz z małżonką swoją był rachowany, mieć chcemy. Prawo ich obojga dożywotnie na wspomnione przyszłe dobra nasze królewskie Hermanówkę przenosimy etc. Nie wszystka jednak ma Słownik Geograficzny Zeszyt XXV, Tom III Hermanówka Hermanówka Hermanowo Hermanówka jętność hermanowicka weszła w skład nowego starostwa, bo Mirówka, Janówka, Teklówka pozostały dziedzicznemi Miera, które on następnie sprzedał Piotrowi Turkułłowi, podkomorzemu wendeńskiemu. W tych czasach był w H. dwór i budynki inne mieszkalne, ogród włoski sadzawki, jabłonie, brzoskwinie, winograd, kanapy w ogrodzie pod olchami pięknie rozkrzewioemi n. Starostwo to trzymał w dzierżawie Słomowski rotmistrz kawaleryi narodowej, konsystującej na kresach. Niejaki zaś Marcin Krajewski, chorąży kawaleryi narodowej był w tychże dobrach osadzcą i założył wieś Janówkę od imienia Jana Miera. Jan Mier, kasztelan inflancki, zmarł w r. 1790, pochowany w Wozuczynie w grobie familijnym. Miał on szczególne przywiązanie do króla Stanisława Augusta; czując się już bliskim zgonu, kaz pisać ałlist pożegnalny do króla i drżącą ręką na chwilę przed zgonem dodał te słowa własnoręcznie królu niosę do grobu, nienaruszoną w mojem życiu wierność dla Ciebie. Po jego zejściu objęła dożywocie na starostwie H. jego żona, Maryanna z Tarnowskich. W instrukcyi wydanej deputatom wysłanym na sejm 1791 r. z okręgu żytomirskiego, d. 13 sierpnia znajdujemy punkt następny dezyderya miast wolnych, w którym powiedziano. Powtóre, dopomni się W. Imc. pan plenipotent Lewandowski, miayabsteczkom pomniejszym w wdztwie kijow. leżącym, w przemocy starościńskiej dotąd zostającym, jako to Hermanówce, Dymirowi i innym naprzód listy ochronne od króla J Mości, et locationis, podług konstytucyi na sejmie teraźniejszym tytułemdop miasta nasze królewskie stanowionej, jeżeli ich niemają, wyjednane były. Po trzecie, gdy wiele dóbr dziedzicznych wzamian za królewskie są obrócone, jako to Hermanówka, Różów i inne, iżby te miasta, które przedtem były dziedziczne, a teraz królewskie prerogatywami i wolnościami, na wzór miast innych zaszczycone były i w tem pilność W. Imci Plenipotent przyłoży, aby w aktach metryki kor. i lit. , takowe zamiany wyszukano i na przeświadczenie stanów sejmujących okazane były Arch. JZR. , część 5 tom I, str. 522. Według lustracyi z 1787 r. miasteczko to starościńskie miało poddanych osiadłych 111, cerkiew unicką, dwór z drzewa pośród starego zamczyska, fossą obwiedziony, częścią palami, częscią płotem ogrodzony. Roku 1761 żydzi tutejsi wzaz z Kahorlikiem i Wasylowem płacili rocznie złp. 360 pogłównego na wojsko polskiego zaciągu. Należeli do kahału ostrogskiego, W skład starostwa wchodziły wsie następne Słoboda hermanowiecka, Olszanka i Semenowka. Starościna Mierowa odstąpiła dożywocia swego na stwie prezesowi Morzkowskiemu, a po jej śmierci H. przeszła do skarbu. Przed 1812 rokiem rząd rossyjski postanowił sprzedaż dóbr starościńskich i H. kupił Proskura, Olszankę Hudyma Semenówka nie została sprzedaną i pozostała przy skarbie, do którego i dziś należy. W 1740 roku było w Hermanówce 100 domów, i osób wy żej 7miu lat 100. W 1792 w 116 domach było męzkiej płci 711, żeńskiej 665. Jest tu stare horodyszcze i cała równina mogiłami pokryta. Obecnie H. należy do kilku właści cieli. Cerkiew, Nikołajewska wymurowana w 1819 roku. Dawniej istniała tu cerkiew unic ka zbudowana w 1726 roku. Hermanówka po łożona jest w gruntach wybornych, czarnoziemnych. Edward Rulikowski. Hermanówka, mała wioska w kijowskiej gub. , berdyczowskiego pow. , nad rzeczką De sną, wpadającą do Bohu, o 3 w. odl, od wsi Zbaraża, a o 15 w. od Samhorodka, o 29 w. od Holendrów stacyi kijowskoodeskiej dr, żel, mieszkańców 328 wyzn. prawosł. , należą do zbaraskiej parafii, ziemi 937 dz. wybornego czarnoziemu, należy do Zawistowskich; zarząd gminny we wsi Zbarażu, policyjny i par. kat. w m. Samhorodku. Kl. Przed. Hermanówka, potok wypływający z pod wschodniego stoku góry Hermanowej 389 m. w obr. gm. Hermanowej w pow. rzeszowskim. Płynie w kierunku północnym przez wieś Hermanowę, a następnie miasto Tyczyn i po północnej stronie tegoż uchodzi z lewego brz. do Strugu, dopływu Wisłoku. Długość biegu 5 kil. Br. G. Hermanowo, osada, ob. Buszewo, powiat szamotulski. 2. H. , folw. , pow. pleszewski, 1 dom, 9 mk. ; nal. do domin. Klenka. Hermanowo 1. niem. Herrmanshöhe, według Kętrz. wś, pow. brodnicki, nie jest w urzędowych skorowidzach umieszczona. 2. H. , niem. Herrmannsdorf, folw. należący do wsi Szczepanki, pow. grudziąski, nad jeziorem łasińskiem, naprzeciw m. Łasina, pół mili od bitego traktu grudziąskołasińskiego, ma budynki 5, domy mk. 2, katol. 7, ew. 4 Parafia i poczta Łasin, szkoła Szczepanki. 3 H, niem. Herrmannshöhe, folw, do wsi Lipinki, nowo założony r. 1868, pow, lubawski. 4. H. , niem. Herrmenau, wś, pow. suski, podług map wojskowych 1 i pół mili od Susza, blisko traktu bitego z Kisielic do Susza. W nowszym czasie zapewne otrzymała ta wieś odmienną nazwę, gdyż w dokładnych skorowidzach nie jest umieszczona. Od dawnych czasów istniał kościół w H. , który zabrali luteranie; był filialny do Bałoszyc; r. 1721 tał sopuszczony; później zupełnie go zaniechano. Hermanowo, wś pryw. , pow. dzisieński, o 41 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 3 dm, , 55 mk. 1866 r. . Hermenau Hermanowszczyzna Hermany Hermenhagen Hermeningken Herminendorf Herminenhof Herminenh Hermoneiten Hermsdorf Hermsztop Hernad Hernutowce Herod Herrenhagen Herrenwalde Herrenwiese Herrlichkeit Herrlitz Herrmanau Herrmanloelen Herrmann Hermanowszczyzna, futor pryw. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 28 w. od Holszan, 10 w. od Oszmiany, 4 dm. , 26 mk. 1866. Hermany 1. rum. , pow. rypiński, gmina Szczutowo, par. Gujsk, odl. 20 w. od Rypina, liczy 2 domy, 23 mk. , 68 mr. obszaru i 2 nieużytków, 2 H. , wś szlach. , pow. mazowiecki, gra. Stelmachowo, par. Tykocin. W 1827 r. było tu 13 dm. i 76 rak. Wieś ta pierwotnie zwała się Komarowo i wspominana jest w aktach z 1567 r. Hermany, ob. Cisze. Hermany, ob. Hermanowce. Hermenau niem. , wś i folw. , pow. morąski, st. p. Libsztat. Hermenau niem. , ob. Szaicnowo Hermenhagen niem. , wś, os. i dobra, pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn. Hermeningken niem. , folw. , pow. labiewski, st. p. Wulfshoefen. Herminendorf niem. , pow. grudziąski, w okolicy lesistej i torfiastej, ćwierć mili od stacyi kol. żel. w Gardei, przy bitym trakcie grudziąskokwidzyńskim. Par. Mokre, szkoła i poczta Gardeja. Obszaru mr. 51, bydynk. 14, dm. 12, atol. 19, k ew. 83. H. zostało nowo założone r. 1820 na gruncie lasem wtedy jeszcze porosłym dóbr Kalmusy, przez ówczesnego dziedzica Gustawa Zollem. Nazwę otrzymała od urodzonej wtedy właśnie 1ej jego córki Herminy. Celem tej osady było, uzyskać potrzebnych robotników od wydobywania z obszernych kalmuskich pokładów torfu. W sierpniu r. 1820 przybyło tu 12 osadników. Każdy otrzymał 3 i pół morgi roli, wolne pastwisko w król. borze, wolne drzewo do budynków i wspólne torfowisko do torfu na opał. Po upływie 1ego wolnego roku mieli dawać czynszu powoli aż do 10 tal. każdy. Nadto każdy 1 dzień w żniwa odrabiać, uprząść 10 sztuk przędzy za 30 gr. ze lnu pańskiego, płoty do wygonów swoim kosztem utrzymywać. Rząd uznał tę osadę r. 1832, odłączył od Kalmus 1846. Następnie czynsz i szarwark skupiony został, wspólne torfowisko separowane. Ob. Frölich, Gesch. , des Graudenzer Kreises I 163. Herminenhof niem. lub. Julchenhof, folw. , pow. gołdapski, st. p. Kowale. Herminenhütte niem, walcownia żelazna, pow. toszeckogliwicki, par. Laband, leży między rz. Kłodnicą a kanałem kłodnickim, obok przystanku drogi żel. Laband. Hermoneiten niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Lasdehnen. Hermsdorf niem. 1. wś, pow. olsztyński, st. p. Biesale. 2. H. , wś, pow. holądzki, st. p. Goettchendorf. 3. H. , wś, pow. święto Siekierski, ze stacyą pocztową. Hermsdorf 1. Nied r niem. , zwane też H. bei Bielitz, wś, pow. nissański, o 9 kil. od Nissy, ma 117 osad, 4016 mr. rozl, kościół parafialny. Szlacheckie sołectwo H. ma 815 mr. rozl. 2. H. Ober niem. , wś, pow. nissański, nad granicą austryacką, ma 74 osad, 2237 mr. rozl. i kościół paraf. zbudowany 1836 roku. Szlacheckie sołectwo H. ma 431 mr. rozl. F. S. Hermsdorf, trzy wsie t. n. a n Szląsku austryackim H Gross. szkoła ludowa; H. Klein szkoła ludowa; H. Ober, szkoła ludowa i szkoła rolnicza średnia. Hermsdorf niem. , wieś, pow. międzychodzki, ob. Hemsztop, Hermsdorf niem. , ob. Zamensdorf. Hermsztop, niem. Hermsdorf, wś i gra. , pow. międzychodzki, 3 miejsc 1 H. , wś; 2 Blaustern, dom szosowy; 3 Karowiec, młyn Karowitzmühle; 39 dm. , 438 mk. , 75 ew. , 363 kat. , 67 analf. 2. H. , dom. , 2838 mr. rozl; 2 miejsc 1 H. , dom. ; 2 Goldenschiff, folw. ; 5 dm. , 127 mk. , 52 ew. , 75 kat. , 41 analf, Poczta w Przytoczni Prittisch o 3 kii. , st. kol. żel. Landsberg o 30 kil Hernad, ob. Hornad. Hernutowce, po węg. Arnothfalwa, no niem. Emaus Höfchen, wieś w hr. spiskiem Węg. , kościół katol. filialny, 178 mk. , ob. EmausHöfchen i Arnothfalva. Herod jezioro, ob. Gieret Herrendorf niem. 1. folw. , pow. frydlądzki, st. p. Frydląd. 2 II. , wś, pow. pasłęcki, st. p. Młynary. Herrenhagen niem. , powiat malborski, przedtem dzierżawa, teraz na własność wydana wś, zawiera posiad. 7, włók 27, kat. 26, ew. 24, men. 14, dom. 6, parafia i poczta Malbork, dokąd odległość wynosi 2 4 mili. Herrenwalde niem. , os. , pow. fyszhuski, st. p. St. Lorenz. Herrenwalde niem. , leśnictwo, pow. kościański, ob. Mościszki. Herrenwiese niem. , folw. nowozałożony 1870, należy do Czuchowa Zützer, powiat wałecki, parafia Słopanoow Schleppe, szkoła i poczta Czuchowo. Herrlichkeit niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Jaeskendorf. Herrlitz niem, wsie na Szląsku austryackim H. Gross posiada kościół par. katol, szkołę ludową, st p. i telegr. II. Klein, posiada szkołę ludową i St. poczt. Por. Beneszów, Herrmanau niem. wś, opw. suski ob. Hermanowo. Herrmanloelen niem. , os. i dobra, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma HerrmannPlagsten, lub Kerlicken, wieś, pow. szyłokarczemski, st, p. Szyłokarczma. Hermanowszczyzna Herrmann Herrmannswalde Herrmannsruhe Herrmannsrode Herwinowa Herynia Herzberg Herzberg Herzfelde Herzogin Herzogsgraben Herzogswalde Herzwigsruh Herrmannshof Herrmannshof Herwarto Herubiny Hertzmaniłz Hertszecht Herrmansh Herrmannsh Herrmannsgut Herrmannsdorf Herrmannsdorf niem. , folw. , pow. grudziąski, ob. Hermanowo. Herrmannsdorf niem. , leśnictwo, pow. braniewski, st. p. Braniewo. Herrmannsgut niem. , dobra, pow. świętosiekierski, st. p. Zinten. Herrmannshöhe niem. , folw. do Lipieniec, pow. lubawski, ob. Hermanowo, Herrmanshöhe niem. , według Kętrz. wś w pow. brodnickim, w urzędowych najnowszych skorowidzach nieumieszczona; ob. Hermanowo, Herrmannshof niem. 1. dobra, powiat rastemborski, st. p. Barciany. 2. H. , folw. , pow. świętosiekierski, st. p. Mehlsack. 3. H. , folw. , pow. szczycieński, st. p. Dźwierzuty. Herrmannshof niem. , wybud. do Starogrodu, blisko miasta położone, pow. , par. , szkoła, poczta Starogród. Herrmannshof niem. , ob. Fryda. Herrmannsrode niem. , posiadłość z piłą i wodnym młynem nad rz. Wierzycą, powiat starogrodzki, należy do Kręgu, ob. Krąski młyn. Herrmannsruhe niem. , folw. do wsi Kawki, pow. brodnicki, przezwany r. 1865, ob. Kawki. Herrmannswalde niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Kobylabuda. HerrmannWesat niem. , inaczej Bluszen lub SchlagwegPeter, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Herrmeisterholm, czyli Meisterholm, Flugelsholm, na polskie znaczyłoby Wyspa Mi strzowska, jestto rozległa wyspa na Dźwinie, , nieco poniżej Kirchholmu naprzeciw wsi Uexkull Nadaną była lennem prawem Römerowi przez ks. kurlandzkiego Ketlera. Dziedziczyli Symeon i syn jego Stefan i Krzysztof rotmistrz woj. pols. R. 1605 ks. kurlandzki Fry deryk Ketler stanął tam obozem w 600 strzel ców i 400 konnicy. Stefan Römer przeprowa dził oddział ten przez gród przed samą bitwą pod Kirchholmem. R. 1632 Gustaw Adolf król szwedzki po zawojowaniu Inflant przy wilejem podpisanym 23 maja w Augsburgu oddał tę wyspę miastu Rydze. A. R. Herrngrebin niem. , wś, pow. gdański, ob. Grabiny zameczek. . Herrnhut niem, ob. Ohranow. Herrnkempe niem, , wyspa utworzona przez Wisłę, powiat chełmiński, ob. Pańska kępa. Herrnstadt niem. , ob. Wąsosz, Herszmanice, Herzmanitz, wieś powiatu bogumińskiego na Szląsku austr. , rozl. morg. 1198, ludn. 842. Herszonówka v. Herszunówka, kol żydowska przy wsi Woronkowie, pow. bałcki, gm. Woronków, 610 mk. , 148 da. ziemi. Hersztop, wieś rycerska, pow. międzyrzecki, por. Hermsztop. Hersztupowo, niem. Herschtopowo, wś, powiat wschowski, 15 dm. . 146 mk. , 10 ew. , 136 kat. , 38 analf. Poczta i gośc. w Garzynie, st. kol. żel. w Lesznie Lissa. Hertszecht, Hertszek, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół kat. paraf. , piękny duży ogród, piękne lasy jodłowe, wyrób gontów, 861 mk, Hertzmaniłz, ob. Herszmanice. Herubiny, Harubin i Charubin ob. wś, pow. kolneński. Herwarto, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół katol. filialny, 366 mk. Herwinowa, niem. Erbersdorf, dwie wsie na Szląsku austryackiem. AltE. ma szkołę ludową; NeuE, ma st. poczt. , st. dr. żel mor. szląsk. , szkołę ludową i leśnictwo. Herynia, ob. Hoszów. Herzberg niem. , ob. Hercberg, Herzberg niem. , włośc. wś, pow. gdański, na żuławach gdańskich, obszaru ziemi obejmuje mr. 3632, gburów 12, zagrodn. 2, kat. 83, ewang. 271, dm. 28. W miejscu jest kościół luterski i szkoła; dla katolików parafia Giemlice, poczta W. Cedry. Odległość od Gdańska 2 i pół mili. Kościół tutejszy istniał oddawna w ręku katolików przed reformacyą; innowiercom dostał się wskutek prawa patronatu, które wykonywał gdański magistrat. Herzfelde, niem. , ob, Krakówek, v. Krukowek, dom. , pow. wyrzyski HerzoginAuguste niem. , kopalnia węgla w Łaziskach średnich. Herzogsgraben niem. , kanał, dop. Odry, ma ujście powyżej Głogowy. Herzogsthal niem. , inaczej Gerehlischken lub Jeralischken, dobra, pow. gołdapski, st. p. Boćwinka. Herzogswalde niem. , wś i dobra, powiat grotkowski, o milę na północ od Grotkowa. Wieś ma 82 osad, 3586 mr. rozl, paraf. kościół kat. z XV wieku. Dobra mają 963 mr. rozległ. Herzogswalde niem. , rycer. dobra, pow. suski; ob. Rycwałd i Rycwalłdzik. 2. H. , wś pow. świętosiekierski, st. p. Eisenberg. 3. H. wś, pow. morąski, st. pt. Libsztat. Herzwigsruh niem. , dobra, pow. lecki, st. p. Rhein. Hesza, potok, Iewy dopływ Mołodoj, ob. Dolina t. II 17 2. Hethars v. Siebenlinden Lipiany, st. dr. żel PreszówOrló, o 33 kilom. od Preszowa. Hetnianice, niem. Kaltvorwerk 1. wś, pow. wschowski, 41 dm. , 312 mk. , 16 ew. , 296 kat. , 40 analf. Kościół kat. filialny należy do parafii Lginia Ilgen. Poczta i kol żel wę Wschowie Fraustadt o 7 kil, gośc. na miejscu. 2. H. , folw. , 848 mr. rozl Herrngrebin Hethars Hetnianice Herrnkempe Herrnstadt Herszmanice Herszonówka Hersztop Hersztupowo Hesza Hermannsdorf Herrnhut Herrmeisterholm Hetmanówka wś, pow. bałcki, gm. Bak sz, par, Krzywejezioro, liczy 326 mk. , mewi włościańskiej 605 dz. , dworskiej 2052, domów 82. Cerkiew do której należy 43 dz. ziemi Dawniej własność Denisków dziś. Zinowiewa. Hetmańskiszlak ob, Czarny szlak str. 771. Hetmańszczyzna, Tak pisarze nasi zowią niekiedy całą dawną kozacką Ukrainę. Hetmańszczyzna, przysiołek Kopeczyniec, Heubude niem, , wś włośc. w wieczystą dzierżawę wydana, pow. gdański, w pięknem położeniu na Mierzei Nehrung, po prawym brzegu Wisły, nad jeziorem, około pół mili od Gdańska, ulubione miejsce wycieczek mieszczan, obejmuje gburów 10, zagrodn. 79, obszaru ziemi 1078, ewang. 1214, katol. 106. Parafia Gdańsk, szkoła w miejscu, poczta Gdańsk, Heubuden niem. , wś w malborskich żuławach, pow. malborski, ob. Hejbudy. Heuhaufen, także Heukoppe, szczyt w Tatrach spiskich, w okolicy Szczaw Sławkowskich Szmeksu, w dziale turni Sławkowskich. Od najwyższego szczytu, Sławkowskim zwanego 2453 m. pom. wojsk. , odrywa się ku południowi grań górska, wygięta łukiem ku zachodowi, pouad doliną potokuf Anny, długości około 1300 m. , kończąc się ponad trzema stawkami szczytem pomienionym, dochodzącym według pomiaru wojskowego 1852 m. wysokości n. p. m. Podług pomiaru Kolbenheyera czyni wyniesienie 1840 m. Br. G. Hey. .. , por. Hei. .. Heybüchen niem. , dobra, pow. fyszhuski J st. p. Laptau. Heyde niem. 1. inaczej Sziben, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Srzyłokarczma. 2. H, folw. , pow. królewiecki, st. p. Laptau, 3. H. , dobra, pow. frydlądzki, st. p. Frydląd. Heydeberk niem. , dobra, pow. tylżycki, st, p. Szameitkehmen. Heydebruch niem. 1. wś, pow. tylżycki, st. p. Wilkiszki. 2. HSchilgallen, inaczej Schwenderischken, dobra, pow. tylżycki, st. p. Tylża. HeydeFedderau niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Wolittnick. Heydekrug, niem. , ob. Szyłokarczma. Heydekrug niem. , ob. Hanswalde. HeyersdorfNieder, ob. Andrzchowice Dolne, wś, pow. wschowski, 52 dm. , 253mk. , 294 ew. , 4 kat. , 14 analf. Poczta w Szlichtyngowie Schlichtingsheim o 5 kil. , gośc. na miejscu, st. kol. żel. Drzewce Driebitz o 5 kil. 2. H. N. , czyli Andrychowice Dolne, dom, , 8121 mr. rozl. , pow. wschowski, 6 dm. , 72 mk. , 60 ew. , 12 kat. , 9 analf. Gorzelnia paroWwa. 3. HOber, ob. Andrychowice Górne, wś, pow. wschowski, 28 dm. , 145 mb, wszyscy ewan. , 15 analf. Poczta w Szlichtyngowie Schlightingsheim o 4, 5 kil. , gośc. na miejscu; st. kol. żel. Wschowa Fraustadt o 6, 3 kil. 4. H. Ober, czyli And. G. ; dom. , 1070 morg. rozl. , pow. wschowski, 2 miejsc a H. , dom. ; b dom szosowy; 7 dm, , 78 mk. , 61 ew. , 17 kat. , 6 analf. Heygerey niem. , albo garren, pow. stołupiański, st, p. Tollmingkehmen. Heynehof niem. , os, , pow, wystrucki, si p. Wystruć. Heysterbruch niem, 1. lub. Neu n hnen, wś, pow. darkiemski, st. p. Launingken, 2. H. , os, , pow. wystrucki, st. p. Wystruć, Hexenberg, ob. Kahlenberg. , Hiacentowo, folw. , pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki. Ma 1 dm. ; 10 mk, odl. 24 w. od Maryampola. Hibajłowickie starostwo niegrodowe, leżało w wdztwie witebskiem, powiecie orszańskim; nierozległe te narodowe dobra w roku 1771 posiadał z sstwem orszańskim Joachim Chreptowicz, kanclerz w. lit. , opłacając z niego kwarty złp. 113 gr. 10, a hyberny złp. 50. Hibajłowicze dobra rządowe, pow. borysowski, 1 okr. adm, złożone z 2 folwarków i 3 wsi, dusz 112. Hibalówka 1. wś, pow. mohylewski, nad rzeką Muraszką, przedmieście Szarogrodu, 91 domów, z przysiółkami Bochaczowką i Kiełbaśną, ma 966 mk. i 1133 dzies, ziemi. Należał do ks. Sanguszki, dziś jego wnuczki z Potockich Branickiej. Cerkiew Sgo Jerzego, ziemi cerkiewnej 96 dzies. por. Szarogród, 2 przedmieście Czerniejowiec, nad rz. Murachwa, pow. jampolski. Hibbe, ob. Hibie, Hibica, także Hibbica, potok górski, podtatrzański, liptowski, powstaje z dwóch potoczków, na gruncie Wychodnej, na południowym stoku góry Wielkiej Palenicy, tworzącej dział wodny poprzeczny między źródliskami tegoż potoku a p. Koprowej 1150 m. , po płn. zach. stronie wierchu Hibicy 987 m. , między nim od wsch. a Małą Palenicą 1022 m. od zach. Oba potoczki płyną ku południu; i wkrótce się łączą. Połączony potok płynie doliną zwaną także Hibica, ku południu przez obręb gm. Hibia. Od wsch. wznosi się grzbiet lesisty z licznemi polanami ciągnący się od wierchu Hibicy ku południu. W nim idąc na południe mamy szczyty Palenica 991 m. , polana bezimienna 924 m. , Skałka 848 m. ; Iwanów wierszyk 898 m. i Martina 827 m. . Pod Skałką przyjmuje z prawego brzegu dwa potoczki Hibski i Kondratową. Naprzeciw góry Martina, po pr. brz. wznosi się wzgórze Glan 833 m. , u stóp którego wpada do H. potok Pańska Hibica z Podszustą. Odtąd Hetmanówka Hetmanówka Hetmański Hetmańszczyzna Heubude Heubuden Heuhaufen Hey Heyb Heyde Heydeberk Heydebruch Heydekrug Heyersdorf Heygerey Heynehof Heysterbruch Hexenberg Hiacentowo Hibajłowickie Hibajłowicze Hibalówka Hibbe Hibica Hieronimwó Hieronimów Hieronimówka Hieronimowo Higały zwraca się ptook H. na południowo zachód, zabierając krótkie strugi z pr. brz. spływające; z Rzepiska 784 m. ; przerzyna samym środkiem miasteczko Hibie, a płynąc po półn. stronie gościńca bitego, wijącego się u stóp góry. Na Kamieniu 790 m. przerzyna trzy kroć ten gościniec w krótkich odstępach i wpada z pr. brzegu do gu, Wa nieopodal stacyi kolei bogumińskokoszyckiej Lgoty królewskiej. Długość biegu wynosi 16 kil. Spad wód jego wykazują następujące liczby według pomiaru wojskowego 980 m. źródła; 902 m. połączenie się strug źródłowych; 732 m. ujście Pańskiej Hibicy; 657 m. ujście. Na niektórych mapach nosi ten potok nazwę Głębokiej Hliboka lub Hlouboka. Br. G. Hibica, wierch na Pordtatzu liptowskiem, na gruncie gminy Wychodnej, u źródeł potoku Hibicy ob, między nim od zach. a Bielańską wodą ob. od wsch. Przezeń wiedzie od Wychodnej drożyna na Wielką Palenicę, aztąd do Koliby Podkrywańskiej, znajdującej się na połudn. zach. stoku góry, Kopy Krywańskiej 1572 m. . Jestto miejsce noclegu turystów wybierających się na Krywań ob. . Wynie sienie czyni 987 m. Br. G. Hibie, także biGbe. Hybie, Gubka niem. Geib węg. Hibbe; miasteczko w hr. liptowskiem Węgry, nad potokiem Hibicą, dopływem Wagu, przy drodze z Wychodny do Porubki, nieopodal, bo 4 kil; na płn. wsch. od Królewskiej Lgoty, stacyi kolei KoszyckoBogumińskiej Dawniej było to miasto górnicze, dziś przeważnie przez Słowaków zamieszkałe; niemieckie nazwy ról, jak Mühlwiese, Riegel, Lerberg i t. d. Długość geogr. 37o 30 O, szer. geogr. płn. 49 3. Znajduje się tutaj wsch. kościół łaciński p. w. Wszystkich Świętych. Rok założenia niewiadomy. Ittniał już w r. 1637. Znachodził się w nim pomnik Emeryka Balassy ego, który atoli zgoarrzał w pzeoż. r. 1683. Metryki pochodzą od r. 1675. Również znachodzi się kościół ewangelicki, zbudowany r 1681; spalił się atoli w r. 1683; odbudował go w roku 1734 baron Maciej Ostrosits na placu przezeń gminie darowanym. Metryki ewan. sięgają r. 183l. Do parafii łacińskiej należą Wychodna z filjalnym kościołem p. w. św. Szczepana; przysiołek Bielańsko, Lgota królewska, przysiołek Swaryn, Koszkowa z kaplicą św. Trójcy, następnie osady Dykula, Medwadza, Rostoki, Benkowe, wreszcie stacya WychodnaWażec kolei koszyckobogumińskiej, razem liczy 984 dusz rz. kat. , z czego na samo Hibie przypada 310 dusz rz. kat. 1878 r. Do gminy ewangelickiej należy Kokawa, z filialnym kościołkiem. Liczy w miejscu 1503, a w Kokawie 1098 ewan. , razem 2601 ewan. r. 1880 Parafia atoli łacińska w Hybiu liczy dusz rz. kat. 984, ewan. 3310, żydów 120, szyzm. 129, razem 4643 dusz. W samym Hybiu jest 1927 mk. z czego dusz rz. kat. 310, ewan. 1523, ży dów 58, szyzm. 36. 1878 r. . Stacya pocztowa w miejscu. Co poniedziałek odbywają się targi, a pięć razy do roku jarmarki. Wzniesienie 690 m. pom. wojsk; Korzistka, dolny kościół. Rz. G. Hibski potok, potok podtatrzański, na Podhalu liptowskiem, w obr. gm. Hibia, prawy dopływ Hibicy ob. . Długość biegu 3 kil. Przyjmuje z pr. brz. potok Kondratową Wodę. Dolinka tego potoku zuwie Hibskim jarkiem jarem. Br. G. HidasNemethi, st. dr. żel. ciskiej, o 26 kilom. od Koszyc. HidegHegy, ob. Nowogrodzkie góry. Po węg. hideg znaczy zimny. Hiensdorf ob. Hinowce. Hieronim, kopalnia w Dąbrowie górniczej. Hieronimwó 1 os. włośc. , pow. opoczyński, gm. Wielka Wola, par. Wójcin. Ma 2 dusz, 11 mk, 22 morg ziemi włośc. 1 H. , wś. włośc. , pow. iłżecki, gm. i par. Sienno, liczy 19 dm. , 174 mk. i 413 morg. obszaru. Hieronimów. folw. , pow. nowoaleksandrowski, własność Hieronima Beynara. Hieronimówka, fol. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , 65 w. od Wilna, 1 dm. , 9 katol. 1866, Hieronimowo niewielki fol. w pow. słuckim, własnośó Swiderskich. Hleronimowo 1. st. poczt. , pow, białostocki gub. grodzieńskiej, przy trakcie z Białegostoku do Wołkowyska i Prużany. 2 H. , dobra, pow. dyneburski, niegdyś dziedzictwo Hieronima Oskierki. dziś własność Moniki Oskierczynej. Por. Ejsbachowa, Hieronimowo ob. Hironimowo. Higały, wś pow. wilejski, o 67 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm, , gm. wołkołacka, 3 dm. , 25 mk. katol. 1866. Higieniewo, kol. , pow. nieszawski, gm. i par. Piotrków. Hikanie, dobra, pow. nowoaleksandrowski, własność Jana Komorowskiego, 874 dzies. rezl. Por. Gikany. Hilarów lub Tułowice 1. wś, pow. sochaczewski, gm. Tułowice, par, Brochów. 2 H. , wś. pow. kolski, gm. Drzewce, par. Umień. W 1827 r. było tu 5 dm. i 61 mk. H. , os. pow. sieradzki, gm. Wierzchy, par. Zadzim. 4 II. , folw. Sokołowski, gm, Dembe nowe, par. Skibniew. Liczy 3 dm. , 5 mk. i 445 morg obszaru. Folwark ten oddzielony od dóbr Kostki. Hilarowo, folw. nad rz, Dzisienką, pow. dzisieński, o 21 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 10 mk. 1866. Hilarewo, niem. Hilarhof, folw. , pow. plesze Higieniewo Hilarów Hilarowo Hilarewo Hikanie Hibica Hibica Hibie Hibski potok Hidas Hideg Hiensdorf Hinczowe Stawy Hińce Hinczewice Hincowce Hińcz dłngi Hińcze Hinczocz wski, 6 dm. , 75 mk, należy do dom. Bachorzewa. Hilberg, ob. Ilburg, Eilenburg, Hilbersdorf niem, wś. i dobra, pow. niemodliński, nad Sztejnową. Wś. ma 62 osad, 358 mr. rozl. , należy do par. Loewen. Dobra mają 256 mr. rozl. Hilcza, jeden z potoków źródłowych Małego Seretu. Hilerowo, holendry, pow. kolski, gm. Budzisław kolski, par. Dęby k szlecachie. Założone w r. 1815. Hilf niem. dobra, pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn. Hilfe niem, wybud. do Chojnic, pow. chojnicki. R. 8169 liczyło budynk. 9, domy 3, kat. 20, ewang. 15. Parafia, szkoła i poczta Chojnice. Hilinki, małe jez. w lesie i smolarnia, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, o 2 w. za wsią Głęboki Bród 1878. Now. Hilkowszczyzna, folw. należący do Szulca, przy drodze z Wasiliszek do mka. Sobakińce, pow. lidzki, 4 okr. , od Lidy odl. w 50 i pół, od Wasiliszek w. 12 i pół; dm. 1, mk. 9, wyzn. rz kat. HillerGartrigen niem. , ob. Pszczew, niem, Betsche; dom. , pow. międzyrzecki. Hillersdorf niem. , wś, pow. niemodliński, o ćwierć mili od Fyrlądu, ma 25 zagrodników ewangelików, 661 mr. rozl. Hillersdorf niem. ob. Albrechtyce i Hołcowice. Himmelfort niem. , wś, pow. morąski, st, p. Morąg. Himmelthal niem. , wś, pow. sycowski, par. Syców. Himmelwitz niem, , ob. Jemielnica. Hińce, wś, pow. śniatyński ma 1no klassową szkołę, Hinczewice, ob. Gincewice. Hincowce, węg. Hinczócz, wś, w hrab. spiskiem Węgry, w dystrykcie właskim, od Włach Wallendorf na płn. zach. 4 kil. , w dorzeczu Hornadu; liczy mk. 260, między nimi kat. łac. 252, żydów 8 1878. Należy do parafii łac. w Welbachu. Br. G. Hińcz dłngi, ob. Gródek, tom II, 822. Hińcze, niem. Hinzendorf, 1 wś, pow. wschowski; 66 dm. , 396 mk. ; 46 ew. , 350 kat. , 20 analf. Kościół kat. filialny parafii. Kursdorf. Poczta w Szlichtyngowie Szlichtingsheim o 3 kil. , st. kol żel. Drzewce Drebitz o 4, 5 kil. 2 H. , dm. , 924 morg. rozl. , pow. wschowski; 4 dm. ; 61 mk. , 3 ewan. , 33 kat, 2 analf. 3 H. , folw. 373 morg. rozl. M. St. Hinczocz węg. . ob. Hincowce. Hinczowe Stawy, stawy tatrzańskie. Niektórzy piszący o Tatrach zowią je także Ignacowymi, gdyż Hinek, zdrobniały, Hinszko, znaczy u Słowaków Ignacy Jest ich cztery. Leżą one w Tatrach spiskich, w dolinie Mięguszowieckiej, w jej północnozachodniej odnodze, Hińczową zwanej, na najwyższym jej tarasie, wśród głazów granitowych, pod samym głównym grzbietem Tatr. Wspaniałe turnie otaczają tę górną częśc jeziorną doliny. Od północy zamyka ją potężny grzbiet Mięguszowiecki, ze szczytem tejże nazwy 2435 m. , z którym łączą się ku wschodowi Rysy 2508 m. i Wysoka 2555 m. . Od zachodu odgranicza dolinę obszerny grzbiet Baszty, który za pośrednictwem Cubryny 2369 m. łączy się z Mięguszowieckim szczytem. Największy staw legł najdalej ku północy, u stóp Mięguszowieckiego szczytu, wśród ogromnych złomów granitowych. Zowie się on Wielkim Hinczowym stawem, niem. GrossHin zen See, węg. NagyHinczko tó, słow. V. Hinsko. pleso, także V. Hinczove pleso. Obszar jego wynosi dziś 34 morgów czyli 19. 11 hekt. ; zajmuje zatem szóste miejsce co do rozciągłości między stawami tatrzańskimi. Ciepłota wód jego czyni 7. 4o C. przy 18o C. ciep. pow. Eljasz, 23 sierpnia, 1879, r. 10 god. rano. Wzniesienie 1961 m. pom. wojsk. ; 1917 m. Steczkowski; 01907 m. Kolbenheyer; 1899 m. Wahlenberg; . 91871 m. Fuchs; 1847, 3 m. Oesfeld; 1797, 4 m. Korzistka. Jest to wspaniały zbiornik wód, dziś już o połowę mniejszy, niż dawniejsze jego brzegi wskazują; mimo to atoli na tej wysokości, na jakiej się wznosi, nie może się żaden inny z nim równać. Na południe od niego, tuż pod przełęczą Koprową 2188, 5 m. kwadrans drogi oddalony, na stopniu nieco niższym, leży drugi, daleko mniejszy staw, zwany Małym Hinczowym. stawem. Obszar jego wynosi 2. 79 hekt. czyli 5 morgów. Ciepłota wód jego podług pomiaru Eljasza czyni 8. 6o C. Również jak tamten dziko się przedstawia. Północny róg jego wznosi się 19. 52 m. npm. pom. wojsk. . Z W. stawu Hinczowego wypływa Wielki Hinczowy potok, który 1800 m. poniżej południowego brzegu tegoż stawu, przyjmuje od pr. brz. Mały Hińczowy potok, tworzący odpływ Małego Stawu H. Połączenie to wznosi się 1586 m. npm. pom. wojsk. . Odtąd zowie się. potok Hinczowym. Nieco poniżej kładka na potoku, który w dalszym swym biegu, nieopodal tej kładki, poniżej niej zabiera od lewego brzegu wody Żabiego potoku, odpływającego z Żabich Stawów Mięguszowieckich. Potok Hinczowy łączy się, 2850 m. poniżej tego stanowiska, od lew. brzegu z potokiem Krupą. który jest odpływem Małego Rybiego czyli Popradzkiego Stawu, i tworzy rzekę Poprad ob. . Po wschodnim brzegu M. H. stawu wynosi się znaczny wał skalisty 1991 m. , oddzielający dwa drugie stawki Hinczowe od te Hilberg Hinków Hirenki Hirka Hirki Hirnik Hironimowo Hirschau goż stawu. Z tej części doliny Mięguszowieckiej ob. , od tych jeziór są dwa przejścia na północną stronę głównego grzbietu Tatr. Od Wielkiego Stawu Hinczowego przez przełęcz Mięguszowiecką koło Chłopka 2275, 5 m. przejść można ku stawowi Czarnemu, a ztąd do Rybiego w dolinie Białki. Przełęcz tę Mięguszowiecką zowią także Małą Przełączką WildererPass. Drugie dogodniejsze przejście jest od strony M. H. stawu przez przełęcz Koprowa 2188, 5 m. do doliny Hlińskiej, a z niej prez Ciemne Smreczyny, Jawory i Goryczkową do Zakopanego. Br. G. Hinków pow. stopnicki, ob. Chinków por. Długosz II, 428. Hinkowice z Wierzbową i Bereskiem, wś, pow. zaleszczycki nad rzeką Dupą, oddalona o 10. 0 kilometrów na południe od urzędu pocztowego w Tłustem, przestrzeń posiadł, więk. 702, włość. 675 m. doskonalej podolskiej gleby, ludność 819, w tem 205 rzym. kat. należących do par. w Tłustem, reszta gr. kat. , parafia w Worwolińcach, Właściciel większej posiadł. Mikuli Stefan. Hinowice, wś, pow. brzeżański, nad Złotą Lipą, o milę od Brzeźan. Wierzchowiny stawu brzeźańskiego rozdzielają tę wieś od sąsiedniej wsi Łapczyn zwanej. H. liczą 488 mk. w 108 rodzin, 244 mężczyzn, 244 kobiet; 72 rz. kat. należących do parafii w Brzeżanach; 392 gr. kat. należących do parafii w Żukowie; 24 izrael. Obejmuje i 1152 m. roli or. ; 81 łąk, 55 ogrodów. , 106 m. pastwisk, 27 m. dróg, 2 m. wody płynącej. Własność Stan. Potockiego. B. R. Hinowo, ob. Inowo. Hinsdorf niem. , ob. Hinczowce. HinterDammerau niem. . ob. Dąbrówka. Hintendorf niem. , pow. prądnicki, ob. Oracze. HinterHarte niem. . ob. Dąbrówkakona rzewo. Hinterlinkuhnen niem. , wś, o pw. żuławski, st. p. Heinrichswalde. Hintermteich niem. , ob. Nadjeziory lub Zastawem, kolonia, pow. szubiński. Hintermühle niem. , młyn, pow. czarnkowski; 1 dm. , 9 mk. ; należy do miasta Trzcianki Schönlanke. Hintersaue, kolonia w pow. sokólskim, gub. grodz. , o 30 w. od Sokółki. Hintersee niem. , 1 rycer. dobra, pow. sztumski, ob. Zajezierze. 2 H. , wś, pow. kwidzyński, ob. Zajezierze. H. , osada do wsi Jeziorki, pow. świecki, ob. Koziborek. Hinterswalde, ob. Zgierszczyzna. Hinterthor niem. , wś, pow. malborski, należy do Szkarpawy, na nizinach malborskich; obejmuje posiad. 9, zagroda, 6. włók 5, kat. 5, ew. 123, dm. 16; parafia Tiegenhagen, szkoła Tiegenort, poczta Nowodwór Tiegenhof. Odległość od Malborka 4 i pół mili. Hinterwaldchen niem. , dobra, pow. żuławski, st. p. Heinrichswalde. Hinterwalde niem. , l dobra, pow. królewiecki, st. p. Kobyla Buda. 2 H. , folw. , pow. iławski, st. p. Uderwangen. Hiny, karczma, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy odl. w. 35, od Wasiliszek w. 29 i pół, dm. 1, mk. izrael 5 1866. Hinzbruch niem. , wś, pow. ostródzki, st. p. Locken. Hinzendorf niem. , ob. Hińcze. Hinzendorf niem. , dobra rycerskie, pow. rastemborski, st. p. Rastembork. Hipanis, , Hispanis, staroż. nazwa rz. Bohu. Hipolitenpol, kolonia, pow. ostrzeszowski; 14 dm. , 100 mk. ; należy do wsi Szklarka mielecka. Hipolitów 1 os. , pow nowomiński, gm. Wiązowna, par. Długa Kościelna. Na gruntach wsi Długa Kościelna ob. założona o 3 w. od Miłosny, ma. 90 mr. rozl. 2. H. , folw. , pow. błoński, gm. Guzów, par. Szymanów. Założony na gruntach wsi Miedniewice. 3. H. , wś, pow. turecki, gm. Zelgoszcz, par. Wielenin. 4. H. , wś, pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Mikołajewice. 5. H. , pow. wieluński, gm. Lututów, par. Czarnożyły. Należała do dóbr Dymki. Wś H. ma 4 os. , 17 mr. gruntu. Hipolitowo, pow. kolneński, gm. Stawiski, por. Poryte. W 1827 r. , było tu 9 dm. , 43 mk. Hipolitowo 1. fol szl. nad rzeka Łoszą, pow. wileński, 4 okr. ad. , o 55 w. od Wilna, 1 dm. , 2 mk katol. 1566. 2. H. , fol. szl. , pow. święciański, 4 okr. ad. , o 66 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. kat. 1866. 3. H. , fol. w pow. borysowskim, okr. polic, chołopienicki, dawniej własność Kozubowskich, obecnie Antonowicza, ma obszaru 412 mórg. 4. H. , folwark w pow. rzeczyckiem, dziedzictwo wraz z folwarkiem Zaspa ma obszaru około 1970 mr. ; gorzelnia przynosi intraty 1000 rubli. Hirawiec przysiołek Dalnicza. Hirenki, wś w pow. bracławskim, par. Niemirów, wraz z wsią Buszynką należy do Maryi z Potockich Strogonowej; ma 9 dm. , 195 dusz męz. , 593 dz. ziemi włośc. Por. Buszyńce. Hirka, przys. w pow. drohobyckim, na płn. wschód od Lastówki nad Stryjem. L. D. Hirka, ob. Cyganka. Hirki, zaścianek rządowy, w pw. o lidzkim, 4 okr. adm. , od Lidy odl. w. 35, od Wasiliszek w. 28, dm. 1, mk. 21, wyzn. rz. kat. 1866. Hirnik, ob. Gołogóry, tom. II, 677. Hironimowo, wś, pow. gnieznieński; 18 dm. ; wszyscy kat. ; 3 analf. Poczta najbliższa i gośc. w Kłecku; st. kol. żel. w Gnieźnie. Hirschau niem. , leśnictwo, pow. fyszhuski, st. p. St. Lorenz. Hirawiec Hladniów Hladówka Hleb Hlebczyn Hlebionki Hlebiszki Hlebkowszczyzna Hlebów Hlebowa Hlebowce Hlebowice Hlebówka Hlebowska Hlebowskle błoto Hlebna Hledon Hleneeu Hleszczawa Hirschwalde Hirszperk Hiśnica Hispanis Histula Hister Hiszpania Hlacowy Wierch Hladki Hirschbach lub Hirsbah, pow. łańcucki, ob. Baranówka. Hirschberg niem. , 1. wś, pow. olsztyński, przy jeziorze i bitym trakcie pasymskowartemborskiem ob. Jedzbark. 2. H. , ob. Albrechtice. 2. H. , os. leśna, pow. ragnecki, st. p. Grünheide. 3. H. , wś i młyn, pow, ostrodzki, st. p. Ostroda, Hirschberg niem. ob. Jelenia góra. Hirschdorf niem. , ob. Jeleniec. Hirschfeld niem. , 1. dobra, pow. braniewski, st. p. Braniewo. 2. H. , wś, pow. holądzki, ze stacyą pocztową, 749 mk. Hirschfelde niem. , pow. opolski, ob. Kaniów. Hirschfelde niem. , ob. Jeleńcz. Hirschken niem. , folw. , pow. świętosiekierski, st. p. Hermsdorf. Hirschkrug niem. , karczma, pow. średzki, ob. Jelonek. Hirschkrug niem. , os. pod Królewcem. Hirschthal niem. , 1. os. leśna, pow. gołdapski, st. p. Dubeningken. 2. H. , os, , pow. jańsborski, st. p. Turośl. Hirschwalde niem. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Glommen. Hirszanówka, ob. Ludwipol. Hirszperk, ob. Albrechtice, Hiśnica, ob. Mora. Hispanis, ob. Boh. Histula, jedna z nazw Wisły u historyków starożytnych. Nazwy Histulus używa jeszcze Długosz ob. Liber benefic. III. 563. Hister, starożytna nazwa Dunaju. Hiszpania, pow. komiński, gm. Piorunów, par. Wyszyna, odl. 10 w. od Konina. Liczy 188 mr. ziemi, 60 mk. Założona na gruntach oddzielonych od dóbr Wyszyna i nazwana na cześć żony brata właściciela Wyszyny hr. Gurowskiego, księżniczki hiszpańskiej. Hlacowy Wierch, ob. Dżumbir. Hladki, wś, pow. proskurowski, gm. Tretelniki, par. Mikołajów, 666 dusz męz. , 759 dzies. ziemi, 134 dm. Cerkiew Sgo Michała z 49 dz. ziemi. Należy do Piekutowskich i Noskowa. Hladki, wś, pow. tarnopolski nad Seretem, dopływem Dniestru, o 68 kilom, na płn. za chód od stacyi kolei żelaznej Karola Ludwika, Hłuboczek wielki a o 15 kilm. na zachód od Tarnopola, przestrzeń 808 mr. , włośc. 791 mr. ludność 486; w tem rzym. kat. 18 należących do parafii w Płotyczy wsi o 11 kilmtr. oddalonej, kościół zaś jest w Iwaczowie dolnym; reszta gr. kt. należących do parafii w Czernichowie, wsi oddalonej o 68 kilmetr. Jest tu dwór ładny, leżący w środku starannie utrzymanego ogrodu, widok z ganku piękny na staw należący do Iwaczowa górnego i kilka po drugiej stronie stawu i Seretu położonycb wsi. Kassa pożyczkowa z funduszem 918 zlr. w. a. Właścicielka posiadłości większej Marya z Szeliskich wdowa po Erazmie Rozwadowskim. B. R. Hladniów, niem. Schlidnau, Zhlidnau, góra pod Ostrawą Morawską, 904 st. wys. Hladówka, wś w hr. Orawskiem Węg. , na granicy Galicyi, kościół parafialny, handel płótnem, 610 mk, polaków. Hleb. .. , por. Gleb. .. Hlebczyn, ob. Chlebczyn. Hlebionki, wś włośc. , pow. wilejski, o 25 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , przy drodze pocztowej z m. Dołhinowa do m. Wilejki, 13 dm. , 93 mk, wyznania rz. kat. Hlebiszki 1. zaść. rząd. , pow. trocki, 2 ok. ad. , 42 w. od Trok, 1 dm. , 28 mk. kat. 1866. 2. H. , fol. , pow. święciański, 1 okr. polic, mk. kat. 15, dm. 1. 1866, gorzelnia, młyn wodny, do Święcian 16 w. Hlebkowszczyzna, wś, pow. dzisieński, . o 34 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , przy drodze połockiej, 2 dm. , 21 mk katolików. 1866. Hlebów, dwór, pow. poniewieski, okr. polic. kławański, o 87 w. od Poniewieża, gorzelnia i wiatrak 1869. Hlebów, por. Czarnohorodka, Chwastów i Didowszczyzna. HlebowaRudnia, ob GlebowaRudnia. Hlebowce, okolica szlachecka w pow. lidzkim, 4 okr. ad. , od Lidy odl. w. 42 i pół, od Wasiliszek w. 7 i pół, dm. 10, mk. wyzn. rz. 153, izraelitów 7, w r. 1866. Hlebowice, ob. Chlebowice. Hlebówka, wś w pow. kijowskim, o 43 w. od Kijowa, nad rz. Pychówką, o 2 w. od rz. Dniepru. Mieszk. 690, wyzn. prawosł. Ziemi 3980 dzies. dosyć urodzajnej, duże sianokosy nad Dnieprem. Gorzelnia, młyn. HlebowskaNacz, ob. Glebowska Nacz. Hlebowskle błoto, niedaleko miasteczka Chabne, 6 w. dł, 1 w. szer. , porosłe mchem, gdzie niegdzie możliwe do przejścia. Fund. Gub. kij. HlebnaRepni, ob. Czarnohorodka. Hledon, ob. Czerwony klasztor. Hleneeu potok górski, ob. Akryn. Hleszczawa, wś pow. trembowelski, leżąca o 12 kilometrów na wschód od Trembowli; wś podolska, wśród nieprzejrzanych okiem łanów. Mała dąbrowa obok dworu urozmaica trochę krajobraz; przestrzeń pos. większej 1329, włośc. 2376 morgów, ludność 1410, w tem rz. kat. 545, reszta gr. kat. i izrael. Należy do starostwa pow. , sądu powiat. , notar. i rzym. kat. paraf. w Trembowli, urzędu pocztowego w Iławszy, gr. kat. par. ma w miejscu, należącą do dek. trembowelskiego; szk. etat. o l naucz. należy do radyszk. okr. w Trembowli. Kasa poży Hirschkrug Hirschken Hirschfelde Hirschfeld Hirschdorf Hirschberg Hirschbach Hirschbach Hirschthal Hirszanówka Hlibów Hliboki Hliboka Hliboczek czkowa z funduszem 4, 000 złr. a. w. Właściciele większej posiadłości Jan i Mieczysław Komarniccy. B. R. Hlewacha, wś w pow. kijowskim, o 6 w. odległa od Kożuchowki, nad rzeczułką wpadającą do Bobrca, położona na nizinie urodzajnej. Mieszk. 1427, trudnią się głównie ogrodownictwem. Dawniej należała do monastyru Michałowskiego, dziś rządowa. Pierwszorzędny magazyn zapasowy. Zarząd gminy, szkółka, cerkiew paraf. Hlewin albo Seliwin, wieś i dobra w południowej stronie powiatu borysowskiego, nad rzeką Berezyną, z prawej strony, przy drodze wiodącej z Zabaszewicz ob. do Borysowa, o wiorst kilkanaście od tego miasta odległe. W drugiej połowie wieku XVII Hlewin był dziedzictwem Ogińskich. Maryan Ogiński kanclerz litewski w r. 1683 zapisał na Hlewinie 50 tysięcy złotych Jezuitom mińskim, a następnie całkiem H. z przyległościami im oddał. Atoli sukcesorowie Maryana Ogińskiego zaprotestowali Jezuitom Helwina, wiedli z niemi zażarty proces i wreszeie dar po przednika unieważnili; jezuici jednak nie poprzestając na wyroku trybunału, zapozwali następców Maryana Ogińskiego przed sąd biskupi, wyjednali klątwę na nich biskupa Brzostowskiego i tem zmusili Ogińskich do restytucyi i wrócenia im Hlewina. Odtąd H. był własnością jezuitów mińskich aż do roku ich kasaty a następnie przeszedł we władanie lenne rodziny dysydenckiej Swidów, w której ręku do dziś dnia pozostaje. W roku 1847 lenność tę składały 4 wioski z 260 mieszkańcami płci męzkiej. Dziś w Hlewinie jest zarząd gminny gminy hlewińskiej, składającej się z 8 starostw wiejskich, 37 wiosek i 1787 mieszkańców płci męskiej. Jest tu cerkiew pounicka parafialna Dobra hlewińskie mają obszaru morgów prze szło 8, 500, porządnie są zagospodarowane przez Wiktora Swidę, lasu i łąk obfitość, gleba niezła, młyny w roku 1876 przynosiły intraty rs. 1000. W ogóle jest to fortuna piękna, punkt ważny pod względem produkcyi i zbytu. Okrąg policyjny 2gi, okrąg są dowy 2gi. Al. Jel. Hleźna wś nad rz. Derewiczką, wpadającą do Słucza, pow, nowogradwołyński, gmina i par. Lubar, ma cerkiew, należy do Miłoszyńskiego. W r. 1867 było tu 44 dm. X. M. O. Hlibki, wś nad rz. Bożkiem, pow. starokonstantynowski, par. Kupiel. W r. 1867 było tu 80 dm. X M. O. Hliboczek 1. dua wieś, pow. humański, nad rz. Tykiczem, o 6 w. od m. Talnego; mk. 1048 wyzn; prawosł. , cerkiew paraf. i szkółka, nazwa wioski pochodzi od rzeki Tykicza, która w tem miejscu Jest nadzwyczaj głęboką Hlibokigłęboki, ziemi 2319 dzies. , należy do Taleńskiego majątku hr, Szuwałowa; zarząd gminny w tejże wsi, policyjny w m. Talnem. 2. H. , wś rządowa, pow. bałcki, gm. Niestoida, par. Krzywe jezioro, 324 mk. , ziemi włośc. 995 dzies. W 1816 r. wieś ta oddana była na lat 12 jenerałowi Lewickiemu. 3. H, wś nad rzeczką t. . n, pow. nowogradwołyński, gminy Baranowiecka; włościan dusz 117, ziemi włośc. 238 dz. Własność Strogonowych, pierwej Gagarynowych a do tych przeszła od Walewskich. Hliboczek, prawy dopływ Czeremoszu. Hliboka z Trestiną, wieś, powiat serecki nad Bukowiną, ma st. dr. żel. lwowskoczerniówiecko suczawskiej, między Czerepkoutz i Kuczurmare, o 300 kil. ode Lwowa. Jest tu cerkiew grecka nieunicka, filiał parafii ewangelickiej Czerniowce i szkoła ewang. Pod H. leżą źródła rzeczki Derehlui. Hliboka, potok podtatrzański, liptowski, ob. Hibica. Hliboki, potok górski, także Lunga zwany, wytryska w obr. gminy Berezowa wyźnego, w pow. kołomyjskim w południowozachod. stronie gminy, w Beskidzie lesistym, z pasma Czarnego lasu, ze źródeł leśnych z pod Źapula 1048 m. pom. woj. . Płynie zrazu lasami, potem południowym brzegiem łąk śródleśnych, Łazami zwanych, w końcu polami berezowskiemi, i pomiędzy domostwami wsi Berezowa wyźnego. Kierunek biegu przeważnie półn. wschodni. Długość biegu niespełna 10 kil. Wpada z pr. brzegu w obr. tej gminy śród łąk do Żuczki ob. , w dorzeczu Prutu. Źródła leżą na wys. 1000 m. , ujście 406 m. pom. wojsk. Br. G. Hlibów, wś, pow. uszycki, gm. Kapuściany, par, Wońkowce, wraz z Mierzyjowką, Zurżowką i Hutą Hlibowską 211 dm. , 1800 mk, 15l8 dz. ziemi włośc. , 2676 dz. ziemi używalnej dworskiej. Cerkiew N. Panny z 68 dz. ziemi. Majątek ten skonfiskowany w 1863 r. Tadeuszowi Zieleniewskiemu i darowany jenerałowi Puciacie. Była tu kaplica katol. Hlibów z Tarasówką, wieś, pow. skałacki, nad rzeczką Gniłą. dopływem Zbrucza, o 4, 5 kil. na zachód od Grzymałowa, przestrzeń pos. więk. 1115, włośc. 2487 mr. austr. , ludność rzym. kat. 660 należacych do parafii w Grzymało wie, gr. kat. 848, izrael 37, razem 1541; gr. kat. parafię mają w miejscu należącą do dekanatu skałackiego dyecezyi lwowskiej. Szkoła etatowa o 1nym nauczycielu należy do rady szkol. okręg. w Tarnopolu, sądu pow, i urzęd poczt. w Grzymałowie, kasa pożyczkowa z funduszem 3292 zr. w. a. Majątek ten był pierwej własnością hrabiów Golejowskich a mianowicie Samuela Golejowskiego, zamordowanego w roku 1846 przez niewykrytyoh do dziś dnia sprawców, drogą spadku prze. Hliboczek 1 Hlibki Hleźna Hlewin Hlewacha Hlewacha Hlinnik szedł w ręce teraźniejszych właścicieli Szczęsnego i Olgi z hrabiów Golejowskich hrabiów Koziebrodzkich, B. R. Hlibowska Huta, wś, pow. uszycki, par. Wońkowce. Roku 1868 miała 17 dm. Por. Hlibów. Hlin. .. , por. Glin. .. Hlina po niem. , Gleina, wieś serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W r. 1875 domów 46, mk 220. A. J. P Hlina, ob. Hlinnik. Hlina potok, ob. Zawrat. Hlincza, wioska, powiat kaniowski, nad rzeczką Bobrycą, wpadającą o 3 wiorsty ztąd do Dniepru, o 15 w. odległa od m. Kaniowa; mk. 469 wyznania prawosławnogo, należą do parafii Troszczyna, ziemi 1300 dz. czarnoziemu pomięszanego z piaskiem i szarą glinką; wioska należała dawniej do kaniowskiego starostwa, obecnie do pszenicznikowskiego majątku ks. Poniatowskich. Kl. Przed. Hline, węg. Agyagos, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , nad rz. Toplą, kościół kat. filial. , gr. kat. paraf. , uprawa roli, młyny wodne, 632 mk. HlinianaBałka, mała wioska, pow. czehryński nad rzeką Wysią, odl. o 123 w. od m. Czehryna, leży już na granicy zwinogrodzkiego powiatu, mk. 207 prawosł. i 25 kat. , wszyscy z dawnej szlachty jednodworców, obecnie zaliczeni do mieszczan, trudnią się przeważnie transportami czumaczką, należy do Enochina. Kl. Przed. Hlinica, prawy dopływ Prutu na Bukowinie. Hlinik, szczyt w Tatrach liptowskich, na gruncie gminy Przybyliny, wznoszący się w odnodze wybiegającej od Tomanowej Polskiej 1979 m. szt. gen. przez szczyt Kniażową 1804 m. na południe, jako dział wodny mię dzy potokiem Hliną czyli Zawratem od zach. a Cichą od wsch. Wzniesienie szczytu, 1000 m. na płd. od Kniażowej, czyni 1566 m. szt. gen. , a południowego szczytu 1502 m. szt. gen. . Kolbenheyer podaje wysokość pośred niego szczytu na 1747 m. Jestto zapewne błąd pochodzący z mylnego obliczenia, gdyż różnica niemal 200 metrow jest zanadto rażąca. Br. G. Hlinik, wś w hr. liptowskiem Węgry, 156 mk. Hlinjanec, węg. Iglecz, wś w hr. bereskiem Węg. ; nad rz. Latórczą, kościół filialny gr. katol, , młyn wodny, lasy dębowe i bukowe, 260 mk Hlinka, ob. Glinka. Hlinna 1. niewielka wioska, pow. radomyski, nad rzeczką Uszą, o 12 w. odl. od wsi Korohoda, a o 29 w. od m. Czarnobyla, z którym stanowi jedne dobra, należące do hr. Chodkiewiczów; mk. 158 prawosł, i 346 roskolników sekciarzy, prawosławni należą do parafii Korohod, roskolnicy mają zaś swój dom modlitwy i 2 monastery, żeński w samej osadzie, męzki za rzeką śród błot i lasów położożony, zasługujący na uwagę bogatą starożytną ornamentyką; ziemi 1920 dz. , prawie zupełnie pokrytej lasem; mieszkańcy trudnią się przeważnie leśnym przemysłem, zarząd gminny we wsi Korohodach, policyjny w m. Czarnobylu. 2. H. , wś, pow. piński, w 1 okr. polic, gm. Świętawola, mk. 93, ziemi 876 dz. Własność Sienińskiej, cerkiew paraf. 3. H. , czyli Hoszoza Kraskowskiego, w tymże okr. pol. , mk. 24, ziemi 719 dz. Hlinna, wś nad rz. t. n. , pow. kobryński. Hlinne, wś, w pow. mozyrskim, nad Stwihą, o 34 w. od jej źródła. Hlinnik, Hlina, także Hlinów na mapach Tatr, grzbiet i szczyt w Tatrach liptowskich, na gruncie gm. Przybyliny. Od Babich Nóg ob. czyli Kamienistej 2128 m. szt. gen. , szczytu w głównym grzbiecie Tatr nowotarsko liptowskich, wybiega ku południowemuwschodowi długa odnoga górska Hlinnikiem lub Hliną zwana, tworząc wschodnią ścianę doliny Kamienistej, z której przejście do doli ny Kościelisk przez przełęcz 1789 m. między Błyszczem ob. a Babiemi Nogami, zachodnią ścianę doliny Cichej. W tym grzbiecie mamy idąc ku połud. wsch. od Babich Nóg, szczyty 1914. 1926 m. , 1900 i 1883 m. szt. gen. . Na tym ostatnim szczycie znajduje się znak triangulacyjny. Szczyt ten gnejsowy zowie się Hlinów Kolbenheyer Mapa Tatr. We dług Kolbenheyera i Zejsznera wyniesienie jego czyni 1902 m. , Zejsznera 1909 m. , Loschana 1880 m. Od niego 1500 m. na południe szczyt 1504 m. szt. gen. . Tu rozdwaja się ramię; jedno z nich bieży dalej na południe, aż po Białę liptowską, przypierając zachodnim zboczem do pot. Kamienistego i kończąc się nad ujściem jego do Białej wzgórzem 992 m. szt. gen, Wysokiem. Drugie zaś bieży ku wschodowi ku potokowi Cichemu. Wnim szczyt 1399 m. szt. gen, . Tutaj rozdwaja się na ramię płn. wschodnie ze szczytem 1141 m. szt. gen. nad pot. Cichą, drugie południowo wschodnie ze szczytem Jedlinką 1255 m. szt. gen. . Długość tego szczytu aż po szczyt 1504 m. czyni 4 i pół kil. , a po ujście Kamie nistej 7 kil. Br. G. Hlinniki, wś w pow. bielskim gub. grodz. , na północ od Brańska. Hlinów, ob. Hlinnik. Hlińsk, wieś powiatu rówieńskiego, z górą zamkową niegdyś obronną, dziś tam łomy kamienia wapiennego. Hlińsk, Glińsk miasteczko pow. romeńskiego, gub. połtawskiej, 2857 mieszkańców, . Hlibowska Huta Hlin Hlina Hlincza Hline Hliniana Hlinica Hlinik Hlinjanec Hlinka Hlinna Hlinne Hlinniki Hlinów Hlińsk Hlibowska Huta Hluchonowica Hlumcza Hluszewa Hładkie Hładówka Hlińska dolina Hliwitza Hliwki Hliźnik Hlomcza Hlińska dolina Hlubiczka 4 jarmarki, o 222 wiorst od Połtawy, nad rz. Sułą. Założone przez szlachcica polskiego Wiszniowieckiego r. 1423. W r. 1446 należał do kniazia Leksady, protoplasty książąt Glińskich. Podczas hetmańszczyny była w H. kozacka sotnia, następnie był miastem powiatowém a obecnie należy do powiatu romańskiego; na szczycie lewego brzegu Suły sterczą ruiny okopów, nazywają się one w ustach ludu zamkiem. Hlińska dolina, w Tatrach liptowskich, jestto wsohodniopołudniowy górny koniec doliny Koprowej, między dolinami Ciemnych Smreczyn, od płn. wschodu a Niewcyrką od płd. zachodu. Od doliny Ciemnych Smreczyn oddzielają grzbiet Pośredni zwany Kolbenheyera mapa Tatr, który od szczytu Czubry ny 2369 m. , na Spez. karte der öst. ung. Mon. ; Z. 9, C. XXII, Koprowa zwanego, a nad północnozachodnim rogu dol. Mięguszowieckiej się wznoszącego, wybiega ku płn. zachodowi. Grzbiet ten 1990 m. długi kończy się turnią bezimienną, 1923 m. npm. się wznoszącą pom. wojsk. . Wschodnią ścianę tej doliny tworzy część grzbietu poprzecznego, stanowiącego zachodnią ścianę wielkiej doliny Mięguszowieckiej, którego południowa przeważna część zowie się Basztą, więc część jego zawarta między Czubryną a północnym szczytem grzbietu Baszty, zwanym Zadnią Basztą 2335 m. pom. wojsk. . Długość tej wschodniej ściany doliny Hlińskiej czyni 1500 m. Od Baszty Zadniej ku wschodowi zwraca się pomieniony grzbiet przaz Szczyrbską turnię Csorbaer Spitze, 2386 m. pom. wojsk aż po turnię Furkotę 2437 m. szt. gen. . Grzbiet ten od Baszty Zachodniej po Furkotę, 1500 m. długi, tworzy południową ścianę doliny Hl. , oddzielającą ją od doliny Młynicy. Od Furkoty wychodzą trzy grzbiety górskie, jeden z nich bieży ku północnemu zachodowi, na przestrzeni 1900 m. , i zowie się Hrubym Wierchem. Ten wał górski tworzy południowo zachodnią ścianę pomienionej doliny, i jest równoległym do grzbietu Pośredniego Wierchu. Północnozachodni kraniec tego grzbietu kończy się turnią 2233 m. npm. się wznoszącą pom. wojsk. Od strony północnozaohodniej ujście tej doliny, do doliny Koprowej. Długość tej doliny od potoku Koprowej począwszy aż po przełęcz Koprową, wznoszącą się między Czubryną a Zadnią Basztą, czyni 3750 m. Z niej przez pomienioną przełęcz dogodne przejście do doliny mięguszowieckiej ob. . Ujście tej doliny nad potokiem, w miejscu zetknięcia się ścieżki od przełęczy Koprowej wiodącej, czyni 1391 m. pom. wojsk. . Br. G. Hliwlcz, dawna nazwa miasta Gliwice ob. . Hliwin, ob. Hlewin. Hliwitza, wś, pow. waszkowiecki na Bukowinie, o 2 kil. od st. p. Berhomet, ma cerkiew paraf. gr. nieunick. Hliwki, Hlewki, wś i folw. , pow. kostantynowski, gm. i par. Huszlew. W 1827 roku było tu 13 dm, i 94 mk. ; obecnie zaś liczy 20 dm. , 241 mk. i 987 mr. obszaru z folwarkiem. Sama wieś ma 17 osad, 279 mr. rozl Hliwki, ob, Hlewki. Hliźnik, potok, także Potokiem pod Kamie niem zwany, wypływa w obr. gminy Ostryni w pow. tłumackim, w zach. jej stronie z pod wzgórza lesistego Olszanicy 369 m. ; płynie na wschód łąkami ostryńskiemi, a przeszedłszy w obr. gm. Oleszowa, zwraca się na płd. wschód i na południowym końcu wsi Okszowa wpada z lewego brzegu do Tłumacza. Długość biegu 5 kil. Br. G. Hlomcza, przys. Ulusza. Hlubiczka, lesista góra w pow. doliniańskim, na półn. od Mizunia Starego, nad lewym brzegiem potoku Krajna, dopływu Mizuńki. Wschodnia część tej góry wznosi się swymi szczytami do 691 i 716 m. a opada nagle ku dolinie Swicy; część zachodnia jest niższa, dochodzi tylko 584 m. i łączy się z wyższą górą Zasiatki ob. . Południowa część opada nagle ku dolinie potoku Krajna, część północna łączy się z wyższą górą Osi garb ob. . Lu. Dz. HIuboczy, potok, ob. Czerchowa. Hlubokno, ob. Głęboki, potok. Hluchonowica, węg. HluboPatak wieś w hr. bereskiem Węg. , lasy, 53 mk. Hlumcza, ob. Hłumcza. Hluszewa, ob. Hłuszawa. Hł. .. , ob. Gł. .. Hładki szczyt w Tatrach liptowskich, ob. Gładki. Hładkie, ob. Hladki, pow. tarnopolski. Hładówka, węg. Hladovka. wieś podtatrzańska, na Podhalu orawskiem, przy drodze z Chochołowa w Galicyi do Trzciany Trsztena, niedaleko Suchej Hory. Legła ona u północnych stóp Tatr zachodnich, nad rzeką Jeleśną, po północnym jej brzegowisku. Obszar gminy Hl. ciągnie się od płn. ku płd, przeszło 11 kil. Północną jej część obejmuje rozległy bór, sięgający dalej na północ w obr. Chiżnego, Jabłonki i Piekielnika. Południową zaś część zajmują wzgórza, dzielące dolinę Orawicy od dol. Jeleśny. W tym dziale mamy o płn. ku płd. postępując, czubki Buczynkę 919 m. , Szałasiska 955 m. i Bucznik 967 m. . Wzniesienie samej wsi 756 m. pom. wojsk. ; 695, 3 m. Blasius. Kościół łac. parafialny p. w. Wniebowstąpienia N. M. P. w miejscu, zbudowany r. 1787, od którego też ma metryki. Liczy 614 mk. , między nimi 538 dusz rz. kat. , 8 żydów i 68 szyzm. Do parafii należy wieś sąsiednia Sucha Hora z liczbą Hlubokno Hliwlcz Hliwin Hłudno Hłuj dusz 804 r. 1878. Cała parafia liczy zatem 1418 mk. 1249 rzym. kat. , 15 żydów, 154 szyzm. . Stacya pocztowa Trzciana. Br. G. Hłask. .. , por. Łask. .. Hłaskowszczyzna niewielki folw. , pow. słucki, dziedzictwo Radziwiłłów; do r. 1874 należał do ordynacyi kleckiej a od tego czasu na mocy aktu ustępczego wszedł wraz z innemi dobrami w skład ordynacyi nieświeskiej, ma około 290 mr. obszaru, w glebie dobrej. Hławówka, ob. Beskid, t. 1, 157. Hłazunów, wś nad Uświaczą w gub. witebskiej. Hłobów, ob. Hlibów. Hłomcza, ob. Hłumcza. Hłoszki, przys. , pow. kaniowski, położony o 2 w. od wsi Koszmakowa, liczy mk. praw. 568, katol. 2; posiada ziemi majątkowej 529 dz. , z której do 220 dz. odeszło ziemi wykupowej. W r. 1858 kupiona od Tarnowskich, należy do wsi Koszmakowa. Hłub. .. , ob. Głemb. .. , Głęb. ,. Hłubczyce, ob. Głupczyce. Hłubiniec, rzeka w pow. radomyskim i w gub. wołyńskiej, wpada do rz. Trościanicy, dopływu Irszy, E. R. Hłubo, ob. Dryssa. Hłuboczek 1. wś nad Bohem, pow. hajsyński, par. Ładyżyn, dusz męz. 671. Ziemi włośc. 1146 dz. Należy do Czesława Jaro szyńskiego ob. Kunal. 2. H. , wś, pow. bałcki, gm. Sawrań, 244 mk. , domów 30, ziemi włośc. 195 dz. , dworskiej z Ostrówką 301 dz. Należała do Ostrowskich, dziś do Nolle. 3. H. , niewielka wioska, pow. wasylkowski nad rz. Rosią, o 4 w. odl. od wsi Pilipieca, o 14 w. odl. od m. BiałejCerkwi; mk. 379 wyzn. prawosł. . należą do parafii Pilipiecz; należała niegdyś do starostwa białocerkiewnego, o becnie do hr. Branickich. 4. H. , mała wioska, pow. radomyski nad rz. Iwnicą, wpadającą do Teterowa, o 7 w. odległa od m. Korystyszowa, mk. 31 wyzn. prawosł. , należą do korystyszowskiej parafii; ziemi 340 dz. lesistej, własność Rozenberga; zarząd gminny i policyjny w m. Korystyszowie. Kl. Przed. Hłuboczek 1. mały, wieś pow. zbaraski, o 4. 5 kil. od tego miasta oddalona, leżąca w i pasie celnogranicznym, przestrzeń pos. więk. 3l5, włośc. 157; ludn. rzym. kat. 88, gr. kat. 182 należących do parafii w Krasnosielcach, sąd powiatowy, urząd pocztowy i rzym. kat. parafia w Zbarażu. Właściciel więk. posiadł. Mieczysław Winogrodzki. 2. H. wielki, wś, pow. tarnopolski, nad Seretem, o 8 kil. na zachód od Tarnopola, przy kolei żelaznej Karola Ludwika w kierunku ku Lwowowi, o 125 kil ode Lwowa, niedaleko wzgórz zwanych Toutry, Przestrzeń pos. więk. 1468, włośc. 3119, ludności 1767, w tem 205 rzym. kat. 1400 gr. kat reszta izrael. należy do sądu pow. i rzym. kat. par. w Tarnopolu, gr. kat. par. , urząd poczt. i telegraficzny w miejscu; szkoła etatowa 2kla sowa należąca do rady szkolnej okręg. w Tarnopolu, kasa pożyczkowa z kapitałem 5918 zr. w. a. Właścicielka więk. posiadł. Wanda z Źurakowskich Merey. 3. H. , ob. Głęboczek i Czeniława. B. R. Hłuboczek, czyli Hołubiec, rzeka. Miasto Taraszcza w gub. kijowskiej leży w widłach rzeki H. i rzeki Kotłuja. E. R. Hłuboczyca, rz. , wypływa z jeziora znajdującego się o 2 w. od Kijowa Padołu obmywa w Kijowie uroczysko zwane też Hłuboczycą a następnie złączywszy się koło góry Kisielówki u wozdwiżenskiej cerkwi ze strumieniem Kijanką wprost kanałem idącym przez Padół zmierza do Dniepru. Hłuoki, potok górski, ob. Głęboka. Hłubokno, potok górski, ob. Glęboki. Hłuchowcy, duża wieś, pow. berdyczowski, odl. o 5 w. od m. Machnówki, nad rzeką Hniłopiatą; mk. 901 prawosł. i 73 kat. Cerkiew paraf. i szkółka, należy do wielu właścicieli, zarząd gminny w tejże wsi, policyjny w m. Machnówce. Kl. Przed. Hłuczka, rz. , dopływ Teterowa. Hłudno, dolne i górne, wś nad Baryczką pob. Sanu w okolicy górzystej, pow. brzozowskiego, u stóp góry Izdebki, wysokiej 432 m. , ma parafię gr. kat. , dok. birczańskiego z filią w Warze; należy do parafii rzym. kat w Izdebkach i ma 754 gr. kat. i 296 rzym. kat. mieszkańców. Większa posiadłość Ludwik Skrzyński wynosi 207 m. n. a. roli, 15 mr. łąk i ogr. , 75 mr. pastw. i 54 mr. lasu; mniej. pos. 1285 mr. roli, 167 mr. łąk i ogr. , 342 mr. pastw. i 165 mr. lasu. W tej wsi znajduje się szkoła ludowa jednoklasowa. Mac. Hłudno, potok, wytryska na granicy gm. Hłudna i Łubna w pow. brzozowskim, w płn. zach. stronie gm. Hłubna; płynie na połudwschód, tworząc granicę naturalną między tymi gminami, wśród łąk, poczem przechodzi w obręb gm. Nozdrzca, płynąc na wschód, płd, i zachód. W końcu powróciwszy znowu w obr. gm. Hłudna, w biegu południowym uchodzi z lew. brz. do Baryczki ob. . Długość biegu 7 kil. Źródła na wys. 405 m. , ujście 265 m. n. p. m. Br. G. Hłuj, rz. , wpada w gub, kijowskiej do rz. Monastyrka a ta do rz. Rosi z prawej strony. Hłumcza, wieś pow, nowogradwołyński, gm. emilczyńska ob. , włościan dusz 151, ziemi włościańskiej 939 dzies. Należy do dóbr emilczyńskich, własność Uwarowych. Ma smolarnię o 6 kotłach. L. R. Hłumcza al. Hłomcza, wieś w pow. dobromilskim, 40 kil. na zach. od Dobromila a 2 kil. na półn. od urzędu pocztowego w Mrzy Hłask... Hłumcza Hłask Hławówka Hłazunów Hłobów Hłomcza Hłoszki Hłub Hłubczyce Hłubiniec Hłubo Hłuboczek Hłuboczyca Hłuoki Hłubokno Hłuczka Hłupczyce Hłupiki Hłupońca Hłusk Hłupanin Hłumecka osada głodzie, na lew. brz. Sanu. Wedle obliczeń z r. 1869 było dm. 92, mk. 625 273 m. 252 k. w gminie, a na obszarze dworskim dom 1 i mk. 4. Wedle szematyzmów z roku 1881 jest 518 mk. obrz. gr. kat. a 30 rzym. kat. Własność mniejsza obejmuje roli orn. 479, łąk i ogr. 33, pastw. 146, lasu 24 mr. Par. gr. kat. jest w miejscu, należy do dekanatu birczańskiego a należą do niej filie w Hodynie i Mrzygłodzie. Par. rzym. kat. w Mrzygłodzie należy do dekanatu leskiego. We wsi jest cerkiew pod wezwaniem M. B. Lu. Dz. Hłumecka osada, pow. nowogradwołyński, włościan dusz 136, ziemi włośc. 959 dz. Własność Uwarowych; należy do dóbr emilczyńskich. L. R. Hłupanin, wś, pow. Ostrogski, o 2 wiorsty na północ Holczy a o 20 na zach. m. pow. Ostroga, na nizkiej i błotnej płaszczyznie położona, należała niegyś do familii Kierdejów Tajkurskich, którzy w późniejszym czasie przezwali się Czaplicami; od tych przeszła do Wiśniowieckiego, Popławskich, Myszkowskich margr. , od tych do Turny, później do rządu a w 1802 r. do hr. Ilińskich i dotąd w ich ręku zostaje. Jest tu cerkiew parafialna. Hłupczyce, ob. Głupczyce. Hłupiki, dobra, pow. mścisławski, własność Sołtanów. Hłupońca, niem. Glaubnitz, wieś w części serbska, na saskich Łużycach, niedaleko mia steczka Halsztrowa, należy do ewang. parafii Horny Wujezd. A. J. P. Hłusk, bardzo starożytne miasteczko, dawniej w województwie nowogrodzkiem na wschodnim krańcu powiatu nowogrodzkiego, a dziś w gubernii mińskiej, w powiecie bobrujskim nad rzeką Ptyczą, z prawej strony, o 43 w. od miasta powiatowego, o 220 od m. gubernialnego położone. Ma zarząd gminny, szkołę wiejską, biuro 3go okr. policyjnego, biuro 4go okr. sądowego, kościół par. około 1600 parafian, należący do dekanatu bobrujskiego, kaplicę mgilną, dwie cerkwie, 5 bóżnic żydowskich, mieszkańców obojga płci przeszło 5000 i przeszło 500 domów. O Hłusku pewniejszą wiadomość znajdujemy w wieku XV, kiedy był we władaniu litewskiej książęcej rodziny Holszańskich, inaczej Dubrowickich, którzy tu mieli zamek obronny, zbudowany nad brzegiem Ptyczy; okopy tej warowni do dziś, dnia pozostały. Jurja Siemianowicz Holszański w roku 1480 zapisuje we włości hłuskiej ziemię monasterowi pieczerskiemu w Kijowie Bartoszewicz. Pod koniec wieku XVI, mianowicie w r. 1558 po zejściu kniazia Siemiona Holszańskiego, olbrzymie dobra jego poszły w podział pomiędzy pięć córek, z których Zofii i Helenie dostał się zamek hłuski i z wielu folwarkami. Zofia Holszańska poślubiona była kniaziowi Aleksandrowi Połubińskie mu, wskutek czego H. później przeszedł do rodziny Połubińskich. Mylną zdaje się być całkiem opowieść w księdze mińskiego statystycznego komitetu za rok 1878 str. 17, o darowaniu Hłuska przez Pawła Holszańskiego, biskupa wileńskiego, królowi Zygmuntowi Augustowi i że ten jakoby z kolei miał H. oddać w darze Janowi Chodkiewiczowi wielkorządcy inflanckiemu. Najprawdopodobniej biskup tu schedy nie miał, a chociaż Jan Chodkiewicz w roku 1568 otrzymał tytuł hrabiego na Szkłowie, Myszy, Bychowie i Hłusku, z tem wszystkiem H. musiał przejść do Chodkiewiczów chyba przez wiano tej Połubińskiej rodzącej się z Zofii Holszańskiej, która była za Hieronimem Chodkiewiczem kasztelanem wileńskim ob. u Niesieckiego wyd. Bobr. t. VII, str. 366. Bądź co bądź H. krótko widzimy we władaniu Chodkiewiczów; zdaje się iż jeden tylko Jan Hieronimowicz tego tytułu hrabiego na H. zażywał, bo na schyłku wieku XVI, jak świadczą dokumenta, Hłuskiem władają już pospołu Czartoryscy i Połubińscy ob. Archeogr. Sbor. Wil. t, III, str. 35 45, wskutek kolligacyi z Holszańskiemi i Chodkiewiczami. Wspólne to władanie Czartoryskich i Połubińskich brzemienne było sporami o granice, więc dochodziło do zajazdów i krwawych rozpraw; w roku 1579 kniaź Aleksander Połubiński wnosił pozew do grodu nowogrodzkiego na Jerzego Czartoryskiego za napad hłuszczan na Osow, dobra Połubińskich, i popełniane tam krymina. W innej atoli sprawie obaj spólnicy byli zagrożeni przed sądem. Ciekawa i gorsząca była to awantura w cyklu smutnych dziejów kraju. Należy wspomnieć po krótce, bo rzuca światło na ówczesny stan społeczeństwa. Wiadomo jak rycerstwo w chwili rozwielmożnionej anarchii w rzeczypospolitej, dawało się we znaki spokojnym mieszkańcom i niemal doprowadzało ich do rozpaczy. Otóż w roku 1616 gdy oddział hussaryi pod dowództwem rotmistrza Sienkiewicza ciągnął na wojnę moskiewską pod Smoleńsk gościńcem hłuskim, przerażeni tem hłuszczanie, chcąc uprzedzić możebną grabież, podburzyli lud okoliczny i napadłszy znienacka zbrojno pod samym Hłuskiem wędrujące rycerstwo, rozbili je na głowę i cały obóz zagarnęli, tak, że resztki dobrze pokiereszowanej szlachty zaledwo ucieczką salwować się zdołały. Pomimo klęski oddziału w smutnej tej rozprawie ucierpiało i samo miasto, gdyż cofając się rycerstwo puściło pożogę i niemało ludu wymordowało. Po skończonej atoli kampanii wytoczony został proces kryminalny od wojska wzmiankowanym właścicielom Hłuska, zaco musieli poszkodowanym towarzyszom pancernym wypłacić znaczną Hłumecka osada Hłyboki Hłuszawa Hłuszec Hłuszec Hłusznice Hłuszwa Hłuszyca Hłuszawa Hłuzdy Hłybicze Hłyboczany Hłyboczek Hłyboczka Hłyboka summę, zaś kilku mieszczan obwinionych o podburzanie i krwawy rozruch skazano na gardło ob. Arch. Sbor. Wil. t. I, str. 202 248. W roku 1525 król Zygmunt Stary nadał kniaziowi Jerzemu Holszańskiemu przywilej na targi w Hłusku, co miasto zaczęło podnosić, tem bardziej, że ono położone śród polesia, przy drogach wiodących z czterech ważnych punktów kraju, jako to z Mińska, Słucka, Mozyrza i Bobrujska, tudzież nad spławną rz. Ptyczą, miało sprzyjające warunki rozrostu, jakoż H. pomimo zapadłej okolicy zawsze był ważnym punktem handlowym, co wykazuje nawet liczne zasiedlenie onego żydami w liczbie do 3000 ob. u Stołpiańskiego str. 83 a wiadomo, iż żydzi tylko najkorzystniejszych szukają stanowisk. Znajdujemy w dokumentach, że po długich sporach unitów z dyzunitami, kniaź Konstanty Połubiński, chcąc zażegnać te religijne waśnie, fundował w Hłusku roku 1628 cerkiew dyzunicką i takowej zapisał dwa grunta we wsi Rudzinowiczach ob. Arch. Sbor. Wil. t. I, str. 267. Aleksander Połubiński marszałek wołkowyski w roku 1667 fundował tu wspaniały kościół i klasztor bernardynów ob. u Niesieckiego t. VII, str. 368 lecz Eustachy Tyszkiewicz kładzie ten fakt pod rokiem 1662 ob. Teka Wileńska z r. 1858 str. 149. Różnica dat musiała powstać zapewne z powodu, iż Tyszkiewicz wziął datę założenia, zaś Niesiecki inauguracyi świątyni. Klasztor ten został skasowany w roku 1832. Par. H. dek. bobrujskiego ma 1384 katolików. Dawniej miała kaplicę w Radutyczach, Zawołoczycach, Dworcu, Borysowszczyźnie, Usterchach i na cmentarzu parafialnem. Kahał żydowski hłuski wr. 1717 płacił pogłownego podatku do skarbu 600 zł. Vol. Leg. VI p. 352. Ponieważ miasto zawsze było drewniane i tylko, jak się wyraża prymas Łubieński przyozdobione murami bernardynów ob. Świat str. 445, przeto ulegało częstym pożarom, zwłaszcza, że kosze tatarskie i zagony zbuntowanego kozactwa niejednokrotnie tu dosięgały, pod których ciosami i warownia musiała runąć. Najstraszniejsze atoli zniszczenie od ognia H. poniósł w roku 1775 tak, że mieszkańcy się rozeszli całkiem; więc sejm wolny tegoż czasu zebrany w Warszawie, chcąc zachęcić ludność do osiedlania się na nowo, zwolnił miasto, in spe, na lat 10 od wszelkich podatków bez różnicy wyznań ob. Vol. Leg. t. VIII, p. 414. H. niegdyś miał swą jurysdykcyę i sądy, teraz gmina się składa z 9ciu starostw, wiejskich, z 75 wiosek i liczy przeszło 2450 włościan płci męzkiej, trudniących się przeważnie rolnictwem i hodowaniem bydła. Grunta w okolicach są lekkie, rybołówstwo i pszczelnictwo przynoszą niejaką korzyść; miejscowość poleska, głucha prawdziwie, od tego nazwa Hłuska. Żydzi hłuscy trudnią się handlem bydła, i nadto fabrykowaniem her baty, tak zwanej hłuskiej, zaprawiając ją zie lem bardzo podobnem do herbaty z pozoru. Folwark hłuski, zwany inaczej Fastowicze, własność Brzozowskich, tuż przy miasteczku, ma obszaru około 2450 mr. Al. Jel. Hłuszawa, także Hluszewa, znaczny potok podgórski, wytryska w obrębie gm. Sołukowa, w pow. Dolina, ze źródeł leśnych, na granicy tejże gminy z gm. Jakubowem. Płynie w kierunku północnym łąkami, przez obszar gm. Jakubowa, Czołhanów, Dzieduszyc małych i w obrębie Sokołowa w pow. stryjskim uchodzi z prawego brzegu do Swicy. Długość biegu nadzwyczaj krętego wynosi 21 kil. Źródła leżą na wysokości 410 m. , ujście 295 m. pomiar wojsk. . Br. G. Hłuszec, wś w pow. rzeczyckim, nad Dnieprem. Stała przeprawa przez tę rzekę, przy drodze z Mozyrza do Czernihowa. Hłuszec, jez. w półn. części pow. kijowskiego, 500 saż długie 40 saż. szerokie. Hłusznice, wś w pow. mozyrskim, przy trakcie wojennym z Mozyrza do Pińska. Hłuszwa, Hłuszawa dopływ Swicy. Hłuszyca 1. dopływ Prypeci z prawego brzegu w gub. kijowskiej. 2. H, rz. , uchodzi z prawej strony do rz. Teterowa, koło wsi Krymek w pow. radomyskim. E. R. Hłuzdy, wś nad Meżą w gub. witebskiej. Hłybicze, niewielki folwark w pow. mińskim, od r. 1841 własność Bartosiewiczów, ma obszaru przeszło 90 mórg. Al. Jel. Hłyboczany 1, wś włośc. nad rz. Wilią, pow. wilejski, o 71 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 12 dm, 146 mk. 2. H. . folw. pryw. pow. wilejski, o 71 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 14 mk. wyznania rz. kat. 1866. Hłyboczek, ob. Nienacz. Hłyboczka, wś cerkiewna, pow. lepelski, ma cerkiew p. w. ś. Mikołaja, fundacyi Piotra Sielawy. A. K. Ł. Hłyboka, dobra, pow. witebski, w r. 1863 dziedzictwo Piotra i Anny z Hrebnickich Bułhaków. A. K. T. Hłyboki 1. potok górski, także Hliboki lub Hłuboki w Beskidzie lesistym, na terytoryum Czarnej Hory, w obr. gm. Żabiego, w pow. kossowskim. Wypływa z pod góry 1655 m. wysokiej, będącej odnogą Muńczela 2002 m. , szczytu czarnohorskiego, w głównym grzbiecie; płynie głębokimi jarami leśnymi na płn. wschód, opłakując od zach. Piaskową górę, i wpada z brz. do Bystrzca ob. , dopływa Czeremoszu Czarnego. Długość biegu 4 kil. Na mapie Galicyi Kumersberga, sekcyi 51, potok ten nosi nazwę Hlay; bezwątpienia jest to myłka, gdyż w opisach Czernohory przyta Hnieck Hniewań Hniewsecy Hnidawa Hnetesa Hnatkowice Hnieżdziłów Hniezdowo Hłyboki wirch Hłybów Hłymboczyn Hnaszecy Hłyboki wirch Hłynianyj werch Hnielica Hnatiwskl Hłyniszcza Hłynny czają wszyscy potok Hliboki t. j. Głęboki; tak też czytamy na specyalnej mapie, monarchii aust. węg, sek. 43 kar. 31. 2. H, także Hliboki, obacz Głęboki. Br. G. Hłyboki wirch, także Hluboki, szczyt w głównym grzbiecie Beskidu lesistego, w obr. gm. Zubeńska, w pow, Lisko, na południe wsi. Wzniesienie jego czyni 895 m, na zachód od niego jest Tłusty dział 811 m. a na wschód Wysoki gron 909 m. . Br. G. Hłybów, folwark i wieś w pow. rzeczyckim, przy drodze pocztowej z Harwalu do Rzeczycy nieopodal rzeki Dniepru, Folwark jest wspól ną własnością Krukowskich i Chateckich, ma obszaru przeszło 420 mórg. Miejscowość obfitująca w łąki i w ogóle bogata w dary przyrody. Al. Jel. Hłymboczyn, dobra, pow. siebieski, dziedzictwo Wolbeków, o 10 w. od Siebieża. Zarząd gminy obejmującej dusz 714. A. K. Ł. Hłynianyj werch, t. j. Gliniany wierzch, wzgórze w obi. gm. Roztok, w pow. kossowskim, ciągnie się od płn. zach. ku płd. wsch. Wschodniemi i południowemi stopami przypiera do Czeremoszu, od północy zaś i połn. zach. stacza się ku dolinie potoku Rożenia i dopływu jego Łużek. Wzniesienie czyni 876 m. Hłyniszcza, góra w pow. stryjskim, 1151 m. wysoka, na granicy węgierskiej, na płd. od wsi Jelenkowate. Południowa jej część opada ku dolinie potoku Jelenkowate, południowa ku dolinie potoku Sławka dopływ Jelenkowatego. Na półn. opada góra tak, że poblizki szczyt Błyszcze wznosi się 987 m. , na w. zaś dochodzi Cyrkowski werch 986 m. Stoki jej i wierzchołek pokrywają lasy; jedynie stok południcwo zaohodni pokrywają połoniny zwane na przysłopie, 894. m. , na których kilka chat się mieści. Br. G. Hłynny, potok, ob. Glinny. Hłystki, wzgórze 333 m. wysokie, pow. lwowski, aa płn. od Rzęsny ruskiej. Hnaszecy łuż. , niem. Gnaschwitz, wś na Łużycach. Hnatiwskl potok ob. Ihnatiwski potok Hnatkowice po rusku Hnatkowyczy, wś w pow. przemyskim, 14 kil. na półn. od st. poczt. i kolejowej w Przemyślu, na prawym brzegu potoku Rada, u stóp wzgórza ciągnąoego się stąd ku wsch. a dochodzącego 272 i 269 m. wysokości, w pobliżu gościńca wiodącego z Przemyśla do Radymna. Wedle obliczeń z r. 1869 było w gminie dom. 54, mk. 334 156 m. , 178 k. ; obszar dworski liczył 2 domy a 39 mk. Wedle szematyzmów z roku 1881 było 326 mk. obrz. gr. kat. a 81 rzym. kat. Własność większa obejmuje roli ornej 374, łąk i ogr. 53, pastw. 16, lasu 331 mr. ; własn. mniejsza roli ornej 362, łąk i ogr. 44, pastw. 22 mr. Par. gr. kat. w Drohojowie, rzym. kat. w Ujkowicach. We wsi Jest cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra. Ztąd pochodzili Hnatkowscy herbu Dębno. Lu. Dz. Hnetesa, góra w Czarnohorze, z pod której Czeremosz Biały ob. wypływa. Hnidawa, wś, pow. krzemieniecki, należąca do Czajczyniec, w jarach położona, miała na górze pałacyk, wystawiony przez Michała ks. Wiśniowieckiego, woj. wileńskiego. Starostwo niegrodowe hnidawskie mieściło się w wdztwie wołyńskiem, powiecie łuckim. Podług lustracyi z r. 1628 powstało z dawniejszego ststwa łuckiego, przez oddzielenie od niego dóbr Hnidawa z folwarkami i przyległościami. Mniej rozległe to starostwo posiadał w r. 1771 Stanisław Stępkowski, opłacając kwarty złp. 239 gr. 16, a hyberny złp. 108 gr. 20. Hnidawa, wieś, pow. brodzki, nad potokiem Wyatyna, dopływem pobliskiego Seretu, o 13. 2 kil. na zachód od Załoziec, w bagnistej leśnej i piaszczystej okolicy nad stawkiem utworzonym przez ten potoczek, przestrzeń posiadł. więk. 409 mr. , w tem 129 mr. lasu włośc; 779 ludn. 439 rzym. kat. 84 należących do parafii w Założcach, gr. kat. 315 należących do parafii w Batkowie wsi o ćwierć mili na zachód od Hnidawy oddalonej, reszta izraelitów. Należy do sądu pow. i urzędu poczt. w Załoźcach. Właściciel większej posiadł. Nereusz Jaroszyński. Hnieck, niewielki folwark w południowej stronie pow. mińskiego, gub, mińskiej w oko licach miasteczka Rubieżewicz nad rzeką Sułą; dziedzictwo Paszkowskich w glebie dobrej, ma obszaru około 330 mr. Al. Jel Hnielica, dobra, pow. czerykowski, własność Makowieckich, 1642 dzies. rozl. Hniewań, wś, pow. winnicki, pat. Woroszyłow, 36 dm. , mk. do 1000, stacya kolei odeskokijowskiej, telegraf, poczta, fabryka mączki cukrowej, rafinerya. Należała do Szczeniowskich, dziś Józefa Jaroszyńskiego. W kluczu tym ziemi dworskiej do 3000 dzies. Por. Gryzińce. Hniewsecy łuż, , niem. Nimmschatz, na Łużycach. Hniezdowo, wś i b. st. pocztowa przy dawnej szosie ze Smoleńska do Witebska, o 15 w, od Smoleńska. Hniezdywka, rz. , dopływ Dniepru w pow. kaniowskim. E. R. Hnieżdziłów, wś i dobra w północnoza chodniej stronie pow. borysowskiego, przy granicy gubernii wileńskiej, pow. wileńskiego, o milę na południe od miasteczka Dokszyc, nieopodal rzeki Poni. Niegdyś to miejsce należało do Rudominy, potem do karmelitów głębockich, dziś rządowe, ma przeszło 300 dusz męzkich, należy do gminy dokszyckiej Hniezdywka Hłystki Hniezno Hnijno Hnilakowo Hnilcze Hnilczyk Hnilec Hnilec mały Hnilica ma cerkiew prawosławną fundacyi Kiszków. W dzień św. Piotra odbywa się tu doroczna uroczystość a później tłum zgromadzonego ludu obchodzi jakąś pamiątkę pogańską zabija kozy, piecze je pod golem niebem na ogniskach i ucztuje na cmentarzu śród mogił. Starożytnik Adam Kirkor utrzymuje, iż wzmiankowana pamiątka jest zabytkiem czci dla bogini Łady u ludu białoruskiego. Porównać Opiekun domowy Nr. 25 za rok 1875, str. 388. Tyszkiewicz Konstanty w opisie powiatu borysowskiego milczy o H. Wś ta miała kaplicę kat. par. Paraflanowo. Hniezna, rzeka, ob. Gniezna. Hniezna, Gniezna 1. rz. , dopływ Nietupy, przyjmuje Naumkę, Mścibówkę i Połonkę z Miętówką. 2. H. , rz. , lewy dopływ Bosi Niemnowej. Hniezno, ob. Gniezno. Hnijno, ob. Hnojowiec. Hnilakowo, st. dr. żel. odeskiej w gub. chersońskiej. Hnilcze z Sieniawką i Panowicami, wieś, pow. podhajecki, o 7, 5 kil na płd. zachód od Zawałowa, przy gościńcu powiatowym prowadzącym z Podhąjea do stacyi kolei Iwowskoczerniowieckięj w Haliczu; przestrzeń posiad. więk. 1390, w tem 283 mr. lasu, włośc. 4264, ludność 1837, w tem 459 rzym kat. należących do parafiii w Horożance, wsi oddalonej od Hnilcza o 4 kil. , gr. kat. 1256 mających parafią w miejscu, należącą do dekanatu podhajeckiego dyecezyi lwowskiej, reszta izrael. ; szkoła etatowa o 1 nauczycielu, należąca do rady szkolnej okręg. w Brzeżanach, sąd powiatowy Podhajce, urząd pocztowy Zawałów. Właściciele większej posiadł. Felicya Korzowska, Mikulski i spółwłaściciele. Hnilczyk, wś, ob. Hnilec mały. Hnilec 1. duża wieś, pow. skwirski, o 8 w. odl. od m. Kozina, a o 14 w. w. od m. Chodorkowa, położona nad 4 błotnistemi jeziorkami, mieszkańców 896 wyzn. prawosł. ; cerkiew par. i szkółka; ziemi 1190 dz. równej, miejscowości błotnistej, należała niegdyś do Makarowskiego majątku Kajetana Rościszewskiego, później do Brusiłowszczyzny Czackich, dalej do Bułhaków, a od 1825 r. do Bohdanowiczów Swirczewskich; zarząd gminy w tejże wsi, policyjny w m. Chodorkowie. 2. H. , wioska, pow. zwinogródzki, nad rzeką Pławą, wpadającą do Tykicza; mk. 751 wyzn. prawosł. , cerkiew paraf. i szkółka, należy do Olszańskiego klucza hr. Branickich; zarząd gminny we wsi Muryńcach, policyjny w Łysiance. Hnilec mały 1. , węg. KisHnilecz, niem. KleinHnilecz, wś w hr. spiskiem, w dystrykcie lewockim, także Hnilczykiem zwana Zarański nad potokiem Hnilczykiem, przy drodze wiodącej z Nowej Wsi Igló do Wondrysla W 1808 w miejscu dawniejszej kapelanii. Kościół pod wezwaniem św. Krzyża. Metryki sięgają roku 1780. Jest tu także, w dziel nicy tychże zwanej Lasem nowowiejskim Nendorfer Wald. Tutaj znajdują się kopal nie miedzi i srebra. Parafia łac. w miejscu, utworzona w r. ją roku 1780. Jest tu także kaplica św. Jana Nepomucena. Wieś liczy 646 mk. , między nimi 559 kat. łac, ewang. 2, nieun. 85. Do parafii należą osady Bindt, Gretla, Jerohuta, Roztoka, Stolweg, Zimna dolina. Kopalnia Ferdynanda, Potok, Niźni i Wyśni Rinnergang, Borowniak i kopalnia Michała; razem obejmuje cała parafią 2037 mk. kat. łac. 1741, gr. kat. 4, ewang. 48, nieunit. 233 żydów 11. St. p. Wagendrüssel Wondrysel. 2. H. wielki, węg. NagyHnilecz. niem. GrossHnilecz, wś w hr. spiskiem Wę gry, w dystrykcie lewockim, nad potokiem Gielnicą czyli Hnilcem, przy drodze z Nowej Wsi do Roźnawy, śród Rudaw spiskich, osada górnicza, w jej obrębie są kopalnie miedzi, srebra, żelaza; oprócz tego knźnica i piece do wytapiania żelaza. Parafia łac. w miejscu, utworzona w miejsce dawniejszej kapelanii r. 1808. Kościół pod wezwaniem Poczęcia N. M. P. Od r. 1808 poczynają się metryki. Sama wieś liczy 514 mk. Miedzy nimi kat. łac. 437, kat. gr. 2, ewang. 16, nieun. 56, żydów 3. Do parafii należą osady Holiczka, Knoll, Puste pole, Sikawka, Rakowiec, Dolawa, Andrasfalva i Hnilec W. gomorski. Liczba mk. całej parafii czyni kat. łac. 1328, gr. kat. 2, nieun 86, ewang. 46, żydów 14. St. p. Nowa Wieś. 3. H. Gömörski węg. GömörNagy Hnilecz, wieś w hrabstwie spiskiem Węg. 679 mk. Bz. G. Hnilec; Gnilec, mko, ob. Gielnica. Hnilec jez. w półn. części pow. grodzieńskiego, między Kotrą a Pyrrą. Hnilec, rz. wpada do Hornadu na Spiżu pod Margiecanami, przyjmuje Eisenbach. Hnilica, mała wioska, pow. radomyski, o 3 w. odl. od wsi Kiczkirów, a o 10 w. odl. od m. Radomyśla, nad rzeczką Myką, wpadającą do Teterowa i dalej do Dniepru; mieszkańców 361 wyzn. prawosł. należą do parafii Kiczkirów; ziemi gliniastej ztąd i nazwa wioski 1720 dziesięcin. W 1729 r. wspólnie z Kiozkirami należała do Maryjanny Trzeciakowej. Hnilica 1. rzeczka, ma swoje źródła w półn. zach. stronie miasta Kut w pow. kosowskim, u północnych stóp wzgórza Kreminicy 698 m. , na tak zwanej Spajówce płynie na wschód przez Kuty Stare, przerzyna gościniec kosowski, poczem pastwiskami Bohizną zwanemi zdąża na północnywschód; przechodzi w obr. gm. Kobaków, gdzie śród domostw uchodzi z pr. brz. do Wolicy, dopływa Czeremoszu. Długość biegu 13 kil. 2. H. , potok gór Słownik GeograficznyZeszyt XXV, Tom III. Hniezna Słownik Geograficzny Hniezna Hniłopiat Hnilice ski, wytryska w Beskidzie lesistym, z pod głównego grzbietu, nieopodal granicy Galicyi i Węgier, z pod działu wodnego, między By strzycą nadworniańską a Prutem, czyli mię dzy Douszyńcem i Zielenicą, dopływami tejże Bystrzycy a Prutczykiem. Dział ten wodny ciągnie się od szczytu Douhy 1378 m. , wznoszącego się w grzbiecie granicznym, lasami ku czubkowi Połomy 1306 m. , a odtąd ku Babinemu Poharowi 1434 i Gorganowi 1595 m. i łączy pasmo Gorganów z głów nym grzbietem Beskidu. Otóż poniżej szczytu Douhy, nieopodal przełęczy w tym dziale wodnym się wznoszącej 1164 m. , między Douhą a Połomami, a tworzącej przejście z do liny Douszyńca do doliny Hnilicy w obr. gm. Jabłonicy, w pow. nadworniańskim, wypływa Hnilica, płynie ku połd. wsch. przez lasy głę boką dolinką, i po 6 kil. biegu uchodzi z lew. brzegu do Prutczyka, czyli Prutecia jabłonickiego, lewego dopływu Prutu. Po prawym brzegu rozpościera się las Douha, ze szczytem Douhą 1373 m. , odległym od poprzedniego szczytu Douhy o 2 kil. 200 metr. na płd. wsch. , a po lewym brz. wznoszą się lesiste bezimienne czubki 1196 m. , 1271 m. , Babiny pohar 1424 m. z Babiną jamą. Od lewego brzegu zanim wleje swe bystre wody do Prutczyka, przyjmuje silny dopływ, ściągający wody z Babinego poharu, Gorganu i Sennika 1664 m. . Br. G. Hnilice, małe i wielkie, ogromna wieś, po wiat zbaraski, leży w okręgu celnogranicz nym, o 5. 3 kil. od Nowegosioła, przestrzeń pos. więk. 2490, posiadł. mniej. 3952 m. a. , ludności 2044 w tem rzym. kat. 289 należą cych do parafii w Tokach, wsi o 11 kil. odda lonej, gr. kat. 1692, reszta izrael. ; gr. katol. paraf. w miejscu należąca do dekanatu zbaraskiego dyecezyi lwowskiej, sąd pow. , notaryat i urząd pocztowy Nowesioło. Właści cielka większej posiadłości Julia z Czyżów hr. Ostroróg. B. R. Hniła, las i góra w pow. dobromilskim, na półn. od Juraczkowej, między Wyrwą a Wiarem, ze szczytem 585 m. wysokim. Na płd. półn. opada ona do 554 m. , na wsch. ku Wyrwie do 509, a na zach. ku Wiarowi do 490 m. Wody ze stoczystości wschodniej uchodzą do Wyrwy, z zachodniej do Wiaru. Północna ćzęść lasu zwie się Na opalonem. Hniła ob. Gniła, rzeka. Hniła, rz. , dopływ rz. Rośki. Hniłe bołoto, Zgniłe błoto w pow. ihumeńskim, blisko gran. słuckiego, 7 w. dł. , 2 i pół w. sz. , którego przedłużeniem ku wschodowi jest jez. Jaźwinka. Hniłeńka, jar wodny, wpadający do Dniepru poniżej Cybulnika. Hniło, ob, Czarny Wag. Hniłopiat ob. Hnylopiat. Hniłowoda, rz. , dopływ rz. Zdwiż w pow. kijowskim. E. R. Hniłowody, pow. kamieniecki, por. Maków i Szatura. Hniłusza, rzeczka, płynie pod mkiem Kahorlikiem w pow. kijowskim. E. R. Hniłyj potok, potok górski, t. j. Gniły, wytryska w obr. gm. Hryniowy, w pow. kossowskim, w Beskidzie lesistym, z działu zwanego Skupową, zpod bezimiennej góry 1478 m. , płynie na płd. zach, . górskim wąwozem i wpada po 3 kil. biegu w obr. gm. Żabiego do Czeremoszu Czarnego z pr. brzegu. Br. G. Hningani, węg. Mohnya, wieś w hr. szaryskiem Węg. , kościół katol. filialny, 358 mk. Hniszów, wś nad Bugiem, pow. chełmski, gm. i par. Swierze. W 1827 r. było tu 36 dm. , 182 mk. Por. tom I, 555. Polw. H. z wsią H. i Brzeziny; rozl. wynosi mr. 882, grunta orne i ogrody mr. 274, łąk mr, 117, pastwisk mr. 28, lasu mr. 420, nieużytki i place mr. 43. Ma kopalnię rudy żelaznej, bud. drewn. 14. Wieś H. osad 35, z gruntem mr. 662; wś Brzeziny osad 3, z gruntem mr. 41; oprócz powyższego opisu w r. 1873 odprzedano częściowym nabywcom, gruntu mr. 397, z której to przestrzeni utworzyły się kolonie pod nazwą Wesołówka, Jamne i Marysia. Hniwań, ob. Hniewań. Hnizdeczna, rzeka, takie Chodorówką zwana, powstaje z połączenia się potoków berezowickiego ob. i kobylskiego ob. , w obr. gm. Kurników, w pow. zbaraskim. Płynie na płd. wschód łączkami przez obr. gm. Kurników, Dobrowód, Czumala czyli Czerniłówki, Opryłowiec, Dubowiec; odtąd tworzy naturalną granicę gm. Dubowiec i Iwaszkowiec; poczem zrasza łąki we wsiach Stechnikowcach, Kurnikach, Łozowej, Szlachcińcach, Bajkowoach, Smykowcach, a we wsi Dyczkowie, przerżnąwszy linią kolei Karola Ludwika, wpada z pr. brz. do Gniezny. Wśród swego biegu zasila liczne stawy, jak we wsiach Dubowcach, Stechnikowcach, Łozowej, Szlachcińcach i Bajkowcach. Największy staw jest w Bajkowcach. Ongi był on rozleglejszy; dziś po większej części osuszony. W czasie większych deszczów wzbiera Hnisadeczna nagle i pomimo dość wzniosłych brzegów swego koryta rozlewa się po stepie płaskowzgórza. Po obu stronach koryta Hnizdeczny ciągną się z płd. ku płn płaskowzgórza, tak zwane Szczurowe góry, które szczególniej po stronie zachodniej, dzieląc koryta wodne Hnizdeczny i Seretu, wznoszą się do wysokości 368 m. n. p. m. Po zachodniej stronie ciągnie się w tym samym kierunku płaskowzgórze zwane Sabarzyskie, oddzielając również koryto rzeki Gniezny od Hnizdecziiy, i jest nieco niższe, gdyż dochodzi Hnizdeczna Hniwań Hniszów Hningani Hniłyj Hniłusza Hniłowody Hniłowoda Hniło Hniłeńka Hniłe bołoto Hniła Hnilice Hnizna Hniździałówka Hnizdyczów w tem miejscu do 347 m. n. p. m. Wnętrze tych płaskowzgórzy zajmują obfite pokłady marglu, a na powierzchnię występuje ziemia czarna, tłusta, glinkowata, sprzyjająca nader wegetacyi; od strony wschodniej południowej, przy granicy z Czerniłowem na tak zwanej Kamiennej Górze, znachodzą się też pokłady półwapienia muszlowogo. Długość biegu 30 kil. Wzniesienie zwierciadła wody wskazują następujące liczby 327 m. połączenie poto ków Berezowickiego i Kobylskiego; 313 m. ujście do stawu w Stechnikowcach; 282 m. ujście do Gniezny. Br. G. Hnizdyczów, wieś, pow. żydaczowski nad rzeką Stryj o 60 kil na południe od Żydaczowa; przestrzeń posiadłości większej 2264, w tem 769 pastw, i 998 m. lasu, włośc. 1506 m. , ludności 1198, w tem 38 rzym. kat. , należących do parafii w Kochawinie, oddalonej o 3 Kil. , gr. kat. 1099 mających parafię w miejscu, należącą do dekanatu rozdolskiego dyecezyi lwowskiej, reszta izraelitów. Szkoła etatowa o 1 nauczycielu należąca do rady szkolnej okr. w Stryju, kasa pożyczkowa z funduszem 142 zł. aw. Sąd pow. Mikołajów, urząd pocztowy i telegraficzny Żydaczów. Właściciel większej posiadłości Agenora hr. Gołuchowskiego spadkobiercy. Hniździałówka, wieś w pow. zwinogródzkim, par, Łysianka. Hnizna, rzeka, ob. Gniezna. Hnojna, po węg. Hanojna, wieś w hr. użhorodzkiem Węg. . pałac z parkiem, młyn wodny i tartak, bujna ziemia, lasy, 193 mk. W pobliżu w górach są piece do topienia krusz. i ców i znaczne kuźnice żelaza. Hnojanka, ob. Bałabanówka, Hnojeniec, także Gnojeniec, Hnojeńce i Hnojowiec, znaczniejszy potok, nastaje w obr. gm. Leśniowic w pow grodeckim, w południowowschodniej stronie, na zach. brzegu lasu Zapu stu i na moczarowatej łączce; płynie pomiędzy wzgórzami na płn. zachód, przerzyna wieś Le śniowice; przechodzi w obr. pow. jaworow skiego, mija gm. Berdechów, Podłuby wielkie, Bruchnal, gdzie z pr. brz. przyjmuje Ponikłę; a zabrawszy z tegoż brzegu p. Ruski, przecho dzi w obr. gminy Olszanicy. Tutaj we wsi zwraca się na zachód i w obr. tej gm. wpada wśród obszernych mokradeł, na których się szeroko rozlewa do Szkła z pr. brz. , tuż przed ujściem Szkła do stawu jaworowskiego. Daw niej H. przepływała stawy w Berdechowie i Bruchnalu; dziś te stawy opuszczone tworzą tylko obszerne bagniska i mokradła. Cała do lina tego potoku jest bagienną. Wzniesienie wód jego wskazują następujące liczby 261 m. pod Zapustem; 257 m. pod Bruchnalem; 242 m. ujście Ruskiego p. ; 236 m. ujście. Długość biegu 17 kil. Br. G. Hnojenki, wioska, pow. kaniowski, na dbezimienną rzeczką, wpadającą do Rosi, o 10 w. od m. Korsunia, a o 3 w. od wsi Sotników; w Korsuniu teź i stacya fastowskiej żel. drogi; mieszk. 471 wyzn. prawosł. , należą do parafii i gminy Sotników, zarżą d zaś policyjny w m. Korsuniu; wioska należała niegdyś do starostwa korsuńskiego, obecni e do ks. Łopuchina. Hnojnik, ob. Gnojnik na Szląsku austr. Hnojowiec, ob. Hnojeniec. Hnołec, potok górski, także Uhorskim zwany, wytryska w obr. gm. Hryniowy, w pow. kossowskim, w Beskidzie lesistym, z działu Skupową zwanego, na zach. stoku góry Skupowy 1583 m. , na, terytoryum Czarnohory; przerzyna las Skupową i las Uhorski, płynąc na płn. zach. , a zabrawszy z pr. brz. kilka doplywów górskich z Skupowy, wpada do Czeremoszu Czarnego z pr. brz. Długość biegu 5 kil. Źródła 1300 m. , ujście 810 m. Br. G. Hnusztja, po węg. Nyustya, wś w hr. gomorskiem Węg. , kościół paraf. kat. i ewang. St. węg. kolei północnej, uprawa roli, chów bydła, kopalnie złota, kuźnice żelaza, piece do topienia kruszców, 1131 mk. Hnyła albo Gniła, wieś w pow. turczańskim, zamieszkała przez górski ród Bojków, o 27 kil. na płd. zachód od Turki a 17 kil. na płd. zachód od st. poczt, w Boryniu. Wieś le ży na granicy węgierskiej, w okolicy górskiej, w dolinie nastającego tutaj potoku Hnyła, wzniesionej 769m. npm. Na płn. od wsi wzno si się na granicy węgierskiej Kruhła do 983 m. , na wschód od niej góra Błyśce do 1047 m. , na płd. od niej opada Feckowy Werch do 974 m. Na płd. od wsi wznosi się Harasymerat ob. , na zachód okalają osadę graniczne góry Kinczyk Hnylski 1115 m, , Drohobicki kamen 1187 m. i Starostyna 1229 m. . Po tok Hnyła płynie w obrębie wsi najprzód od płn. zach. ku płd. wsch. , potem przybiera kie runek wschodni a nakoniec płn. wsch. i opu szcza wieś wchodząc do Butli. Wedle obliczeń z r. 1869 było w gminie domów 112, mieszk. 709 340 męż. , 369 kob. ; wedle szematyzmu z r. 1881 jest mieszkańców obrz. gr. kat, 785, żydów 40. Własność większa obejmuje roli ornej 145, łąk i ogr. 161, past. 60, lasu 744 m. ; włas. mniej, roli ornej 1315, łąk i ogr. 354, past. 1112, lasu 299 m. Właśc. większej po siadłości jest Tow. dla płodów leśn. w Wied niu. Par. gr. kat. w miejscu, należy do deka natu wysoczańskiego. Par. rzym, kat. w Turce. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mi chała archanioła. Hnyła należała dawniej do dóbr stołowych w krainie lubochorskiej, eko nomii Samborskiej a Ziemi Przemyskiej. Wój tostwo należało w r. 1768 do Jana Komarnickiego. Rząd austryacki przyłączył wieś do dóbr Boryni, Lu. Dz. Hnizdyczów Hnyła Hnusztja Hnołec Hnojowiec Hnojnik Hnojenki Hnojeniec Hnojanka Hnojna Hnyłyszcza Hnyła Hnyła Hnyła, nazwa potoków i rzek, ob. Gniła. Hnyłopiat, rz. , w dawnych z XVI wieku dokumentach nazywała się Piat. Poczyna się ona w pow. berdyczowskim, na gruntach wiosek Wujny i Tuczy, na tak zwanej wyżynie machnowieckiej. Szary granit rz. Hnyłopiata zaczyna się od wioski. Medwedowki; widać go w Brodeckim Chażynie, Zezelowie, Berdyczowie, Rajkach, formuje on dość wysokie wyniosłości i jest w zetknięciu się z opałowym granitem pelikanitem, znajdującym się w okolicach wsi Chaźyna, Jankowiec, Głuchowieo, Macharzyniec wołoskich. Od wsi Rajek H. wchodząc w gub. wołyńską i przebiegłszy Słobodyszcze, dościga m. Trojanowa, skąd rozpoczynają się przestrzenie granitów zwietrzałych, mających wiele miejscowości, obfitych w kaolin. Za Trojanowem na 80 wiorst od źródeł dosięga wsi Szumska, za zbliżeniem się do której następuje najbujniejszy rozwój brzegowej natury tej rzeki. Brzegi tu ciągną się skaliste, strome, urwiste. W całej tej dekoracyi nadbrzeżnych skał najcelniejszą i najbardziej malowniczą jest skała tak zwana Kraszewskiego. Jestto potężna masa granitowa, występująca wśród innych obnażeń tych skał, nad samym brzegiem H. poniżej młyna, i nieopodal od samej wioski. Wznosi się ona do 20 z górą sążni prostopadle nad wodą rzeki, stercząc w formie olbrzymiego słupa granitowego. Od strony wioski skała ta formuje czarną ponurą jaskinię. Lubował się widokiem tego ustronia, znakomity nasz pisarz J. I. Kraszewski i w czasach kilkuletniego pobytu swego w Żytomierzu w częstych wycieczkach artystycznych w okolice miasta, nawiedzał to ulubione przez siebie ustronie. Ztąd skała została nazwaną od jego nazwiska. Tuż w pobliżu tylko co opisanej skały, w miejscowości nazwanej Jar, znajdują się obnażenia granulitów. W mowie będące granulity, są rodzajem kamieni, które składają felzyt, czyli zbity, jasno lub krwistoczerwony ortoklaz ziemisty, przechodzący miejscami w krystaliczny, Stanowi on główną masę kamienia, w której biały, szary, dymowy lub przechodzący w czarny kolor kwarc widnieje w postaci wazkich, wydłużonych i wijących się żyłek. Miki niema prawie wcale, lub nadzwyczajnie jej mało. To ostatnie jednakie zjawia się w bryłach tych granulitów, pochodzących z miejsc przyległych granitowi szaremu, w którym osadzone Jest to obnażenie. Po wypolerowaniu, kamienie te przyjmują nadzwyczajnie gładką, błyszczącą powierzchnię, i rzadkiej piękności pozór. Na czerwonem Jego, delikatnej jaskrawo, lub krwistoozerwo nej barwy tle ortoklazowym, wiją się rozmaite, wężykowate, szare, sinawe, błękitnawe i przechodzące w szare żyłki kwarce, które mozajkują je w piękne wzory. Brak miki dodaje ścisłości i trwałości wyrobionym z nich przedmiotom, Wszystkie własności tych gra nulitów stawią je w rzędzie kamieni najlep szych do produkcyi mocnych, trwałych i pięk nych wyrobów. Nie mówiąc o zdatności ich na fundamenta, bruki, Wysypywanie dróg i gościńców bitych itp, grubszych użytków, gra nulity mogą być wyśmienicie używane na de likatniejsze wyroby sztuki, jako to urny, ko lumny pokojowe, przyciski pressepapier, blaty do stołów i stolików; z przedmiotów większ. na ozdoby architektoniczne kolumny, pilastry, kominki itp. Za wsią Szumskiem i okolicami jej, kończy się też ten bujny rozwój natury martwej. Odtąd granity znikają i brze gi H. przeistaczają się znów w łagodne wzgó rza, pokryte lasami i, stopniowo obniżając się, maleją w rozmiarach. Za zbliżeniem się zaś do Teterowa zamieniają się w szeroką równinę. Na 85 wiorście od swoich źródeł, H. łączy się z Teterowem, skąd obie te rzeki płynąc jednem korytem przez część wołyńskiej i kijow skiej gub. wlewają się do Dniepru ob. O po rodach kristaliczeskich prof. K. Teofiłaktowa. Kijów 1851. Obserwacye geognostyczne w gub. zachodnich i południowych państwa rossyjskiego przez Ignacego Jakowickiego. Wilno 1831, a także Wyjątek z gawęd geologicznych o gub. wołyńskiej przez Gotfryda Ossowskiego w Tyg. illustr. z r. 1870, nr. 126 i tegoż Ge olog. gegnost, oczerk wołyńskoj gub. Żyto mierz 1867. Okolica położona nad H. była w prastarych wiekach zasiedloną; dowodem czego są mnogie horodyszcza nad brzegami tej że rzeki, dziś jeszcze istniejące, jak we wsi Brodeckiem, Żeżelowie, Bystrzyku, Rajkach i Słobodyszczach. E. R. Hnyłyszcza, góra w pow. stryjskim, na wschód od wsi Jelenkowate, na praw, brzegu potoku Jelenkowate. W części płd. wzbija się ona do 1034 m. npm. , na wschód przechodzi w Połonynę ob. . Lu. Dz. Ho. ., , por. Go. .. Hobgard niem. Hofgarten, także Hobgart, wś, w hr. . spiskiem, w dorzeczu Popradu, w Jego dolinie, w dystrykcie luboweskim, na połudn. zachód od Starej Lubowli do I eszowa. Jestto osada starożytna. Istniała już w r. 1315 Fejer, Codex dipl. hung; i VIII, cz. 1 str. 592. Istniała już wtedy i parafia łac. Kościół pod wezwaniem św. Andrzeja apostoła. Metryki chrztu poczynają się rokiem 1515. Osada niemieckosłowacka. Liczba mk 1167; między nimi kat. łac. 1012, kat. gr. 13, nieun. 119, żydów 23. Do parafii należą Zamek Lubowelski z kościołem filialnym św. Michała arch. , Sadek i folwark Marmon. Razem liczy cała parafia 1394 mk. kat. łac. 1224, gr. kat. 22, nieun 110, żydów 29. We wsi znajduje się jeszcze 5 kaplic, t. j, św. Krzyża, Matki Hobgard Hnyłopiat Hochberg Hoch Hobża Hobot Hobiaty Hochwald Hochwald Hochsteinberg Hochwalde Hobiaty Hochredlau Hocholug Hochołów Hochkretscham Hochkirch Hochheim Boskiej Bolesnej, Wniebowstąpienia N. M. P. , św. Jana Nepomucena i św. Barbary. St p. Stara Lubowla. Hobiaty, wś na lewym brzegu Swisłoczy, pow. sokólski. Hobot lub Chobot, wś, pow. wieluński, gm. Bolesławiec, par. Mieleszyn. Hobot, przys. Ponikwi, pow. wadowicki, ma 94 mk. Hobża, Gobża rz, , dopływ rz, , Kaspli ob. , z prawejstrony, w gub. smoleńskiej, Hoch, wyraz niemiecki, znaczy wysoki, a, e, wchiodzi w skład wielu geograficznych nazw nie mieckich, które u nas będą pod odpowiedniemi lite rami np. HochRedlau, pod Redlau. F. S. Hochberg niem. , ob. Duszno, wś i dom. , pow. mogilnicki. Hochberg niem. , wybud. do Głowaczowa, nowo założone r. 1875, pow. wałecki, parafia Sypniewo, szkoła Czeska wieś, poczta Schönthal. Hochdorf niem. , ob. Wyszogotowo, kolonia, pow. pleszewski. Hochdorf niem. , osada na dawniejszem folw, starostwa tucholskiego założona, w pow. tucholskim, ob. Nowa Wieś. Hochheim niem. , ob. Chabsko, olędry, powiat mogilnicki. Hochheim niem, , wieś, pow. brodnicki, r. 1875 przezwana, ob. Gorzechówko. Hochkirch niem. , ob. Stodoły, kolonia i Stodoły, wś, pow. inowrocławski. Hochkirch niem. , ob. Wysoki kościól pow, trzebnicki. Hochkirch niem. , ob. Bukecy, Hochkretscham niem. , pow. głupczycki, ob. Wotka. Hocholug niem. , ob. Pallowitz niem. . Hochołów, ob. Hohołów. HochPaleschken, pow. kościerski, ob. Wilcze błoto, Hochredlau niem. , wś. należąca do prowincyonalnego funduszu szkolnego Provinzialschulfondsgut, pow, wejherowski, ob. Radiowo. Hochschar niem. , góra w Sudetach austryacko śląskich, 1341 m. npm. wys. Hochsteinberg, ob. Wysoki kamień. HochStriess niem. , wś, pow. gdański, ob. Strzysza. HochStüblau niem. , wś kościelna parafialna, stacya kolei żel, tczewskopilskiej, pow. starogrodzki, ob, Zblewo. Hochwald niem. , leśnictwo, pow. krotoszyński, 1 dom, 21 mk. ; należy do księstwa krotoszyńskiego. Hochwald niem. , stacya kolei koszyckobogumińskiej, na Podhalu liptowskiem, na północnym zboczu wyżyny Hochwald ob. , na gruncie gm. Szczyrby, o 130 kil. od Koszyc, Węgrzy zowią ją Czorbą, Słowacy Szczyrbą, a Niemcy Hochwald. Od wsi Szczyrby oddałona niespełna 4 kil. Stacya ta stanowi dla turystów tatrzańskich od strony południowej punkt wyjścia do wycieczki knSzczyrbskie mu Stawowi, Obok stacyi stoi karczma, nosząca nazwę Hotei zum Csorbaer See. , gdzie turyści się zbierać zwykli i szukać schronienia w razie niepogody. Od tej karczmy wiedzie droga, niedawno założona, w kilku zakrętach przez wzgórze Leskowiec 963 m. szt, gen. , popod Ptacznik i las Smrekowicę ku pomienionemu stawowi. Droga wznosi się bardzo zwolna, a dochodząc do stawu, jest ona tak stromą, iż korzystniej jest piechotą podążyć. Tuż przy stawie, na południowym jego brzegu stoi willa Sent Iwaniego i hotel Friedlander, a na wschodnim brzegu schronisko Józefa. Tuż nad drogą, po wschodniej jej stronie, nieopodal stawu szczyt Nakład 1344 m. szt. gen. . Z werandy hotelowej prześliczny widok na jezioro i na Tatry, iż trudno oko od niego oderwać. Ob. Szczyrbskie jezioro. Wzniesienie stacyi 898 m. , stawu 1351 m. Oddalenie stawu od stacyi wzdłuż drogi 5 kil. , w prostym kierunku niespełna 4 kil. Br. G. Hochwald, znaczne płaskowzgórze, rozpo ścierające się na Podhalu liptowskiem, w kierunku od zachodu ku wschodowi, między Ważcem od zachodu a Szczyrbą od wschodu, między Białym Wagiem a Czerwoną Wodą, dopływem Małego Popradu, przerżnięte w kierunku wschodniozachodnim gościńcem lip towskim, a od południa przechodzące zwolna w lesiste przedgórze Tatr Niźnich. Płasko wzgórze to jest 9 kil. długie, a 5 kil. szerokie. Przez ten wał górski bieży dział wodny euro pejski, spadający z Tatr z grzbietu Soliska, z północy ku połudn. , rozdzielający dopływy Wagu Dunaj, Czarne morze i Popradu Du najec, Wisła, Bałtyk, a okrążywszy od po łudnia i wschodu dolinę Popradu, przechodzi na grzbiet Beskidu, rozgraniczając Galicyą od Węgier. Najwyższe wzniesienie drogi tuż nad Ważcem, po zach. jego strome, czyni 916 m. szt. gen. ; 874 m. Wahlenberg; 850 m. Sonkler a najniższe wzniesienie jej, między Ważcem a Szczyrbą, 898 m. szt. gen. ; 899 m. Oesfeld. Czubek między gościńcem a ko leją bogumińckokoszycką, względnie stacyą Szczyrbą 898 m. szt. gen. , wznosi się do 926 m. szt. gen. i zowie się Wilczą jamą 918 m. Kolbenheyer. Od niego na południowywschód, 1350 m. odległy czubek, tuż nad dro gą kolejową, między nią a potokiem Pustym kościołem, zowie się Koroną i dochodzi do 959 m. npm. szt. gen. . Br. G. Hochwalde niem. , ob. Wysoka, wś, pow. międzyrzecki. Hochdorf Hocuły Hochwasser Hochwasser niem. , posiadłość w pow. wejherowskim, ob. Wysoka Woda. Hochzehren niem. , wś i rycerskie dobra pow. kwidzyński, ob. Czarne górne. Hochzeit niem. , Wesołów wś, pow. czamkowski. Hochzeit niem. , szlach. wieś, pow. gdański, nad rz. Motławą w żyznych żuławach, obejmuje morgów 1352, ewang. 240, katol. 52, menon. 17, domów 38. Parafia św. Wojciech, szkoła Mokry dwór, poczta Gdańsk, dokąd odległość wynosi 1 i pół mili. Pierwszy znany przywilej tej wsi pochodzi z roku 1425. Kościół katolicki istniał tu aż do reformacyi; potem go lutrzy zabrali i przenieśli do sąsiedniego Mokrego dworu Nassenhuben, tylko włóki 2 i plebankę pastorowi zostawili. Przez dłuższy czas należała ta wieś do bogatej gdańskiej familii Schwarzwaldów, którzy ją wraz z dwiema pobliskiemi w 2giej połowie zeszłego stulecia ustąpili Karolowi Conradi, a tenże obrócił je na fundacyą wyższej szkoły naukowej w Janichowie. Do dziś dnia zakład janichowski znajduje się w posiadaniu wsi Hochzeit. Hociszewo, ob. Chociszewo, Hockerland, Hoggerland, albo Oberland, Hügelland niem. , nazwa ziemi, ob. Pogezania powiaty holądzki, morąski i część ostródzkiego. Hocuły, ob. Hucuły, Hoczew, Hoczów, wś w pow. lisieckim, ma parafią rzym. kat. i gr. kat, , należy do sądu pow. w Baligrodzie a do urzędu poczt. w Lisku, zkąd o 5. 6 kil. oddalona. Parafią rzym. kat. fundował w r. 1510 Mikołaj Bal, ale w 1562 Maciej i jego brat Stanisław Bal, podkomorzy sanocki, zajęli grunta plebańskie i zamienili kościół na zbór protestancki i dopiero 1629 został kościół wrócony katolikom. H. ma 188 mk. rzym. kat. , a 412 gr. kat. wyznania. Do parafii gr. kat. H. dekanatu baligrodzkiego należą filie Dziurdziów i Wachlewa. Większa posiadł, hr. Plater Zyberg wynosi 340 m. n, a. roli, 42 mr. ogr. i łąk, 51 pastw, i 334 mr. lasu; mniejsza posiadł. 604 mr. roli, 59 mr. łąk i ogr. , 57 mr. pastw. i 157 mórg. lasu. Hoczew, dawne nazwisko rz. Huczwi. Hoczewka, rzeka górska, zwana w górnym biegu Jabłonką małą, wypływa we wsi Jabłonkach, w pow. Lisko, z mnogich żródłowisk tryszczących na tak zwanym Wołosaniowym dziale 1070 m. w baligrodzkich górach Beskidu lesistego. Spływa krętym biegiem ku północy, rozszerzając coraz więcej swe koryto, i więcej rozmaitych górskich odłogów weń wchodzi, i przepływa wsie Jabłonki i Bystre, przybliżając się do Baligrodu od południa. W obrębie Baligrodu koryto H. jest miejscami 2 8 metrów szerokie, a 1 do 3 m. głębokie. Nurt wodny zwykły jest 1 2 m. głęboki. Miejscami rozpływa się woda taj rzeki na kilka odnóg, tworząc małe, olszyną porosłe i szutrem rzecznym naniesione ostrowy, które w czasie wezbrania woda całkiem zatapia. Brzegowiska z powodu łagodnego spadu gór tutejszych są w wielu miejscach wcale nieznaczne. Hoczewka dzieli miasto Baligród na dwie główne części, t. j. wschodnią i zachodnią. Gleba tutejsza jest piaszczystoglinkowata, miejscami szutrowata, i należy z tego powodu do mniej urodzajnych gleb kraju. Minąwszy Baligród, przechodzi Hoczewka w dolinę obszerniejszą; mija w biegu swym północnym gminy Mchawę, Zahoczewie, Nowosiołki baligrodzkie. Tutaj zmienia swój kierunek na półn. wschodni, i schodzi w obr. gm. Hoczwi, gdzie pod górą Grodziskiem wpada z lewego brzegu do Sanu. Długość biegu 26 kil. Zarybienie Hoczewki, podobnie jak wszelkich okolicznych potoków, jest nieznaczne. W Hoczewce podług prof. Nowickiego notat znajdują się bzdynki czyli czerewuszki, dunki czyli płotki, jelce, kiełby, łososiopstrągi, łososie, maryny, marynki, miętusy, pstrągi, ślizy, węgorze. Okonia i szczupaka nie ma. W dawnych opisach Baligrodu i okolicy znajdują się często wzmianki o rakach z Hoczewki, nader smacznych, którymi niegdyś dwory i stoły obywatelstwa we Lwowie i Przemyślu zaopatrywano. Dziś rak znajduje się tu także obficie. Dopływy H. są liczne. Z prawego brzegu przyjmuje Syhlę, Żukrę, Stężniczkę ze Sfcebnym, Pasiekę, Ruhlin z Żerdenką. Z lewego brzegu wpadają doń Kołonica, Babski p. , Roztocki, Woronka, Mchawa, Cisowiec, Żachoczewski p. Dolinę H. otaczają z południa kn północy ciągnące się wzniosłe pasma gór karpackich, tu powszechnie baligrodzkiemi górami zwanych, które w wielu miejscach z obu stron dolinę H. bardzo zwężają. Kształt tych gór, spadających dość łagodnie z obu stron w koryto H. , przedstawia się na pierwszy rzut oka nader dzikim; porosłe dokoła bujnym lasem jodłowym, pośród którego miejscami wyglądają grupy buków, są poprzerzynane licznemi parowami i większemi dolinkami, któremi ściekają źródłowiska, znajdujące się ma powierzchni tych wzgórzy, ku dolinie H. , tworząc miejscami małe potoczki. Nie widać atoli tu nigdzie stoków prostych lub stromych. Góry tutejsze słynne są co do swych utworów; posiadają oraz własną florę. Nad brzegami doliny Hoczewki znajdujemy oprócz obfitych pokładów piaskowca karpackiego, także warstwy piasku miałkiego, łupku, gdzieniegdzie utwory skał przechodowych, z któremi łączą się obszerne pokłady łupków różnobarwnych, łupku palnego i marglu żelazistego. W tym Hochwasser Hochzeit Hockerland Hoczew Hoczewka Hodak marglu znajdują się odciski roślin trzcinowych. Znaczniejsze pokłady rudy żelaznej znajdują się około Zahoczewia, Kalnicy i Nowosiółek, z których kruszcu używano niegdyś w hutach w Rabbem i Cisnej. Po lewym brzegowisku wznoszą się znaczniejsze szczyty jak Wołosań 1001 m. , Kamień, Michałów 810 m. , Piaski 782 m, , Żebrak 711m. , Milikówka 710 m, , Sałaszysko 660 m. , Gabor 712 m. , Ropa 514 m. , Zakucie 568 m. , Kamiiönne Horbki 540 m. i Kobyłka 499 m. . Prawy zaś brzeg jego wieńczą wzgórza Na Kamieniu 979 m. , Worotnikówka 828 m. . Bardo 890 m. , Markowska 675 m. , Kiczera 588 m. , Roztoka 545 m. , Bania 613 m. U źródeł wznoszą się Wołosań 1070 m. , Wierch Dylec 937 m. , Sazówka 969 m. , Przysłop 1007 m. i Felesiaka hora 1003 m. , Wzniesienia zwierciadła wody podają nastę pujące liczby; 615 m. górny most w Jabłon kach, 450 m. ujście Stężniczki, 330 m. uj ście. Wzdłuż H. ciągnie się baligrodzka dro ga powiatowa, która w czasach dawniejszych była jednym z główniejszych traktów wę gierskich, znanym już za rządów książąt ru skich i królów węgierskich na czerwonoruskiej ziemi. Służyła bowiem ta droga kilka krotnie Węgrom do przeprawy przez Karpaty w ziemię przemyską. Pomimo tych korzyści zostawała ona aż do końca przeszłego wieku w pierwotnym stanie, bez najmniejszego ulep szenia, wyjąwszy kilku mostów. W r. 1795 grono obywateli ziemi sanockiej, a głównie właściciele hut żelaznych w Cisnej i Rabbem zamyślali o wybudowaniu tej drogi, przynaj mniej z Liska do Cisnej, na co otrzymali byli nawet koncesyą rządową. Budowy tej atoli nie przeprowadzono. Poprzestano na regularniejszem wytknięciu trasy drogowej, pobu dowaniu kilku mostów nowych i okopaniu drogi rowami. Mimo to atoli tworzyła ona zawsze komunikacyą między Cisną, Baligro dem i Liskiem, i niemniej Węgrami. Długość tej drogi wynosi 6 mil 447 sążni. Rozpoczy na się od traktu karpackiego w pośrodku miasta Liska, ciągnie się na połudn. zachód przez San, dalej doliną Hoczewki przez gminy Hużele, Łączki Weremin, Hrezew, Nowosiółki baligr. , Zahoczewie, Mchawę, Baligród, Bystrą Łubne, Jabłonki, Habkowice, Cisnę, Lisznę i Roztoki. W ostatniej miejscowości, gdzie da wniej był przykomorek graniczny na Węgry, przechodzi przez grzbiet Beskidu i styka się z drogą węgierską bitą. Br. G. Hoczów, ob. Hoczew. Hoczów, lesista góra w pow. doliniańskim, na połud. zachód od wsi i n. , 594 m. npm. wzniesiona, na lewym brzegu Świcy, opada jąca stromo ku jej dolinie, wzniesionej średnio na 380 m. Lu. Dz. Hodak, potok górski, w obr. gm. Żabiego w pow. kosowskim, w dziale Czarnej Hory, wytryska z pasma gór Kostrycza, płynie na wschód przez polany Kosaryszcze, zabierając liczne strugi leśne, a połączywszy się z lew. brzegu z pot, Hodiaczkiem, wpada do Haci z prawego brzegu po 4 kil. biegu. Br. G. Hoden, albo Hodne, dwa zaścianki małe poleskie w płd. wsch. stronie pow. ihumeń skiego, w okolicach Błuża, do dóbr błużańskich należące, dziedzictwo dawniej Zawa dzkich, teraz Świętorzeckich. Mają 4 osady. Miejscowość dzika, zapadła w bagnach i la sach. Al Jel. Hodermark, niem. Hundertmarkt, wś na Śpiżu Węgry, w dorzeczu Popradu, nad po tokiem Łomnicą, w dystrykcie kieżmarskim, od Kieżmarku na płn. wschód 10 kil. oddalo na, a od Biały węg. na wschód 6 kil. odległo ści. Leży w uroczej dolinie, zwartej od wscho du i zachodu znaczniejszemi wzgórzami, jak Kreuzer Hohe 868 m od zach. , Gotschel Berg 950 m. od wschodu. Wzniesienie wsi 673 m. Jestto wieś ruska. Parafia gr. katol. w miejscu, liczy 627 dusz gr. kat. Liczba dusz rzym. kat. czyni 41. Oprócz tego jest żydów 7. Protestantów niema. Liczy zatem 675 dusz 1878 r. . Wyznawcy rzym kat. należą do par. łac. w pobliskej wsi Majorce. Stacya pocztowa Biała węg. Br. G. Hodiaczek, potok górski w obr. działu Czarnej Hory, na gruncie Żabiego. Ob. Hodak. Br. G. Hodne, ob. Hoden, Hodomicze, wś, pow. łucki, ma kaplicę katol. parafii Kołki. Hodonin, niem. Goeding. Hodów z Józefówką, pow. złoczowski, o 5 kilm. na wschód od Pomorzan, przestrzeń posiadł, większej 1744 m. , w tem lasu 713 m. ; włościanie 2503 m. a. m. ; ludność 1175, w tem rzymsk. kat. 59, gr. kat. 960, reszta izrael. Sąd pow. Złoczów, rzym. kat. parafia i urząd pocztowy Pomorzany, gr. kat. parafia w miejscu, należąca do dekanatu złoczowskiego dyecezyi lwowskiej, szkoła etatowa o 1 nauczycielu należąca do rady szkol, okręg, w Złoczowie, kasa pożyczkowa z funduszem 311 złr, a. w. Włość ta pamiętną jest w dziejach kraju nadzwyczajnem męztwem małego oddziału polskiego wojska i poniesionej klęski przez Tatarów w r. 1694, którą uwieczniają gęste mogiły wznoszące się na pobojowisku a w samej wsi na stromern wzgórzu śród włościańskiego ogrodu, pomnik kamienny w kształcie piramidy z żelaznym krzyżem u góry, postawiony przez króla Jana Sobieskiego. Mianowicie w roku 1694 wpadła zgraja Tatarów na Ruś i rozniosła śmierć i pożogę aż pod Złoczów. Mały oddział polskiego wojska, liczący Hoczów Hodiaczek Hodne Hodomicze Hodonin Hodów Hoczów Hodermark Hoden Hodowica Hodowica tylko 600 jeźdzców pod dowództwem pułkowników Zaborowskiego i Tyszkowskiego, został od armii het. Jabłonowskiego odcięty, i był już za stracony poczytany. Z orężem w ręku torowała sobie atoli ta mała garstka Polaków drogę od Dniestru przez tłumy licznego nieprzyjaciela aż do Pomorzan, w celu, złączenia się z hetmanem pod Lwowem, gdy oto około włości Hodowa od dziczy tatarskiej została obskoczona. Strudzeni rycerze szykują się pomiędzy rowy i zarośla do boju, przedsięwziąwszy bronić się do, ostatniego. Ze wszystkich stron walą się na nich tłumy Tatarów, którym jednak ciż nadzwyczajny dają odpór. Po bohaterskiej walce proponuje im Tatarzyn, aby zaniechali niepodobnej obrony, a raczej poddali się My czekamy śmierci. była na to jedyna odpowiedź. Dowódzca Tatarów rozkazał więc swoim nowy atak, lecz ta mała garstka szerzy śród nich nowe zniszczenie. Za zbliżeniom się nocy odstąpił nakoniec nieprzyjaciel swego zamiaru, czem oblężeni ośmieleni puścili się za nimi w pogoń, i jeszcze wiele szkody im narobili. Ten pamiętny dzień tak nierównej walki, która bez piechoty, bez dział i bez zabezpieczających wałów wypadła na stronę słabszych jest podobny do walki pod Termopylami; albowiem i tu mata garstka swojem poświęceniem się i męztwem uratowała tysiącom ziomków życie i wolność. Spółczesny Frań. Puławski pisze Gdy 1695 r. najechali Tatarzy kraje ruskie, przerzynając się Jan Zachorowski i Tyszkowski w 600 towarzyszów przez chmury pogaństwa obskoczeni w Hodowie, odpiei rali z po za płotów i z parowów gwałtownie nacierających nieprzyjaciół. Wezwani do poddania się, odpowiedzieli myśmy po śmierć w te wąwozy przyszli. Po 6godzinnej walce, cofnęli się najezdnicy; blisko 4, 000 Tatarów na placu było, od tak małej garści ludzi naszych; zabitych zaraz Tatarowie w chałupach palili. Naszych 13 zabito, ale nie było żadnego, żeby niemiał kilku postrzałów. Tak ć Boska, cnotą nie liczbą męztwu poląkiemu, dla zaszczytu wiary i narodu chrześciańskiego, insultom pogańskim odpór dać mogła. Na powyż wspomnianym pomniku jest opis czytelny stoczonej bitwy, a w miejscowej cerkwi przechowuje się ewangelia z takowym na brzegach opisem Praesens inscriptio exarata reperitur in colono in medio Tillae Hodów staute, haud procula a nemore Hodowczyk Tooitato, unde et rilla Hodów su ani denominationem, duoit, in memoriam ut infra, D. O. M. ad gloriam, posteritati ad majorem, Pólonis heroibus ad exemplum, hostibus patriae ad ignominiam, erexit me seren. Joannes III Sobieski rex Pol. in loco hoo, in quo soli Poloni duce Zahoroscio, septuaginta milla Tartaroruwii intra. eepta occlusł, repreeserunt cum ittgenti clade hostium, suorum nuUo die 5 junii 1694. lu hao pugna dux praefatus Zaborowski sagitta vulneratus a Tär taro, in spatio 3 dierum fatis concessit et in caemetario Pomorzanensi ad 8. Trinitatera rit. lat, sepultus est, ad cujus memoriam tam praeclarorum gestorum, temerata mater, tunc tem poris possesor Pomorzanensis, propriis sumptibus curavit a seren, rege Joanne III Sobieski, hanc columnam erigi. Majątek ten należący przedtem do Sobieskich został własnością Kulczyckich. Honorata z Kulczyckich wniosła go w posagu w dom Głowackich; przez Władysława Głowackiego, sprzedany został Mojżeszowi Parnesowi izraelicie, od którego w roku 1879 nabył go Stanisław hr. Potocki, właściciel Brzeżau i Pomorzan, i przyłączył go napowrót do klucza pomorzańskiego. B. R. Hodowica al Hodowice po rusku Hodowycia. , wś w pow. lwowskim, 12 km. na płd. zachód od Lwowa, 6 km. na płn. zachód od stacyi pocztowej w Nawaryi a 3 km. na płn wschód od stacyi kolei GlinnaNawarya. Wś leży nad potokiem Szczórkiem, zwanym w tej części biegu także Basiówka, a tworzącym na płn. od wsi mały stawek. Na prawym i lewym brzegu potoku wznoszą się wzgórza, a mianowicie na praw. brz. Garby, i na płd. zachód od nich las Nieźwiedż, zaś na lew. brz. lesiste wzgórze Zapust ze szczytem 845 m. wysokim. Dolina potoku leży 303 m. npm. Wedle obliczeń z r. 1869 było w gminie domów 98, mk. 674 334 m. , 340 k. kat. , a obszar dworski liczył dom 1, mk. 19. Wedle szematyzmów z r. 1881 było 399 mk. obrz. rz. kat. a 218 gr. kat. Własność większa obejmuje roli orn. 334, łąk i ogr. 76, pastw. 10, lasu 398 mr. ; własności mniejszej roli ornej 765, łąk i ogrodów 48, pastw. 43, lasu 20 mr. Parafia rzym. kat. w miejscu, należy do dekanatu szczerzeckiego. Do parafii tej należą jeszcze Basiówka, Maliczkowice i Pustomyty. Parafia ta istniała już w 13 wieku, jak świadczą akta. Dzisieiszy kościół wystawił Szczepan Mikulski, kanonik lwowski, w r. 1758. Kościół murowany, pod wezwaniem Wszystkich Świętych, konsekrowany r. 1774. Parafia gr. kat. w Nawaryi. H. jest miejscem cudownego obrazu Matki Boskiej i pobożnych pielgrzymek. Szkoła istnieje, tutaj od r. 1846. Jan, starosta ruski, nadaje wieś Hodowice kościołowi św. Jana na przedmieściu, miasta Lwowa stojącemu i klasztorowi św. Bazylego we Lwowie dla poratowania duszy dawniejszego dziedzica Piotra. Akt ten wydany we Lwowie nazajutrz po ś. Marcinie r. 1371 przechowuje kapituła lwowska obr, łaciń. , która po wcieleniu dziekanii św. Jana, dokonanem na mocy rozporządzenia nuncyusza apostolskiego Hodyłowicze Hodowicze Hodowicze Hodwisznia Hoduciszki Hoduny J. F. Commendoniego z d. 16 listopada 1564 roku weszła w prawa i obowiązki dziekanów, świętojańskich po śmierci ostatniego dziekana Jana Krupskiego. Akt ten, drukowany także w dodatku do Gaz. Lwowskiej z r. 1858 Nr. 9 i w Aktach ziems. i grodz. T. II str. 4 i 5. Władysław Jagiełło przenosi aktem z r. 1421 w Niepołomicach wydanym wieś H z prawa polskiego i ruskiego na niemieckie ob. oryg. w archiwum kapituły lwowskiej obr. łaciń. tudzież Akta ziem. i grodz. T. II str. 53 do 55 i T. III str. 176 i in. . Lu. Dz. Hodowicze, wś. pow. kowelski, gm. Macie jów, o 18 w. od Kowla, o 5 w. od dr. żel. nadwiśl. , graniczy z pow. włodzimierskim, ma 48 dm. , 198 mk. , 285 dzies. ziemi włośc, 154 dzies. dworskiej różnych właścicieli. Gleba urodzajna, przeważnie rędzina. A. Br. Hoduciszki, mko pow. świeciański nad rz. Komajką dopływ Birwity, która wpada do Miadziołki, leży pod 55 10 szerok. geogr. i 44 15 dług. wschod. , o 28 w. w kierunku wschod, od Swięcian, o 112 w. od Wilna, w 3 okr. adm. , posiada zarząd gm. włośc, szkółkę wiejską, st. poczt. , mur. paraf. koś. katol. pod tytułem Bożego Ciała i liczy 1800 mk. , t. j. 896 męż. i 904 kob. 1879. H. gm. włośc dzieli się na 7 wiejskich okr. , liczy 96 wsi, 921 dm. i 6496 mk, , parafia zaś kat. klassy 3, dek. swięciańskiego, liczy 6628 wiernych. H. były niegdyś własnością Kiszków, z których Stanisław, biskup wileński, fundował tu kościół, a obszerne dobra te zapisał na własność kapitule wileńskiej. W r. 1826 prałat Cywiński, późniejszy biskup wileński, w miejsce poprzedniego wzniósł dziś istniejący kościół. Obecnie H. należą do Skarbu, który oddał ziemię włościanom do wykupu. J. W. Hoduny, ob. Goduny. Hodwisznia po ruskuHodwysznia wieś w powiecie rudeckim, 12 km. na płn. wschód od st. pocz. w Rudkach, na płn. kończynie powiatu, na granicy pow. gródeckiego. Północna część osady przedstawia się jako obszar pagórkowaty z najwyższem wzniesieniem 299 m. npm. Wieś sama rozłożyła się w dolinie potoku Wisznia, uchodzącego do potoku Zamłynki Wedle obliczeń z r. 1869 było w gminie domów 68, mk. 358 172 m. , 186 k. a na obszarze dworskim 1 dom i 9 mk. Wedle szematyzmów z r. 1881 jest 379 mk. obrz. gr. kat, a 7 obrz. rzym. kat. Par. gr. kat. w Szołomieńcach, rzymsk. kat. w Milczycach. Własność większa obejmuje roli ornej 171, łąk i ogr. 57, pastw. 7 mr. ; własn, mniej, roli orn. 496, łąk i ogr. 86, pastw. 30 mr. Hodwisznia, ob Bachorka. Hodyłowicze, właśc. Hadziłowicze ob. . Hodynie, wieś, pow. Mościska, przy kolei Karola Ludwika, której stacya Mościska leży pod samą wsią, przestrzeń pos. wiek. 227, włośc. 805 m. a. ludność 752; w tem rzym. kat 38 należących do parafii w oddalonych o 4 kil. Mościskach; gr. kat. parafia w miejscu należąca do dekanatu Mościska dyecezyi przemyskiej i licząca wraz z filią Lacka wola 742 w 1876 roku był tu kapelanem ks. Juljan Kulmatycki urodzony. 1795 roku Szkołafilozoficzna o lym nauczycielu, należąca do rady szkolnej okręgn w Mościskach. Sąd powiat. notar. , urząd poczt. i telegr w Mościskach. Właściciel większ. posiadł. Wilhelm Freund. Hodyszewo, Odyszewo wś włościańska, niegdyś rządowa, pow. mazowiecki, gm. i parafia Piekuty, odległa od Wysokiego w. 21, od Piekut 4, dymów 51 drewnianych, w tem krytych słomą 48 a trzy gontami, mianowicie dwa domy cerkiewne i karczma. Ziemi mr. 777, prócz tego cerkiewnej włok 3 wszystko wgłębię średniej; ludność 247 osób w tej liczbie kat. 34, żydów 9. Szkoła rządowa, cerkiew i kaplica ze studzianko na granicy Cesarstwa z Królestwem. Stanowiło przed dziesięciu latami z wsią Jośkami par. greckounicką, składającą się z ludności 421 osób, były dekanat tykociński, później augustowski. Cerkiew drewniana istniała juz 1562 r. budowana w roku 1773 kosztem księdza Antoniego Bańkowskiego, reperowana kosztem skarbu r. 1843, z obrazem Matki Boskiej Hodyszewskiej, cudownym i przez licznych pątników z okolicy nawiedzanym szczególniej w Zielone Świątki do r. 1873, od tego zaś roku przeszła z rozporządzenia władzy na obrządek prawosławny. Obecnie 1880 r. na miejscu dawnej cerkwi wybudowano kosztem rządu nową, który assygnował na nią rs. 21, 000. Cerkiew murowana w stylu wschodnim z wieżą z frontu, blachą kryta, poświęcona przez Leoncyusza arcybiskupa chełmskowarszawskiego d. 8 maja 1881 roku. Do parafii obecnej prawosławnej przyłączono około roku 1877 z cesarstwa gub. grodzieńskiej ludność prawosł, z wiosek Kiewłaki, Sciony, Sieśki i folw. Nikołajewo, oprócz tego prawosławni po parafiach katolickich Piekuty, Pietkowo i Poświątne; ludność obecnej parafii niewiadoma. Lud przeważnie zajmuie się rolnictwem i robieniem bron na handel; używa języka polskiego, wszyscy w narzeczu podlaskim. H. wchodziło dawniej w skład starostwa brańskiego; podług lustracyi z 1569 roku znajdowało się tu 34 włók gruntu miary polskiej. W początkach XVII stulecia, z powodu nadużyć popełnianych przez Adama Leśniowolskiego, dzierżawcę starostwa brańskiego, mieszkańcy H. i sąsiedniej wsi Josek, podali skargę do wyższych władz; wysłani przez władzę królewską komisarze ustanowili czynsze i prestacyę, które potwierdza Zygmunt III przywilejem z 1604 r. Włościanie byli obowią Hodyszewo Hodynie Hoeler Hodzij Hoe Hoeckricht Hodżij Hoefchen Hoefchen Hoefelhaus Hoefen Hoeflein Hoelle Hoellenbruch gani do odrabiania pewnej ilości czynszu ko misarze oznaczyli wysokość jego na 7 złp. gr. 11; Zygmunt zmniejsza go na 6 złp. , 2 beczek żyta i odbywanie 10 dni pańszczyzny, sprzężajem lub pieszo, stosownie do woli dworu; i jednego dnia tłuki z domu; następnie byli obowiązani wywieźć 2 fury drzewa z puszczy i dostawić 4 wozy ze zbożem dworskim na brzeg z każdej włoki; oprócz tego składali oznaczoną ilość postrożnego jaj, kur i gęsi z domu, odbywali stacyę, reperowali mosty i zwozili drzewo pod zabudowania dworskie. Przywilej Zygmunta III potwierdzają Wład. IV 25 czerwca 1634 r. , Michał 20 kwiet. 1769 r. , Jan III 10 kwietnia 1683 r. Po skasowaniu starostwa brańskiego, H. wcielono do ekonomii teraźniejszej; pańszczyznę włościanie odbywali do folw. Bojnowa. W 1807 r, przy przepro wadzeniu linii demarkacyjnej pomiędzy księztwem warszawskiem i cesarstwem, H. oddzie lono od Bojnowa, które pozostało w cesarstwie; nawet część gruntów wsi H. pozostała w ce sarstwie. Prestacye wtedy i pańszczyznę za mieniono na czynsz. Na H. znajdowały się tak zwane wybraniectwa t. j. uprzywilejowa ne osady włościańskie; w przywileju z dnia 15 czerwca 1750 r. od Augusta III potwier dzającego prawa wybranych w starostwie brańskiem, są wymienieni wybrańcy w Hodyszewie Michał Laruch, Jan Kowal, Jan Kowalczak, Stefan i Paweł Koczewscy; posia dali oni ogółem 2 łany gruntu; mieli prawo warzyć piwo i palić gorzałkę na swoją wła sną potrzebę; wręb wolny w lasach; wolni byli od dawania podwód, hyberny, noclegów, chlebów żołnierskich i t. d, . i spłacali rocznie 100 złp, z łanu; przywileje powyższe w 1785 r. potwierdza Stanisław August. W 1820 r. znaj dowało się w ręku 6 posiadaczy Adama De mionczuka, Adama Osmulskiego, Aleks. Ko czewskiego, Jana Muszozaka, Józ. Kolikowskiego i Miałkowskiej. Każdy z posiadaczy wybraniectwa miał po 5 zagonów w każdym z trzech pól W 1820 r. we wsi znajduje się 44 gospodarzy, 6 posiadaczy wybraniectwa, j 7 komorników, karczma, kościół unicki. Włościanie prowadzili gospodarstwo trzypolowe i wysiewali 130 korcy oziminy i 120 jarzyny; opłacali czynszu rocznie 534 złp. 6 gr. przecięciowo z lat 1817 1820. Roku 1827 było tu 43 dm. , 318 mk. P. Ł. i L. K. Hodzij, po niem. Göda, Gödau, wieś serbska w pow. budyszyńskim. Jedna z najstarszych osad na Łużycach. W r. 1006 była już siedzibą kasztelanii. Razem z przyległościami nadana przez cesarza Henryka II biskupom myszońskim. Dobra biskupie tworzyły jeden kompleks z graniczącym na zachód kluczem Stolpen. W Hodżiju podług podania mieszkała Bezela, matka biskupa Bennona. Nierz a przebywali tu biskupi i ztąd datowali przywileje. Posiadanie przez biskupów ustało w latach 1558 59; w prawa ich wstąpili elektorowie sascy. Pamięć kolei odrębnych od ogółu Łużyo dotąd się utrzymała i Hodżij razem z niektóremi wsiami nosi jeszcze nazwę wsi myszońskiej. Jest wiadomość, lubo niewspółczesna, iż kościół założonym został 1076 r. a fundatorem miał być biskup Benno. Założone później kościoły w Husce i Nieswaćidle musiały być filiami Hodżijskiego, skoro proboszcz w Hodżiju posiadał dawniej nad niemi kollaturę. Również kaplicami pierwotnie były kościoły dziś parafialne w Palowie i Wujeździe górnym. Za biskupa Jana v. Salhausen 1487 1518 kościół został z fundamentów przebudowany. Reformacya zaprowadzona w r. 1559, proboszcz Jan Themler musiał ustąpić a pastor Jakób Finkler powiedział pierwsze laterańskie kazanie w d. 2 lutego t. r. W 15891618 pastorem był Wacław Worjech, wydawca katechizmu Lutra, będącego pierwszym górnołużyckim drukiem. Obecnie od r. 1858 pastorem jest Fryderyk Imisz ur. 1819, zasłużony pisarz i patryota łużycki. Szkoła elementarna. W r. 1875 dm, 84, mk. 536; w r. 1880 mk. 581. Parafia ewaug. w Hodżiju jest jedną z największych na górnych Łużycach, obejmuje 41 wsi. W r. 1871 liczyła 4466 ludności, w tem 3 4 serbów. Obszerniejsze wiadomości o Hodżiju patrz K stawiznam Hodżija a hodżijskeje wosady. Autorem kantor Liszka, rzecz napisana na pamiątkę 800lelniego jubileuszu założenia kościoła, obchodzonego w d. 11 września 1876. Toż po niemiecku Zur Geschichte des Ortes und der Parochie Göda bei Bautzen. Hoe. .. , ob. Hae. .. i He. .. Hoeckricht niem. , pow. olawski, ob. Jędrzychowice, HoefchenAlt czyli Althöfchen, ob. Starydowrzec wś i dom. , pow. międzychodzki. Hoefchen niem. , folw. , pow. sztumski, ob. Dworek. Hoefchen niem, , pow. niemodliński, ob. Sohaderwitz Hoefelhaus niem. , leśnictwo, pow. welawski, st. p. Tapiawa. Hoefen niem, , dobra, pow, morąski, st p. Maldeuten. Hoeflein niem. , ob. Wudwor łuż. . HoelerChatoull niem. , dwie wsie, pow. szyłokarczemski, st. p. Kolletzischken i Jugnaten. Hoelle niem. 1. , według Kętrz. Piekło w pow. kościerskim, nie jest podane w najnowszych skorowidzach urzędowych. 2. H. , wś, pow. chełmiński, ob. Piekło. Hoellenbruch niem. czyli Stöwen, ob. Stasy, kolonia, pow. chodzieski. Hofcumberge HoellenKoppe niem. , góra 2700 st. par. npm. na Górnym Szląsku. Hoelzelshoefchen niem. , wieś, pow. wystrucki, st. p. Wystruć. Hoenigera niem. , pow. namysłowski, ob. Miedary. Hoenigsdorf niem. , wieś i dobra, pow. grotkowski, o milę od Grotkowa, parafia Kusmalcz. Dobrą mają 1328 mr. rozl. , wieś 51 osad, 1677 m. rozl. , kościół filialny i od r. 1800 szkołę. F. S. Hoenigsdorf niem. , ob. Hanigowce, Hofarty, niem. Hoffartshausen, osada, pow. międzychodzki, 1 dom, 9 mk. , należy do wsi i gm. Mechnacz. Hofcumberge po niemiecku Hofzunberge, wieś i dobra znaczne tudzież ruiny aż trzech sławnych niegdyś zamków nad rzeką Terwetą w gubernii kurlandzkiej, powiecie dobleńskim, o mil 4 i ćwierć od Mitawy w kierunku południowo zachodnim położone. Na prawym brzegu płynącej tu w kierunku niemal p6łnocnym Terwety ciągnie się wychodzące z obszernego dworu Hofcumberge pasmo wzgórz, które od strony zachodniej tworzą urwisty brzeg wy żej wspomnianej rzeki. Brzeg ten wyniosły dochodzi w tem miejscu do 120 wysokości. Południowa a najszersza część tej góry podłużnej, z kilku wzgórz wytworzonej, dotyka obszernej wsi Hofcumberge; północna i najbardziej wazka jej cząstka stanowi ostrokąt; wschodnia zaś graniczy ze źródłowatem bagienkiem, ciągnącem się pod las aż do przechodzącego w tej okolicy traktu mitawskiego. Południowy brzeg wspomnianej podłużnej góry nosi na krańcach ślady fundamentów budowli. W środku wznosi się część muru, zwana ruiną, pozostałość znakomitego niegdyś myśliwskiego zamku książąt Kettlerów, o którym niżej. Ku północy od tego zwaliska przerzyna ukośnie górę rów obszerny czyli raczej Hossa, zaczynająca się przed płotem śliwkowego sadu. Druga głęboka fossa idzie za śliwkowym sadem. Ziemia z niej wyrzucona tworzy wał, którego pokład ma szerokości około 32 kroków, owalny wierzch 29 szer. a 58 dług. ; zamyka on zupełnie wejście na górę. Wał ten, z powodu że brzeg góry jest wazki, w stosunku szerokości jest krótki i powszechnie nazywa się głową cukru Zuckerhut. Ślady pozwalają się domyślać, że szła na wschodniej stronie tego stromego i znacznego wału droga do dawnej bramy. Niewielka przestrzeń płaszczyzny za wałem tworzy trójkąt, którego podstawa przy wale wynosi 105, ramiona zaś mają 155 i 140. Na tej płaszczyznie przy kącie zachodnim znajduje się okrągły loch z ukośnymi ścianami, mający 12 głębokości. Wnieść łatwo można, że tutaj stał zamek, przestrzeń zaś między dwiema fossami, zajęta dziś śliwkowym sadem, stanowiła niegdyś przedzamcze. Dalej ku północnej stronie rozciąga śię druga podłużna wyżyna, zarosła jodłowym i świerkowym lasem; u stóp jej płynie strumień w kierunku opisanego wyżej horodyszcza; jest to tak zwana góra ptasia, po niemiecku Vogelberg, po łotewsku putnakalns; nie spostrzegamy na niej żadnego śladu fortyfikacyj. Pomiędzy opisaną powyżej górą zamkową a Vogelbergiem ciągnie się głęboki parów, zwiększony przekopaniem w późniejszych czasach kanału, na którym urządzono szluzę, kiedy wodny młyn u stóp Vogelbergu został założony. Łożyskiem kanału można. ze wschodniej strony góry dojść aż do rzeki Terwity. Obecnie jest on miejscami zamulony i tworzy czasami odpływ wody ze źródlanych trzęsawisk, poniżej dworu Hofcumberge leżących, dziś szluza zniszczona, a uroczo położony młyn, od czasu przerwania grobli bezczynny. Drugie ciekawe historyczne miejsce stanowi tu osamotniona góra, do dziś Schwedenberg zwana. Wznosi się ona obok Vogelbergu, z przeciwnej strony opisanej powyżej miejscowości. Stroma jej część północna dotyka doliny Terwity, ku wschodowi tu obróconej. Na zachód zamyka ją kanał, który tutaj przecinają ukośnie dwie groble, dawniej oczywiście mające na celu zatrzymanie wody. Na wschód od góry ciągną się aż do samej Terwity trzęsawiska, które niedawno dopiero osuszone zostały. Płasko zakończoną część południową oddziela nizina napełniona źródliskami. Wyższa północna część góry z pewnością gródkiem być musiała. Przed kilkunastu laty odkopano tutaj mur z kawałkami cegieł. Kraniec północny, 100 długi, najwyżej się wznosi na 70 do 80 nad doliną; ze strony rzeki jedyną obroną jest spadzistość góry. Na południe i południezachód przerzynają ją dwie fossy, jedna głębsza a druga znacznie płytsza; ostatnia stanowi granicę przedzamcza, dochodzącego do 326 szerokości. Ze wschodniej strony zbiegają się one na skłonie góry. Potężna fossa ma 146 długości i po obu jej stronach wznoszą się znaczne wały. Z zachodniej strony zewnętrzna fossa wpada do wewnętrznej i ta ciągnie się około 146. mając obok siebie oszańcowanie aż do pochyłości góry północnozachodniej jej strony. Na wschodniej stronie czworokątna płaszczyzna horodyszcza ograniczona jest tarasem 125 długim, pod którym przechodzi mniejszy rów, a za nim dopiero następuje pochyłość góry ku moczarom. Główne pytanie zachodzi, która z opisanych gór dźwigała na sobie pogański gródek Terweten Heidenburg Terweten, a która rycerski zamek Heiligenberg Nie ma wątpliwości, że ta na której znajduje się miejsce zwane Głową Cukru, była siedliskiem starożytnego Terweten, Hofarty Hoenigsdorf Hoenigera Hoelzelshoefchen Hoellen-Koppe Hoellen Hofcumberge górę zaś Schwedenbergiem zwaną koronował w końcu XIII stulecia zamek Heiligenberg, niegdyś zwany Hof zum heiligen Berge a później przez skrócenie po prostu Hof zum Berge. Tak tę kwestyę rozstrzygnęła expedycya w kwietniu roku 1866 przez uczonego badacza starożytności łotewskich Augusta Bilensteina w gronie wielu miłośników przeszłości i członków mitawskiego towarzystwa starożytności z wielką sumiennością dokonana. Zresztą wiele dowodów przemawia za tożsamością gródka u tak zwanej Głowy Cukru z prastarą Terwetą miejscowych autochtonów. Niemniej dowodów na to znaleźć możemy, że dzisiejszy Schwedenberg dźwigał na sobie ów przez zakon inflanokorycerski założony zamek Heiligenberg. Szczególniej zasługują na uwagę tamy znajdujące się nz wschodniej i zachodniej stronie Schwedenbergu, a służące do odpływu wody. Wschodnia grobla, bardzo szeroko przez bagniska przeprowadzona, zdaje się że łączyła z okolicą Mitawy; Ta jedynie służyć mogła do komunikacyi. Z innych stron rzeka i gródek pogański Terweten niedopuszczały połączenia. Dzięki dokładnym wiadomościom powziętym z rymowanej kroniki Difcleba de Alnpeke, możemy dziś jasny dopatrzyć związek pomiędzy wypadkami a miejscem, które było widownią krwawego dramatu ostatecznego podboju łotew. Semigalii pod władzą inflanckiego rycersk. zakonu. O. żadnem innem miejscu Kurlandyi z XIII w. nieposiadamy tylu wiadomości, żadne inne w tym czasie nie odgrywało tak ważuej roli. Tutaj ostatnia potęga pogaństwa raz na zawsze złamaną została. Doblena, Raken i Sidobrena bez silnego grodu Terweten stały się straconym posterunkiem; bez niego straciły główny punkt podpory i łączyć się z pogańską Litwą już nie mogły. Heiligenberg zaś, chociaż siał przestrach i krwawe łzy, chociaż niewiele lat liczył istnienia, przedstawia nam koniec walki zaborczej i początek dla Kurlandyi i Semigalii nowej cywilizacyjnej epoki. Czytelnik, którego przeszłość hofcumberskich horodyszcz bliżej obchodzi, znajdzie przegląd ich historyi znakomicie chociaż tylko treściwie skreślony w Magazin der lettischliterarischen Gosellsohaft XIV Bandes 2tes Stück, pag. 55 65. Co zaś do wspomnianego powyżej zamku myśliwskiego książąt Kettlerów, datującego zaledwie z XV. wieku założony był za czasów mistrza inflanckiego Jana de Mengeden dla wójta krzyżackiego zakonu przez Klausa Medeheima; służył on za letnią rezydencyą tej jedynie linii książąt kurlandzkich od r. 1562 1701. W zamku tym w r. 1575 zawierał ugodę z Gotardem Kettlerem uwięziony rywal jego, ostatni komtur dobleński Thiess von der Recke, którą to ugodę jako przymusową później uroczyście odwołał Porównaj wyżej aftykuł Dobletta w niniejszym Słowu, tom II str. 63. Ta takie w dniu 21 maja r. 1596 nastąpiła ugoda pomiędzy synami Gotarda Kettlera, książętami Frydrykiem i Wilhelmem, którym to obudwu synom nieoględny w tym razie Gotard 27 maja r. 1587 testamentem przedśmiertnym przekazał kraj w niepodzielne władanie. Testament rozporządzał, ażeby w nierozdzielnem księstwie obaj młodzi książęta wspólnie panowali i wspólnie też przyjmowali lenno. Frydryk liczył wcedy lat ośmnaście, młodszy Wilhelm zaledwie trzynaście. Ten ostatni miał zyskać udział w rządzie w r. 1594, po dojściu do lat dwudziestu. Był to ze strony oględnego zkądinąd, Kettlera błąd, płodny w szkodliwe następstwa, a snać przewidywano je w Polsce, skoro w dwa lata później stanęła na sejmie warszawskim uchwala tej treści że po wygaśnięciu linii męzkiej Kettlerów stosunek lenny należy uważać za rozwiązany, kraj zaś, podzielony na województwa, ma się stać integralną częścią Rzeczypospolitej. Tenże zamek hof cumberski był ulubionem miejscem wytchnienia dzielnego księcia Jakóba w czasie jego 22letniego panowania. Tu po znojach i nieustannych zachodach około publicznego dobra oddawał się chętnie rozrywkom myśliwstwa, a gdy w roku 1660, pa ciężkiej 2letniej szwedzkiej niewoli, wrócił do swego ulubionego Hofoumbergu, zastał ten zamek w wielkiej części przez Szwedów zburzonym. Zaledwie jedno skrzydło uroczo położonego zamczyska było o tyle niezniszczonem, że się w niem jeszcze dało urządzić skromne pomieszkanie. Lecz i ta jedynie mieszkalna część zamku w r. 1701 uległa ostatecznemu zniszczeniu przez wojska Karola XII, a odtąd Hofcumberge przedstawia już tylko opisaną powyżej ruinę. Co do obszernych dóbr hofcumberskich, zwanych niegdyś Terweten, te już 6 marca r. 1462 mistrz prowincyonalny inflancki Jan do Mengede przydomku Osthof oddał swemu wasalowi Klausowi de Medeheim na prawie lennem, wyłączając wszelako samą rezydencyą hofcumberską, która i nadal zostać miała siedliskiem wójta krzyżackiego zakonu. Dokument w tymże roku 1462 przez krzyżackiego rycerza Glaubitza w dzień św. Błażeja wydany, wykazuje, iż ów rycerz krzyżacki wspókie z Dydrykiem Mengdenem przydomku Dunaw, ówczesnym komturem dyneburskim, temuż Klausowi Medeheimowi ściśle określił granice jego lenna i wyznaczył ma pewien plac do wzniesienia na nim kościoła. Po śmierci Klausa Medeheima dobra hofcumberskie wróciły znowu do zakonu inflanckiego; następnie w r. 1561, dzięki szczodrobliwości króla polskiego Zygmunta Augusta, zostały własnością dziedziczną książąt kurlandzkich. . a w r. 1795, po ostatecznem przyłączeniu Kur Hohenbach landyi do Rossyi, weszły w skład dóbr doma nialnych cesarstwa. Aktem donacyjnym z 20 października roku 1798 generał Piotr Pahlen otrzymuje dobra hofcumberskie wraz z wszystkiemi ich przyległościami na własność dziedziczną. Tenże Piotr Pahlen, uzyskawszy w roku 1799 tytuł hrabiowski od cesarza Pawła I, ustanowił ordynacyą hofcumberską, załączając do niej i dobra Girkonci, w pow. szawelskim, parafii krupiewskiej, położone. Wszelako już synowie nowokreowanego hrabiego, tajny radzca Frydryk tudzież Jan i Mikołaj, prosili cesarza Mikołaja I o zniesienie tej ordynacyi, co teź ukazem rządzącego senatu z 15 kwietnia r. 1830 uskutecznionem zostało, w skutek czego dobra Hofcumberge, już jako zwyczajna własność dziedziczna, przechodzą na hr. Frydryka Pahlena i jego syna Leonida. Okolice Hofcumberge z powodu oryginalnych formacyj górnych a także uroczego kontrastu wytworzonego przez wyniosłe wyżyny i głęboko werznięte parowy i doliny, tudzież ciemne świerkowe zarosłe i jasno zielone łąki, odznaczają się prawdziwą malowniczością. Za to sama rezydencya niebardzo jest pokaźną i nie odpowiada woale oczekiwaniom ciekąwego turysty. Natomiast godną uwagi jest znakomita biblioteka hofoumberska, złożona przeważnie z najrzadszych druków epok rozmaitych, starannie i, z niezwykłym kosztem przez obecnego właściciela tu nagromadzonych; to też słynie on ogólnie w krajach nadbaltyckich jako najbardziej zawołany bibliofil. W zbiorach tych, istotnie nader ciekawych, mieszczą się pomiędzy innemi także i wszystkie kruki białe wchodzące w skład bibliografii polskiej, tudzież zbiór kompletny Monitora francuskiego, począwszy od czasu wyjścia jego pierwszego numeru w zeszłem stuleciu, jeszcze w nader skromnych rozmiarach, aż do ostatnich obecnie wychodzących sążnistych arkuszy tej oficyalnej gazety. Literatura Hofoumbergil oprócz powyżej cytowanych źródeł czytaj Mirbach Kurische Briefe tom I, pag. 5 et sequentes; August Bielenstein Bericht über angestellte wissenschaftliche Untersuchungen auf Torweten bei Hofzumberge, rękopis nader pouczający, opracowany dla Tow. hist. ; W. S. Stavenhagen Album baltischer Ansichten Theil I, artykuł Hofzumberge skreślony przez bar. R ecke. Dalej Sitzungsberichte der kurländischen Gesellschaft für Literatur und Kunst rok 1866, str. 50 55 i nakonieo Magazin der lettischliterärisohen Gesellschaft XIV Bandes 2tes Stück wydane w r. 1869 a w nim artykuł Terweten und Heiligenberg bei Hofzumberge, przez wspomnianego wyżej A. Bielensteina sumiennie opracowany, mieści się na stronach 49 65. Gustaw Mantsuffel. Hoffmannshof niem. , ob. Mayganischken niem. . Hoffung niem. , leśnictwo, pow. międzychodzki, ob. Nadziejewki. Hoffnung niem. , dwie karczmy t. n. w pow. królewieckim. Hoffnungsau niem. , kol. niem. , przysiołek Nadziejowa w pow. dolińskim. . Hoffnungshütte niem. , ob. Kuźnia, pow. raciborski. Hofgarten niem. , ob. Hobgard. Hofleben niem. , ryc, dobra, pow. toruński, ob. Mlewiec. Hofmannsdorf niem. , wś, pow. wyrzyski, 32 dm. , 243 mk. , 206 ew. , 37 kat. , 48 analf. Poczta i st. kolei żel. najbliższe w Białośliwiu Weissenhöhe. Hofmanówka, wieś, pow. zwiahelski, gm. Horodnica, należy do dóbr horodnickich. Jestto os. niemiecka kolonistów, założona 1867 r. przez p. Wacława Rulikowskiego. Dom. 29, mk. ob. płci 177, prawie wszyscy ewangelicy, mają we wsi dom modlitwy, pastor mieszka w Żytomierzu. Erazm R. Hofstädt niem. , wś, pow. wałecki, poczta Wielboki Fuhlbeck, ob. Rudki. Hotstädtermühle niem. , posiadłość młynem, pow. wałecki, ob. Rudkowski młyn, Hogendorf niem, , wieś, pow. braniewski, st. p. Packhausen. Hoggerland niem. , ob. Hockerland niem. . Hogjejów, po węg. Vargede, wieś w hr. gömörskiem Węg. , kościół paraf. kat, dobry grunt rolny, chów bydła, lasy dębowe, zdrój szczawiowy, 950 mk. W pobliżu szczątki warownego niegdyś zamku, o którego zdobycie w XV w. daremnie się kusił dowódzca czeskich husytów Iskra Giskra. Hogrozna, niem. Oggrosen, wieś w zniem czonej części dolnych Łużyc, w pow. kalawskim. A. J. P. Hoheheide niem. , ob. Wysoka Hola, Hohen, wyraz niemiecki tegoż pochodzenia, znaczenia i użycia w imionach własnych co Hoch ob. . Hohenau niem. 1. , os. , pow. olecki, st. p. Ciche. 2. H. , os. , pow. łecki, st, p. Neuhof. Hohenbach niem. , kolonia niemiecka z czasów Józefa II w pow. mieleckim, ma parafię protestancką, szkołę ludową lklassową i 498 mk. wyz. helweckiego. Wiek. pos. hr. Schönfeld L. wynosi 34 m. roli, 10 m. ogr. i łąk, 39 m. pastw. i 3036 m. lasu, parafia ewang, augsb. H. z filią Reichsheim ma 965 wiernych; r. 1774 1867 była to filia parafii Reichsheim. Posiada drewniany dom modlitwy z r, 1834. Hohenberg niem. , dwoje dóbr w Kurlandyi l. w pow. iłłukszcianskim, par. Dyneburg, 2. w pow. talzeńskim, par. Zabeln Hoffmannshof Hohenau Hohen Hoheheide Hogrozna Hogjejów Hoggerland Hogendorf Hofst Hofmanówka Hofmannsdorf Hofleben Hofgarten Hohenberg Hoffmannshof Hoffnungsau Hoffnung Hoffung Hoher Hohenberg Hohenberg niem. . ob Trzeciewnica królewszczyzna, pow. wyrzyski. Hohenberg niem. , 1. folw. , pow. frydlądzki. st. poczt. Frydląd. 2. H. , wś, powdarkiemski, st. p. Szabienen. 3. H. Neuhof, dobra, pow. ragnecki, st. p. Szillen. Hohenberge niem. , wś, pow. żuławski, st. p. Loppienen. Hohenbrück niem. , dobra, pow. darkiemski, st. p. Boćwinka. Hohenburg niem. . Wyszogród w opłckiem tak był przez Krzyżaków nazwany. Hohendorf niem. . 1. rycer. wś, pow. holądzki, Prusy wschodnie, należała zdawna do obszernych włości famili Denhofów, którzy w tej okolicy 25 wiosek posiadali. Dwóch braci Denhofów, starszy nieznanego imienia i młodszy Gerard Donhof nie piszą którego czasu tak je pomiędzy siebie podzielili, że starszy objął ważniejszy klucz Kwitajny Quistainen z przyległemi wioskami i zamienił je na familijny majorat. Młodszy zaś Gerard zatrzymał dobra Hohendoff. A że był ów Gerard bezdzietny i wielce sprzyjał nowoutworzonej luterskiej sekcie tz. gichtelianów ob. pow. holądzki tej sekcie, zapisał ją tejże sekcie na własność. Do dziś dnia posiadają tę wieś, wartującą około 200000 tal, , tutejsi gichtelianie, dość jeszcze gęsto, zwłaszcza pomiędzy szlachtą, rozszerzeni. W obec prawa zapisana jest ta wieś na własność każdoczesnemu przełożonemu sekty, służy jednak wszystkim członkom wspólnie. ćWiadomość zzacerpnięta z najnowszych niem. gazet. 2. H. , rycer. dobra, pow. sztumski, ob. Czernin. 3. H. , wś, pow. niborski, st. p. Dziładowo. Hoheneiche niem. , ob Ossowa Góra, dom. , pow. bydgoski. Hohenfeld, ob. Gady. Hohenfelde niem. , ob. Wierzchucin, dom. , pow. bydgoski. Hohenfelde niem 1. wś, pow, złotowski, tak przezwana 1875 r, ob. Wysoka. 2. H. , dobra, pow. frydlądzki, st. p. Frydląd, Hohenfelde, niem. ob. Wysokiepole, pow. lęborski. Hohenfler niem. , wś, pow. złotowski, ob. Kamień. Hohenfriedberg niem. , lub Friedeberg am Ziel, m. w reg. lignickiej, pow. bolkowickim, niedaleko Striegau; słynne z bitwy 4 czerwca 1726 między Fryderykiem II a Austryakami. Hohenfürst niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Eisenberg. Hohenhagen niem. , dobra i wś, pow. królewiecki, st. p. Loewenhagen. Hohenhausen niem. , ob. Trzebin, dom. , pow. bydgoski. Hohenhausen niem. , rycer. dobra, pow. toruński, przezwane 1877 r. , ob. Skłódzewo. Hohenheide, Hohe Heide niem. , ob. Wysoka Hola Hohenhof niem. . pow. niemodliński, ob. Schaderwitz. Hohenkamp niem. , król. leśn. do nadleś. Lindenberg, pow. człuchowski, bud. 4, dusz 8, parafia i poczta Chojnice. Hohenkirch niem. , rycer. dobra i dworzec kol. żel. toruńskowystruckiej, ob. Książki, pow. brodnicki. Hohenlohe niem. , ob. Wolnowiec, Hohenrade niem. , dobra, pow. królewiecki, st. p. Waldau. Hohenssee niem. , Radzewskie olędry, pow. szremski. Hohensee, niem. 1. pow. wejrowski, ob. Poczernin. 2. II. , folw. rycer. dóbr Sadlinki pow. kwidzyński, na nizinach prawego brzegu Wisły. Parafia Kwidzyn, szkoła Sadlinki, poczta i stacya kol. żel. Kwidzyn. Bud. 2, dom. 1, dusz 11. Hohensprindt niem. , wś pow. żuławski, st. p. Heinrichswalde. Hohenstein niem. , wś. i rycer. dobra, pow. wałecki, ob. Wysoki kamień, Hollenstein, niem. , 1. ob. Olsztynek. 2. H. , st. kol. żelaznej tczewskogdańskiej, ob. Pszczółki, 3. H. , wś, pow. frydlądzki, st. poczt. Friedenberg. Hohenwalde niem, 1. oh. Polesie górne, wś i dom. , pow. wągrowicki. 2. H. , ob. Drzewianowo, wś. , pow. wyrzyski. Hohenwalde niem. , 1. dobra do wsi Pietrzykowy, pow. człuchowski, przy granicy Pomeranii, w okolicy lesistej i piaszczystej, nad znacznem jeziorem. Parafia Koczała, szkoła Pietrzykowy, poczta Rummelsburg. Zresztą wieś jest stara. R. 1397 mistrz w. krzyżacki Konrad von Jungingen daje na własność 74 włók Szczepanowi von Götzendorf tak się pisali późniejsi Grabowscy, których wieś Grabowo zaraz leży w sąsiedztwie prawem chełmińskiem, także jezioro Zynow wliczone było do tych dóbr. Zato miał im 2 służby w wojnach pełnić zbrojno na koniu 2 Platendienste i inne ciężary podejmować. 2. II. , wś, pow. malborski, posiadł. 112, zagrodn. 5, włók 70, parafia Tyrgast, poczta Elbląg, szkoła w miejscu, ew. 611, katol 40, men. 167, dm. 118. Odległość od Malborka 4 i ćwierć mili. 3. H. , król. leśn. , pow. elbląski, parafia i poczta Tolkmicko. Odległość od Elbląga 2 3 4 mili. Liczy 1 dom, osoby, 4. 4. H. , dobra, powiat świętosiekierski, st. p. Eisenberg. Hohenwiese niem, wś, pow. żuławski, st. p. Neukirch. HoherWeg niem. , wzgórze w pow. drohobyckim. na płn. zach. od Brigidau, na pra wym brzegu potoku Letnianka, 317 m. wys. Por. tom II, str. 155. Lu. Dz. Hohenburg Hohendorf Hoheneiche Hohenfeld Hohenfelde Hohenfler Hohenfriedberg Hohenf Hohenhagen Hohenhausen Hohenheide Hohenhof Hohenkamp Hohenkirch Hohenlohe Hohenrade Hohenssee Hohensee Hohensprindt Hohenwalde Hohen Hohenwiese Hohenberg Hohlik Hohlik, szczyt, ob. HaleWiatarne, Hohndorf niem. , pow. głupczycki, ob. Buchwałów Buchołów, Hohole, wś, pow. latyczowski, gm. Żeniszkowce, parafia Wońkowce, mk. 472. Ziemi dwor. 351 dz. , ziemi włośc. 334 dzies. , młyn; należała do Czartoryskich, dziś Lewickiego. R. 1868 miała 118 dm. Hohołów, wieś, pow. sokalski, leży śród błot i lasów na południowywschód od Sokala; przestrzeń pos. wiek. 801, w tem 563 mr. lasu włośc, 484 m. a. , ludności 389 w tem rzym. kat. 58 należących do parafii w oddalonym o 20 kil na wschód Radziechowie, gr. kat. 322 należących do parafii w oddalonych o 5 kil. Radwańcach; sąd pow. Sokal, urząd pocztowy w oddalonym o 9. 1 kil. na wschód Wilkowie nowym. Szkoła etatowa o 1 nauczycielu należąca do rady szkolnej okręgowej w Sokalu. Właściciel wiek. posiadł. Możarowskiego spadkobiercy. Hoierswerda niem. , ob. Wojerecy, Hoinowitz niem. , ob. Miłonów. Hojec, ob. Popielów. Hojenka, niewielka wieś we wschodniej stronie pow. borysowskiego. przy drodze wiodącej z Wołkowszczyzny niedaleko granicy gub. mohilewskiej i mka Szepielewicz położona, ma osad 11, miejscowość poleska. Hojenko v. Chojenko ob. , wś, pow. gostyński, gm. Rataje, par. Gostynin. W 1827 r. było tu 6 dm. i 82 mk. Hojlewo, zaśc. rządowy, nad rz, Ostrowiem, pow. dzisieński, o 38 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 domy, 15 mk. prawosł. 1866. Hola 1. wieś i folw. , pow. włodawski, gm. Turno, par. Opole, od r. 1588 egzystuje parafia, erekcyi niewiadomej. W 1827 r. było tu 50 dm. i 327 mk. ; obecnie liczy 41 dm. , 328 mk. i 2739 mr. obszaru. Jest tu cerkiew dla ludności rusińskiej. 2. H. , lub Gola, os. , pow. bialski, gm. Sidorki, par. Biała. W 1827 r. było tu 50 dm. , 327 mk. Hola, także Gola, po niemiecku Haide, wś serbska na pruskich Łużycach w pow. rozbor skim, w parafii mużakowskiej. A. J. P. Hola, wyrazem tym mieszkańcy zachod nich Karpat, jak np. koło Babiej góry, oznaczają to co u nas nazywa się halizną, a mianowicie wierzchołki i pochyłości gór z drzewa ogołocone, na pastwiska przeznaczone. Hola, góra w pow. turczańskim, na płd. od Komarnik, na prawym brz. Stryja, 750 m. wys. Lu. Dz. Holaczki, mała wieś, pow. skwirski, położona przy ujściu Kamionki do Irpenia, o 3 w. odl. od wsi Łuczyna, z którym stanowi jedną gminę i parafię, a o 22 w. od m. Fastowa; mk. 249 wyzn. praw. ; ziemi 804 dz. czarnoziemu mieszanego z szarą glinką, należy do wielu właścicieli. Kl. Przed. Holaki 1. duża wieś, pow. skwyrski, o 5 w. odl. od Didowszczyzny ob. , o 26 w. od m. Fastowa, położona nad rzeką Zarką, wpadającą do Irpenia; mk. 1177 wyzn. prawosł. , cerkiew paraf, i szkółka, nazwa wioski pochodzi ztąd że na początku zeszłego wieku pierwsi założyciele jej, osadniczy z Didowszczyzny, byli bardzo ubodzy t. j. Hoły goły; należy do Chojeckich zarząd gminny we wsi Didowszczyznie, policyjny w m. Chodorkowie. 2. H. , duża wieś, pow. kaniowski, nad bezimienną rzeczką wpadającą do Rosi, o 3 w. odl. od m. Tahańczy, mk. 1640 wyzn. prawosł. , 4 kat. , cerkiew paraf, i szkółka; należy do tahanieckiego majątku hr. Buturlina. 3. H. , mała wioseczka w Winnickim pow. , na granicy pow. lityńskiego, dm. 64. Holakówka, wś, pow. humański, o 3 w. odl. od wsi Werbowatej, a 19 w. od m. Hu mania nad bezimienną rzeczką wpadającą do Humańki, mk. 564 wyzn. prawosł. ; cerkiew paraf, zbudowana w 1756 r. , szkółka, ziemi 1006 dziesięcin wybornego czarnoziemu, na leży do wielu właścicieli. Kl. Przed. Holakowszczyzna, wś w pow. sokólskim gub. grodz. , o 27 w. od Sokółki. Holand, Holland, ob. Holąd, Holasowice, ob. Kreutzendorf niem. . Holatyn, wś, pow. dubieński, własność ks. Czetwertyńskich. W XVI w. był własnością Holatyńskich, którzy zostali uciśnieni i wy dziedziczeni przez ks. Fedora Sanguszkę Koszyrskiego, star. włodz. Lustracya zamków wołyńskich, z r. 1545, mówi o tem w nastę pujący sposób a samych Holatyńskich za niewolników derżyt kniaź Szuguszko i sestry ich za prostych chłopów podawał. Patrz Źródła Dziejowe, wydania Aleksandra Jabło nowskiego, Warszawa, 1877 t. VII, str. 85. Spotykałem wskazówki w zaginionych, śród ostatnich klęsk krajowych, aktach wsi Smo ląwy, w pow. dubieńskim i rodziny Dubieckich, iż Holatyn poprzednio nosił miano Zwinigorod; gdy jednak zameczek ten uległ zni szczeniu, i tylko nagie oparkanienia zeń zo stały, po rusińsku hołatyń, Holatynem go przezwano. Musiało to jednak być w wieku XV lub i dawniej, gdyż w XVI w. już, jak wyżej się rzekło, osada i zameczek nosiły na zwę Holatyna, chociaż i dawna Zwinogrodu nazwa jeszcze śród ludu istniała. Dotąd są tu widoczne wały zameczku. M. D. Holąd Pruski, zwany także Pasłęk Kętrz. zapewne od najdawniejszego posiadacza Pazlok, albo Wąska Weseke, od położenia swego nad rz. Wąską, po niem Preuss, Holland, miasto powiatowe w Prusach wschodnich, w obwodzie regenc, królewieckim, na bitym trakcie Hohole Hola Hojec Hohlik Hojenka Hojenko Hojlewo Holaczki Holąd Holaki Holakówka Holakowszczyzna Holand Holasowice Holatyn Hoinowitz Hoierswerda Hohołów holandakomiłomłyńskim, orneckim i elbląskim, 3 mile od Elbląga, 14 od Królewca, pod 41 geogr. dług. i 54 szerok. , 99 stóp nad poziom morza, H. jest najznaczniejsze z 20 miast tak zw. Hokerlandyi czyli Pogezanii dawniejszej. Ma piękne położenie nad rz. Wąską Weseke FL. ćwierć mili powyżej miasta pod wsią Greisings odłącasony jest za pomocą obmyślanych przez Kopernika przyrządów kanał osóbny od tej rzeki, zwany po niem. Neu Weseke, którym woda sprowadza się 80 stóp wysoko do miasta, pędzi młyny, napełnia studnie miejskie dawniej i fosy zamku zasilał i łączy się poza miastem z Starą Wąską. Miasto jest prawie naokół murem otoczone, dość dobrze zabudowane. Domów liczy około 400, mieszk. 5100, po największej części niemców i lutrów. Znajdują się tu zwykłe władze powiatowe, kościół stary luterski, kościół nowozałożony misyjny katolicki, synagoga, szkoła realna, kilka szkół elementarnych, stacya pocztowa i te legraficzna itd. Najbliższa stacya kolei żel. w Güldenboden 2 mile odległa, Z pomiędzy zabudowań na szczególną uwagę zasługuje zamek tutejszy, którego ruiny pozostałe teraz jeszcze 1 świadczą o bardzo szerokich rozmiarach i niemałem znaczeniu. Zbudowany jest na wyniosłem wzgórzu, zkąd daleki widok dosięga aż Gdańska i Malborka. Dokoła wysokiemi murami, fossami głębokiemi otoczony, był przedtem obronny. Poprzez mosty zwodzone jedna tylko brama na zamek prowadziła. Fossy były szerokości 60 stóp, głębokie 40 stóp, wodą kiedyś zapełnione. Jakich był rozmiarów ten zamek, powziąć można niejakie wyobrażenie, jeżeli się doda, że obecnie, kiedy już tylko tylna część zamku pozostała, mieszczą się w nim nietylko wszelkie klasy, coś około 7 szkół elementar. ale i kościół reformowany, magazyn wielki dla kilku rogimientów wojskowych, więzienie, sikawki miejskie, szpital wojskowy, mieszkania dla kilku urzędników, sala na zgromadzenia towarz. biblijnego, amatorski teatr itd. W środku podwórza zamkowego znajduje się studnia dość dobrze jeszcze zachowana, niezmiernie głęboka, do której kamień gdy rzucisz, śmiało i do 30 naliczyć możesz, zanim kamień o grunt uderzy wyraźnie tak opisują w uczonych zresztą Preuss. Provinc. Blätter r. 1838. Także i chodnik faktycznie znajduje się tu, od zamku dość głęboko, bo pod łożyskiem znacznie niżej płynącej rzeki Wąski, około pół mili aż do wsi Robity poprowadzony. Jest on cały mocno murowany, sklepiony, wysoki na chłopa i dobrze dotąd utrzymany. Fossy i wały są obecnie już zrównane i na piękne spacerniki pozamieniane. Kościół tutejszy parafialny jest bardzo stary, istniał już r. 1293, posiada między innemi piękny I wielki organ. Inny kościół św. Jerzego pomniejszy znajduje się poza miastem, na cmentarm w którym zazwyczaj mowy pogrzebowe miewają. R. 1826 bardzo już nadrujnowany, miał być obalony, rok potem jednak prawie nanowo i zgruntu wzniesiony. Przed reformacyą był ł klasztor w mieście, ale potem zaginął, i dziś nikt o nim nic nie wie. Także i szpital istniał za krzyżaków bardzo bogato uposażony i obszerny. Dla chorych był przy nim osobny kościół zbudowany. Przełożonymi szpitala był jeden z braci krzyżaków, zwany po niem. Spittler, i proboszcz zakładu. Dc odprawiania nabożeństwa i duchownej obsługi chorych utrzymywano jeszcze 7 wikarych. Fundowany jest ten szpital roku 1396 przez mistrza w. krzyżackiego Konrada Ton Jungingen. R. 1426 Mikołaj Wilkop ton Terbobitz zapisał wszystkie swoje dobra szpitalowi. oprócz tego posiadał on jeszcze od innych dawców wolne mlewo w tutejszym młynie, łąki i ogrody przy mieście, wolną rybitwę w Druznie, 10 włók roli we wsi Kajty, czynsze znaczne doroczne, wieś Buchwitzhof w elbląskiem itd. Tutejsza szkoła realna dotąd istniejąca Lateinschule, fundowana r. 1534, budowana 1618. Pod względem historyi miasta tyle wiadomo, że osada istniała na tem miejscu oddawna; także i gród warowny istniał. Jak powyżej wspomniano, nazywał się pierwotnie czysto po słowiańsku prawdopodobnie Pasłęk, Patzlok od posiadacza swego pierwszego i Weseke od rzeki Weseke, która przy nim płynęła. Dopiero kiedy to, czasu, zapewne podbojów krzyżackich, z Holandyi nowi i bogaci osadnicy przybyli, nazwę teraźniejszą Pruski Holąd otrzymała. A stało się to przybycie z dalekiej aż Holandyi takim sposobem, że tam niejaki Gisbert, pan Amsterdamu, wraz z wielu szlachty uczynili spisek morderczy naprzeciwko ks. Florencyuszowi V. dlatego za karę kraj swój opuścić musieli i tu się osiedlili. Dokładnie rozwodzi się o tem pisarz holenderski Jan ton Vondel r. 1637. A i na ratuszu dawniejszym był stary napis, ktory to opowiada. nie potwierdzał Urbs haec a Batavis refugis, Hollandia tan quam Tutamen, struota et nomen adepta fuit. Si Cereale Solum, prospectunpi et reliqua cer nas, In Regno paucas dixeris esse pares. Podług dokumentu fundowane zostało miasto r. 1297. Kiedy by zamek 1szy raz był zbudowany, znikąd nie wiadomo. Tyle jednak pewna, że krzyżacy go w należytym stanie utrzymywali i komturów swoich osadzili. Znani są holądzcy komturowie Henryk ton Licker 1331 1333, Henryk ton Boventin 1334, Ludolf von Bussinburg 1337, Konrad ton Kuschewitz 1849 1354, Konrad ton Lichtenhain 1467 1473. Filip ton Angelach 1478 Holąd Pruski Holąd Pruski 1484, Konrad von Lichtenhain 1485 1487, Emeryk von Drahe 1489 1492, Szymon von Drahe 1492 1499, Wilhelm von Schauenberg 1501, Jerzy von Truchscs 1506, Michał von Drahe 1514, Lernard von Castelalter 1517. R. 1410 po bitwie pod Grunwaldem zamek tutejszy przez polaków wzięty i od króla Włady sława księciu Witoldowi sprzedany, po krótkim czasie znowu został Krzyżakom ustąpiony. R. 1454 zamek i miasto dobrowolnie pod opiekę Polski poddało się. Po niejakim czasie przez Krzyżaków zdobyte, r. 1556 ponownie polakom oddane, w mocy ich przez dłuższy czas spokojnie trzymało się. R. 1463 zdarzyło się, że główna załoga polska ztąd wyszła. Zaraz z togo zdrajcy niektórzy skorzystali i wojsko krzyżackie pod wodzą Henryka von Plauen zawoławszy, miasto im oddali. W zamku jednak mężnie broniła się pozostała garstka polaków. O czem posłyszawszy Piotr Dunin. pod Gniewem stojący, natychmiast pod H. z wojskiem swojem pociągnął i krzyżaków z miasta wyparł. R. 1466 po drugi raz Henryk von Plauen na H. następował, ale i teraz na głowę porażony, cofnął się. Pomimo to pokojem toruńskim H. odstąpiony został krzyżakom. R. 1480 odbywały się tu przez kilka tygodni zjazdy i narady licznych wydelegowanych tak z pod krzyżaków jako i z Pruss królewskich pod osobistem kierownictwem mistrza V. Marcina, którzy, jak niemcy donoszą, straty wynikłe w uprzednich wojnach obliczali. R. 1496 panowała w H. i w całej oko licy straszna nędza, za 4 włóki płacono 120 m. R. 1520 z powodu wojny polacy połączeni z elbląźanami i gdańszczanami naszli Holąd i zamek zdobyli d. 30 kwietnia. Dowódzca załogi tutejszej sam mistrz krzyżacki Albrecht został raniony i zaledwie życie ocalił, uchodząc przebrany. Zamek holądzki został podówczas prawie zupełnie zrujnowany. Polacy trzymali teraz Holąd aż do r. 1525, kiedy go na mocy pokoju krakowskiego napowrót oddali krzyżakom. Odtąd zlutrzały już krzyżak Albrecht zniósł komturów tutejszych i osadził w ich miejsce świeckich starostów Hauptleute. Znani są z tego czasu następujący holądzcy starostowie Ecke von Rapichau 1530, Fabian Brolhojer 1547, Hans von Wittmannsdorf 1556 Reinhold von Krockow 1560, Achacy Czerna 1563, Fryderyk Hondorf 1571, Krzysztof Czema 1576, Fryderyk von Jantzen 1587, Sebastyan von Gerhardt 1606, Erhard von Kuhnheim 1626, Hans von Rauter 1636, Samuel v. Willmsdorf 1653, Hans Albrecht von Willmsdorf 1660, Jan Ulryk Dobrzeński 1669, Achacy Borek 1680, Wilhelm Albrecht von Rauler 1592, Jerzy Wilh. von Littwitz 1603, Henryk von Hochwald 1697, Ernst graf von Dönhoff 1698, Krysztof burgraf und graf von Dohna 1701. Ze zdarzeń historycznych są jeszcze zapiski. R. 1531 wskutek wojen i niepowodzeń panowało tu wielkie ubóstwo za dom płacono m. 6, a za plac cały do budowli wmieście 3 m. t. j. pół talara. R. 1533 otrzymało miasto przywilej odbywać 3 doroczne targi i 2 w tygodniu. Przytem i t. z. jus stapulae oddawna tu używane potwierdzone zostało. U. 1536 całe miasto zgorzało z wyjątkiem ratusza i lary. R. 1543 zaledwie w części odbudowane, ponownie zgorzało i to z okazyi odwiedzin księcia Albrechta, którego służba przez nieostrożność ogień zapruszyła. Za to pozwolił im książę do odbudowania domów użyć drzewa z innego materyału pozostałego po zburzonym r. 1520 przez polaków zamku. Następca Albrechta margraf brandenburski Jerzy Fryderyk kazał potem zamek zupełnie znowa, jak później był i teraz jeszcze w ruinach się okazuje, odbudować. Świadczy o tem zachowany dotąd jeszcze napis stary, który był w murze zamku umieszczony V. G. G, George Friedrich M, Z. B. I. P. Z. S. P. D. C. V. W. A. I. S. Z. G. H. B. Z. N, V. F. Z. R. , Von Gottes Gnaden George Fridrich Markgraf zu Brandenburg in Preussen zu Stettin Pomern der Cassuben und Wenden auch in Schlesien zu Grossen Herzog Burgraf zu Nürnberg und Fürst zu Rügen. R. 1568 tenże margraf Jerzy Fryderyk przyjmował tu hołd od miasta w nowozbudowanym zamku. R. 1610 był pożar w mieście, także morowe powietrze pierwszy raz się ukazało. Ponownie srożyło się powietrze r. 1620, 1625. R. 1626 d. 27 lipca nadciągnął Gustaw Adolf z wojskiem pod miasto, rozłożył obóz, szańcami dotąd trwającemi się okopał i na dobre myślał miasto szturmować. Odciągnął jednak d. 7 sierpniaotrzymawszy okupu 14, 000 m. R. 1627 d. 29 października znowu tu przybył z cała swą armią i miasto zajął. Po trzech dniach wyruszył pod Elbląg, zostawiwszy załogi 1000 szwedów. R. 1628 wojsko polskie z obozu pod Malborkiem miasto zajęło i okolice pustoszyło. R. 1635 d. 24 stycznia angielscy i brandeburscy posłowie podpisali traktat pokojowy pomiędzy Polską a Szwedami we farze tutejszej na trójkątnym kamiennym stole. R. 1656 król szwedzki Karol Gustaw i kurfirst brandenburski Fryderyk Wilh. mieli tu naradę i zjazd przez kilka dni, który ich jako przyjaciół miał połączyć; odjechali dobrze sobie nawzajem życząc, R. 1657 morowe powietrze panowało w mieście. R. 1659 mimo życzeń i zobowiązań dawniejszych szwedzi z całą mocą oblegali miasto, ale zdobyć nie mogli, ponieważ mieszkańcy, wszyscy się uzbroiwszy, cudów waleczności i męztwa dokonywali. Roku 1663 i 1695 miasto wiele ucierpiało przez pożar. R. 1690 nadany został przywilej aptece tutejszej Słownik GeograficznyZeszyt XXVI, Tom III. Holbsztat Holbiej Holbiej R. 1758 wojsko rossyjskie pod wodzą generała Panina miasto i zamek wzięło i przez niejaki czas trzymało. R. 1762 po śmierci Elżbiety składało miasto przysięgę wierności nowemu następcy, carowi Piotrowi d. 25 stycznia. R. 1807 dnia 20 stycznia oddziały wojska francuskiego pod wodzą księcia Ponte Corvo późniejszego króla szwedzkiego, wysadziwszy załogę pruską, miasto i zamek zdobyły w w liczbie 24000 ludzi. Zaraz następnego dnia odciągnął ten oddział do Elbląga ob. , tu zaś przeniósł się główno dowodzący armią francuską książę Bernadettę z całym swoim sztabem i przelicznem wojskiem. Miasto wtedy bardzo podupadło i zubożało dła ciągłych podatków. Dnia 25 stycznia wyszli francuzi, a weszli prusacy. Dnia 8 lutego znowu przybyło wojsko francuskie z księciem Ponte Corvo i zostało aż do końca r. 1808. R. 1812 począwszy od 3 kwietnia aż do końca niemal grudnia przechodzili francuzi ku Rosyi; w mieście i okolicy rozkwaterowywani, uwiedli ze sobą wszystko bydło, konie, wozy do Rosyi. Od początku stycznia 1813 r. wracali francuzi w wielkiej nędzy. Dnia 8 stycznia lsze wojsko rosyjskie przybyło. R. 1818 H. miastem powiatowem ogłoszony. R. 1820 wyszła załoga z miasta, zawsze tu przedtem będąca, i nigdy już więcej załogi nie było. Przez to niemało dochodów ubyło. W ogóle holądczanie nie bardzo są zadowoleni z rozwoju nowszych swych dziejów. Narzekają, ze dawniej większy ruch, handel, dobrobyt panował w mieście. Przedtem trakt główny berlińsko królewiecki wiódł tu przez miasto, poczty jedne odchodziły, drugie przychodziły, a gości wciąż wiele bywało. Teraz wszystko kolej zabiera, o 9 kil. jeszcze odległa Güldenboden. Nawet nowy trakt bity znacznie poza miastem poprowadzony. Opowiadają też jeszcze, że tu i okręty przybijały kiedyś pod H. O czem są niezbite dowody. Aż do niedawnego czasu widywano w murze przyległym rzece grube koła żelazne, do których statki przymocowywano. A nietak dawno wykopano w rzece Wąskiej znaczne szczątki, niektóro już skamieniałe, po okrętach. Były i rzemiosła, przemysł w wysokiej mierze rozwinięte. Miasto słynęło z wyrobów swoich, piwo holądzkie, sukno daleki miało odbyt. Przedtem niemai każdy dom w mieście był zarazem składem towarów tu wyrabianych. Ztąd dziś jeszcze stare domy okazują przednie pokoje jakby u kupców nadzwyczaj wielkie, Teraz zastój i cisza w mieście. Chyba targi doroczne nieco ruchu dodadzą, których jest ogółem 10, 4 kramme po 2 dni trwające i 6 na bydło i konie. Z r. 1831 jest jeszcze do zapisania, że d. 17 lipca rz. Wąska nagle pod wieczór bardzo wezbrała. Całe dolne miasto przy młynach stało w wodzie, i tylko z wielkiem mebezpleczeństwem zdołano ludzi wyratować na ko niach. Ob. Dr. Creutzwieser, Beiträge zu ei ner historischstatist. Topographie von Pr. Holland, w Preuss. Prov. Blätter, tom XIX str. 381. Powiat holądzki został nowoutwo rzony razom z ostródzkim z wielkiego morąskiego powiatu r. 1818. Obszaru zajmuje mil kwadr, niespełna 16. Na północ i wschód styka się z pow. braniewskim, na południe ź morąskim, na zachód z malborskim i elbląskim. Miast 2 liczy Holąd i Młynary Miihlhansen. Kolej jedna berlińskokrólewiecka wiedzie przez powiat, która tu ma stacye 2, w Schlobitten i Młynarach. Trakty bite w różnych kierunkach prowadzą do wszystkich niemal miast pobliskich, jako do Elbląga, Młynar, Ornety, Zalewa i. t. d, , nie licząc Holądu. Tak że i wodne drogi przechodzą przez powiat, szczególnie kanał elbląskomazurski, łączący jezioro Druzno z jeziorami mazurskiemi. Wielkiego jeziora Druzna należy około połowa do powiatu innych znaczniejszych jeziór nie ma. Rzeki najgłówniejsze dwie Weska zapewne Wazka z pod wsi Weskenit, sprowadza oso bnym kanałem Nowa Weska wodę do mia sta Holądu, przyjmuje tu dopływy Syrwis i Klepę, uchodzi do Druzna. Kiedyś okręty no siła, obecnie niespławna. Dzierzgoń Sorge Fl. płynie granicą pomiędzy holądzkim a malborskim i elbląskim powiatem, bliżej ujścia do Druzna jest spławna dla mniejszych. statków. Lasy tylko po mniejszych rozdzielonych prze strzeniach znajdują się. Ludność niemiecka i lutorska. Jeden kościół katolicki misyjny znajduje się na cały powiat w Holądzie. Po między protestantami szczególnie u szlachty rozszerzona jest sekta zwana gichtelianów, przez Jana Jerzego Gichtel założona Urodził się ów Gichtel w Regensburgu r. 1638 i był ad wokatem. Później popadł w fałszywe reli gijne marzenia. Gichtelianie zowią siebie bra cia anielscy Engelsbrüder, ponieważ myślą być świętymi i chcą żyć jak anieli. Małżeń stwo jako złe potępiają. Ztąd jedynie tylko nieżonaci albo od żon uwolnieni, mogą zostać braćmi. Do Prus przeniósł tę sektę gorliwy ich zwolennik hr. Denhof, który położone tu obszerne dobra swoje Hohendorf ob. dla nich zapisał około 200000 tal. wartości. Oprócz tego posiadają znaczne kapitały. Każdoczesny przełożony sekty jest wobec rządu prawym właścicielem wspólnego majątku. Powiadają, że kto do tej sekty się zapisze, biedy nie ucierpi. Kś. F. Holbiej, dobra, pow. oszmiański, o 49 w. od Oszmiany, własność Jana Biegańskiego. Zarząd gminy liczącej 2042 dusz. A. K. Ł. Holbsztat, zapewne Halbstadt, kol, pow. berdiański grub. taurydzkiej, st. poczt. Holendry Holca, niem. Golenz, wieś serbska w pow. budyszyńskim, w r. 1875 domów 37, mieszk. 212. A. J. P. Holcy, wś, pow. piński, gm. Płotnica, 3 okr. polic, wś koronna, 155 mk. , część należy do Dąbrowskiego. Kś. M. Holcza, wś, pow. ostrogski, na zachód od Ostroga o w. 18, przy drodze niegdyś pocztowej do Dubna, rozrzucona nad stawem błotnistym, pierwotnie należała do Janka Czaplica, który sprzedał ją ks. ostrogskim Michałowi i Konstantemu, sam poszedł w służbę do nich a przytem dostał dworek w Międzyrzeczu ostrogskim 1499 r. . Ostatni ordynat Ostrogski ks. Janusz Sanguszko przez akt sporządzony w Kolbuszowie 1753 r. wieś tę darował Ignacemu Podhorodeckiemu, podczaszemu wołyńskiemu. Wybudował on tu pałacyk drewu. i obok kaplicę drewnianą. Był to pan rozrzutny, wiele miał długów, więc dla wydźwignięcla się z kłopotów tak postąpił od Ostroga wjeżdżając do Holczy po prawej stronie jest góra, mająca w sobie pokład kamienia, porośnięta lasem; tu więc pewną przestrzeń oprowadził murem, a że z. pod góry wytryskało źródło czystej wody o którem Rzączyński wspomina, zaliczając wodę do uzdrawiających, więc w miejscu tem wymurował kamienną grotę i umieścił w niej statuę św. Jana Nepomucena, przytwierdził okowaną skarbonę z zamkami, dalej urządził hassen, a jeszcze niżej sadzawkę. W lesie na górze wystawił pustelniczy domek, przy bassenie na dole drugi domek dla stróża onego źródła, skarbony i całej pustelni, albowiem wielu chorych przybywało tu dla picia cudownej wody. Wsporaniona statua św. Jana stała na drodze z Holczy do Mizocza; Podhorodecki ztamtąd sprowadził ją do groty, zaprosił do tego obrzędu ks. franciszkanów z Międzyrzecza ostrogskiego i obywateli swego powiatu. Przy stosownem nabożeństwie statua została przewieziona do miejsca przeznaczenia, tu najdostojniejsi obywatele na własnych barkach zanieśli ją do groty, gdzie na poświęconem miejscu ją ustawiono. Przebiegły Podhorodecki czwartą część dochodu przeznaczył na kościół i klasztor ks. franciszkanów międzyrzeckich a trzy części na własne długi. Umarł 1825 roku bezdzietnie; dalecy krewni dostali H. w spadku. Dziś ta wieś jest w podziałach. Na prośbę podcz. Podhorodeckiego, król Stanisław Poniatowski Holczę podniósł na miasteczko. Rynek na jarmarki i targ był obszerny w czworobok, na rynku kilka sklepów, dwie duże i porządne austerye; od strony Dubna są dotąd dwie cerkwie, jedna parafialna druga filialna. Po śmierci Podhorodeckieigo sukcesorowie, podzieliwszy miasteczko na części, nie mogli utrzymać go tak porządnie, więc też podupadło a dziś H. jest wsią. W pałacyku mieściła się kwatera stanowa, obecnie przeniesiona do Zdołbicy. Przez lat 50 była tu stacya pocztowa ale w 1874 r. zniesiona dla kolei żelaznej obok przechodzącej. Większa część H. została sprzedana czechom 1872 roku. Ziemia w części czarnoziem, w części glinkowata, góry obfitują w dziki kamień. Z. Róż. Holczowice, ob, Albrechtice, Holczyce, wś nad Zelwianką, powiat wołkowyski. Holde niem. , os. pod Zabrzem, pow. bytomski. Holderselber, lub Holdirsselber niem. ob. Petersheide niem. . Hole. Tak górale karpaccy nazywają wyższe Karpaty, zowiąc niższe skrajne Beskidami. Hole Weterne, pasmo górskie, ob. Hale Wiateme, Holenczyn, dobra, powiat siebieski, własność Targońskiej. Holender, os. , pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa. Holenderki, wś, pow. włocławski, gmina Przedecz. Liczy 89 mk. , 16 dm. , 80 morgów gruntu. Holendernia 1. wś, pow. chełmski, gmina Bukowa, par. Sawin. 2. H. , os. , pow. sokołowski, gmina i parafia Sterdyń. Ma 2 domy, 8 mk. Holendernia, ob. Łaukiesa. Holendernia, zaśc. szlach. nad rz Bystrą, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , o 128 w. od Oszmiany, 6 dm. , 51 mk. kat. 1866; . Holendry v. Olędry Holländer, nazwa osad zakładanych przeważnie w nizinach nadrzecznych, obfitujących w łąki i pastwiska sprzyjające hodowli bydła i produkcyi nabiału. Nazwę tę otrzymały pierwotnie od wychodźców z Fryzy i Holandyi, którzy w XVI w. chroniąc się przed prześladowaniem religijnem jako menonici osiadali chętnie w Polsce, w Żuławach początkowo, gdzie oddawano im ziemię za opłatą czynszu. Później zwano Holendrami wszel kie osady, nawet przez polską ludność zakładane na podobnych warunkach. W obrębie królestwa naj więcej H. spotykamy nad rz. Wartą w pow. koniń skim i słupeckim, tudzież w nizinach nadwiślańskich. Mylnym jest wywód tej nazwy od Hauländer kar czownicyj podany przez znanego historyka pruskiego Wuttkego i za nim powtarzany często po polskich pracach naukowych. Wuttke chciał przez to pod nieść znaczenie i rozmiary niemieckiej kolonizacyi w Polsce. Od tych osadników wzięła początek nazwa Holendernia, dawana oborom dla krów przeznaczo nym. Br. Ch. Holendry 1. wś, pow. garwoliński, gmina Wilga, par. Pilica. Liczy 11 dm. , 118 mk. i 146 mr. obszaru. 2 H. , wś, pow. pułtuski, gm. i par. Zatory. 3. H. , wś włośc, powiat kozienicki, gm. Trzebień, par. Magnuszew. Liczy 20 dm. , 122 mk. i 165 mr. obszaru. 4. H. , wieś włośc, nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. i par. Kozienice. W 1827 r. było tu 48 dm. , 299 mk, , obecnie zaś 45 dm. , 445 mk. , Holca Holcy Holcza Holczowice Holczyce Holde Holderselber Hole Holenczyn Holender Holenderki Holendernia Holca Holendry Holendry Holesze Holeny Holeńska Holeniszczowski Holeniszczów Holeniewo ziemi 817 mr. 5. H. , wś, pow. kielecki, gm, Szczecno, par. Pierzchnica. 6. II. , wś, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna. par. Krasna. W r. 1827. było tu 15 dm, 120 mk. ; obecnie liczą 16 dm. , 84 rok. , odl. 16 w. od Kalwaryi. 7. H. baranowskie, wś, pow. błoński, gm. i par. Kaski. Liczy 856 mk. Leży w pobliżu wsi Baranowa ob. . 8. H. boruchowskie, wś, p. w. włocławski, gm. Boruchowo, par. Kłóbno. Leżą w pobliżu wsi Boruchowo. 9. H. białobłockie, wś, pow. nieszawski, gm. Służewo, par. Piotrków. 10. H. brzeźno, wś; pow. koniński, gm. Brzeżno, par. Konin. Odl. 7 w. od Konina 1 i pół w. od rz. Warty, liczą 558 mr. obszaru i 281 mieszkańców. Ludność pokkoniemiecka. Jest tu kantorat ewangelicki. Położenie niskie, stąd podlega częstym zalewom. Gleba żytnia. 11. Hbytońskie, wś, pow. nieszawski, gm. i par. Bytoń. 12. H. Chłapowskie, wś, pow. stopnicki, gm. i par. Chmielnik. W 1827 roku było tu 19 dm. i 123 mk. 13. H. dobrowskie, wś, pow. gostyński, gm. Szczawin kościelny, par. Żychlin. Liczą dm, 5, mk. 22, posiadają ziemi żytniej mr. 68. 14. H. Drążno v. Drężno, nad rz. Wartą, pow. koniński, gm. Brzeźno, par. Krzymów; odl. U w. od Konina, liczą 342 mr. , 143 mk. Ludność mieszana polsko niemiecka. Położenie nizkio, podległe zalewom, pokłady torfu, gleba żytnia. Jest tu ewangelicki dom modlitwy i kantorat szkoła. Ludność trudni się koszykarstwem, ob. Drę żno. 15. H. Gadowskie stare i nowe ob. Gadowskie Holendry, 16. H. gostońskie i H. G. Swinno, wsie, ob. Gostoń, 17. H. giwartow skie, H. czerniaki, H. lipnica, H. doły, H. brzoza, H. kochowskie, pow. słupecki, gmina Ostrowite, par. Giwartów. Mieszczą się one na brzegach jeziora powidzkiego, na samej granicy od Prus. 18. H. grabowskie, powiat opoczyński, gm. Radonia, par. Sławno, ob. Grabowa, 19. H. jaroszewickie, pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Grodziec, ob. Jaro szewice, 20. H. kuźmińskie, pow. kozienicki, gm. i par. Świerże Górne, ob. Kuźmy, 21. H. maślane, ob. Maślaki 22, H. paprockie stare i nowe, ob. Paprotnia stara i nowa. 23. H. pątnowskie, kol, pow. koniński, gm. Gosławice, par. Morzysław, ob. Piątnów. 24. H. pyzdrskie, pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Pyzdry. 25. H. sławskie, pow. koniński, gm, Rzgów, par. Konin, ob. Sławsk. 26. H. sma szewskie, ob. Smaszew. 27. H. strzeleckie, wś, pow. kutnowski, gm. Sójki, par. Strzelce, ob, Strzelce. 28. H. szyszłowskie, pow. słupecki, gm. Młodojewo, par. Dobrosołowo, ob. Szyszłów. 29. H. węglewskie, pow. koniński, ob. Węglew. 30. H. wilczkowekie, pow. koziealoki, ob. Wiczkowice, 31. H. woleckie, pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Chodecz. 32. H. wrąbczynkowskie, pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Zagórów. 33. H. zbyl czyckie, pow. turecki, gm. Zelgoszcz, parafia Grodzisko, ob. Zbylczyce. 34. H. złotkowskie, ob. Złotków. Br. Ch. Holendry, ob. Olędry. Holendry, st. dr. żel. ZmierzynkaKijów, o 21 w. od Koziatyna a 17 w. od Kalinówki. Holendry, wś włośc, pow. wileński, 4 okr. adm. o 34 w. od Wilna, 2 dm. , 13 mk. katol 1866. Holendry, ob. Halicz. Holendry przysiołki Chabówki, Podhajec i Słobódki. Holenderya, kol, pow. lubartowski, gm, Łuck, par. Lubartów. Holendrzanie, Żuławiczanie, tak zowią Kaszubi ludność zamieszkałą w pow. gdańskim, elbląskim, malborskim. Holeniewo, niewielki folwark w powiecie mińskim; własność Kisterów, ma obszaru w glebie dobrej przeszło 295 mr. Holeniszczów 1. wieś, pow. latyczowski, gm. Wójtowce, nad rzeką Zharem, który two rzy tu staw; parafia katolicka Latyczów, pra wosławna ma miejscową cerkiew, do której należy 41 dz. ziemi. Mieszk. 582, domów 101, ziemi włośc. 617 i pół dzies. , dworskiej 840 dzies. , młyn. Należała do hr. Markowa, dziś Maryi LidersWejmarn. Do tej wsi należy Majdan Holeniszczowski nad Zharem, 236 mk. , 420 i pół dzies, ziemi włośc, a 481 dz. dworskiej. H. liczył 20 dm. w r. 1494. 2. H. , lub Heleniszczów, wś, pow. kamieniecki, gm. Olchowiec, par. Kutkowce, nad rz. Zbruczem, o 7 w. od Hasiatyna, 40 od Jarmoliniec, nadgraniczny posterunek. Mieszkańców z Żarnówką do 600, w tej liczbie 48 jednodworców; ziemi włośc. 518 dz. , dworskiej 1601, część gruntów po drugiej stronie Zbrucza, młyn, gorzelnia, kamień wapienny. Wieś ta dato wana urzędnikowi Langiemu. Aleksander Lan ge sprzedał ją Lipskim, do których dziś nale ży. O kilka wiorst od tej wsi nad Zbruczem są wały ziemne, zwane zamczyskiem, niewia domo z jakich czasów; według podania, miało tu być miasto Zwenigród, o nim jednak ża dnych niema nigdzie śladów. Parafia prawosławna ma tu oddzielną cerkiew, do której na leży 60 dzies. ziemi. Dr. M. Holeniszczowski Majdan, wieś nad rzeką Zharem, powiat latyczowski, par, Latyczów; Ma 48 dra. Por. Holeniszczów, Holeńska, kol, pow. wielkostrzelecki. Holeny, ob. Haleny. Holesze, lesiste pasmo górskie w pow. doliniańskim, na płd. od Perehińska, między Łomnicą a potokiem Radowa. Szczyt najwyższy dochodzi 916 m. Na płn. od tego pasma rozłożył się las pod Zastupką, ze szczytem 863 m. Holendrzanie Holenderya Holędry wysokim. Ciągnie się on od płn. ku płd. 1 opa da nagle ku dolinie Łomnicy. Lu. Dz. Holeszów, wieś i folw. , pow. bialski, gm. i par. Sławatycze. Jest tu cerkiew dla ludności rusińskiej, b. parafia unicka dek. włodawskiego, którą erygował 1691 r. ks. Karol Stan. Radziwiłł; obecnie cerkiew z r. 1727; szkoła początkowa. W 1827 r. było tu 121 dm. , 678 mk. , obecnie liczy 114 dm. , 779 mk. i 4606 m. ziemi. Holeszów z Łapczynem, wieś, pow. Bóbr ka, nad Dniestrem, o 3, 7 kil. na południe od stacyi kolei lwowskoczerniowieckiej w Bort nikach ł tyleż oddalona na płn. od sądu powia towego w Żurawnie, 138, 9 wzniesiona nad po wierzchnią morza, przestrzeń posiadłości wiek 1547, w tem 895 m. lasu, włośc. 896 sążni; ludności 953, w tem 33 rzym. kat. obrz. , nale żących do parafii w Chodorowie miasteczku oddalonem o 10 kil; gr. kat. parafia w miej scu, należąca do dekanatu żurawieńskiego dye cezyi lwowskiej. B R. Holeszów niem. Holscha, wies serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W r. 1875 dm. 21, mk. 94. Holeszowska Dubrawka Holschdubrau, wieś serbska tamże, w r. 1875 dm. 18, miesz kańców 83. A. J. P. Holetyn, wzgórze w pow. doliniańskim, na zachód od Turzy wielkiej, na granicy powiatu stryjskiego a mianowicie gminy Dzieduszyce mało, na lewym brzegu Turzanki między dwoma potokami tutaj do niej uchodzącymi. Szczyt wzgórza wznosi się 339 m. npm. Lu. Dz. HolewaBabanka, ob. Babanka, Holędry, ob. Holendra, Holgotz, ob. Haligowce, Holica, nazwa kilku szczytów w pasmie Karpat, a głównie w pasmie Tatr. 1 I tak w pasmie hal liptowskoorawskich, na płn. od działu Chocza ob. , na granicy Liptowa i Orawy, a gmin Łuczek Liptów i Leszczyn Lestiny, Orawa, wznosi się w głównym grzbiecie tych gór szczyt Holica do wys. 1089 m. pom. wojsk. , na zachód od przecznicy ŁuczkiOsadka. Lesisty jej stok poładniowowschodni zowie się Praszywą. Północnowschodni narożnik grzbietu Holicy wznosi się 907 m. Holicę tę uważać można za północną kończynę działu obu Choczów. 2 W tem samem paśmie gór tatrzańskich, na ziemi liptowskiej, na granicy gmin Huty i Kwaczan, wznosi się w głównym grzbiecie tych gór szczyt skalisty, Holica zwany. Dział tej Holicy przypada między dolinami potoków Huciańskiego od zach, a Suchego od wsch. , bliżej atoli doliny potoku Suchego, której tworzy zachodnie zbocze. Ciągnie się ten dział zrazu na wschód po najwyższy szczyt 1338 m. , od którego zwraca się ku płn. wsch. , opadając zwolna w syczycie 1285 i 1283 m. Ostatni szczyt, wznoszący się na granicy Liptowa i Orawy, tworzy łącznik między grupą Holicy a grupą Białej Skały ob. . 3 Tęż nazwę nosi także szczyt w Tatrach spiskich, wznosi się w obr. gm. Jaworzyny, nad Białką, po wschodnim jej brzegu. Wznosi się on w ramieniu górskiem, wybiegającem z głównego grzbietu Tatr, między doliną Jaworową od wsch. a doliną Rówienek od zach. , w płn. zach. kierunku aż ku Szerokiej Jaworzyńskiej. Tu dzieli się to ramię na dwie odnogi; wschodnia wprost ku północy się ciągnąca kończy się Hołym wierchom 1475 m. ; zachodnia zaś ciągnie się ponad Białką aż po szczyt Holicę, której wzniesienie czyni 1630 m. pom. wojsk. . W Holicy dzieli się ta odnoga znowu na dwie gałęzie górskie, zachodnią ponad Białką, kończąca się Czerwoną Skałą 1386 m. , pom. wojsk. , ob. , i wschodnią dążącą ku Jaworzynie i kończącą się Skałkami 1435 m, . Holihrady, wieś, pow. zaleszczycki, nad rz. Seret, o 20 kil. na płn. wschód od Zaleszczyk, w bardzo urodzajnej okolicy, przestrzeń pos. wiek. 477, włośc. 696 m. , ludności 616, wtem 14 rzym. kat. należących do parafii w Zalesz czykach gr, kat. parafia w Winiatyńcach, na rząd pocztowy w oddalonych o 5, 5 kil. Kasparowcach. Właśc, większej pos. Meliton Lityń ski, Piotr i Nikodem Zochański i Leon Aksentowicz. B. R. Holiki, wś w pow. sokolskim gub. grodz. , o 20 w. od Sokółki. Holikowa, wieś, pow. czehryński, o 5 w. odl. od wsi Bondurowa, a o 18 w. od m. Aleksandrówki, położona nad niewielką rzeczką wpadającą do rzeki SuchegoTaśmimi; mieszk. 853 wyzn. prawosł; cerkiew paraf, i szkółka, ziemi 1722 dzies, drugorzędnego czarnoziemu, położenie wioski górzyste, góry okrążające po kryte w części budulcowym dębowym lasem, a w części karłowatemi krzakami; własność Rohowskich. Kl. Przed. Holiszanka, potok, powstaje w obr. gm. Korszowa, w pow. kołomyjskim, ze źródeł leśnych u stóp wzgórza Hważda, nieopodal źródeł potoku Czerniawy ob. . Wkrótce w kierunku północnym opuściwszy las, przerzyna linią czernicwieckiej kolei żelaznej, płynie w obr. gm Czeremchowa w kierunku płn. zach. wzdłuż tejże linii kolei żelaznej. Przyjąwszy z lew. brz. potok Iwanów, dostaje się w obr. gm. Chlebiczyna leśnego, gdzie dwa razy przerzyna drogę kolei czerniowieckiej, następnie płynie między nią i gościńcem kołomyjskim, w końcu przerzyna obie trasy i płynie na północ. Pod Hrycówką przyjąwszy z pr. brz, potok Huczki, przechodzi w obr. gm. Hołoskowa w pow. nadworniańskim i zwraca się na zachód, W tym biegu przerzyna znowu trasę pomienionej kolei i przyjmuje z lew. brz. potok Ko Holeszów Holeszów Holeszowska Holetyn Holewa Holgotz Holica Holihrady Holiki Holikowa Holiszanka Holowce Holscha Holstein Holszanka Holszany Holland Hollaenderei zolów z Bobrówką i zmieniając kierunek na płn. zachód, W dalszym swym biegu wcho dzi w obr. gm. Uhorników w pow. tłumackim i tutaj po raz ostatni mija kolejową drogę, przyjmując kierunek północny i tak płynąc, w płd. zach. części m. Otyni, łączy się z lew. brz. z Babianką, tworząc silny potok Otyński ob. , zasilający Woronę. Długość biegu 17 kil. Oprócz powyżej wymienionych potoków przyj muje H. wiele innych pomniejszych, a głównie z lew. brz. , mających źródła swe na obszernem połogiem płaskowzgórzu Charosną zwanem 405 m. ; jak np. potok płynący od Starej Potażarani. Br. G. Hollaenderdorf niem. , ob. Jędrzejewo, wś, pow. obornicki. Hollaenderei niem. , wś, pow. welawski, st. p. Puschdorf. HollaendereiGrabia niem. , ob. Grabiaholendry. Holland Preuss. niem. , miasto powiatowe w Prusach Wsch. , ob. Holąd. Holland Neu, wieś, folw. , nadleśnictwo, młyn, cegielnia, pow. labiewski, st. p. Laukischken. Hollm niem. , wś, pow. malborski, należy do Szkarpawy, na nizinach malborskich, obejmuje 7 osad, posiadł. 13, włók 34, ew. 154, dm. 20, parafia Tiegenhagen, szkoła Hornkampe, poczta Nowodwór Tiegenhof; odległość od Malborka 5 mil. HollóLoninitz niem. , Hollownitz, ob. Łomnim Krucza, Ł. Mała, Połumnica, Hollstaedt niem. , dobra, pow. iławski, st. p. Kobyla buda. Hollstein niem. l. , dobra i folw. , pow. królewiecki, ob. Holstein. 2. H. , folw. , pow. ostródzki, st. p. Miłomłyn. Holm niem. 1. , wieś pod Gdańskiem, ob. Chełm, 2. II. , os. do Będargowa, pow. wejherowski, przy granicy pow. kartuskiego, parafia Strzepcz, szkoła Będargowo, poczta Smazin; odległość od Wejherowa 3 1 4 mili. Holm, wyspa przy ujściu Gdańskiego ramienia Wisły. Holma, wś rządowa, pow. bałcki nad Ko dy mą, gm. Korytna, mieszk. 515, w tej liczbie 32 jednodworców, domów 82, ziemi włościań skiej 1139 dzies. Wieś ta należała do dóbr Państwa do klucza korytniańskiego; wraz z Pa sata i Korytną w 1816 r. nadana na lat 12 ge nerałowi Dawydowowi; kwarta wynosiła 1456 rs. W ostatnich czasach H. nadana została ge nerałowi Hlebowowi. Ziemi dworskiej liczy 1343 dzies. Al. Jel. Holmhof niem. , SałłasMujża łot. 1. , dobra pod Rygą, między BolderAa i jez. Habit, z wsią i parafią H. na lewym brz. Dźwiny. 2. H. , dobra w Kurlandyi, pow. zelburski, par. Zelburg. Holmonciszki, wieś włośc. i folw. pryw. nad strugą Jodupką, pow. lidzki. 1 okr adm. , o 24 w. od Lidy, przy drodze z Żyrmun do Ejszyszek 12 dm. , 91 mk 1866. Holomnica, ob. Połumnka. Holoschviz, Holusowice, ob, Kreuzendorf niem. , pow. głupczycki. Holowce, ob. Hulowce. Holscha niem. , łuż. Holeszow ob. , Holstein niem. , ob. Olsztyn. Holstein niem. , zamek i fort w miejscu gdzie rz. Pregel wpływa w obręb twierdzy Królewiec. Holszanka, rzeczka w pow, oszmiańskim, Holszany, rzadziej Olszany, mko. w pow. oszmiańskim nad rz. Łustą lub Zygianką, dopływem niemnowej Berezyny, pod 54 15 szer. i 43 40 dług. wschod, , o 18 w, na południe od Oszmiany, 92 3 4 w. od Wilna, w 1 etanie policyjnym, posiada 3 sąd pokoju 5 smorgońskiego okręgu, zarząd gm. włos. , szkółkę wiejską, st. poczt, załatwiającą wszelkie korrespondencye. dr. paraf, cerkiew prawosł, , kość, kat. ś. Jana i liczy 2679 mk. , w tej liczbie 1040 mężczyzn i 1639 kobiet. Chrześciańska ludność mka. , oprócz rolnictwa, trudni się wy robem wełnianych rękawiczek, pończoch i kaftanów zwanych holszańskiemi. Izraelici zaś jak wszędzie handlem i propinacyą. Liczne szynki holszańskie wyprzedają co rok wódek przeszło za 10, 000 rs. Jest tu niewielki browar piwny, w którym pracuje 5 robotników, 4 garbarnio zatrudniające tyleż familij żydowskich, 1 rymarz i 2 stolarzy. Wł, gm. H. dzieli się na 8 wiejskich okręgów holszański, siemiernicki, goreckowski, bieniuński, giejstuński, bałwanopski, rogiacienięcki i michałowski, zawierających 59 wsi z 5496 mk. , mówiącymi białoruskopolskiem narzeczem. H, okrąg wiejski liczy wsie H. , Krenta, Aleksandrya, Kurhany, Czurpie, Koraby, Wołowiki, Plebańce i Kozłowszczyznę, H. paraf. prawosł, oszmiańskiego błąhoczynija dek. liczy parafian mężczyzn 1001, kobiet 913 osób, a kat. , klassy 3, oszmiańskiego dok8378, posiada filią w Bohdanowie i kaplicę na cmentarzu w H. H. były dzielnicą, nadaną przez W. Ks. L. Narymunda, ks. Algimuntowiczom Holszańskim herbu Hippocentaurus, których ród Stryjkowski wyprowadza od ks. Lit Romunta, a Baliński od ks. Trabusa. Zamek Algimuntowiczów wznosił się na sztucznie sypanej górze, o 1 4 mili na płn. od m. , panującej nad otaczającemi ją do koła mniejszemi pagórkami dziwnie oryginalnych form. Górę tę, zwaną dziś horodyszczem, pokrywały przed laty kilkunastu gęste zarośla, dziś pozłacają piękne zboża mieszczan holszańskich. Przy uprawie często się wyorują kawałki szkła i 1 fajansu, a za lada głębszem przekopaniem na Hollaenderdorf Hollaenderdorf Hollm Holló Hollstaedt Holstein Holm Holma Holmhof Holmonciszki Holomnica Holoschviz Hołcowice Hołdów Hołdowice trafia się na cegłę z fundamentu dawniejszego zamku, nie tkniętą jednak pomimo swej doskonałości z powodu odstraszającego zabobonny lud miejscowego podania, przepowiadającego każdemu amatorowi tego materyału niechybną śmierć w łanach wzgórza, następnie zalanie wodą miasteczka jeżeliby się ośmielił wynieść choć jedną cegiełkę z podziemia, strzeżonego przez duchów wygasłych właścicieli. Paweł, biskup wileński, ostatni z ks. holazańskich, zapisał Zygmuntowi Augustowi w r. 1551 między innemi dobrami i H. z przyległościami. Nie stało się jednak zadość woli testatora, gdyż jego synowica Anna, zaślubiona Bohdanowi Sapieże, wdzie. wileńskiemu, wniosła w ten dom H, Ten Bohdan czy syn jego Paweł, podkanclerzy W, Lit. , wzniósł tui za miasteczkiem kwadratowy mur. zamek trzypiętrowy, opuściwszy warownię Algimoutowiczów. Połowa tego zamku utrzymuje sie dotąd w stanie mieszkalnym, ale już niema 3 piętra, kaplicę obrócono na skład różnych rupieci, tylko w kilku pokojach pozostały ślady malowideł na płótnie w sufitach; parę dawnych widoków nade drzwiami; wreszcie portret któregoś z Sapiehów i stół marmurowy dopełniają szczupłej garstki niemych świadków przeszłości sapieżyńskiego zamku. W XV1 w. był w H. znakomity zbór kalwiński, skasowany przez Pawła Sapiehę, który w r. 1618 fundował ogromny tutejszy kościół w stylu romańskim bez wież i osadził przy nim dnia 6 sierpnia tegoż roku franciszkanów, wzniosłszy dla nich wielki mur. klasztor, obrócony w ostatnich czasach na wojskowe koszary. Z dawniejszych pamiątek pozostał w tutejszym kościele granitowy sarkofag jednego z Sapiehów z 3 żonami; leżące figury dobrej są roboty, tylko samego Sapiehy nieco uszkodzona. Piękny ołtarz marmurowy został rozebrany przez zakonników, którzy mieli go przenieść na inne miejsce; zamiar ten jednak nie doszedł do skutku i marmury poszły napomnik dla Jeremiego Chreptowicza w Warszawie. W r. 1642 drogą eksdywizyi, pierwszej na Litwie, połowa dóbr H. rozdrobniona została pomiędzy kilkunastu innych właścicieli, rozydencya z drugą połową pozostały w posiadaniu Sapiehów. Pierwsza ta eksdywizya odznaczyła się prawnem pokrzywdzeniem wierzycieli, ponieważ prezydujący w niej, oszmiański starosta sądowy S. , rozpoczął dekret od wydzielenia sobie i geometrze Narkiewiczowi za pracę po najlepszym folwarku. W XVIII w. z rąk Sapiehów H. przeszły w posiadanie Zabów, od których w lej ćwierci b. stulecia także przez eksdywizyą oderwali kredytorowie kilka folwarków. Tak obszarpana sapieżyńska połowa H. z miasteczkiem przeszła do Korsaków, a od nich przed kilku laty nabył ją Gorbuniów. Baliński StarożPolska. Suryn Listy z po dróży po kraju w 6 tomie seryi 3 Tygodnika Illustr. J. W. Holszewki, wś, nad rz. Świeczanką, w gub. witebskiej. Holszłynek, ob. Olsztynek Holunderei niem. ob. Grabomno. Holunki, wś, pow. starokonstantynowski, par. Starokonstantynów. W r. 1867 było 103 dm X. M. O. Holusowice, ob. Holoschviz. Holzort niem. , smolarnie w pow. kościerskim, ob. Drzewin. Hoładolina, wś w pow. sokolskim gub. grodz. , o 28 w. od Sokółki. Hotbica rz. , dopływ rz. Dzisny ob. , przyjmuje rz. Łosicę. Hołbin, po niem. Taubenheim, wieś niemiecka na saskich Łużycach. Hołcowice niem. , Hillersdorf dwie wsie na Szlązku Austr. H. dolne mają par. kat. , par ewang. , szk. lud. , szk. pryw. ewang. , st. poczt. , straź ogu. ochot. , poster, żandarmski, tstwo polit. Fortschritt; a H. górne szk. ew. prywat. Par. ewan. H. istnieje od 1782, kościół od 1804; wiernych 6000; w H. 1500 ewang. Hołdanów, AltAnthait i NeuAnhalt, kolonia niemiecka w pow. pszczyńskim. Hołdów, dawniej Ołdowo, dobra ziemskie w powiecie lidzkim na trakcie lelwiańskim. Cerkiew parafialna unicka fundacyi Tryznów, obecnie prawosławna. Dom modrzewiowy. Od ks. Wiszniowieckich w 1581 r. nabyty przez Tryznę kasztelana sanockiego; w 1622 roku dziedziczy Jan Niewiarowski starosta bukowiecki, w 1718 roku. Franciszek Więckowicz podwojewoda trocki; 1762 r. przechodzi wianom na Antoniego SkarbkaWażyńskiego skarbnego W. X. Lit. i dotąd w dziedzictwie Ważyńskich zostaje. R. 1866 H. miał 21 dm. , 247 mk. Hołdowice czyli Hołodowice także Hołtowice, wieś, pow. Bóbrka, oddalona o 16 kil. na południe od Bóbrki, nad rzeczką Łuk i wierzchowinami stawu w Łuczanach, przestrzeń pos. wiek. 141, włośc. 382 m. Ludn. 243 w tem rzym, kat. 12 należących do parafii w oddalonym o 12. 3 kilm. na południe Chodorowie, reszta gr. kat. mających parafia w miejscu, należącą do dekanatu Chodorowskiego dyecezyi lwówsklej i obejmują z filiami w Zuszkowoach i Znaczanach razem 762 par. Sąd pow. , notar. urząd poczt. i telegraficzny i stacya kolei żelaznej Iwowskoczerniowieckiej w Chodorowie. Właściciel większej posiad. każdoczesny rzym. kat. proboszcz w Chodorowie. Hotdowicze, wś i dobra w dawnem województwie nowogródzkiem, dziś w pow. słuckim, w okolicach historycznego miasteczka Holszewki Holszewki Holszłynek Holunder Holunki Holusowice Holzort Hoładolina Hołbin Hołdanów Hołny Lachowicz. W połowie wieku XVII były własnością sławnego Michała Judyckiego, woj skiego rzeczyckiego, który broniąc w 1660 r. mężnie twierdzę lachowiecką oblężoną przez Rossyan, ściągnął zemstę nieprzyjaciół na sie bie, więc ci zniszczyli jego dobra w pobliżu znajdujące się, a w tej liczbie i Hołdowicze. Następnie sejm walny r. 1661, wynagradzaiąc szkody Judyckiego, uwolnił Hołdowicze na lat 30 od wszelkich ciężarów rządowych opłat od. Vol. Leg. T. 4. str, 378 szp. 805, wyd. Chryzki. Drogą spadku Hołdowicze prze szły w dom Kossakowskich i do dziś dnia zo stając w ręku tej rodziny, wchodzą w skład klucza dóbr lachowickich. Al. Jel. Hole z Łuszkami i Świękowicami wś, pow. rawski, o 13. 5 kil od Rawy oddalona; przestrzeń poś. wiek. 479 w tem 267 m. lasu, włościanie 2856 m. a. ; ludność 1310 w tem U rz. kat. Parafia w miejscu należąca do dekanatu potolickiego dyecezyi przemyskiej liczy się z uroczyskami Hołe małe, Synkowatycze i Łużek. W 1687 roku kupił ksiądz Jakób Łucyk u Stanisława Suchodolskiego za 250 zł. pol. gruntu na 6 kor zasiewu i sianożęć na 10 kosarzy to przyłączył do dotacyi parafialnej i był pierwszym parochem w Hołem. O wsi Hole jest mowa w akcie rozgraniczenia wsi Kamionka wołoska od włości sąsiednich w r. 1646. Sąd pow, notar. , urząd pocztowy i telegraficzny oraz rzym. kat. parafia w Rawie. Właśc. wiek. posiadł. Izydor Łączyński. H. są przysiołki Kamionki wołoskiej i Rawy. Hołepole, Hołopol, Olhopol. Hołhocze, wś, pow. podhajecki, nad rz. Koropiec, o 9. 1 kilm. na połud. Przestrzeń posiadł, większ. 3024, w tem 1672 m. lasu, włość. 3716 m. a. Nad Koropcem duże i dobre sianożęcie na stawisku; pola urodzajne chociaż wysoko lecz ku południowi położone; leżą bowiem na pochyłości wysoczyzny podhajeokiej ku Dniestrowej dolinie. Ludność 1997, w tem rz, kat. 157, należących do oddalonego o 8 kilm. na zachód Zawałowa, gr. kat. parafia w miejscu należąca do dekanatu podhajeckiego dyecezyi lwowskiej liczy wraz z filjami w Zastawcach i Holicy 2204 parafian; właściciel większej posiadł. Franciszka Torosowicza spadkobiercy. H. były około r. 1622 dziedzictwem Maryi Mohylanki, córki Jeremiego Mohyły hospodara wołoskiego, a żony Szczepana Potockiego wojewody bracławskiego. Wnuk jej Piotr Potocki, wojewoda czernihowski, starosta czerkaski, mostowski i t. d. , dziedziczył tu około r. 1700. Po jego śmierci dzieląc się córki dobrami, oddają Annie Hołhocze, która będąc 1o Yoto za Szaniawskim, 2o voto za Grodzickim, 3o voto za Koźmińskim kasztelanem kaliskim, pozostawiła Hołhocze Teodorowi Koźmińskiemu wojewodzie poznańskiemu. Wr. 1772 posilidał Hołhocze Mikołaj Woronicz, r. 1778 Józef Karczewski; później kupił majątek ten Franoiszek Stadnicki, starosta niegdyś ostrzeszowski, który je zamienił z Piotrem Wodzickim za Radomyśl i zapisał Kazimierzowi Wodzickiemu. Hołło, jez. a raczej błoto w pow. kijow skim, 5 w. dl. , 2 w. szer. , w pobliża wsi Zahali. Lu. Dz. Hołnianka, rzeczka, ob. Zapsia, Hołny, jezioro, w pow. sejneńskim, na wschód od jez. Gaładuś i równoległe z nim długie około 3 w. , szerokie 200 do 350 sążni, głęb. 35 stóp, brzeg wschodni cały wzgórzysty, zachodni w części Na brzegach wsie Ogrodniki, Rachelany, fol. Hołny Mejera i Dusznica. Hołny Mejera, folw. , pow. sejneński, gm. Holny Wolmera, par. Beriniki. Ma 4 dm. , 29 mk, odl 10 w. od Sejn. Folwark Hołuy Mejera z przyległościami Elżbiecin, Polesie, Szłejty, attynencyi Wesołówka i wsi Połodzieje, Kalwiszki, Ogrodniki, Omiany i Rachelany. Rozległość wynosi mórg 813 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 393, łąk m. 182, pastw. m. 9, lasu m. 215, nieużytki i place m. 14; bud. mur. 2, dr. 11; w niektórych miejscowościach są pokłady torfu i marglu. Wś Połozdzieje osad 25 z gr, m. 36; wś Kalwiwki osad 7 z gr. m. 305; wś Ogrodniki osad 16 z gr. m. 54; wś Okmiany osad 37 z gr. m. 1359; wś Rachelany osad 7 z gr. m. 227. Hołny Wolmera, folw. , pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Berżniki. Jest ta gorzelnia; leży o 40 w. od Suwałk a 10 w. od Sejn; H. Wolmera liczą 6 dm. , 44 mk Folw. Hołny Wolmera z osadą młynarską Kubełdzie, przyległością Karklina, oraz wsiami i jeziorami niżej wymienionemi wynosi m. 2197 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 407, łąk mor. 170, past. m. 160, wody m. 25, lasu m. 16, osady karczemne m. 4; bud. mur. 3, dr. 21, gorzelnia, młyn wodny i smolarnia, pokłady torfu i kamienia wapiennego, Rzeka Hołnianka i Marycha przepływa; jezior jest 19 rozl niewiadoma i w r. 1871 odłączone zostały od dóbr tych. Wsie Kuciany osad 55 ss gruntem morgów 1075; wieś Miszkinie osad 139, z gr. morgów 1030; wieś Ogrodniki osad 10, gruntem m. 130; wś Markiszki osad 6, z gr. mor. 126; wś Jurczuny osad 15, z gr. m. 346; wś Kejmele osad 7, z gr. m. 294; wś Kukle osad 28, z gr. m. 697; wś Subacze osad 6, z gr. m. 435; wś Kowale osad 16, z gr. m. 999; wś Polaczany osad 10, z gr. m. 507; wś Burby osad 10, z gr. m. 485; wś Korejwicze osad 18, z gr. m. 769; wś Zielonka osad 3, z gr. m. 3; wś. Pieniacze osad 4, z gr. m. 135; osada Witkowo, z gr. m. 30; wś Zegowszczyzna osad 13, z gr. m. 267; wś Leonardowo osad 5, z gr. m. Hołe Łuszkami Świękowicami Hole Hołepole Hołopol Olhopol Hołhocze voto Hołepole Hołhocze Hołło Hołnianka Mejera Hołodki Hoło Holobiejsk Hołobin Hołobliszki Hołobok Hołobówka Hołobutów Hołoby Hotochwasty Hołocze Holodki 88; wś Pudziszki osad 17, z gr. m. 347; wś Purwinie osad 14, z gr. m. 628; wś Kazany osad 11, z gr, m. 428. Gmina H. W, liczy 3210 mk. , rozleglości 13305 morg. s. gm. ok. I i st. p. m. Sejny o 10 w. W skład gminy wchodzą Awiżańce, Elżbiecin, HołnyMejera, H. Wolmera, Jarosław, Jurczuny, fol. Każany, Kajmele, Kalwiniszki, Kłopotka, Kotkiszki, Kubełdzie, Kuciuny, Kukle, Leonardowo, Markiszki, Miłaszewszczyzna, Miszkinie, Nierawszczyzna Stara i Nowa, Nierawy, Niekruny, Ogrodniki Klonowskiego i Paszkiewicza, Ochotnik, Ochnowce, Pieniacze, Podpołozdzieje, Połozdzieje, Pudziszki, Rachelany, Sałacie, Witkowo, Zagoszczyzna, Zielonka Bienkiewicza i Klonowskiego. Jest w tej gm. kassa pożyczkowa. Hoło. ., ob. Goło. .. , Oło, .. . Woło. .. , Holobiejsk, dobra, pow, dzisieński, były własnością hr. Rajnolda Tyzenhauza, dziś hr. Przeździeckiej, miały dusz 237. Hołobin, ob. Hołowin. Hołobliszki, okolica szlachecka Radziwiłłowiczów, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 47, od Dziewieniszek w. 28, dm. 4, mieszkańców 34 1866. Hołobok, ob. Ołobok Hołobówka, wioska, pow. mohylowski, gm. Tereszki, par. Bar; 280 mieszk. , domów 40; ziemi włośc. 222 dzies. Własność Majewskich i Falborków. Hołobutów po rusku Hołobutiw, wś w pow. stryjskim, 7 km. za zach. od st. poczt. i kolejowej tudzież parafii rz. kat. w Stryju, na praw. brz. Kłodnicy, w miejscu gdzie do niej uchodzi Uliczanka. Kłodnica wchodzi do wsi od połud. i płynie w kierunku płn. wsch, trzymając się wschod, krawędzi gminy. Na prawym jej brzegu wznosi się obszar wsi najwyższym punktem 321 m. npm. , na lew. brz, rozłożyło się nad samą Kłodnica wzgórze, bezleśne, dochodzące 317 m. , na zachód od niego, Wielki las ze szczytem 330 m. wysokim, a dalej na zach. już na granicy pow. drohobyckiego, Lutyczyna ze szczytem 344 m. wysokim. Wody płynące z Lutyczyny i Wielkiego lasu tworzą potok Strupnicę, płynący na płn. wsch. do Kłodnicy. Wzdłuż wsch. granicy Lutyczyny płynie potok Lutyczyna od płd. ku płn. Wedle obliczeń z r. 1869 było w gminie dm. 53, mk. 447 215 m. , 232 k. a na obszarze dworskim domów 15, mk. 62. Wedle szematyzmów z r. 1881 jest 460 mk. obrz. gr. kat. a 18 obr. rz. kat. Większa posiadłość obejmuje roli ornej 358, łąk i ogr. 313, pastw. 49, lasu 1328 mr. ; mniejsza posiadł, roli orn. 616, łąk i ogr. 1597, pastw. 34, lasu 3 mr. Parafia gr. kat. jest w miejscu, należy do dekanatu stryjskiego, a obejmuje jeszcze filie Za wadów i Nieżuchów. We wsi jest cerkiew. Właścicielka większej posiadłości Karolinahr. Tar nowska. L. D. Hołoby, wś, pow. kowelski, gm. Hołoby, o 25 w. od Kowla, ma zarząd gminy i okręgu policyjnego stan, kościół paraf. kat. i dwo rzec drogi żel brzeskokijowskiej między Ko wlem a Różyszczem, o 141 w. od Brześcia lit, 145 dm. , 760 mk. prawosł. Obok wsi jest ko lonia złożona z 70 rodzin Niemców i Mazurów katolików. Ziemi włośc 2091 dziesięcin, kolo nistów 1000 dzies, a folwarcznej blisko 3000 dzies. , przeważnie lasu. Gleba piasek i rędżina. Paraf, kościół kat. w H. pod wezw. ś. Michała Arch. , z muru wzniesiony 1727 przez Józefa Jeruzalskiego, podstolego podlaskiego. Paraf. katol. dek. kowelskiego dusz 664. Ka plica w Kaszówce. A. Br. Hotochwasty, wś, pow, proskurowski, gm. i par. Szarawka, okr. adm. i poczta Jarmolińce, o 15 w. od Jarmoliniec, o 20 od Proskurowa, 67 dm. , 560 mk. , 577 dzies. ziemi włośc. i 30 dzies. należącej do cerkwi. Parafia prawosł. do Perekonki. Wieś ta nadana w 1608 r. przez Jakóba Gawron Pretficza, wojewodę podolskiego klasztorowi księży dominikanów w Szarawce, po zabraniu klasztoru na cerkiew przeszła w posiadanie rządu. Hołocze, kolonia, pow. bałcki, gm. Czarna, par. Rybnica, 48 domów, 152 dzies. ziemi, osiedlona przez żydów, 126 męż. i 119 k. Holodki, 1. wś, pow. lityński par. Mańkowce, nad rzeką Rowem, o 6 w. od m. Baru, 440 mieszk, 560 dzies, ziemi włościańsk. , 1051 dr. dworskiej. Wieś ta w pięknem położeniu, ma duże ogrody owocowy i angielski. Był tu browar, gorzelnia, cukrownia, duże młyny. Ziemia czarna, gruntaurodzajne, margiel, ka mień wapienny i rudy zdatne do wyrabiania źelaza Marczyński. Jest tu cerkiew ś. Mi chała z 39 dzies. ziemi. Należała do Sarnec kich, dziś Daceńki. 2. H. , wś, pow. żytomier ski, par. Berdyczów, ma kaplicę katolicką, cerkief parafialną murowaną, gorzelnię, młyn, należy do Dębczyna. Dr. M. i X. M. O. Hołodki, także Hołotki, wś, pow. zbaraski, przestrzeni dwór posiada 63l, włośc. 1111 m, w zupełnie bezleśnej okolicy. Ludność 604, w tem 128 rz. kat, należących do parafii w od dalonych o kilm. Tokach, gr. kat. par. w Koszlakach, urząd poczt, w oddalonem o 7. 5 kil. Nowemsiole. Właściciel większej poś. Kański Edward. B. R. Hołodnica, wś i folw. , pow. konstantynowski, gm. Rokitno, par. Janów. W 1827 roku było tu 14 dm. i 91 mk. ; obecnie liczy 13 dm. , 174 mk. , 21 osad; gruntów włośc. mr, 280 a folwarcznych gruntów mr. 304. Hołodówka 1. wś, pow. mościski, o 3. 8 kil. od Hruszowa, należy do parafii rzym. kat. Milczyce a gr. kat, Nikłowice. 2. H. , wieś. Hołodnica Hołodówka Hoło... Hołodzica Hołojewszczyzna Hołojów Hołomuniec Hołomyśl Hołonety Hołopupowka Hołosiewicze Hołosko pow. rudecki, , 12 kil na płd. wsch. od Rudok, W okolicy pagórkowatej. Najwyższe wznie sienie 313 m. znajduje się w płn. zach. stro nie wsi. Na wschód dochodzi punkt, jeden 299 m. Na płd. opada obszar wsi ku dolinie Dniestru. Przez środek wsi płynie od półn. zach. i ku płd. wsch. potok Grząski, uchodzący do Wereszycy. W tym że samym kierunku pły nie na półn. od wsi potok Łukacz, uchodzący również do Dniestru, płynącego na płd. od od wsi w oddaleniu 2 kil. Wedle obliczeń z r. 1866 było w gminie domów 68, mk. 498 257 m. , 241 kob. a w obszarze dworskim dm. 3, mk. 14. Wedle szematyzmów z r. 1881 jest 230 mk. obr. gr. kat. a 147 obrz. rzym. kat. Obszar dworski obejmuje roli ornej 375, łąk i ogr. 17, pastw. 2 mr. , włościanie mają roli orn. 446, łąk i ogr. 29, pastw. 40 mr. Par. gr. kat, w Podolcach, rzym. kat. w Tuligłowach. We wsi jest cerkiew drewniana. Urząd pocztowy w Komarnie, oddalonem 6 kil. na półn. wsch. od wsi. Właścicielem Większej posiadłości jest kapituła łacińska we Lwowie. 3. H. , przysiółek do Podzwierzyńca w pow. rudeckim. 4. H. , przysiołek do Mokrzan w pow. samborskim, na półn. od Mokrzan, w do linie Bystrzycy, na lewym jej brzegu. 5. H, przysiołek Wiśniowczyka. Lu. Dz. Hołodryńce, ob. Wołudryńce. Hołodzica, ob. Uświata, Hołojewszczyzna dobra rządowe, powiat lepelski. Hołojów, ob. Chołojów. Hołomuniec, niem. Olmuetz, oh. Ołomtmiec, Hołomyśl, dobra, pow. dzisieński, miały dusz 85, należały około r. 1790 do Andrzeja Wazgirda, powiatowego marszałka szlachty, i żony jego Bogumiły z Jeleńskich. Później przeszły do córki ich Franciszki Mirskiej, dziś własność syna ostatniej Piotra ŚwiętopełkMirskiego. We wsi cerkiew, do której należy 4150 parafian, A. K. Ł. Hołonety, dobra, pow. wiłkomierski, par. rogowska. R. 1788 własność Synuka, w zastawie pałkownika Frąckiewicza, później Rudominów Dusiackich, rozl. 107 włók. Hołopupowka, Hołopopówka, Hołopupowce, wś; raczej przedm. Bracławia, pow. bracławski, nad rz. Pacówką, wpadającą do Bohu, o kilka wiorst od Bracławia, 62 domy, gmina Grabowiec, par. Bracław. Należała do starostwa bracławskiego, dziś rządowa, ob. Grahowiec, Hołosiewicze, wś w pow. lidzkim, gmina Wasiliszki, odl. od Lidy w. 48, od Wasiliszek w. 10, dm. 10, mk. 104, wyznania rzym. kat. 1866. Hołosko małe i wielkie, z Kapitańskiem i Zubrzycami, wsie w powiecie lwowskim. H. . małe leży o 3 kil, wielkie o 4 kil. na półn. od Lwowa Cały obszar sąsiaduje aa płd. z Kleparowem, na wsch. z Zamarstynowom, , na półn. z Brzuchowicami, na zach. z Rzęsną polską. Południowowschodnią część obszaru zajmuje podmokła dolina Pełtwi, reszta jest pagórkowata. Na półn. od H. wielkiego wznosi się jeden punkt 359 m. , na zach. od H. ma łego 347, na półn. zach. 389 m. , dalej na półn. zach. lesiste wzgórze Na starych piecachdochodzi swym szczytem 392 m. a na póło. odeń Pohoryle ze szczytem 388 m. wysokim. Wszystkie te wzgórza tworzą część pierwszego pasma Roztoczy żółkiewskiej, rozpoczynającej się na półn. od Lwowa. Obszar obu tych wsi leży w dorzeczu Wisły, za pośrednictwem Pełtwi. Pełtew wchodzi w obręb wsi od płd. a płynie łukiem na półn. wschód wy giętym. Od półzach. zasilają ją tutaj liczne, mniejsze potoki. Wedle obliczeń z r, 1869 było w H. małem domów 53, mk. 343 164 m. 179 k. , w H. wielkiem dm. 89, mk 450 223 m. 227 k. , zaś na obszarze dworskim H. wielkiego domów 2, mk. 15. Wedle szematyzmów z r. 1881 jest w H. wielkiem i małem wraz z filiami Zamarstynów i część Brzuchowic dusz gr. kat. 401, w H. małem dusz rzym. kat. 289 a w H. wielkiem 256. Większa posiadłość obejmuje roli orn. 24, łąk i ogr. 36, pastw. 3, lasu 1045 mr, ; włościanie mają roli oraej 857, łąk i ogr. 83, pastwisk 195, lasu 249 mr. Parafia rzym. kat. u św. Marcina we Lwowie, par. gr. kat, w H. wielkiem, należy do miejskiego dekanatu lwowskiego. W H. wielkiem jest cerkiew pod wezwaniem św. Anny, szkoła filialna i młyn amerykański. Obie wsie powstały na uroczysku, należącem niegdyś do obszaru przedmieść lwowskich. H. wielkie założył Piotr Zimmermann r. 1402, a małe Jan Zimmermann r. 1422. Katarzyna z Zimmermannów, żona Januszka, tłumaczem zwanego, poborcy podymnego, cedowała 30 sierpnia r. 1413 przed sądem ławników lwowskich folwark Hołosko, dziedziczną swą własność, mężowi swemu. Odnośny akt obacz w akt. ziem. i grod ser. IV str. 84 i 85. Dokument ten ławników lwowskich z r. 1413 potwierdza Władysław Jagiełło aktem wydanym w Krakowie 9 marca r. 1424; obącz akta ziem. i gro. ser. IV str. 122 do 124. Dokumenta odnośne do dziejów Hołoska. z r. 1463 i 1464 mieszczą się w akt. ziem. i gro. ser. IV str. 220, ser. V str. 53, i ser. VI str. 78 i 85. W r. 1470 pozwala rada lwowska mieszczaninowi Janowi Hanel osadzać tutaj rolników za opłatą pewnego czynszu do kasy miejskiej. Później dziedziczyli tu Szymonowicze, rodzina sławnego Simonidesa. W latach 1610 i 1616 kupiło kolegium ławników lwowskich część tych wsi i miało tu swoje dworki, część dochodów szła jednak zawsze do kasy miejskiej. Hołodryńce Hołodryńce Hołoszówka Hołoszyńce Hołotki Hołoty Hołowacze Właścicielem większej posiadłości jest obecnie miasto Lwów. Lu. Dz. Hołosków 1. wieś rządowa, powiat latyczowski, gmina i parafia Międzybóż nad rzeką Bohem, który rozlewa tu w znaczny staw. Brzegi jego wysokie wskazują ostatki war stwy wapiennej, leżącej na granicie; ważny ten punkt zetknięcia 2 skał tak różnej forma cyi znaleść można także pod Snitówką nad Wołczkiem Andrzejewski. Wieś leży przy trakcie pocztowym prowadzącym z Proskirowa do Międzyboża b kilka wiorst od tego os tatniego. Mieszkańców 938, domów 185, ziemi włościan 2253 i pół dz. , oprócz tego, część Kozłowskiego 269 dz. , młynów 2. Cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja z 41 dz. ziemi. Hołosków należał do klucha międzyboskiego ks. Adama Czartoryskiego i za niego było tu liczno stado arabskich koni. Po skonfiskowa niu majątku, było jakiś czas wojennem posieleniem; 2. II. , małe miasteczko, pow. bałcki przy ujściu Mołdawki do Bohu, gm. Wielka Meczetna, par. Krzywe jezioro. Mieszkańców do 500, w tej liczbie 23 jednodworców; 100 żydów. Ziemi włośc. 408 dzies. Właściciela 730 dzies. Należy do sukcesorów Janiszew skiego. Jest tu synagoga, sklepów 24, rzemieślników 41, domów 107, przeprawa promcm przez rz. Boh. 3. H. , wieś, pow. kamienicki, gm. Dłużek, parafia Zińkowce, nad rz. Smotryczom, o 8 w. od Kamieńca. Mieszkań ców 700, w tej liczbie do 100 jednodworców, domów 130, ziemi włośc. 393 dz. dworskiej wraz z Kubaczówką, Tatarzyskami i Reptyńcami 1758 dzies. Wieś ta należała do staro stwa kamienieckiego darowanego 1795 roku przez cesarzową Katarzynę hr. Markowowi; dziś jest własnością KorsakowaRimskiego. Jest tu cerkiew pod wezwaniem N. P. , do któ rej należy ziemi 45 dzies. Dr. M. Hołosków, wieś, powiat nadworniański, przestrzeń dwor. 914, w tem 279 mr. lasu, włośc. 910 mr. , ludności 960; wieś ta leży przy kolej żelaznej lwowskoczerniowieckiej o o 5. 6 kil. od stacyi w Ottyni, gdzie jest oraz urząd pocztowy i telegraficzny i rzym. katol. parafia licząca 11 parafian. Gr. kat. parafia w miejscu, należąca do dekanatu tłumackiego dyecezyi lwowskiej licząca z filią w Mołodyłowie, z Siedliskami i Bednarówką 1261 para fian; jest tu szkoła niezorganizowana należąca do rady szkolnej okręg, w Nadwornie i kasa pożyczkowa z kapitałem 900 złr. a. w. Tu w majętności ojczystej narodził się 4go paździer nika 1741 roku Franciszek Karpiński, które mu naród przyznał tytuł poety serca, a któ rego pienia po wiejskich świątyniach i po cha tach, Jud prosty powtarza. Właściciel wiek. posiadł. Wincenty Dobrowolski. B. R. Hołoskowce, Hołoskowice. z Gajem, wieś, pow. brodzki, leży w okręgu celnogranicz nym, o 9 kil. na południe od Brodów, przestrzeń posiadł, wiek. 562, włośc. 1826 mr. , w tem 652 mr. łąk; ludności 821, w tem 95 rz, kat. należących do parafii w oddalonej o 6 kil na połud. wschód Ponikwie; gr. kat. parafia w miejscu, należąca do dekanatu brodzkiego dyecezyi lwowskiej, liczy z przysiółkiem Głuszyna 850 parafian, szkoła etatowa o 1nau czycielu, należąca do rady szkolnego okręgu w Brodach, właściciel większej posiadłości Wendorfa spadkobiercy. Hołoskowski Majdan, ob. Majdan Hołoskowski Hołoszówka, wieś, pow. nowogradwołyński, gm. korecka, dusz włośc. 152, ziemi włośc. 544 dzies. , ziemi dworskiej 454 dzies. Należa ła do dóbr koreckich; od ks. Jerzego Lubomir skiego nabyta przez Podleskiego, przeszła na prawach sukcesyi do Rudnickiego i w jego jest obecnie posiadaniu. L. R. Hołoszyńce, wieś, pow. zbaraski, niedaleko Koziar; przestrzeń posiadł, wiek. 331, włościańskiej 393, ludności 210, w tem 170 rz. kat. , należących do parafii w odległych o 10 kil. Tokach, gr. kat. parafia w Nowemsiole oddalonem o 3, 7 kil. , tamże sąd pow. notar. , i urząd poczt. ; właśc, większej posiadłości Bronisław Pokrzywnicki. Koło wsi staw duży i piękny. Ptastwo wodne. Znaczne trzciny i szuwary Hołotki, wioska, pow. taraszczański, nad bezimienną rzeczką, wpadającą do Rośki, o 13 w. odl. od m. Żywotowa; mieszk. 751 wyzn. prawosł. , szkółka, cerkiew paraf, zbudowana w 1774 r, ; przez wieś przechodzi duża droga z Żywotowa do Piatyhor; ziemi 1682 dzies, wybornego czarnoziemu, należy do Kopczyń skich, zarząd gminny w tejże wsi, policyjny w m. Tetyjowie. Kl. Przed. Hołotki, ob. Holodki. Hołoty, ob. Gołoty. Hołowacze, wś, pow. słucki, niedaleko gościńca z Kiecka do Cimkowicz, 15 osad. Holowaczówka, ob. Głowaczówka. Holowaniewskie, mko, pow. bałcki nad rz. Taszłykiem, w płn. wsch. części powiatu, o 45 w. od Olwiopola, o 48 od Humania; mk. ma 3000, ziemi włośc. 1942 dzies. , dworskiej 2460 dz. , kościół paraf. murowany w 1826 r. p d wezw. św. Stanisława dekanatu bałckiego przez hr. Potocką na miejscu dawnego drewnianego wybudowanego 1797 r. Parafian 2540 rozrzaconych na bardzo znacznej przestrzeni. Jest tu okrąg adm. , poczta z wydawaniem korespondencyi, cerkiew ze 100 dz. ziemi, synagoga, 4 domy modlitw, domów 611, szkoła wiejska, apteka, sklepików 89, rzemieślników 214, fabryka świec, jarmarków 26. Zarząd gminny, do którego należą wsie Mię Hołosków Hołosków Hołoskowce Hołoskowski Hołowaniwka horb dzyrzeczka, Szepiłówka, Nowosiołka, Roskoszna, Krasnohorka, Aleksandrówka i Hołowaniewska Jurydyka; w ogóle do gminy tej należy 4340 mk. , ziemi dworskiej 11945, włośc. 7986 dzies. H. wzięło swoje nazwisko od pierwszego posiadacza Hołowy Marczyński. Należało do pustkowia Humańskiego darowanego przez Zygmunta III w 1609 r. Walentemu Aleksandrowi Kalinowskiemu, staroście bracławskiemu i generałowi ziem podolskich, które zajmowało w promieniu 30 mil obwodu i tworzyło następne 4 klucze humański, hoło waniewski, bohopolski i chaszczewacki. Przeszło pół wieku władali nim Kalinowscy, ostatnia z Kalinowskich Helena Morsztynowa, Hołowaniwka horb, góra w pow. turczańskim, między wsiami Wolcze a Przystup, 706 m. wysoka. Na płn. stoczystości tej góry wy pływa jeden z potoczków zasilających Dniestr ob. w jego zaczątku; wody z płd. stoku ucho dzą do potoku Litmirz, uchodzącego do Jabłonki dopływu Stryja. Lu. Dz. Hołowaszewka, st. dr. żel. sumskiejw gub. charkowskiej. Hołowczanka, także Hołowiczanka, znaczny potok górski, powstaje z połączenia się potoków Tucholki ob. Brynówka i Wądrówki, w obr. gm. Pławia w pow. stryjskim. Silny ten potok noszący także nazwę Ukiernika, płynie krętym biegiem na płn. wschód, a potem płd, wschód przez wsie Ryków i Holowiecko, od którego nosi nazwę, doliną zwartą znacznymi wzgórzami lesistymi. Od północy wznoszą się Kiczera 843 m. , Ostry wierch 1026 m. , Jarowiszcze 909 m. i Putyszcza 832 m. Od południa zaś mamy czubki Horby 869 m. , Pliszkę 1019 m. , Makówkę 958 m. i Klewę 1069 m. . Dolny bieg tej rzeki należy do gm. Tuchli. Naprzeciw wsi Tuchli wpada H. do Oporu z lew. brz. Długość biegu od połączenia się potoków 12 kil. Przyjmuje liczne dopływy między nimi z pr. brz. Pszaniczny, Grabowiec, z lew. brz. zaś Kozebiwski potok, Smoczanka, Ukierny i Kamienisty. Wzniesienie zwiercia dła wody 633 m. połączenie się potoków; 596 m. górny koniec wsi Hołowiecka, młyn; 559 m. ujście Grabowca; 541 m. ujście. Br. G. Hołowczyce, wieś i folw. , pow. konstantynowski, gm. Hołowczyce, par. Sarnaki. Jest tu szkoła elementarna. W 1827 r. było tu 70 dm. , 400 mk, , obecnie liczy 85 dm. , 574 mk, gruntów dworskich 1067 m. , włośc. 1973 m. Podług opisu z r. 1856 dobra rządowe H. i Mierzwica składają się z folwarków H. , Mierzwica i Zabuże; z wsi H. , Horoszki, Borsuki, Mierzwica, Klepaczew i Serpelice. Ogólna rozległość wynosiła m. 16604, w której posiadłość rządowa w folwarkach wynosi m. 2906 i lasu m. 2954 czyli razem m. 5860. Włościanie w wymienionych wyżej wsiach posiadają mórg 10744. Gmina H. liczy 3533 mk. , rozl. mórg 17451, graniczy z gm. Chlebczyn, Kornica i Zakanale, sąd gminny okr. II w Horoszkach o 8 w. , st. p. Janów Podlaskie urząd gm. we wsi Bonin, od Janowa 12 3 4 w. W gminie dwie szkoły początkowe W skład gminy wchodzą Bonin, Borsuki, Hołowczyce, HoroszkiWielkie, H. małe, Klepaczów, Litewnikinowe, L. folw. , L. stare, Płosków, Raczki, Sierpielice, Terlików, Wojków, Walim i Zabuże. Hołowczyce 1, dobra, pow. wołkowyski, par. łyskowska, miały kaplicę katol 2. II, , obszerne dobra poleskie w zachodniopółnocnej stronie pow. rzeczyckiego; niegdyś własnośó znanej rodziny Oskierkow, skonfiskowane i oddane jenerałowi Sywersowi, od którego w pierwszej połowie b. stulecia nabyli Horwatowie i dotąd to miejsce jest własnością rodziny Horwatów. Dobra H. wraz z Dudziczami ob, mają obszaru przeszło 67000 mr. w glebie lekkiej, posiadającej w podłożu glinę. Łąki w IL są w lasach, wyrabia się tu dużo smoły i spławia się na Niż. Czynność wyrobu smoły dokonywa lud w tym fachu specyalny zwany Rudnikami i Budnikami, pracownicy ci mają niewielkie nadziały gruntów, lecz praca w smolamiach stanowi ich główny zarobek. Gospodarstwo rolne w H. staranne, duża owczarnia, piękne ogrodownictwo; pałac murowany z kilku pamiątkami i dziełami sztuki, posiada kaplicę katolicką Hołowczyce są miejscowością obfitującą we wszystkie dary poleskiej natury, atoli lasy bardzo zniszczone i bez najmniejszej uwagi na przyszłość eksploatowane, do czego jest pokusą wielkie zapotrzebowanie drzewa na Niż i dogodne spławy rzeką Prypeoią. Stan policyjny 3ci kalenkowicki. 3. II. , wieś i folwark w płn. stronie powiatu mozyrskiego, przy drodze z Komarowicz do Kaszenic i Jewsiejewicz, w głuchej poleskiej miejscowości. Wieś nalaży do gminy komarowickiej, ma osad włościańskich 42. Folwark, dziedzictwo dawno Jeleńskich wraz z folwarkiem Komarowicze ma obszaru przeszło 2300 mr. w glebie piaszczystej, położony na wzgórzystej śród błot oazie, nad głuchą strugą w rodzaju rzeki, bez ujścia, ginącą w błotach, Stan policyjny 2gi. petrykowski. Okrąg sądowy 2gi petrykowski. Hołowczyn, mko nad Wabiczem, wpadają cym do Druci, pow. mohilewski, gub. mohil, własność niegdyś ks. Rapałowskich, Hołowczyńskich, potem Słuszków. Holowczyńscy fundowali tu zbór kalwiński, któtren Słuszkowie oddali katolikom na kościół i osadzili przy nim dominikanów. Obecnie kościół i klasztor w zwaliskach; majętność zaś należy do Wojzbunów. Karol XII stoczył tu zwycięzką bitwę z rossyanami w 1708 r. Jeszcze pierwej bo ro ku 1654 Janusz Radziwiłł zwyciężył tu Rossyan. F. S. Hołowaniwka horb Hołowczyn Hołowczyce Hołowczanka Hołowaszewka Ho owczy ce Hołowczyńce Hołowenki Hołowczyńce 1. , mała wioska, pow. latyczwski, parafia kat. Międzybóz, nad rzeką Bohem. Jest tu nadetatowy monaster założony jeszcze 1540 t. W czasie unii zajmowali go bazylianie, a w 1794 r. zajęli prawosławni. Jest tu cudowny obraz św. Onufrego. Odpust obchodzi się 6 sierpnia. Cerkwi jest 2, jedna ogrzewana; św. Mikołaja. Mnichów 17; do monasteru należy do 200 dzies. ziemi. Cesarz Aleksander I zwiedzał ten monaster w 1820 r. 2. II. z Starym Majdanem, wieś, pow. lityński, par. meżyrowska. należała dawniej do starostwa barskiego i jego losy podzielała. Wła ściwe starostwo barskie składało się według inwentarza Orlika z roku 1552, rewizyi z roku 1564, lustracyi z 1607 r. , inwentarza Piekarskiego 1613 r. przy oddaniu starostwa Żółkiewskiemu, tudzież z lustracyi 1616 r i nakoniec gdy ks. Radziwiłł ustępował J. Wyhowskiemu z następujących dóbr Mańkowce, Słobódka, Sieliszcze, Meżyrów, Bilikowce, Hołow czyńce, Łuka przysiołek, Iwanowce, Karaczyńce Rymowe, Szczodrowa, Susłowce, Popowce, Derażnia miasteczko, Derażnia wieś, Karaczyn Odrowążowy, Łuka, Derażnia Kalińska, Derażnia Wysiołek, Nowosielce, Krutoborodyńce, Pokutyńce, Makarów, Miszczurowce i Jałtuszków miasteczko. Do Barszczyzny liczyło się wprawdzie wiele innych dóbr, uroczyszcz, raz pustoszonych, znowu zasiedlanych z temiż lub innemi nawet nazwiskami, lecz te miały innych posiadaczy, jak to wiadomo z dekretu komłsyi warszawskiej na d. 26 stycznia 1788 r. w aktach grodu latyczowskiego oblatowanego. W r. 1659 starostwo to nadane było przez sejm prawem dziedzictwa Janowi Wyhowskiemu wojewodzie kijowskiemu. Syn jego Eustachy sprzedał to dziedzictwo w 1698 r. ks. Jerzemu Dominikokowi Lubomirskiemu, lecz że to były czasy zaborów tureckich na Podolu i zawichrzeń krajowych, przeto i posiadanie Lubomirskich także zachwiane zostało, dopiero ks. Jerzy Marcin Lubomirski konstytucyą z r. 1774 uzyskał potwierdzenie praw dziedzictwa i w posiadanie objął, gdzie jest wzmiankowana i wieś S. w spisie, lecz widzimy już w r. 1776 ze starostwa barskiego, klucz meżyrowski składający się z miasteczka Meżyrów, ze wsiami H. , Martynówka, Słobódka, Rów, Hamernia i Bielikowce nabył Józef Potocki krajczy koronny od Mikołaja, Junoszy Piaskowskiego podkomorze go krzemienieckiego, a w r. 1784 tenże J. Potocki sprzedał klucz cały Andrzejowi Orłowskiemu, sędziemu ziemskiemu podolskiemu za 700, 000 złp. , od którego nabył wieś H. ze starym Majdanem w r. 1791 Andrzej Piegłowski, łowczy ciechanowiecki; żył on do r. 1816, zostawiając dożywocie żonie swej Rozalii z Raciborskich Piegłowskiej, po śmierci której w 1832 r. objęli majątek trzej jej synowie Igna cy sędzia powiatu lityńskiego, Ludwik i Adam po śmierci braci bezdzietnych. Adam Piegłowski posiadał całą wieś Hw 1879 r. Znajduje się tam kaplica katolicka fundowana przez An drzeja Piegłowskiego, w której odbywało się parafialne nabożeństwo w tym czasie gdy się budował 1794 r. kościół w Meżyrowie funda cyi Orłowskiego. Adam Piegłowski zrestaurował tę kaplicę w 1878 roku. W księgach me tryk koronnych lustracya z r. 1564 pod nr. 12 karta 359 teraz znajduje się przy 3 departa mencie senatu podaje Hołowczyńce, wieś w czterech milach od Baru dziś liczy się 25 wiorst, jest natenczas w niej kmieci 9, pocze snych, okrom Vatamana, dają pohołowszczyzny, owsa trzecienników po 10, pszenicy po 4 trzecienniki, kur po dwoje, jajec po 20, puszkarewszczyzny po gr. 2, podymnego składa ją dwa na groszy półpięta, a stacya morę aliarum villarum, składają valor etia ut in alliis villis Iwachno, Wasil. Matjecz, Hanko Suhak, Olichwer, Damko, talczycz, Juniecz, Sysophan, Wasko, Summa czyni od nich złotych 66 y groszy 9, y denar 13, cum medio. Vataman ten polachowczyzni nie dawa, ani stacij, ani puszkarowszyzny, podymnego. Wieprze, wo ły, barany dawa jako i drudzy. Lazar, ten na czynszu siedzi dawa złotych 4 i stacyą ja ko i drudzy, a tak wszystko komputując od niego uczyni złotych 5 y gr. 19 y denar pół tora. Actum przy objęciu majątku przez Lubomirskich 1774 r. Oblata z d. 27 Inni w aktach grodzkich latyczowskich podaje, że było we wsi gospodarzy poczwórnych 8, po trójnych 22, parowych 36, pojedynków 20 i pieszych 6. Wysiewów dworskich było żyta korcy 69, pszenicy korcy 20. W r. 1789 Hołowczyńce płaciły podatku do skarbu koronne go 318 zł. 15 groszy. Dziś wieś H. ma 866 mieszk. , 186 dom. , ziemi włośc. 1277 dzies. , dworskiej używalnej 1261. Cerkiew N. P. z 36 dzies. ziemi. Ziemia czarna urodzajna, kamień wapienny. Maryan Wasiutyński. Hołowczyńce, wieś, pow. zaleszczycki, nad rzeką Dupą, o 2 kil. na południe od Toustego, dokąd należy do rzym. i gr. kat. parafii urzędu pocztowego; przestrzeń posiadł. więk. 1154, włośc. 899 m. , w bezleśnej okolicy ale nadzwyczajnie urodzajnej podolskiej glebie, ludność 777, w tem 155 rzym. kat. Właic. więk. posiadł. Baraniecka Marya i współ właśc. Hołowenki, wś, pow. bracławski, nad rz. Zamczykiem, parafia Niemirow, 186 domów, należy do klucza niemirowskiego, dawniej Potockich, dziś Strogonowa. Hołowiatyń, duża wś, pow. czerkaski, odl. od wsi Buzukowiec 2 w. , a od m. Śmiły 21 wiorst, położona na prawym, górzystym brzegu rz. Taśmina, , mieszk, 1011 wyz. prawosł. Hołowczyńce cerkiew paraf, pounicka zbudowana w 1730 roku wizyty czyhryńskiego dekanatu, za 1741 r. tak opisana cerkiew sosnowa słomą pokryta w niej z aparencyi jeżeli co jest, , non constat ex quo W. O. Michael przy tej cer kwi zostający podczas wizyty generalnej uciekłszy klucz cerkiewny zaniósł, a gromada wizytować cerkwi niedopuściła dla tego o interdict tę cerkiew podaliśmy. Ziemi 986 dzieś, wybornego czarnoziemiu; własność Nejmanów zarządy gminy we wsi Zalewkach, policyjny w m. Śmile. Kl. Przed. Hołowica albo Hołowiszcza, niewielka rze czka, wypływa z niedostępnych bagien na płd. pow. ihumeńskiego, niedaleko wsi poleskiej Starewa, i ubiegłszy 10 wiost w kierunku płd. zachod. , poniżej wsi Ruliki, już w pow. słuckim, uchodzi do rz. Wiesiei. Bagniste brzegi H. obfitują w ptastwo wodne. Al. Jel. Hołowicze, wieś w pow. czausowskim, w okolicach Drybina, pamiętna bitwą i zwycięztwem Karola XII. F. Sur. Hołowiczpoł, folw. należący do Hubarewicza, pow. lidzki, 5 okr. adm, od Lidy odl. w 45, Wasiliszek w. 10, mk. wyz. rz. katol. r. 1866. Hołowiecko po rusku Hołowećko 1. dolne i górne, wieś w pow. staromiejskim, na granicy pow. staromiejskiego a turczańskiego, 22 ML na płd. zach. od Starego Miasta a 6 kil. na zachód od gościńca wiodącego z Starego Miasta do Turki. Na płd. od wsi leżą w pow. turczańskim osady Dniestrzyk hołowiecki, Rypiany i Gwoździec, w pow. staromiejskim zaś Tysowica na półn. wsch. , Wiciów na półn. a Grąziowa na wsch. Wieś rozłożyła się w dolinie Dniestru na lewym i prawym jego brzegu, tudzież w dolinie Mszańca. Dniestr wchodzi w obręb gminy z Dniestrzyka hołowieckiego i płynie na półn. , ale zaraz potem skręca na wschód i płynąc już w tym kierunku przeważnie tworzy kilka zakrętów. Dolina jego wznosi się tutaj 452 m. i 448 m, n. p. m, W obrębie gminy płyną jeszcze dwa ważniejsze dopływy Dniestru od lewego brzegu; Mszaniec i Zołotnowiec, oba od półn. zach, na płd. wsch. Z wyjątkiem dolin rozłożonych nad wodami bieżącymi jest cała wieś górzysta. Południowa jej częśó na prawym brzegu Dniestru wypełnia wzgórze przeważnie lesiste, ze szczytem Tomen 671 m. na samej wsch. granicy powiatu. W zach. części tego obszaru leży las Dmytryki ze szczytami 647 i 693 m. wysokimi a wznoszącymi się również na samej granicy powiatu południcwozachodniej. Górzysta ta część opada na półn. ku dolinie Dniestru i w tym kierunku wysyła też swe wody do tej rzeki. W półn. części wsi ciągnie się między Mszańcem a Zołotnowcem pasmo górskie lesiste od doliny Dniestru na półnzach. W części płd. dochodzi ono 649 m. a kończy się w części płn. szczytem Dział pod Wiciowem 755 m. wysokim. Po nad lewym brzegiem Zołotnowca rozłożył się las Werwiszczyk ze szczytem 688 m. wysokim a oddzielony od wsch. doliną bezimiennego potoku od długiego pasma górskiego Werchorowy, idącego od półn. zach. ku płd. wach, a leżącego na granicy Hołowiecka, Tysowicy. Wedle obliczeń z r. 1869 było domów 311, mk. 1443 713 m. , 730 k. , wedle szematyzmu z r. 1881 jest w H. górnem mk. 345, zaś w H. dolnem 1125. Własność większa obejmuje lasów 659 mr. , włościanie mają roli ornej 2234, łąk i ogr. 194, pastw. 1165, lasów 189 mr. Parafia rz. kat. w Tarce. Par. gr, kat. dla Hgórnego w miejscu. Jest tu cerkiew drewniana, założona r. 1742 a posiadająca metryki od r. 1796. Dla H. niższego jest par. gr. kat. także w miejsca. I tutaj jest cerkiew drewniana założona roku 1500, asekurowana na 2000 złr. a posiadająca metryki od r. 1785. Jest tu także piękna murowana kaplica nad Dniestrem, założona roku 1855, w której odprawia się msza św. Podanie niesie, że cerkiew w Hołowiecku założona była w lesie i że była monasterską, a przez czas jakiś jedyną w tej okolicy tak, że z miasteczka powiatowego obecnie, z Turki, wierni w święta wielkanocne do niej święcić przynosili. W H. jest kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 744 złr. Wieś należała dawniej do dóbr stołowych w krainie gwoździeckiej ob. , ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiei. W H. kopią naftę z kilku szybów ale w małej aż dotąd ilości, pokrywającej tylko koszta roboty. 2. H. , wieś w pow. stryjskim, 55 kil. na płd. zach. od Stryja a 5 kil na płd. wsch. od stac. pocztowej Koziowa i od gościńca wiodącego ze Stryja przez Skole do Verczke na Węgrzech. Na płd. od H. leżą osady Ryków i Grabowiec, na wsch. Tuchla, na północ Koziowa, na zach. Orawa. Cały obszar leży w Beskidzie lesistym, w głębokich górach pokrytych bujnemi lasami. Najważuiejszą doliną jest dolina Hołowczanki. Potok ten wchodzi tutaj od wsi Ryków pod nazwą potoku Ukiernik od płd. zach. , w obrębie wsi wyginą się w łuk wygięty ku półn. , przybiera nazwę Hołowczanki i kierunek płd. wsch. i w tym kierunku płynie do sąsiedniej wsi Tuchla, uchodząc tamże do Oporu, Od prawego i lewego brzegu zasilają Hołowczankę liczne dopływy, z których wymieniamy Smorzankę od lewego brzegu. Na prawym brzegu Hołowczanki wznosi się we wsi najwyżej Pliczka 1019 m. a na wsch. od niej opada Makówka do 958 m. Ku półn. opada ta część wioski nagle i stromo ku dolinie Hołowczanki, wzniesionej 596 m. n. p. m. w stronie zach. a 559 m. w stronie wsch. Nad lewym brzegiem Hołow Hołowica Hołowiecko Hołowiczpoł Hołowicze Hołowica Hołowińczyce Hołowin Hołowienki Hołowiniszki Hołowki Hołowiszcza Hołowkówka Hołowle Hołownia Hołowienki czanki wznoszą się góry także dość nagle a wzbijając się najwyżej na zachód gdzie szczyt Ostry dochodzi 1026 m. , opadają na wsch. ku dolinie Orawy. Na półn. wschód od Ostrego opada Kiczera do 1000 m. , Dmucha wznosi się 1068 m. , las Pohar zaś opada do 998 m. , Jarowiszcze do 909 m. , Solagan do 949 m. , Jahistów do 886, Putyszcza do 832 a na płd. od niej jeden punkt do 732, drugi do 638 m. ku dolinie Oporu 528 m. wzniesionej. Wedle obliczeń z r. 1869 było w gminie dm. 173, mk. 723 373 m. , 350 k. a na obszarze dwor skim dm. 2, mk. 16. Wedle szematyzmów z roku 1881 jest 889 mk. obrz. gr. kat. a 3 obrz. rzym. kat. Par. rzym. katol. w Skolem, gr, kat. w miejscu, należy do dekanatu skolskiego i ma filie w Rykowie i Grabowcu. We wsi jest cerkiew i szkoła jednoklasowa niezorganizowana. . Lu. Dz. Hołowienki, wś, pow. sokołowski, gmina Sabnie, par. Zembrów, W 1827 r. było tu 41 dm. , 289 mk. ; obecnie liczy 46 dm. , 406 mk. Dobra H. do r. 1879 istniały pod tą nazwą, lecz po dopełnionym rozdziale główna nazwa istnieje folw. Wymysły. Nabyty w r. 1873 za rs. 47175. Rozległość wynosi mr. 873, grunta orne i ogrody mr. 432, łąk mr. 113, pastwisk mr. 154, lasu mr. 155, nieużytki i place mr. 19. Bud. mur. 2, drewn. 16, płodozmian 9polowy. Pod dawną nazwą H. z gruntem mr. 156 rozprzedaną została częściowym nabywcom wsi H. Wieś H. osad 6l, posiadają gruntu z tytułem uwłaszczenia mr. 821, za serwituta nadano lasu i pastwisk mr. 96 i z dokupna mr. 156, razem włościanie posiadają mr. 1073. Hołowin, Hołobin, wieś, pow. żytomirski, o 12 kil. od mka Czerniachowa na wschód odległa. Aleksander król 1502 r. nadaje majątek Hołowin z dworzyszczami Panfitowskie, Jankowickie, Wołkowickiei Pomidołowskie księciu Semenowi Jurjewiczowi z Holszan, staroście łuckiemu. Ten buduje tu zamek, który następnie często jest wspominany. Hołowin, przeszedłszy we władanie książąt Ostrogskich, zaliczony został do ich ordynacyi I stanowił majętność, która dawana była zwykle zasłużonym ojczyźnie w dożywocie, z tem, że sam osobiście i z przyzwoitą przysługą stawać był powinien na każde zapotrzebowanie pułkownika regimentu Ostrogskiego, i z każdej wyprawy dokonanej pokwitowanie brał od niego. Ostatni przywilej wydany był 1715 r. Adamowi Bujnowskiemu. Dziś wś ta słynna oborą rasy styryjskiej, należy do księcia Czartoryskiego, liczy mieszkańców 530 o. p. Hołowińczyce, wś pod Mohilowem gub. , ma kaplicę katolicką. Hołowiniszki, wś, pow. rossieński, parafia widuklewska. Hołowiszcza, ob. Hołwica, Hołowki, mała wioska, pow. radomyski, nad rz. Łumlą, wpadającą do Irszy, o 2 w. odl. od wsi Pirożek, a 10 w. od miasta Malina, mk. 400 wyzn. prawosł. , należą do par. Pirożek, ziemi 1719 dz. piaszczystej, miejscami błotnistej, prawie pokrytej lasem, własność ks. Szczerbatowej, zarząd gminny i policyjny w m. Malinie. Jest tu 200 kurhanów mohyłek, z których siedm prof. Antonowicz rozkopał 1881 r. i znalezione w nich szkielety oraz ozdoby odnosi do Drewlan IX w. Hołowkówka, duża wieś, pow. czehryński, o 6 w. odl. od m. Medwiedówki, a o 2 w. od wsi Iwkowiec nad rzeką Taśminem, okrą żona lasami, w położeniu górzystem; mk. 2307 wyznania prawosł. , szkółka, cerkiew paraf. zbudowana w 1775 r. ; zasługuje na uwagę młyn, wiatrak położony za wsią; należy do Fundukleja. Kl. Przed. Hołowle, wś, pow. Ostrogski, na drodze z Ostroga do Żytomierza, od Ostroga ku wschod, o 19 w. położona, między lasami, pokład grun tu czarnoziem; z lasu Kurasz wychodzi niewiel ka rzeczka Chotyczyn, oddzielająca wieś Hołowle od przysiołka Chotyczyn; rzeczka for muje obok dworu dziedzica staw, na którym jest młyn; grunt od zachodu nizki i błotnisty a od płd. wschodu i północy wyższy, lecz zie mia urodzajna. Jest tu cerkiew parafialna i szkółka wiejska. W dziale między Januszem i Aleksandrem ks. Ostrogskiemi w 1602 roku ta wieś, nazwana Hołobel, należała do klucza annopolskiego dziedzictwa ks. Jabłonowskich, lecz w 1802 r. przeszła na własność obywa tela Erazma Frankowskiego, który wymuro wał elegancki dom z ogrodem angielskim nad stawem; był on marszałkiem pow. ostrogskie go. Tu była stacya pocztowa, dziś jest porzą dna austerya, cerkiew parafialna, przy której dom parocha. Domki wiejskie w nowym guś cie i porządnie pobudowane, lud wiejski zamo żny, pozaprowadzał sady owocowe. Po zbu dowaniu drogi bitej brzeskokijowskiej, stacya pocztowa przeniesiona ztąd na szosę do Sa mostrzał w 1858 r. a tutejsza droga pocztowa została zamieniona na wojenną. Z. Róż. Hołownia 1. , zaśc. pryw, pow. wilejski, o 37 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Wilna do Mińska, 1 dom, 11 mk. żydów, własność Świętorzeckiego 1866. 2. H. , wieś pryw. , pow. dzisieński, o 33 i pół w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 10 dm. , 9 mk. 1868. 3. H, folw. szlachecki, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy odległa w. 52, od Ejszyszek w. 37, mk. 13 wyzn. rzym, kat. 1866. Hołownia, potok górski, wypływa w obr. Łużka górnego, w pow. staromiejskim, z pod połudn. stoku góry Holowni 668 m. , którą Hołowska Hołownia Hotownia Hołownica Hołownicze Hołowno Hołoworusawa Hołowsk Hołowszczyca Hołowy opływa od płd. i płd. wsch. Płynie zrazu na wachód, potem płn. wsch. i wpada do Dniestru z lew. brz. po niespełna 4 kii. biegu. Br. G. Hotownia, lesista góra, 668 m. wysoka, w pow. staromiejskim, na płd. zachod od Busowisk, na lew. brzegu Dniestru. Na płn. wsch. opada ona ku dolinie Dniestru, 383 m. wzniesioncj, na płd. ku potokowi Hołowni, uchodzącemu do Dniestru, na płn. ku debrze innego potoku, również dopływu Dniestru a na zach. łączy się z innymi lesistymi górami, jako to Duben 640 m. i Oleny 659 m. . Lu. Dz. Hołownica, wieś, pow. nowogradwołyński, gm. korecka, włościan dusz 329, ziemi włośc. 1236 dzies. Należała niegdyś do Korca, przez zamążpójście jednej z 5 córek ks. Józefa Czartoryskiego, Teresy, za Henryka Lubomirskiego przeszła na syna jego ks. Jerzego, od którego Hołownicę z innemi wioskami i przestrzenią ziemi 2352 dz. nabył Zalęski, w rodzie którego i dziś się znajduje. H. odległa od m. Korca o wiorst 2, leży prawie przy samej brzeskoki jowskiej szosie, posiada ładną rezydencyą dziedziców i ogród ze stuletniemi drzewami. Hołownicze, wieś włośc, pow. lidzki, 2 okr. adm. , przy drodze wołkowyskiej, o 51 w. od Lidy, 13 dm. , 124 mk. 1866. Hołowno, wś, pow. włodawski, gm. i par. Opole. Jest tu cerkiew dla ludności rusińskiej, par. unicka, już r. 1700 istniała; i szkoła elementarna. W 1827 r. było tu 74 dm, 457 mk. , obecnie liczy 89 dm. ,660 mk. i 2337 mr. ziemi. H. należało d dóbr opolskich. Dobra H. lub Antopol składają się z folwarków An topol, Feliksów, Kaniuki, przyleglości łąki Sierak i wsi H. Antopolskie. Rozl. wynosi m. 2893; folw. Antopol grunta orne i ogrody m. 566, łąk m. 484, pastw. m. 32, lasu m. 598, nieużytki i place m. 34, razem m. 1713, bud. mur. 3, drew. 26, płodozmian 5polowy; folw. Feliksów grunta orne i ogrody m. 119, łąk m. 186, past. m. 55, lasu m. 76, nieużytki i place m. 13, razem m. 449, bud. mur. 1, drewn. 4, płodozmian 5polowy; folw. Kaniuki grunta orne i ogrody m. 223, łąk m. 202, nieużytki i place m. 13, razem m. 438, bud. mur. 3, drew. 4, płodozmian 5polowy; nadto w gruntach z pustek m. 121, łąk m. 169, nieużytki i place m. 2, razem m. 292. Wiatrak i pokłady torfu. Wieś H. Antopolskie osad 93, m. 1879. Hołowno, wieś w pow. włodzimierskim, u źródeł Prypeci. Hołoworusawa, duża wieś, pow. jampolski nad rzeką Rusawą, parafia Tomaszpol, 641 mieszk. , 665 i pół dzies, ziemi. włośc, , 972 dz, dworskiej; 114 domów. Cerkiew, do której na leży 70 dz. ziemi. Należy do Dzieduszyckich. Por. Rusawa, Dr. M. Hołowsk, dobra, pow, dzisieński, własność Platerów, dziś hr, Feliksa, liczyły dusz 553. Hołowska al Hołowsko z Kręciałą al. Kreatulą, Wuwką i Żubrzycą, wieś w pow, turczańskim. H. leży 14 kil, na wschód od Turki, Kręciała 3 kil na wschód a Żubrzyca 7 kil na płd. od II. Cały ten obszar sąsiaduje na wschód z pow. drohobyckim. a mianowicie z Majdanom, na płn. od niego leży wieś Kondratów, na zachód Jasionka steciowa i Radycz, a na płd. Bachnowate. Położenie górzyste, góry pokryte gęstymi lasami. Na płd. od Zubrzycy nastaje potok Rybnik Zubrzyca. Tworzą go wody płynące z lasu Jaworzystego, tudzież z gór Prypir 1068 m. , Miaczoł zubrzycki 1108 m, , Kropiwniczek 1144 m. , Mała Szebela 1170 m. , Medwedie l069 m. i Rosohaczka 1044 m. . W płn. wsch. biegu swoim płynie on przez Zubrzycę i Kręciałę, a następnie opuszcza granice powiatu, wchodzi do powiatu drohobyckiego i w Rybniku wpada do Stryja. Od prawego brzegu zasilają go jeszcze wody płynące z lasu Capów szczyt 1108 m. i z Lipowatego 941 m. , od brzegu lewego zaś potok Czornoszów, zbierający wody z lasu Łabyciówka, rozłożonego na prawym, i z lasu Czeregna szczyt 1087 m. rozłożonego na lewym jego brzegu; mały potok płynący z lasu Czerteż szczyt 886 m, potok Chodorowiec płynący z góry Szymoniec 1132 m. a zasilony od lew. brz. dopływami z góry Lisowej 987 m. , nakoniec potok płynący przez wieś Hołowska a zabierający dopływy z gór okalających tę wieś, jako to Kiczera 922, Bachna 1060, od płd zach. a Poher lahowa, Wieża 1028 i Kruhła 867 m. od płn. wsch. Wedle obliczeń z r. 1869 było dm. 87, mk. 543 288 męż. , 255 kob. ; wedle szematyzmu z r. 1881 jest w H. z Kręcialą i Wuwką mk, 376, w Zubrzycy 156 a 6 izraelitów. Ludność wiejska należy do górskiego rodu Bojków. Własność większa obejmuje roli ornej 44, łąk i ogr. 113, pastw. 27, lasu 9397 mr. ; włościanie mają roli ornej 488, łąk i ogr. 748, pastw. 229, lasu 69 mr. St. pocztowa w Turce. Par. gr. kat. jest w miejscu, należy do dekanatu starosamborskiego. W H. jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja a w Ż. pod wezwaniem św. Michała. We wsi ruda żelazna, ślady nafty. Dawniej należała H, do dzierżawy Dołhe w Ziemi Przemyskiej, była królewszczyzna z kwartą 1534 złp. Właścicielem więk. posiadłości jest obecnie Tow, dla płodów leśn. w Wiedniu. Hołowszczyca, mko na trakcie z Połocka do Siebieża, nad Niszczą, gub. witebska. Hołowy, wś, pow. kossowski, w głębokich górach karpackich nie jest to osada lecz pojedyńcze zagrody rozsypane po górach śród jarów i lasów nad potokami, o 10. 3 kil. na południowy zachód od urzędu pocztowego w Uścierykach a o 5 kil na północny zachód od gr. kat par. w Tereskul; wszystkie tutejsze poto Hołta Hołtowice Hołtwa Hołub Hołubecze Hołubica Holubieka Dacza Hołubickiele Hołubicze ki są dopływami Czeremoszu, płynącego przez Uścieryki. Przestrzeń posiadł. większej 1144 m. lasu, włos. 5015 m. a mianowicie 300 m. roli 2200 łąk, 1683 pastw. , 831 lasu, ludność 1101. Włość ta należy do dóbr rządowych. Hołozubińce, wś, pow uszycki, nad rz. Studenicą, gmina Rachnówka, paraf. Dunajowce, ma kaplicę katolicką filialną na cmentarza. Cerkiew murowana pod wezwaniem ś. Miko łaja, do której należy parafian 1535 i ziemi 41 dz. Ziemi dworskiej 1396 dz. ; do majątku tego należą wsie Iwankowce, Sosnówka, Czeńków, folwark Melania i Bohdanówka, młyn. Nale żała do klucza dunajowieckiego Krasińskich, dziś własność sukcessorów Wiktora Skibniewskiego, W Vol. legum pod r. 1665 znajduje my pozwolenie Jana Kazimierza dane wo jewodzie kijow. Michałowi Stanisławskiemu, aby ten dobra swe dziedziczne Hołozubińce i Rzeczyńce obrócił na prowizye na szpital dla żołnierzy pokaleczonych w usługach Rzpospolitej, ale zdaje się że nie przyszedł on do skutku. Dr. M. Hołta, wś, pow. olwiopolski, nad brzegiem Bohu, naprzeciw miasta Olwiopola, a w blizkości Bohopola już w powiecie Bałckim. Wszystkie te trzy miejscowości są od siebie odległe o jakie 50 sążni. Wieś H. jest najbardziej zaludniona i ruchliwa. Posiada 600 domów i około 4, 500 mieszkańców. W niej znajduje się stacya kolei żelaznej odeskiej, nazywa się jednak nie H. lecz Olwiopolem. Przy stacyi znajduje się wielki warsztat i szkoła techniczna z czterema klasami a stu uczniami Jest też tam szkoła ludowa i pensya prywatna. Z zakładów przemysłowych ma H. dwa browary, z których jeden, należący do spółki, ma rocznego obrotu 200, 000 rubli; jest też fabryka żelaza i dwie wód mineralnych. Zakład rymarski UngernSternberga, mający także 200, 000 rubli obrotu na rok, wszystkie swe interesa załatwia w H. , chociaż leży na brzegu olwiopolskim. Latem przyjeżdża tu sporo gości do kąpieli. Zarząd wsi ma róznych dochodów około 5, 000 rs. Jest to dochód sporego miasta powiatowego, a tymczasem H. nie jest wcale miastem, nie jest nawet osadą. Dla czego nosi tytuł miasta Olwiopol, leżący śród jarów, mający tylko 300 domów i 2, 000 ludności Miasteczko Bohopol ma przynajmniej 4, 000 mieszkańców, przeważnie żydów; ma też porządne sklepy, szkołę ludową i sędziego pokoju, a więc także słuszniej może być miastem niż uprzywilejowany Olwiopol, Powitanie tych osad jednej przy drugiej objaśnia się tem, że tam była linia graniczna Olwiopol należał do Rossyi, a Hołta do Turcyi. Hołtna, niem. Altnowo, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. kalawskim, Hołtowice, ob. Hołdowice. Hołtwa, Ołtwa, ob. tom. I, p. 807. Hołub, ob. Hołbice. Hołubecze, wś, pow. olhopolski, obok stacyi kolei odeskokijowskiej Krzyżopol, gm. Ternawa, 700 dusz męz. , ziemi włośc. 779 dz. , ziemi dworskiej używalnej 529 dz. i we wsi Zieleniance tegoż właściciela Alfonsa Wejdlicha 250 dz. Dawniej należała do Hołodeckiego i Korczewskiego. Cerkiew ś. Mikołaja, mająca 59 dz. ziemi. Druga połowa tejże wsi pod nazwiskiem Nowosiołki należy do Rubczyńskiego, dawniej Pułaskich. Na gruntach jej o 1 i pół wiorsty leży stacya Krzyżopol. Hołubica z Żarkowem, wś, pow, brodzki, nad Seretem a właściwie na północnozachodniej stronie pieniackiego stawu, o 5 kil. w tym samym kierunku od rzymsko kat. paraf. i urzęd. poczt. w Pieniakach. Przestrzeni posiadłości większej 1349 w tem 1189 morgów lasu; włośc. 1428 mr. Ludność 1099 w tem 111 rz. kat obrząd. Gr. kat. paraf. w miejscu należąca do dekanatu załozieckiego, dyecezyi lwowskiej liczy 865 parafian, szkoła filjalna o 1 nauczycielu. Właściciel większej posiadł. Włodzimierz hr. Dzieduszycki. Wieś ta należała w 1687 roku do króla Jana III Sobieskiego, który cerkiew tutejszą z dworzyskiem parochialnem nadał bazylianom podhoreckim, aktem fundacyi d. Złoczów 15 października 1687. Jakób Ludwik Sobieski królewicz, na Złoczowie dziedziczny pan, potwierdza i rozszerza tę fundacyą dokumentem wydanym w Olawie dnia 5 Sierpnia 1724 znajdującym się w kięgach hypotecznych czyli tabularnych galicyjskich we Lwowie. Holubieka Dacza, cztery niewielkie folwarki w pow. borysowskim, dziedzictwo Bujnickich; jeden ma obszaru 375 morg. , drugi tyleż, trzeci 543 morg. , czwarty 264 morg. Hołubickiele, dobra, pow. wiłkomierski. 1 r. 1788 własność Mikulicza, w zastawie Dominika Jałowieckiego. 2 r. 1788 własność Ferdynanda Radeckiego Mikulicza. Hołubicze, mko, pow. dziśnieński, w 1 okr. policyjnym, o 215 w. od Wilna, o 60 w. od Dzisny, 116 mk. , własność Andrzeja Siekierzyna. Obok znajdowała się st. p. Zaborze. Hołubiczek, las w pow. drohobyckim, na zachód od Delawy, przy gościńcu drohobyokostryjskim. Lu. Dz. Hołubiczka, las w pow. drohobyckim, na zachód od Koenigsau, na prawym brz. Letnianki. Szczyt 309 m. npm. Lu. Dz. Hołubie, wś, nad m. Bugiem, pow. tomaszowski, gm. Dołhobyczów, par. Kryłów, o 4 mile od Hrubieszowa, o 8 od Tomaszowa, o milę od Dołhobyczowa, ma 90 dm. , 535 mk. w tem 28 r. l; 994 m. roli ornej, 100 m. lasu, gleba w części gliniasta. Cerkiew wystawiona z drzewa 1776 r. przez ks. Leona Orskiego Słownik Geograficzny Zeszyt XXVI, Tom III. 8 Hołubiczek Hołubiczka Hołubie XXVI Tom Hołozubińce Hołozubińce Hołtna Hołubne Hołubiewicze wtedy już odwieczna. Szkółka. Dwór 2 ogrodem w pięknem połoźeniu. Dobra H. z folw. Pasieczne mają 1228 m. roli ornej, 480 m. lasu. Własność niegdyś marsz. Jeżewskiego, dziś żonatego z Jeżewską Eustachego Swieżawskiego. R. 1827 H. miało 82 dm. , 570 mk. Hołubiec, ob. Hłuboczek. Hołubiewicze z rudniami Wielką Osiczną i Małą Osiczną, i futorami Perebytkow i Bohdanowka, dobra, pow, owrucki, własność Mikołaja Koleczyckiego, 5150 dzies. rozl. Holubin, wieś, powiat nowogradwołyński, gmina romanowska, dusz 29, ziemi włośc 60 dzies. Należy do dóbr romanowskich, pierwej Ilińskich, obecnie Steckich. L. R. Hołubka, rz. , ob. tom I, str. 931. Hołubla, wś, pow. siedlecki, gm. Krześlin, par. Paprotna. Jest tu cerkiew dla ludności rusińskiej, b. par. unicka, którą erygował r. 1545 ks. Bogdan Sapieha. W 1827 r. było tu 48 dm. i 325 mk. ; obecnie liczy 46 dm. , 351 mk. Dobra H. składają się z folw. Hołubią, Paprotna kościelna, attynencyi Paprotna Podawce i wsi H. ; podług opisu z r. 1866 rozl. wynosi mr. 2256, grunta orne i ogrody mr. 888, łąk mr. 93, pastwisk mr. 53, lasu mr. 1065, nieużytki i place mr. 67 Wieś H. osad 31, z gruntem mr. 614. Dobrą te w r. 1844 oddzielone od dóbr Mordy. Hołubne, wś, pow. rówieński, okrąg policyjny trzeci, włość pieczałowska, w zupełnie leśnej pozycyi, lasy w 2 3 czarne, w 1 3 sosnowe; są i błota nieużyteczne. Osada bardzo stara, należy do rzymskokatolickiej parafii kazimirzeckiej, do prawosławnej jabłoneckiej, przerobionej z unickiej zapewne około 1813 roku. Dokument z 1595 r. po białorusku pisany zaczynający się od słów ja Iwan na Hulewiczewie Hulewicz podkomorzy łucki, zichaw na hrunt seła Holubnoho, świadczy, że Hołubno już wtedy wraz z kluczem jabłoneckim, jak dziś pieczałowskim, należało do Radziwiłłów ordynatów i do ordynacyi ołyckiej. Tenże dokument wspomina, że gdy tenże Hulewicz zjechał do H. w onym roku tak dla prowadzenia linii granicznej, jako też dla wyśledzenia zabójstwa popełnionego przez Da niłłowiczowskich wsi Mokwina strażników na leśniczym Radziwiłowskim we wsi H. w uroczysku Perebih Bobrowiny, wtedy założył był jurysdykcyą swoją w radziwiłłowskim hołubeńskim folwarku, położonym nad moczarami śród okopów t. j. wałów, a gdy pytał się ludzi najstarszych kiedy i przez kogo sypane, na to odebrał odpowiedź, że nie tylko oni ale ich ojcowie nie pamiętali i im nie wspominali o czasie usypania. Istotnie wały te od bardzo dawna egzystują. Ciekawy jest fakt, że do tej pory trzy rodziny włościan w H. egzystują, których protoplaści są w dokumencie jako świadkowie wspomnieni. Hołubne leży na drodze idącej z Tuczyna do Bercznego, od mka Tuczyna wiorst 25, od Bareznego miasteczka wiorst 12. H. posiada wiele błot rudnych, z których dawniej, gdy rudnia w tch stronach egzystowała, wykopywały się wielkie ilości rudy. Hołubeńskiej ziemi mr. 7500, z tego dworskiej 6232, włośc. 1101, cerkiewnej 66; ornej i sianożętnęj dworskiej 777, włość, ornej i sianożętnej 611, cerkiewnej ornej i sianożętnej 40 mr. Chat włośc. 48. Na ziemi dworskiej kolonistów polaków katolików chat 5, niemiecka chata 1. Ziemia w 2 3 czarnoziem, 1 3 trochę piaszczysta, pomieszana z szarą glinką. O wsi H. pisze T. J. Stecki Nazwisko tej wsi czystoleśnej powstać mogło od wyrazu Hołubka, który w języku flisów czyli orylów miejscowych oznacza drąg z krukiem, którym wicie w czasie kręcenia około chlubownicy obwijają. Kraszewski ma jakichś kniaziów Hołubów na Wołynia, od których późniejsi Hołubscy powstać mieli i o nich drukował przed laty fantastycznoheraldy czny obrazek. Kto wie, może to tych kniaziów dawna, gniazdowa siedziba. To pewna, że H. jest niezmiernie starożytną osadą, starożytniejszą od domniemanych kniaziów Hołubów, staroźytnlejszą od akt, które o jej założeniu świadczą osadą przedhistoryczną, przedchrześciańską. Są na to dowody, jest tu przedhistoryczne hordyszcze, okop, na którym dwór dzisiejszy stoi, a w pobliżu którego znajdują się w ziemi szczątki z epoki kamiennej, misternie wyrobione strzały, toporki i t. p. zabytki z krzemienia. Z czasem znikła z powierzchni ziemi ta ludzka siedziba i w wiele wieków później, nową dopiero na jej miejscu osadę, dzisiejsze H. założono. Z papierów widać, że założycielem wsi tej na gruntach jabłońskich, był przy końcu XVI wieku Stanisław Radziwiłł, pan na Ołyce i Nieswieżu, znany pod przydomkiem Pobożnego, marszałek W. Ks. Lit. , ojciec Albrychta. Kiedy książę włość tę zakładał, był tylko jej zastawnikiem, włość należała do Sanguszków. W aktach podkomorskich z 1631 roku, takie kilkakrotnie spotykamy wyrażenie Seło H. od kilkudeset let na hruntie kniażat Jabłonowskich jest osażeno. A więc jest dowód i pewnośó o czasie założenia. Dwór wystawiono wówczas nad sadzawką, w źródeł tworzącą się, która w owych czasach musiała być granicą między majętnością Radziwiłłów Jabłońską, a książąt Koreckich Mokwinem. Pobożny Stanisław, osadzając swych włościan na nowym gruncie, zapewne i cerkiew zaraz im zbudować musiał, bo już w początkach XVII wieku jest takowa w H. , pod wezwaniem św. Trójcy, tai sama w 1753 roku odnowioną została. Po śmierci Stanisława, syn jego Al Holubin Hołubiec Hołubka Hołubla Hołubiec Hołuby Hołubów Hołubowiec Hołubówka Hołubowo Hołuczków Hołudryińce Hołudza Hołuzy Hołuzya Holuźno Hołybicka dacza Hołycia Hołyń brycht został dziedzicem H. , że zaś w czasie jego podróży po obcych krajach, jak sam powiada, sąsiedni wiele mu gruntów pozabierali, przyzwał więc książę sąd podkomorski i duia 20 listopada 1631 roku uczynił objazd tej majętności, posypał kopce i ostatecznie spory graniczne pokończył. W r. 1810 Kurdwanowski kupił II. od Dominika Radziwiłła, wraz z całą fortuną jabłońską, a już po jego śmierci pani generałowa dymitowała tę wioskę w r. 1822 mężowi wnuczki swojej Adamowi Żyłłokowi. Tym sposobem wieś ta ocalała przy sprzedaży reszty majętności i dotąd należy do synów Adama Żyłłoka. Hołubówstaw, mała wioska, pow. radomyski, nad rz. Woźnią, wpadającą do łrszy, o 10 w. odl. od m. Malina; mk. 51 wyznania prawosławnego, należą do gmiay i par. Worzówki, zarząd zaś policyjny w m. Malinie, położenie wioski lesiste śród bagien; mieszkań cy trudnią się przeważnie leśnym przemysłem, własność Beliny. Kl. Przed. Hołubowiec, wś, pow. hrubieszowski, gm. Hrubieszów, par. Horodło. Hołubówka 1. wś, pow. mohylowski, gm. Tereszki, par. Bar. , 300 mk. , 222 dz. ziemi włośc, 350 dworskiej. Ziemia glinkowata. Należy do Majewskich. 2. H. , duża wieś, powiat berdyczowski, nad rzeką Rastawicą, o 5 w. odl. od m. Różyna i w takiej że odległości od wsi Derhanówki, mk. 1153 praw. i 319 katol. dawniej jednodworców; cerkiew parafialna i szkółka; ziemi 2164 dzies. pierwszorzędnego czarnoziemu; wioska położona na równinie, ze wschodu i z północy okolona dużym lasem; zasługują na uwagę na polu w kierunku Derhanówki dwie wielkie mogiły, a także starożytne cmentarzysko i ślady jakiejś osady; wyorują tu często kawałki żelaznych narzędzi i skorupki fajansu; podług miejscowej legendy mieli tu niegdyś mieszkać Tatarzy. W 1730 r. wioska ta należała do Władysława Głuchowskiego, cześnika wieluń kiego, później do Jana Klemensa Branickiego, córka którejo Marya księżna Radziwiłówna darowała Hołubówkę razem z innemi wsiami Ja nowi Potockiemu w 1816 r. Potocki sprzedał Hołubówkę chorążemu Ludwikówi Mazarakiemu, do potomków którego i obecnie należy. Hołubowo, dobra, pow. dzisieński, własnojSć Józefa Żurakowskiego, 249 dzies, ziemi. R. 1811 miały dusz 50. A. K. Ł. Hołuby 1. wś włośc, nad rz. H łub, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 61 w. od Lidy, 29 dm. , 231 nk. 1866. 2. H. , niewielki folw. w pow. borysowskim, blisko stacyi Bojary drogi żelaznej mosk. brzeskiej; w miejscowości poleskiej, gdzie rz. Bołocnica ma swoje źródła 3. 11, to samo oo Hołoby st. dr. żel. brzeskokijow. 4. H. , wś, nad rz. Fejmanką, w gub. witebskiej. Hołuczków wś w pow. sanockim, w okoli cy górzystej, 613 m. n. p. morza, pod 49 45 geogr. długości a 40 35 geogr. szerokości, na leży do parafii gr. kat. w Tyrawie dolnej a rzym. kat. w Tyrawie wołoskiej. Z mieszkań ców należy do gr. kat. wyznania 340 a do rzym. kat. 53. Większa posiadł. hr. Włodz. Dzieduszycki wynosi 283 mr. roli, 24 mr. ogr. i łąk, 30 mr. pasow, i 481 mr. lasu; mniej sza posiadł. 333 mr. roli, 51 mr. łąk i ogr. , 64 mr. pastw. i 5 m. lasu. Mac. Hołudryińce, ob. Wołudryńce. Hołudza, wś, pow. stopnioki, gm. Olganów, par. Ohotel czerwony. Piękna wieś, gleba pszenna, piękne sady, liczne stawy i sadzawki; pokłady gipsu krystalicznego. W 1827 r. było tu 19 dm. i 175 mk. W XV w. należała do Dersława Zborzeńskiego Dług. I, 420; druga Hołudza par. Irządze, stanowiła własność klasztoru miechowskiego Dług. III 325. Są w H. dziwnej budowy figury kamienne z daszkami, na jednej wyryty rok 1311. Folw. H. z wsią tejże nazwy, od Stopnicy w. 12, od Buska w. 4. Rozl. wynosi mr. 577, grunta orne i ogrody mr. 465, łąk mr. 43, pastwisk mr. 1, wody mr. 6, lasu mr. 31, nieużytki i place mr. 31. Budowli murow. 9, drewn. 12, młyn wodny i pokłady gipsu. Wieś H. osad 27, z gruntem mr. 139. Hołudza, ob. Żebrówka, rzeka. Hołuzy, niewielka wś poleska w powiecie słuckim, śród niedostępnych moczarów, nad rz. Łanią z lewej strony, przy małej drożynie z Ostrawczyc do Burdziejek; 8 osad. Hołuzya, wś, pow. łucki na Wołyniu. W XVIII w. dziedzictwo Konopackich. Jest tu kaplica katol. parafii Włodzimierz. Holuźno, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gra. i par. Grabowiec. W 1827 r. było tu 20 dm. i 111 mk. Folw, H. od Grabowca w. 4, od Wojsławic w. 5. Rozl. wynosi mr. 344, grunta orne i ogrody mr. 291, łąk mr. 7, past. mr. 3, lasu mr. 33, nieużytki i place mr. 10 płodozmian 10 polowy. Budowli drewn. 9 Folwark ten w r. 1868 oddzielony od dóbrBiałowody. Hołybicka dacza, dwa folwarki w pow. borysowskim, każdy przeszło po 620 mr, mający, dziedzictwo Suszyńskich. Hołycia, góra w pow. stryjskim, na płn. zachód od Tarnawki, 937 mr. wysoka. Hołyń, wś, pow. doliniański, 18 kil. na półn. wschód od Doliny, nad Siwką i na płd. od niej aż do doliny Czeczwy. W zach. stronie wsi wznosi się punkt jeden 325 m. , we wsch. 334 m. n. p. m. Na półn. od wsi leży wzgórze Złota gruszka 335 m. , na półn. za chód las Dubrawka, na zachód las Posicz 343 Hołubów-staw Hołysze Hołyszki Hoły wierch Hołynki m, . Siwka płynie przez póło. część wsi od zachodu na wschód. ; Czeczwa płynąca na płd. od wsi w tym samym co i Siwka kierunku, dzieli się tutaj na ramiona obejmujące wyspy a ostatnie płn. z tych ramion płynie przez płd. część wsi. Wedle obliczeń r. 1869 było dm. 227, mk. 1196 571 m. 625 k. w gminie, a na obszarze dworskim dm. 29, mk 196. Własność większa ma roli ornej 402, łąk i ogr. 999, pastw. 25 mr. Włościanie mają roli ornej 1078, łąk i ogrodów 983, patwisk 64 mor gów. Parafia grecko katolicka w miejscu We wsi jest cerkiew i szkoła etatowa jednoklasowa. Przez środek wsi idzie gościniec wiodący z Doliny do Kałusza i kolej Albre chta, mająca tutaj swój przystanek między Krechowicami a Kałuszem, o 133 kilom, . od Lwowa. Lu. Dz. Hołynka, wieś i folw. , pow. augustowski, gm Hotynka, par. Teolin. Leży na drodze z Lipska do Sopoćkiń, o 62 w. od Suwałk a o 47 w. od Augustowa. W 1827 r. było tu 57 dm. , 367 mk. , obecnie liczy 72 dm. i 898 mk. Istniała tu cerkiew par. unicka, erygowana roku 1714 przez Chreptowiczów. Gmina H. liczy 4280 mk. , rozległości 15695 mr. , sąd gm. okr. III i st. poczt. osada Sopoćkinie o 8 w. Młynów 2, wiatrak 1, smolarni 2, gorzelnie 3, cegielnia, tartak i folusz, szkół początkowych 2. W skład gm. wchodzą Andzin, Bartniki, Bojary, Bubcin, Dolinczany, Dorguń, Ginowicze, Hołynka wieś i folw. , Kopczany, Komisarowo, Kulikowszczyzna, Kułakowszczyzna, Lichosielce, Lipszczany wś i folw. , Markowce, Perstuń wś i folw. , Prolejki wś i folw. , Puciatowszczyzna, Racicze, Rakowice, Zofijewo, Słomkowszczyzna, StrażWygoda, Witkowszczyzna i Wnuczkowszczyzna. Dobra H. składają się z folwarku II. , Rubcowo, awulsu Buboin, attynencyi las borek i wsi H. , Bortniki, Kopczany, Bubcin i Rubcowo. Rozl. wynosi m. 3346; folw. Rubcowo grunta orne i ogrody m. 171, łąk m. 71, pastw. m. 12, lasu m. 1084, nieużytki i place m. 10, razem m. 1348, bud. drew. 5; folw. II. z awulsem Babciu grunta orne i ogrody m. 859, łąk m. 616, pastw. m. 23, lasu m, 241, nieużytki i place m. 52, razem m. 1792, bud. mur. 11, drew. 19, płodozmian 4polowy; attynencya las Borek, lasu m. 200, nieużytki i place m. 2; w osadach karczemnych m. 4, razem m. 206. Gorzelnia, tartak, folusz, młyn wodny, pokłady torfu, kamienia wapiennego i rudy żelaznej. Wś H osad 66, z gruntem m. 41; wieś Bortniki osad 39, z gruntem m. 976; wś Kopczany osad 37, z gruntem m. 875; wś Buboin osad 3, z gruntem m. 4; wś Rubcowo osad 8, z grantem m. 6. Hołynka 1. , zaśc. pryw. nad rz. t. n. . pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 19 w. od Lidy, 13 mk. , młyn wodny i karczma przy drodze z Żyrmun do Ejszyszek 1866. 2. H. , Wieś rząd. nad rz. Rudzicą, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 56 w. od Lidy, 10 dm. , 100 mk. 1866. 3. II. , wś włośc, nad Niemnem, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 55 w. od Lidy, 10 dom. , 100 mieszk. 1866. 4. H. , zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 24 w. od Trok, 2 domy, 26 mk. katol 1867. 5. H. , wś, niegdyś mko, pow. grodzieński, 2 okr, adm. , o 62 w. od Grodna, o 16 w. od Krynek, ma zarząd gminy wiejskiej. Leży nad Świsłoczą. Gmina H. ma 2613 dusz. 6. H. , mko, pow. słonimski, o 21 w. od Stonima, nad Łukowicą, między Doręczynem a Stonimem, miało 1 stycz. 1878 r. 923 mk. , w tem 525 izr. 7. II. , wś i dobra w poludniowo zachodniej stronie pow. słackiego, nad rz. Naczą z lewego jej brzegu, o 3 mile od miasteczka Klocka, na pograniczu Polesia, w pięknej, żyznej i obfitującej w łąki miejscowości położona. Jestto dawne dziedzictwo Wendorfów, opisane w ciekawych pamiętnikach Ewy Felińskiej z domu Wcndoriówny. Piękne wspomnienie o H. i o okolicach znajdujemy w I tomie wzmiankowanych Pamiętników. Tu się wychowywała w domu stryja Jana autorka i wyniesione ztąd święte wrażenia przekazała w opisie potomności. Postać czcigodnej matrony z Malczew3kich Wendorfowej tak pięknie przez pokrewną autorkę odmalowana, nazawsze zostanie pamiętną dla II. Do dziś dnia H. zostaje w ręku Wendorfów, a pomimo podziałów familijnych dobra posiadają około 1800 mr. w glebie piaszczystej, ale urodzajnej z powodu łąk obfitych. Niegdyś była tu fabryka płócien, teraz jest gorzelnia, młyn i kaplica katol. 8. H. , stacya pocztowa w pow. bobrujskim, na małym trakcie nadberezyńskim, pomiędzy Bobrujskiem a miasteczkiem Świsłoczą, na wpół drogi, nad Berezyną. 9. H. , wś w pow. ihumeńskim, nad jez, z którego Olsa wypływa. Hołynki, st, dr. żel orłowskowitebskiej, na przestrzeni WitebskSmoleńsk, między Rudnią a Kuprynem, o 86 w. od Witebska, w gub smoleńskiej. Hołysza, rz. , ob. Drybin, Hołysze. ob. Chałaimgródek Hołyszki, mały folw. w pow ihumeńskim, o 6 wiorst na płn. od Błonia. Hoły wierch 1. , szczyt w Tatrach liptowskich, na południe od głównego grzbietu Tatr, zwłaszcza grupy Rohaczów. W tymże grzbiecie wznosi się szczyt Płaczliwy Płaczliwo, 2126 m. szt. gen. ; od niego ciągnie się na południc ku Wielkiemu Wierchowi 2184 m. szt. gen. , grzbiet 300 m. długi, jako ściana zachodnia doliny Jamnickiej. Tutaj rozdwaja się ten grzbiet na wschodnie ramię z szczytem Gładkim 1949 m. szt. gen. i zachodniej tworzące granicę gmin św. Andrzeja i Okolicz Hołysza Hołynka Hołynka Hombarg Homarówka sprowadził kilka armatek do cerkwi spaskiej zkąd rzucał pociski którymi pożar wzniecił w zamku. Wtedy załoga zdecydowała się na rozpaczliwą wycieczkę, celem zdobycia spaskiej cerkwi lub sprzedania drogo życia swojego. Zawrzał bój nierówny, litwini polegli co do jednego. Zołotareńko stał się panem bezbronnego H. Pokojem andruszowskim H. powrócił do Polski i był stolicą jednego z największych starostw na Litwie. Starostami bywali najzasłużeńsi ludzie w kraju a wich liczbie kanclerz Michał Czartoryski. Staraniem jego ufundowano tu a może tylko odnowiono kościół katolicki Wniebowzięcia N. M. P. który w 1822 r. na nowo wybudował z muru ks. Rumiancow. Przed przyłączeniem do Litwy H. był stolicą sożskiej prowincyi, składającej się z powiatów homelskiego, czerykowskiego i rohaczewskiego. Ma H. fabrykę papieru. Na nowy rok sła wny jarmark na konie. Parafia katolicka H. liczy dusz 2223. Katolicki dekanat homelski, inaczej bielski, archidyecezyi mohilowskiej, rozciąga się na pow. homelski, część rohaczowskiego i część gub. czernihowskiej. Parafij posiada 5, kaplic 20, wiernych 5830. Starostwo niegrodowe homelskie leżało w wdztwie mińskiem, pow. rzeczyckim, po lewej stronie Dniepru. Podług metryk litewskich wielkie i dochodne to sstwo było w posiadaniu najznakomitszych familij litewskich. Od r. 1610 i dawniej Andrzej i Paweł Sapiehowie, od roku 1635 Służka Aleksander, wojew. miński i syn jego Zygmunt, wreszcie na mocy przywileju króla Augusta II z d. 17 kwietnia r. 1730 Michał ks. Czartoryski, podkanclerzy w. ks. lit. , po śmierci Krasińskiego, z kolei dzierżyli to sstwo. Składało się z miasta Homla nad Sożą z zamkiem i z wsi Daniłowicze, Jurkowicze, Zielona Łąka, Suchowszczyzna i Morozowicze; od r. 1766 opłacano z niego kwarty złp. 20752 gr. 15, a hyberny złp. 3960. Powiat homelski graniczy z rohaczewskim, gub. czer. nichowską i mińską; przestrzeni ma 4719 w. kw. Soż przepływa przez cały powiat od płn. na południe, dzieląc go na dwie prawie równe części. Pod Łojowem na samej granicy pow. z mińską i czernichowską gub. Soz wpada do Dniepru. Dniepr stanowi zachodnią granicę powiatu tego z rzeczyckim gub. mińskiej. Inne pomniejsze rzeki są Ipuć, Choropuć, Uć, Uża itd. Z powodu położeniu swego nad Dnieprem i Sożem, pow. homelski należy do najbardziej przemysłowych i handlowych w gnb. mohilewskiej. Grunta są niezłe, żytnie po większej części. Lasy więcej wytrzebione niż w innych powiatach gubernii. Ludność odmiennie nieco wygląda jak w innych powiatach co do stroju i języka. Język białoruski bardziej tu upstrzony wyrazami małoruskiemi. Prócz rodowitych białorusinów, polaków i żynej. W tym zachodnim ramieniu rozlega się w południowej jego części rozłożysty i skalisty szczyt Hoły. Wzniesienie jego 1722 m. szt. gen. . Od niego 875 m. na płn. szczycik wyższy, 1879 m. , a od tego 600 m. ku Wielkiemu W. , szczycik 1989 m. Od szczytu Hołego ku płd. , w odległości 225 m. , szczycik niższy 1681 m. , wysyła dwie odnogi jedne wschodnią ku dolinie potoku Ternowca, z czubkami 1470 m. i 1199, 6 m. szt. gen. , a drugą zachodnią, biegnącą na płd, zachód ku potokowi Smreczance. W niej szczyt Stara Stanka 1290 m. . Między grzbietem Hołego a grzbietem Gładkiego tryszczy zpod Wielkiego W. potok Ternowiec, dopływ Wagu. 2. H. werch Goły wierch, wzgórze w Beskidzie lesistym, na dziale wodnym między Czeremoszem czarnym a rzeką Czarną, jego dopływem, w obrębie Żabiego, w pow. kossowskim, nieopodal granicy gm. Krasnowicy. Wzniesienie 830 m. Na stokach jego leżą rozrzucone chaty wsi Żabia. Dł. geogr. wsch. 42 31 50; szer. geogr. pin. 48 7 39. 3. H. wierch, szczyt w Tatrach spiskich, ob. Goły wierch. Homarówka, dwa bliskie siebie zaścianki w pow. ihumeńskim, przy drodze z Żarnowca do Francuskiej Grobli, śród lasów i błót położonę. Zasiedla je drobna szlachta; w obu osad 12. Al. Jel Hombarg, ob. Falsztyński potok. Homel, miasto powiatowe gub. mohilewskiej, nad Sożem, na prawym brzegu, przy kolei libawskoromeńskiej, o 257 w. od Romu, o 281 od Mińska, o 111 od Mohilowa. Po Mohilowie największe miasto w gubernii, ma bowiem 170Ó0 ludności. Pięknie zabudowane, posiada wspaniały pałac Paszkiewiczów, wzniesiony wedle planu architekta Idźkowskiego. Są tu bogate i piękne zbiory pamiątek historycznych, po większej części blisko nas obchodzące. W ogrodzie np. pomnik ks. Józefa Poniatowskiego, dłuta Thorwaldsena, zakupiony ze składek 5groszowych miał stać na placu Krasińskich w Warszawie, i wiele innych. Jest tu progimnazyum męskie. H. należał do miast czernihowskich. Król Kazimierz Jagielończyk uposażył nim ks. Możajskiego. W r. 1508 Gliński kusił się napróżno o zdobycie H. Lecz II. wpadł potem w ręce Rossyan i próżno starano się o odzyskanie takowego w 1516 roku. Ledwo w r. 1535 odzyskali go litwini; wedle rozejmu w 1537 r. pozostał przy Litwie. W czasie buntów kozackich za Jana Kazimierza w okolicach H. wrzały rozruchy i bunty. Oddziały kozaków po kilkakroć zajmowały goto nawzajem wydzierali litwini. Najpamiętniejsze oblężenie Zołotareńki w 1654 r. Mały oddział obrońców litewskich bronił się bohatersko. Gdy Zołotareńka napróżno szturmował zamek, zbudowany na stromem wzgórzu, wtedy Homarówka Homel Fluss Honczary Honeda Homrzycha Homry dów jest tu dosyć znaczna liczba starowierców. Wietka nad Dnieprem jest ich siedzibą i od grywa ważną rolę u starowierców w ich dzie jach. Starowiercy są dosyć przemyślni, zaj mują się umiejętnie uprawą ogrodów a ponie kąd i handlem, lecz słyną także jako zuchwali i przedsiębierczy rabusie. Handel więc, który bardzo się ożywił w skutek przeprowadzenia kolei przez całą niemal długość powiatu, nio zostaje tu wyłącznie w ręku żydów, biorą bo wiem w imn udział i starowiercy. Ogromne dobra Paszkiewiczów dawniej starostwo ho melskie zajmują znaczną część powiatu; mniej więc tu posiadłości mniejszych, szlachta zaś zaściankowa mieszka od granicy rohaczewskiej i mińskiej zwłaszcza około Radohy w okoli cach Chalczy. Katolików liczą w powiecie 2500 1 parafia katol. w Homlu i 9 kaplic. Ogół ludności 120300. Fel. Suryn. Homel, mko, pow. połocki, na lewym brzegu potoku Turowlanka, nad jeziorem Homel, o 23 w. od Połocka, o 54 od Lepla, przy trakcie kupieckim lepelskopołockim. Na prawym brz. potoku na wyniosłej górze są ślady okopów i fosy, jedyna pamiątka obronnego niegdyś zamku, wzniesionego w XVI w. za Zygm, Augusta. Mko i wieś należały wtedy do Żaków, obecnie własność Missunów. R. 1867 mko liczyło 14 dm. i 68 mk. , wyłącznie żydów. Homel niem. , ob. Homula. Homerek, niem. Hamer, wieś w pow. lęborskim, Ziemi pomorskiej. HommelFluss niem. , rzeka do Elbląga uchodząca, pow. elbląski, ob. Homula. Homola lub Suchagóra, ob. Czarna, rz. , str. 738, t. I. Homole, parów w czerwonym wapieniu amonitowym w Jaworkach, u północnych stóp Wysokiej, najwyższego szczytu wschodniego pasma Pienin. Wspominany już około r. 1470 w Długosza Lib. benef. III, 357. Obacz Gustawicz, Wycieczka w Czorsztyńskie. Br. G. Homonna, ob. Humenowa. Homotówka, góra w pow. doliniańskim, na płn. wschód od Lecówki, 739 m. wysoka. Wypełnia ona cały obszar między dwoma potokami tworzącymi Dubę i jest słabo zalesiona. Homry, ob. Hammer, Homrzycha, przys. Złotnego, pow. sądecki, należy do par. rz. kat. w Nawojowy i ma 298 mk. rz. kat. Mac. Homula, jak piszą stare dokumenta łacińskie, niem. Hommel Fl, mała rzeka, pow. elbląski, najznaczniejsza, która tu z gór Hockerand przychodzi. Początek bierze w lesie przy wsi Rakowie z nowego i starego stawu czyli jeziora. Kierunek ma przeważnie południowo zachodni. Ponieważ z góry wartko płynie, staje się bardzo użyteczną i obraca wiele młynów i zakładów fabrycznych. Najprzód w tymże lesie rakowskim przechodzi przez wielki staw, 40 mr. obszaru zajmujący, Skąpcem zwa ny Geizhals, wykopany r. 1642 1645. Wy chodząc z niego, wzmacnia się kilku dopływa. rai po lewej stronie, pędzi hamer żelazny nale żący do wsi Drewshof, zwany Waldburg, roku 1843 założony. Następnie obraca starą papier nię dąbrowską od r. 1828 hamernia, r. 1831 znowu papiernia, obecnie młyn, dalej zaraz hamernię miedzi do wsi Roland należącą roku 1791 założoną, obecnie na młyn zamienioną, potem olejarnię do wsi Benkenstein przyległą zdawna papiernię, podupadłą z czasem, roku 1747 na nowo wzniesioną, od r. 1770 olejar nię, znowu r. 1856 na hamernię obróconą. Po tem obraca hamernię przy wsi Wesselu roku 1839 zbudowaną, dalej młyn stary, zwany po niem. Strauchmühle oddawna wałkownię sukienniczą i zarazem garbarnię miejską, r. 1806 w wieczystą dzierżawę puszczoną, obecnie młyn i hamernię od r. 1837; wałkownię daw niejszą sukna zniesiono r. 1861. Poza tym młynem Strauchmühle w czasach najdawniejszych krzyżackich odłączony jest od Homuli kanał osobny HommelKanal, który wodę sprowadza prosto do miasta Elbląga, poprzed nio jeszcze 4 młyny i fabrykę zapałek pędzi studnie miejskie wodą zapełnia, dawniej także fosy zamku zasilał, poczem uchodzi do rzeki, Elbląg. Reszta pozostającej zbytecznej wody płynie starem korytem Alte Hommel około dworca kolei żel. berlińsko królewieckiej przez przedmieścia elbląskie, także nieco powyżej od kanału do rz. Elbląg. Stara ta Homula, nie mając dostatecznej wody, latem często wysy cha, na wiosnę zaś jest zwykle silna i nieraz tu groble usypane przerywa. Długość biegu na der pożytecznej tej rzeki wynosi około 2 mile. Ob. Rhode, der Elbinger Kreis. Kś. F. Honatycze, ob. Honiatycze. Honczarówka, rz. , ob. Bużanka, Honczary, wś, pow. piński, 2 okr. pol, gm. Żabczyce, mieszk. 34, własność Bylewskiego, część należy do klasztoru prawosławnego w Pińsku, dawne dziedzictwo bazylianek pińs kich. Por. II, 438. Ks. M. Honeda al. Huntowo, niem. Huntau, Huntenau, w najstarszych dokum, także Wuntenowe, ziemia u dawniejszych pogańskich prusaków, teraz w Prusach wschodnich, w pow. świętomiejskim. Graniczyła na północ z zatoką Świeżą Frisches Haff, na wschód ze strugą Frisching, na płd. z dzisiejszym pow. iławskim Pr. Eilau, na zachód ze wsiami Coppeinen, Rippen itd. Podług sławnej mapy Hennebergera z r. 1595 i w długości i szerokości zawierała około milę. Obecnie obejmuje 13 wiosek w parafii Pörschen. Na czele tej okolicy stał gród warowny zwany także Huntowo czyli Honeda, po którym teraz jeszcze zachowały się Homotówka Homonna Homole Homel Homola Honczarówka Hommel Homerek Homel Homula Honatycze Honiatyczki Honiądz Honoratów starostę lwowskiego w r. 1502. Ob. Akta ziew. i grodz. t. II, str. 242 i oryginał w kapitule łacińskiej we Lwowie. Właścicielem większej posiadłości jest kapituła łacińska we Lwowie, Honiatyczki, wieś, pow. tomaszowski, gm, Kotlice, par. Tyszowce, ma 32 dm. , 306 mk. , w tem i27 r. 1. ; 311 m. roli ornej, 308 m. łąk, grunta płaskie, gleba popielatka, ludność rolni cza. Dwór ma ziemi folw. 501 m. roli ornej, 184 m. łąk, własność Wacława Swieżawskiego. Na gruntach H. znajdują się na dwa kur hany, pamiątki Szwedów za Jana Kazimierza i konfederacyi tyszowieckiej. R. 1827 było tu 45 dm. , 384 mk. X. S. S. Honiatyn, wś, pow. tomaszowskie gm. Doł hobyczów, par. Oszczów, o 7 mil od Tomaszo wa, o 6 od Hrubieszowa, o pół mili od Dołho byczowa, w pasie granicznym; ma 37 dm. , 313 mk. , w tem 50 rit. lat. , cerkiew drewniana, 599 m. gruntu, 30 m. lasu, czarnoziem. Lud ność rolnicza. Dwór z pięknym ogrodem, przy nim folwark 474 m. gruntu, 140 m. lasu. Do dominium H. należą folwarki w Oszczowie i Pawłowicach. Własność niegdyś Leszczyń skich, Rulikowskich, obecnie Tomisława Roz wadowskiego. R. 1827 H. miał 37 dm. , 226 mk. X. S. S. Honigbaum niem. 1. , folw. , pow. świętosiekierski, st. p. Zgorzelec. 2. H. , folw. , powiat frydlądzki, st. p. Sępopol. Honigfelde niem. , wś, pow. sztumski, ob. Miedzice. Honigspring niem. . os. dóbr Stara Brda, pow człuchowski, paraf. i poczt. Koczała Flötenstein. Honik niem. . Honig, wś, pow. sycowski, par. Drołtowice, i dobra z folw. Sobek i fryszerką. F. S. Honiwka, Annówka, ob, Johanówka. Honorata, wś, pow. bałcki, gm. Niestoita, 800 mk. , w tej liczbie 98 jednodworców, zie mi włośc. 615. dzieś. , dworskiej 2635 dzies. Cerkiew ś. Mikołaja liczy 904 parafian i 53 dz. ziemi, Należała do Komarów, dziś Ronikierów. Dr. M. Honorata, kop. węgla pod Orzeszem, pow. pszczyński. Honorata, rz. , prawy dopływ Jahorlika w pow. bałckim. Honoratka, wś w pow. lipowieckim, nad rz. Żywą wpadającą do Rosawy, mk. 318 wyzn. prawosł. ; cerkiew paraf. założona przez Orańskiego w XVII wieku, wieś nosi miano jego żony. Tu w 1787 r. 20 maja odpoczywał Stanisław August jadąc do Kaniowa. liczy 887 dzies. wybornego czarnoziemu, własność Bondarzewskiej, par. kat. , zarząd gminny i po licyjny w m. Oratowie. Kl. Prz. Honoratów, wś włośc, pow. opoczyński, niejakie znaki. Leżał on na wyniosłem wzgó rzu przy ujściu małego strumyka Stradnik do rz. Frisching. Wysokość góry dochodzi 50 kroków, obwód u szczytu, gdzie stał zamek, 600 kroków. Zarzucone już niemal całkiem fo sy i wały rozkopane można dość wyraźnie roz poznać. Widok z góry przepyszny na zatokę i na całą okolicę. R. 1249 pobici przez krzyża ków pomezańczycy obiecują wystawić kościół we Wuntenowe Huntonowe czyli Honedzie, Ob. Zeitschrift für die Gesch. Ermlands II 385, III 689, Monum. Warmiae I 37 nota 19. Por. Balga. Kś. F. Honiądz, ob. Goniądz. Honiatycze, wieś, pow. tomaszowski, gm. Kotlice, par Dub, o 6 mil od Tomaszowa, o 2 od Hrubieszowa, o 1 i pół od Tyszowiec, ma 62 dom. , 451 mk. , w tem 128 r. 1; 626 mr. gruntu, 173 m. łąk, 37 m. lasu; gleba popielatka. Ludność rolnicza, cerkiew drewniana. Dwór z folw. 797 m. gruntu, 162 m. łąk, 153 m. lasu i cegielnia; własność Rulikowskich od 1749 r. Była tu filia byłej parafii gr. un. Wakijów. R. 1827 H. miały 31 dm. , 241 mk. Honiatycze w dokumentach dawnych Honaticze, Honatycze, Huniatycze, wieś w powiecie rudeckim, 33 kil. na płd. wschód od Rudek a 8 kil. na płn. zachód od st. poczt. w Mikołajo wie, nad potokiem Szczerek, tworzącym w o brębie wsi mały stawek. Wieś przypiera od wsch. do pow. żydaczowskiego do wsi Demnia, na płn. od niej leżą Czerkasy, na zachód Kahujów a na płd. Werbiź. W zachodniej części wsi nad Szczerkiem i w płd. ściele się podmokła dolina nad potokiem Zubra i Zubrze; strona płn. wsch. jest pagórkowata i wznosi się najwyżej do 285 m. Lasów nie ma w okolicy. Przez wieś idzie kolej Albrechta, a H. oddalone są o 2 kil. na płd. od przystanku kolei Czerkasy, a o 5 kil. na płd. od st. kolei w Mikołajowie Drohowyżu. Wedle obliczeń z roku 1869 było dm. 46, mk. 328 170 męż. , 158 kob. w gminie, a na obszarze dworskim dom. 6, mk. 47. Wedle szematyzmów z r. 1881 jest 293 mk. obrz. gr. kat. a 35 rzym. kat. Własność większa ma roli ornej 431. łąk i ogr. 178, pastw. 57 mr. ; włościanie roli ornej 320, łąk i ogr. 114, past. 207 mr. Par. rzym. kat. w Mikołajowie, gr. kat. w Werbiżu. We wsi jest cerkiew drewniana i kasa pożyczkowa gminna z kapit, 2190 zł. Andrzej Odrowąż ze Sprowy, wojew. i starosta ruski, i Jerzy Strumiło, podkomorzy lwowski, wyznaczeni od króla jako komisarze, rozgraniczają Honiatycze, Kahujów i Czerkasy. Akt wydany w lipcu 1464 r. zawarty w Aktach ziem. i grodz. t. V, str. 208 do 210. Król Aleksander zwalnia mieszkańców Honiatycz na lat 15 od wszelkich obowiązków dla grodu lwowskiego i uwiadamia o tem Stanisława z Chodcza, kasztelana i Honiatycze Honiądz Honoratka Honorata Honiwka Honik Honigspring Honigfelde Honigbaum Honiatyn Hopanów Honoratowa Honoratówka Honorów Honorówka Honowo Hony gruń Hoofe Hoor Hopchill Hopczyca Hopfenau Hopfenbruch Hopfendorf Hopfengrund Hopfenthal Hopgart Hopkie Hople Hoppen Hoppenau Hoppenbruch Hoppendorf Hopy gm. Wielka Wola, par. Wójcin; 11 dm. 61 mk. i 254 mr. obszaru. Honoratowa, zaść, sz. , pow. swięciański, 3 ok. adm. , o 49 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. kat. 1866, Honoratówka, folwark, pow. rohatyński, należał dawniej do Cześnik, obecnie własność Franciszka i Romany z Gołaczewskich Zdańskich, w uroczem położeniu śród lasów, nad potokiem, dopływem pobliskiej Narajówki. Honorów, os. leśna, pow. opatowski, gm. Lasocin, par. Trójca. Należy do dóbr Linów. Honorówka, 1 duża wś, pow. olhopolski, gm. Łuk, u źródeł rz. Biełocz, 1120 mk. , ziemi włość. 1257 dzies. , dworskiej 2817, domów 197. Cerkiew z 58 dz. ziemi. Odległa od st. kol żel odeskokijowskiej w. 8 Należała do Urbanowskich, Jaroszyńskich, Koszarskich, dziś Lipkowskich. 2. H. , folw. , pow. jampolski, nad rz. Trościancem, parafia i gmina Dzygówka poczta i teleg. w Jampolu. Od kolei odeskokijowskiej od st. Wapniarki 35 w. Jest tu fabryka cukru, założona w 187S roku, roczna jej produkcya od 80 do 90, 000 rs. Cu krownia należy do towarzystwa akcyjnego, fol wark zaś do Juliusza Orzechowskiego. 3 H. , wś, nad Grabarką, pow starokonstantynowski, par. Kupiel. R. 1868 miała 40 dm. Dr. M. Honowo, ob. Kuniów. Hony gruń, ob. Ciśnianka i Gruń, Hoofe niem. , wś, pow. iławski, st. p. Landsberg, Ostpr. Hoor, ob. Thorowce. Hopanów, folw. pryw. , pow. wilejski, o 65 w. od m. Wilejki. 2 okr. adm. , 11 dm. 110 mk. 1866. Hopchill niem. , os. pod Elblągiem. Hopczyca, rz. , poczyna się w pow. berdyczowskim za wsią Niemierzyńcami, we wsi Horodku łączy się z rzeczką Samcem, a niżej nie co we wsi Starościńcach z rzeczką Myką i na stępnie zlewa się z rzeką Roś. E. R. Hopczyca, duża wieś. , pow. berdyczowski nad rz. Hopczycą, o 5 w. odl od m. Pohrebyszcz mk. 1384 wyzn. prawosł; cerkiew paraf. i szkółka, ziemi 3022 dzies. ; należała dawniej do Rzewuskich dziś do Ryźniczów; zarząd gm. . i policyjny w m. Pohrebyszczach. Kl. Prz. Hopfenau niem. , wś. pow. wystrucki, st. p. Gr. Bubainen. Hopfenbruch niem. , ob. Jaromierz, leśnictwo, pow. babimoski. Hopfenbruch niem. 1. folw. , pow. holądzki, st. p. Lauck. 1. II. , os. , pow. stołupiański, st. p. Stołupiany. Hopfendorf niem. , włośc, wś do Wyczechowa należąca, pow. kartuski, przy bitym trakcie gdańskokościerskim, 725 m. npm. w okolicy lesistej i piasczystej, założona w wytrzebionych borach starostwa skarszewskiego około roku 1600. obejmuje gbur. 16, zagrod. 10, obszaru ziemi mr. 767, kat. 207, dm. 26. Paraf. Goręcin, szkoła Nowy dwór, poczta Kartuzy, dokąd odległość wynosi 1, i pół mili. Hopfengarten niem. , ob Chmielniki, pow. bydgoski lesnictwo, os. i st. kol. żel. z Inowrooławia do Bydgoszczy, o 15 kil. od Bydgoszczy Por. Brzoza. Hopfengrund niem, , os. , pow. braniewski, st. poczt. Braniewo. Hopfenthal niem. , folw. powiat węgoborski, st p. Kruklanki. Hopfenthal niem. , koi, pow. bydgoski, ob. Chmielwo. Hopgart, ob. Hobgard. Hopkie, wś, pow. tomaszowski, gm. Rachanie, paraf. rzymsk. kat. Łaszczów, o 2 w. od Łaszczowa a 3 od Tomaszowa; pół mili od pasa granicy Galicyi; ma folw. własn. hr. Fredro; ludności 300 dusz, w tej liczbie kat. 111. Dymów 31; ziemi włośc. 370 m. , gr. ornego, a 103 mr. łąk lasu; do włościan należącego mr. 54. Ziemia popielatka w połowie piasczysta. Włościanie zajmują się uprawą roli, jest tylko stolarz 1, kołodziej 1, cieśla 1, tkacz 1 i mularz 1. W tej wsi jest cerkiew była unicka, z drzewa wystawiona, filialna do paraf. Pie. niany. R. 1827 było tu 28 dm. , 190 mk. Hople, wś, pow latyczowski, gm. i par. Zeniszkowce, 472 mk. , 118 dm. ; ziemi dworskiej 351 dzies. , włośc. 334, młyn. Należała do klucza zińkowskiego Czartoryskich, następnie do Lewickich, dziś Demianowskiego. Hoppen niem. , wś, pow. kartuski, ob. Hopy, Hopowo. Hoppenau niem. , włośc. wś, pow. elbląski, par. Elbląg, poczta Grunowo. Odległość od Elbląga 1 i poł mili, liczy włościan 4, zagr. 8, obszaru 3043 mr; kat. 14, ewan. 104, menon. i bapt. 15, dm. 16. Hoppenbruch niem. I. wś, do miasta Malborka należąca, pow. malborski, założona na początku XV w. , obejmuje posiad. 21, zagrod. 29, włók 3, kat. 346, ewan. 326, dm. 73; parafia i poczta Malbork, dokąd odl. wynosi jedna ósma mili; w miejscu znajduje się szkoła luterska. 2. H. , miejscowość pod Gdańskiem, ob. Górka, 3. H. dwie wsie, pow. świętosiekierski, st. p. Balga i Ludwigsort. Hoppendorf niem, , wś i folw. , pow. iławski, st. p. Wildenhoff. HoppenMichel niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Immersatt. Hoppenmühl niem. , dobra i posiadłość z młynem, pow wałecki, parafia Sypniewo, szkoła Szwecya, poczta Schönthal; obszaru mr. 1126, budynków 21, dom. 3, kat. 11, ew. 53. W miejscu jest gorzelnia. Hopy niem. , Hoppen włośc, wś, przyłączona do Załęża, pow. kartuski, na bitym trakcie Honoratowa Horale Horajnie Horainowszczyzna Horaczkówka Horaczki Horacy Horaba Hora leżnieńskowejherowskim, nowo założona śród borów wytrzebionych około r. 1639. Parafia Przodków, szkoła Załęże, poczta Kartuzy, dokąd odległość wynosi około 1 i jedna czwarta m. Hora 1. wś, w pow, borysowskim, o 3 wiostry od st. dr. żel. Borysów, mieszk. 63. 2. H. , wś, pow. sieński gub. mohilewskiej, gm. czerejska. Dobra dziedziczne rodziny Swiackich wraz z folw. Zamosze. Piękny sad owocowy, dobre budynki gospodarstwo sta ranne. O 40 w. od H. leżą dobra Krupka ob z folw. Szyjką, należące do tychże właścicieli. Dobra Hora, Zamosze, Krupka i Szyjka mają razem 5433 dzies, ziemi używalnej a 2569 dz. nieużytków. A. Ch. Hora, Horka, wś w hr. liptowskiem Węg. ; chów owiec, rozległe lasy; w pobliżu źródło wody szczawiowej, u podnóża Karpat, 105 mk. Hora, kilka wsi serbskich tegoż nazwiska na górnych Łużycach, l niem. Gore, pow. budyszyński na saskich Łużycach. 2 niem. Guhra, tamże, pow. kamjenecki. 3 niem. Berg, na Łużycach pruskich, pod miastem Mużakowem, pow. rozbórski. A. J. P. Horaba, ob. Harab. Horacy, z czeska, Górale mieszkańcy wyżyny morawskoczeskiej. Horaczki, wś, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin. W 1827 r. było tu 16 dm. i 9l mk. , obecnie liczy 26 dm, i 263 mk. Horaczkówka, ob. Haraczkówka, Horainowszczyzna, folw. w pow. nowo grodzkim. Sama nazwa wskazuje, iż musiało to miejsce należeć do rodziny dość znanej na Litwie Horainów. Teraz jest dziedzictwem Truszkowskich; folwark ma obszaru przeszło 805 mórg w glebie dobrej. Al. Jel. Horajnie, wś, pow. rosieński, par. żwingowska. Horale, Krajniacy, mieszkańcy części Orawy i okr. czadczańskiego. Horanie, dobra, pow. dzisieński, 287 dzieś, rozl. , dawne dziedzictwo Puciatów, 54 dusz, dziś Mirskich. Horanka 1. wś, pow. ihumeński, przy gościńcu wiodącym z Jakszyc do Swisłoczy, nad rz, Berezyną, w miejscowości dogodnej, obfitującej w łąki, ma osad 10. Ludność zajmuje się, prócz rolnictwa, flisactwem i rybołóstwem. 2. H. albo Papiernia, wś, pow. kijowski, o 3 w. od Mościszcza, nad rz. Katyrką, wpadająca do Irpenia, położona w lesie sosnowym. Mieszkańców 180; liczą się oni do mieszczan kijowskich, trudnią stę rybołówstwem i przemysłem leśnym. Należą do parafii Mościszcza. . Niewiadomo kiedy założona, lecz już Bohdan Chmielnicki uniwersałem 11 stycznia 1651 r. oddał H. akademii kijowskiej. Horanka, przys. Turzego, pow. staromiejski. Horany 1, wś, pow. połocki, o 15 w. od Połocka, przy dr, żel. dyneburskowitebskiej, o pół wiosty od przystanku tejże drogi, zwanego także Horany, 2. H. , po łotew. Gorejeni, wś, pow. lucyński, parafii landskorońskiej, własność Szczęsnowiczów. 3. H. wś, pow, święciański, na prawym brzegu jeziora Świr, 4 okr. adm. , o 58 w. od Swięcian, 5 dm. , 67 mk. Par. Goranie, Horapaj, wś, pow. nowogradwołyński, gmina hordyjowiecka, włościan dusz 307, ziemi włośc. 740 dzies. , ziemi dworskiej 864 dz. Własność Malinowskich. L. R. Horapinka, karczma, pow. stryjski, na płn. od Kawska, na granicy wsi Koenigsau pow drohobyckiego. Lu. Dz. Horawiec 1. dobra, pow. borysowski, własność Borsuka. 3. H, dobra, pow. borysowski, wł. Nargielewicza. 3. H. dobra, pow. miński, wł. Slieniów. A. K. Ł. Horb 1. wzgórze w pow. lwowskim, na zachód od Sołonki wielkiej, nad potokiem Sołoneckim od płn. i drugim tej nazwy od płd. , ze szczytem 339 m. npm. 2. H. Męczołowski, krótkie lesiste pasmo górskie w pow, stryjskim, na zach. od wsi Lawoczne. Wy biega ono na płn. wschód od działu wodnego, między górnym Stryjem a górnym Oporem. W połowie pasma wznosi się szczyt jeden do 933 m. , a w płd. kończynie szczyt najwyższy do 981 m. Na południowej stoczystości tego pasma biją źródła Stryja; wody płynące ze stoku półn. zabiera potok Rowina, dopływ Oporu. 3. H. Witiwski, lesiste pasmo gór skie w pow. turczańskim, rozłożome na płd. zachód od Łomny a dochodzące w kierunku zach. do Żurawina w pow. lisieckim. Najwyż szy szczyt pasma wznosi się na samej granicy obu powiatów do 700 m. Ztąd opada pasmo na wschód do 602 m. a na zachód do 674 m. Wody płynące z płn. stoczystości pasma za biera potok Lechniowa, z płd. San i Ryka dopływ Sanu, Lu. Dz. Horbacewicze, wś i dobra pojezuickie w pow. bobrujskim, przy szosie, o 14 w. od Bobrujska w stronie zachodniej, na prawym brz. Berezyny. Jest tu cerkiew prawosławna, kaplica kat. parafii Bobrujsk, st. poczt. , za rząd gminy horbacewickiej, składającej się z pięciu starostw wiejskich, z 65 wiosek, i obejmującej 1470 mk. płci męzkiej. Okrąg policyjny świsłocki. Dobra H. należą do Horbackich, mają obszaru przeszło 5000 mr. w glebie piaszczystej, łąk i lasów dostatek, po kłady wapienia. Al. Jel. Horbacze, wś, powiat owrucki, nad potokiem płynącym od wsi Kaleńskie, po wschod, stronie rz Uż, o 13 kil, od mka Iskorościa. Wś Horbacze Horbacewicze Horawiec Horapinka Horapaj Horany Horanka Hora Horanie Horbala Horbanówka Horbasów Horbasza Horbatka Horbki Horbków leży n granicy z pow radomyskim. Nad rzeką pokłady labradorytu, składową część ziemi stanowi gnejs. A. Z. Br. Horbacze, wś, powiat rudecki, 33 km. na płd. wschód od Rudek a 7 km. na płd. od st. pocztowej i kolejowej w Szczercu. Wieś leży na płn. wschod, krańcu powiatu i sąsiaduje na płd. z Czerkasami w pow. rudeckim, na za chód z Dmyjtrzem, na płn. z Popielanami, Dornfeldem i Dobrzanami, a na wschód z Lindenfeldem w pow lwowskim. Od zach. przypiera o podmokłą dolinę Szczérka, na płd. o również podmokłą, wązką dolinę nieznacznego dopływu Szczerka; przez środek wsi płynie mały potoczek od pła. ku płn. i tworzy we wsi samej mały stawek. Reszta obszaru wznosi się mało co po nad 300 m. , a mejscami opada cokolwiek niżej. W półn. zach. stronie wsi rozłożyły się pola Kopanie, na płn. Horo dyszcze, na zach. zaś las Zapust. Wedle obl. z r. 1869 było dm. 90, mk. 570 w gminie a na obszarze dworskim dm. 6 mk. 44; wedle szemat z r. 1881 jest 578 mk. obr. gr. kat. a 71 rz. kat. Obszar dworski ma roli mr. 398, łąk i ogr. 79, pastw. 29, lasu 235; wło ścianie roli 628, łąk i ogr 49, pastw. 197 mr. Par. gr. kat, jest w miejscu, należy do deka natu horożańskiego a ma filią w Czerkasach Par. rzym. kat. w Szczercu. We wsi jest cerkiew drewniana pod wezwaniem św. Igna cego i szkołajednoklasowa, nieetatowa, istnie jąca od r. 1842. W r. 1488 pozywał Piotr Sambor z Horbacza Feliksa Pniewskiego, staostę żydaczowskiego. Lu. Dz. Horbaczeńki, wś, rządowa, pow. dzisieński, o 60 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 6 dm. , 70 mk 1866. Horbaczewo 1. wś włośc, pow. wilej ski; o 38 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. ; 5 dm. , 47 mk 1866. 2. H. wś z kościołem parafialnym katolickim, pow. połocki, nad jez. Nieszczodra, o 50 w. od Połocka. Kościół pod wezw. ś. Józefa wzniesiony przez jezuitów połockich r. 1800 we wsi, która wówczas na leżała do dóbr tego konwentu. R. 1877 na miejscu starego kościoła kosztem parafian zo stał wzniesiony z drzewa nowy. Parafia de kanatu połockiego liczy wiernych 2870. Do tego kościoła należą kaplice DymitrowMost, Antonowo, Krasnopol, Prychaby, Porzecze, Łaszków i Kazimierzów. Parafia zwie się oficyalnie H. Obytoki. M. K. Horbaków, wś, pow. Ostrogski, na płn. od m. pow. Ostroga o 36 w. , przy drodze bitej brzeskokijowskiej, położona na górze, oblanej z trzech stron rz. Horyniem, która to rzeka rok rocznie podmywając brzegi wyniosłe sprawia, że te się usuwają i tym sposobem już kilka zabudowań włościańskich zawaliło się. Przez Horyń pod samym H. rzucony most olbrzymi drewniany. Ta wieś pierwotnie należała do familii Hulewiczów, później przeszłą na własność Wigórów a w 1874 r. trzy jej części kupił Czertow, czwarta jeszcze należy do Wigóry. Za władania Wigórów była tu katolicka domowa kaplica parafii Tuczyn, da wniej Horyńgród; dziś sukcesorowie Czertowa przemienili ją na salon. Jest tu także i cer kiew prawosł. na około wysokim wałem w czworobok opasana; wały te były ufortyfi kowane, jak to widzieć można w wielu wo łyńskich wioskach; taki sam czworoboczny wał znajduje się na drugiej stronie Horynia obok miasteczka Hoszczy; tu mieszkańcy bronili od napadów tatarskich i kozackich. Ziemia z wierzchu czarnoziem, podkład glinkowaty, lecz urodzajna. Nazwisko ztąd wzięła zapewne, że zbudowana na górze, nazwanej u ludu starem słowiańskiem mianem Horb garb. Z. Róż. Horbala, ob. Horbula. Horbanówka, mała wioska, pow. proskurowski, gm. Juryńce, par. kat. Satanów, dm. 16, mk. 101. Należy do klucza Satanowskiego hr. Maryi z Sanguszków Potockiej. Dr. M. Horbasów, wś, pow latyczowski, gm. Susłowce, par. Latyczów, nad rzeką Bohem, mk. 672, domów 130; ziemi włośc. 1030 dzies, dworsk. 1080 dz, 2 młyny. Cerkiew ś. Praskowii z 879 parafianami uposażona 65 dzies. , ziemi. Należała do starostwa latyczowskiego, darowanego hr. Markowowi w 1785 r. i dziś do Markowa należy. Lasu niema. Horbasza 1. Wielka, wś, pow. nowogradwołyński, gmina żołobeńska, nad Ceremem, dusz włościan 81, ziemi włośc. 455 dzies ziemi dwor8k. 552 dzies. Niegdyś należała do Puła skich, od tych przeszła do Dubieckich, na stępnie Pruszyńskich, obecnie własność Chiczewskich. 2. H. mała, wś. pow. Nowogradwołyński, gmina Żołobieńska, par. Zwiahel, nad rz. Ceremem, dusz włośc. 216, ziemi włos. 682 dzies. , ziemi dworskiej 290 dzies. Nie gdyś należała do dóbr generała Pułaskiego w 1834 roku przez wierzycieli togoż podzie lona na części. Następnie nabyli części to Wroczyńscy, w których i dziś jest pomadaniu. Ma kaplicę katolicką. L. R. Horbatka, rz. , dopływ rz, dopłwy. E. R. Horbki, szczyt w Karpatach lesistych, na wschód od Zyndramowy, 684 m. wys. Horbków, wś, pow. sokalski, o 6. 5 kil na wschód odSokala; przestrzeń pos. więk. 1367 m. , wtemlll2 m. lasu; włośc. 1283 m. ; ludność rzym. kat. 26, gr. kat. 570, izrael 17 razem 613, obydwie parafie w miasteczku Tartakowie, oddalonem o 4 kil na wschód, sąd pow. , urząd, poczt. , telegraf. i not. w Sokalu. Szkoła filialna należąca do rady szkol. okręg. w Sokalu, kasa pożyczkowa z funduszem 100 złr. Horbacze Horbacze Horbaczeńki Horbaczewo Horbaków Horbowszczyzna Horbowy Horbula Horbulów Horby Horbysko Hordakiu Horbowicze Horbowica Horbowce Horbok Horbok Horbów Właściciel więk. posiadł. Teodor hr. Lanckoroński. . B. R. Horbok, krótkie pasmo górskie, ciągnące się na granicy Węgier gminy Oporzec w pow. stryjskim od płn. zach. ku poł. wschod. Na płn. wschód i płd. zach. wysyła ono krótkie ramiona. Najwyższe jego szczyty dochodzą 1047 i 1061 m. Wody płynące na płn. wsch. jego stoczystości, tworzą potoki, z których połączenia powstaje Opór, wody zaś ze stoku płd. zachod. zabiera potok Kurteć. Lu. Dz. Horbów, wś i fol. donac. pow. Bialski, gm. Dobryń, par. Piszczac o milę. Jest tu szkoła początkowa, dom schronienia starców i kalek. W 1827 r. było 16 dm, 110 mk Cerkiew paraf. obrz. gr. erekcyi niewiadomej. R. 1637 dziedzic H. Tomasz Kazimierz Łużecki erekcyą potwierdził. Obecna cerkiew z 1854, drew niana. Kościół i par. rzym. katol. erygowane przed r. 1516 niewiadomo przez kogo. Dzie dzice Horbowscy 1516 i 1517 potwierdzali erekcye 1741 wznowiony drewniany ko ściół; 1821 przez wojska zniszczony; potem wy stawiono kaplicę tylko i ta do dziś istnieje. Do bra rządowe H. , pochodzące z konfiskaty majątku ks. Adama Czartoryskiego, składają się z folwarku H. , wsi H. , Lachówka, Zalesie i Kłoda. Szacunek hypoteczny w r. 1842 wy kazany na złp. 1, 180, 000. Bobra te jeżeli nie w całości to w znacznej części uległy podzia łowi na donacye. Br. Ch. Horbów, wś, pow. nowogradwołyński, gm. emilczyńska, włościan dusz 56, ziemi włośc. 406 dzies. Należy do dóbr emilczyńskich, własność Uwarowów. L. R. Horbowce, wś rządowa, pow. lityński, nad rz. Zharkiem, 280 mk. , 46 dm. , 792 dzies, ziemi. Wś ta wraz z Łysohorką i Majdanem Łysohorskim składała oddzielne starostwo horbowieckie. Kwarta wynosiła 773 rs. Trzymał je prawem emfiteutycznem do 1848 r. Michał Jełowicki ziemia glinkowata. Jest tu cerkiew św. Trójcy, do której należy 42 dzies. ziemi i 397 paraf. Kwitnie rybołówstwo. Horbowica, ob. Czartoryja, Horbowicze, wś, pow. mozyrski, miał kaplicę kat. parafii Mozyrz. Horbowska, st. poczt. , pow. czernihowski, w pobliżu większych stacyj Czernihów i Nieżyn. Horbowszczyzna, zaśc, pryw. , pow. wilejski, o 50 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy b. drodze pocztowej z m, Mołodeczna do granicy pow. mińskiego; 1 dom, 10 mk. rz. kat. 1866. Horbowy 1. potok górski, wypływający z ostrych gór we wschodniej stronie gminy Koziowej, w pow. stryjskim; płynie w kierunku p6łn. zachodnim lesistemi debrami i po krótkim biegu uchodzi z prawego brzegu do Orawy, dopływu Oporu, Długość biegu prze szło 2 kil 2. H. , potok górski, wypływa w obr. gm. Tysowca, w pow. stryjskim, z lasu Czarnej góry; płynie lasem na północnywsch. , zabiera z lewego brzegu potok Szebelę i po 2620 m. biegu wpada do Batywli Wielkiej ob. . Br. G. Horbula w dawnej taryfie Horbala al. Węgierce, przysiołek do Litewki w pow. rudeckim, 2 kil. na półn. od Litewki ob. , na lewym brzegu Wereszycy, w okolicy podmo kłej, 272 m. n. p. m. Lu. Dz. Horbulów, duża wieś, powiat radomyski, nad Wierchłużą, wpadającą do Uszy, odl, o 3 w. od wsi Torczyna, a o 18 w. od m. Rado myśla; mk 1001 praw. , 113 katol, cerkiew paraf. i szkółka; nazwa wioski pochodzi od garbów czyli pagórków, rozdzielających do pływy Uszy od dopływów Teterowa; położęnie jak wioski tak i gruntów do niej należą cych w ilości 2017 dzies, wzniesione, gleba dość urodzajna, grunta gnejsowe, obnażone skały labradorytowe nad rzeką. W 1151 r. Andrzej Boholubski założył tu monastyr i wówczas miała to być osada duża i kwitnąca Karamzyn tom 1 I, str. 391. Zasługuje tu na uwagę Dziewicza góra ze śladami starożytnych budowli. W 1781 r. wioska należała do Ma ksymiliana Potockiego generała wojewódz twa kijowskiego, obecnie do Podhorodyńskich; zarząd gminny w tejże wsi, policyjny w m. Malinie. Paraf. kościół katol. Niep. Poczęcia N. P. M. , z muru wzniesiony 1857 na miejsce dawnego z 1796. Parafia katolicka dekanatu radomyskiego dusz 1309. Kaplica w Czajkówce. Kl. Przed. Horby 1. lesista wyniosłość w pow. doliniańskim, na wschód od Sukiela, opadająca na płd. ku dolinie Sukiela 569 i 551 m. , a na półn. ku dolinie potoku Ozera 557 m. . W stronie wschodniej wznosi się ona do 744, w stronie zachodniej, na półn. od Sukiela, do 673 m. Półn. zachodnia część wznosi się znacznie wyżej i łączy się na granicy powiatu z górą Sukiel, 900 m. . wysoką. 2. H. , lesista góra w pow. stryjskim, na wschód od Pławia, na prawym brzegu potoku Wądrówka zwanego w dolnym biegu Ukiernikiem a od Hołowiecka Hołowczanką, zbierającego też wszystkie dopływy tej góry. Szczyt jej dochodzi 869 m. Horbysko, lesiste wzgórze w pow. dobromilskim, na półn. zachód od Posady rybotyckiej, na samej granicy powiatu, ze szczytem 435 m. wysokim. Z płd. stoku wysyła ona swe wody do Wiaru, a z płd. do potoku Ci sowa. Lu. Dz. Hordakiu, rzeczka górska w pow. kosowskim; płynie zrazu na połud. wschód, a potem na wschód i w obr. Kosowa Starego wpada Horbowska Horecki powiat Hordzieszka Hordziesz Horelec Hordaszówka Hordie Horduny Hordyjówka Horecza Hordynia z lewego brzegu do Rybnicy, dopływu Prutu. Długość biegu 7 kil Br. G. Hordaszówka, duża wieś, pow. humański, nad rzeką Tykiczem, o 3 w. odl. od m. Talnogo; mieszkańców 1319 wyznania prawosław nego; szkółka, cerkiew paraf. zbudowana w 1752 roku, ziemi 2163 dzies. , czarnoziem z glinką; we wsi znajduje się starożytne horodyszcze, należy do taleńskiego majątku hr. Szuwałowa. Kl. Przed. Hordie, potok górski, wytryska w obr. gm. Mikuliczyna, pow. nadworniański, z pod góry tejże nazwy ob. . Płynie ku półn. zach. doli ną leśną, zwartą od półn. wschodu stokiem grzbietu Liszniowa ob. , a od płd. zach. sto kiem góry Kobyły 1342 m. , rozpościerają cej się między tym potokiem a pot. Pihym, do którego z prawego brzegu wlewa swe wody po 4 kil i pół biegu. Ujście 804 m. Źródła niemal na wys. 1240 m. Br. G. Hordie, szczyt, w Beskidzie lesistym, na granicy powiatów nadwórniańskiego i kossowskiego, a na granicy gmin Mikuliczyna i Kosmacza, w dziale górskim zwanym Liszniowem. Szczyt Hordie tworzy południowy czubek te go pasma i wznosi się do wys. 147, 8 m. Z pod niego po stronie północnej tryszczy Prutczyk czyli Pruteć wschodni, jakoteż potok Hordie, dopływ Pihego, wpadającego do Prutu. Ob. Liszniów. Br. G. Horduny, duża wś blisko Homla. Hordyjówka 1. wieś, pow. nowogradwołyński, ma zarząd gminny, włościan męż. dusz 186, ziemi włośc. 466 dz. , ziemi dworskiej 569 dzies. ; własność pierwej Lublańskich, obecnie Siewruków. 2. H. , wś, pow. mohylowski, gm. Jaryszów, par. Jaryszów, nad rzeką Ladawą. Ma wraz z wsią Ladawą 966 mk. , 673 dz. ziemi włośc. Należała do Dzieduszyckich, dziś Januarego Sulatyckiego. 3. H. , lub Hordyjowce, wś, pow. mohylowski, 496 dusz męz. , 672 dzies, ziemi włośc; wraz z wsią Ladawą należy do Januarego Sulatyckiego, dawniej Dzieduszyckich. Hordynia z Siekierczycami, wieś, pow. Samborski, 15 kil na półn. wschód od stacyi pocztowej i kolejowej w Samborze. H. sąsiaduje na zachód z Kornalowicami, na płd. z Dublanami, na wsch. z Siekierczycami na wsch. od nich leży Bilinka, a na półn, dochodzi do granicy pow. rudeckiego, do Koniuszek Siemianowskich. Wieś leży na prawym brzegu Dniestru, na półn. krawędzi pasma pagórkowatego, którego najwyższe wzniesienie czyni na płd. od H. 308 m. U stóp tego pasma płynie Dniestr od zachodu i Bystrzyca, potok płynący od wschodu przez Bilinki, Siekierczyce i Hordynię a uchodzący do Dniestru. Dolina Dniestru w tem miejscu 378 m. wzniesiona, skręca się na półn. a po 2kilometrowym biegu dzieli się rzeka na dwa ramiona; jedno z nich naturalnej t. zw. Dniestrzyczka, płynie dalej na północ i w Koniuszkach Siemianowskich łączy się z Strwiążem; drugie, kanał czyli Dniestr właściwy skręca na półn. wach. , i między Dołubowem a Czajkowicami przyjmuje Strwiąż. Dolina nad temi rzekami rozłożona jest przeważnie podmokła i bagnista, często wodą zalana. Wedle obliczeń z r. 1869 było w H. 233 dm. i 1205 mk. w gminie a 1 dm, mk. na obszarze dworskim. W Siekierczycach zaś dm. 95, mk. 548 w gminie a 2 domy, mk, na obszarze dworskim. Wedle szematyzmów z 1881 r. jest w H. 738 mk. obr. gr. kat. , 80 rzym. kat, , w Siekierczycach zaś 400 mk. obrz. gr. kat. a 12 rz. kat. Obszar dworski ma roli ornej 881, łąk i ogr, 623, pastw, 19, lasu 151; włościanie roli ornej 11 22, łąk i ogr. 922, past. 483, lasu 71 mr. Parafa gr. kat. jest w miejscu, należy do dekanatu Samborskiego a obejmuje prócz H. i S. jeszcze Kornalowice i Krużyki. Par. rzym. kat. w Dublanach. We. wsi jest cerkiew murowana pod wezwaniem św. Dymitra, i szkoła 1klasowa nieetatowa. H należała do klucza dublańskiego, w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. Wieś tę wraz z Siekierczycami posiadał w 16 wieku Mikołaj Nowina Borkowski, po nim odziedziczyła ją córka jego Katarzyna, małżonka Stanisława Nieczui Stcarzechowskiego. W r. 1640 nabył ją Aleksander Lubicz Przedwojowski, kasztelan lubaczowski H. jest gniazdem rodziny Hordyńskich herbu Sas. Lu. Dz. Hordziesz, wś i folw. , pow. łukowski, gm. i par. Serokomla. W 1827 r. było tu 24 dm. i 232 mk. ; obecnie liczy 34 dm. , 362 mk. i 1165 mr. obszaru. Hordzieszka, folw, pow. łukowski, gm. Gułów, par. Adamów. W 1827 r. było tu 15 dm. i 98 mk. ; obecnie liczy 32 dm. , 167, mk. Folwark H. nabyty w r. 1872 za rs. 41000. Rozl. wynosi mr. 913, grunta orne i ogrody m. 278, łąk 19, pastw. 17 m. , lasu m. 681, nieużytki i place mr. 18. Bud. murow, 1, drewn. 9. Folwark ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Turzystwo, Horecki powiat, ob. Horki. Horecza, przedmieście Czerniowiec na Podołu. Kościół 1712 zbudowany a przez ros. ces. Katarzynę II odnowiony. Zamek pod H. ulubione miejsce przechadzki mieszczan. Horelec 1. wś i folwark we wschodniej stronie pow. ihumeńskiego, nad rzeką Ptyczą, w miejscowości poleskiej, zapadłej, obfituje w łąki i lasy tudzież w grzyby i zwierzynę, niegdyś własność Radziwiłowska, teraz przeznaczone Stefanii Radziwiłowej, należy do księcia Wittgensztejna. Folwark ma obszaru przeszło 9300 mr. , jest tu podleśnictwo tak Hordaszówka Horla Horne Horki Horka Horianj Horeły Horełowo Horełe Horn Horna Horełe Hornad zwanej kwatery horoleckiej. Do roku 1860 Horelec był kością niezgody dla sąsiednich dziedzictw mianowicie Lipskich i Janiszew skich, lecz w tym czasie polubowna ugoda za łatwiła urzędowo kwestyą dyferencyi. 2. H. , inaczej Lipsk, folwark, jest częścią po wyższego; położony nad rzeką Ptyczą, obfituje w łąki i bagna. Należy do Janiszewskich i stanowi cząstkę dóbr Citwa ob. parafii katol. błońskiej. Al. Jel. Horełe 1. niewielka wś w pow. borysowskim, nad rz. Omniszewką, w miejscowości poleskiej, przy drodze z Zaborza do Choroszej, ma 7 osad. 2. H. , wś, pow. borysowski, w dość górzystej miejscowości, przy drodze z Begomli do Mściża, ma 14 osad. Al. Jel Horełowo, st. poczt. , pow. mołoski gub, jarosławskiej, w obrębie większych stacyj Wiesjehońsk i Mołoha. Horełyluh dobra w pow. borysowskim, o mil 7 od Borysowa, w paraf. katol. dziedziłowickiej, obszaru mają 3675 mr. , miejscowość równa, ziemia piaszczysta i nieurodzajna, łąk i lasów poddostatkiem, należą do Antoniny Jeśmanówny. T. S. Horianj, węg. Gereny, wś w hr. użhorodzkiem Węg, , kościół kat. filialny, winnico, lasy, 659 mk. W pobliżu zwaliska zamku bardzo starożytnego, połączonego niegdyś podziemnym chodnikiem z zamkiem uźborodzkim. Horka 1. wś, pow. nowogródzki, gubernii mińskiej, miała kaplicę katol. b. parafii Mir. 2. H. , wś, pow. Słonimski. Tu urodził się Zawisza Krysztof, wojewoda miński, autor znanych pamiętników. Horka, wś w hr. spiskiem Węgry, w dorzeczu Hornadu, w dystrykcie szczawnickim, przy drodze z Czwartku ob. do Popradu; liczy 90 mk. , między nimi 76 rz. kat. , 1 prot. , 8 żydów, 5 nieun. Należy do parafii łac. w Szwabowcach. Poczta w miejscu. Hórka 1. niem. Horke bei Rackelwitz, wieś serbska na saskich Łużycach w powiecie kamieneckim. W r. 1875 domów 44, mk. 206. 2. H. Delnja, niem. Niedergurig, serbska wieś w pow. budyszyńskim, w par, Maleszecy. W r. 1880 mk. 389, szkoła elementarna. 3. II. Honja, niem. Obergurig, wieś serbska w tymże powiecie, w połowie należy do ewangelickiej parafii w Wielecinie, w drugiej połowie do takiejże parafii w Budystecach. W 1880 r. mieszkańców 380. Szkoła elementarna. Horki, mto powiatowe gub. mohilewskiej, nad rzeczką Kopyłką, niedaleko Proni, o 81 w. od Mohilewa, wraz z Horami stanowiły obszerny klucz HoryHorecki, posiadany kolejno przez ks. Druckich, Horskich, potem przez Sapiehów następnie przez Sołohubów, aż w naszym wieku stały się własnością rządową. Do r. 1864 był tu instytut rolniczy, urządzony na wzór akademii rolniczej w Pro szkowie, przy instytucie zaś kosztowne gabi nety nauk przyrodzonych. Prócz instytutu szkoły taksatorów i rolnicza i dwie fermy zagospodarowane według najściśleiszych zasad nauki. Stosownie do potrzeb tylu zakładów wzniesiono dwupiętrowe ogromne gmachy, za łożono ogród botaniczny. Dziś instytut i zbio ry naukowe przeniesiono do Petersburga; w Horkach zaś zostały szkoły rolnicza i taksatorów. Zarząd gminy liczącej dusz 1594. Ko ściół dziś nieistniejący katolicki, fundował tu syn Lwa Sapiehy Kazimierz spełniając wolę ojca. Ludności Horki mają 5100 mk. Czyt. Tyg. illus. 1873, Nr. 273. Powiat borecki gub. mohil. , przestrzeni 2487 w. kw. , ludności 80000, grunta dość urodzajne; ziemia, prócz należącej do włościan, jest własnością skarbu i książąt Lubomirskich; małych majątków nie ma tu prawie. Są dwie parafie katolickie w Faszczówce i Dubrownie. F. Sur. Horki 1. folw. , pow. dzisieński, własność Kowalewskiego, 79 dzies, gruntu. 2. H. , dobra, pow. dzisieński, blisko Dzisny, własność Adama Kostrowickiego, później przez synów jego sprzedana Karpowiczom razem z Doroszkowiczami. 3. H. , dobra, powiat dzisieński, 375 dzies. ziemi, niegdyś 94 dusz. Były własnością wojewody mińskiego Jana Żaby, potem Augusta Radominy, następnie córki jego Julii Wańkowiczowej, dziś jej potomstwa. 4. H. , dobra, pow. dzisieński, 811 dzies, rozl. , 109 dusz. R. 1775 własność Michała Wazgirda, stolnika trockiego, później Mikanowiczów, dzisiaj Weroniki Medenieckiej. 5. H. , dobra, pow. dzisieński, własność Kurklewskięj. 6. H. , dobra, pow. połocki, niegdyś dziedzictwo Rypińskich. 7. H. , dobra, pow. połocki, własność niegdyś Zenowiczów, później Sulistrowskich. 8. H. , wś, pow. horodecki, należy do Kossowów, ziemi dworskiej 619 dzies. 9. II. , mały zaśc, szlach. w pow. słuckim, nad rzeką Łanią z lewej strony, w okolicy wsi Rubieże, ma 4 osady. 10. H. , wś w pow. mozyrskim, przy trakcie handl. z Mozyrza do Pińska. 11. H. , wś w pow. bobrujskim, nad Oreszą, przy szosie z Brześcia do Moskwy. 12 H. , wieś pow. ihumeński, miała kaplicę katol. parafii Serafin. 13. H, por. Górki. Hórki, łuż. , oh. Hórka. Horla, rz, , ob. Orla, na Szląsku. Horn niem. , wś, pow. morąski, st. poczt. Reichau. HornaBorszé, ob. Broszé. Hornad, rz. , ob, Filice, Giełnica, Ganowce, Harychowce. Horne 1. wś, pow. piński, w 3 okr. pol. , gmina Lemieszewicze, o 9 wiorst od Pińska, mieszkańców 57, własność przedtem Butrymowicza teraz Czajkowskiego, Z powodu zapo Hornostajewicze Horniace Horniaki Horniaty Hornica Hornie Hornigi Hornikau Horniki Hornikowy Hornkampe Horno Hornostaiszki Hornostajpol wiedzianej bytności króla Stanisława Augusta w Krystynowie u podstarosty Mateusza Butrymowicza zbudowano z faszyny i ziemi przez rzeki i przepaściste błota groblę z Pińska do Hornego 9 w. długą. Grobla ta zupełnie już znikła, tylko rów obok niej wykopany dla małych statków spławny jeszcze ją przypomina. Por. Krystynów. 2. H, wieś w pow. mińskim, u źródeł Suły. 3. H, ob. Horno. Horniace, ob. Grąziowa i Mszaniec. Horniaki, wś włośc, pow. wilejski, o 43 i pół w. od Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 13 dm. , 110 mk. 1866. Horniaty, wieś włośc, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 13 wiorst od Lidy, 13 dm. , 117 mk. 1866. Hornica, rz. , ob. Górnica, Hornica, ob, Hurnie Hornie 1. wś i folw. rząd. , pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 5 w. od Lidy, 10 dm. , 143 mk. 1866. 2. H, folw. , pow. nowoaleksandrowski, 384 dzies. rozl, własność Pawła Bohdanowicza. Hornigi, wś, pow. grójecki, gmina Nowa wieś, par. Warka. W 1827 r. było tu 8 dm. i 79 mk. ; obecnie ma 14 osad i 322 mr, obszaru. Należała do dóbr Gośniewice. Hornikau niem. , wieś, pow. kościerski, ob. Hornikowy. Horniki, wś, pow. kowelski, gm. Podzamcze, o 49 w. od Kowla, przy szosie kijowskobrzeskiej, należała do starostwa ratneńskiego, ma stacyą pocztową, 126 dm. , 780 mk, 3200 dzies, ziemi włościańskiej, przeważnie łąk błotnych. nad Prypecią. Por. Górniki. Hornikowy, al. Górnikowy; Horniki, Gorniki dla górzystego położenia; nietak właściwie Harnikowy, Arniko wy, niem. Hornikau, obejmuje 3 miejscowości w pow. kościerskim 1 H. dolne, niem. NiederHornikau, szlach. dobra włośc, nad rz. Wietcisą Fietze Fl. , przy bitym trakcie kościerskogdańskim i kościersko skarszewskim. Obejmuje 4 włośc, posiadłości i ogrodu. 2 z karczmą, obszaru mr. 372, kat. 1, ew. 46, dm. 7, parafia Stare Grabowo, szkoła i poczta Nowa karczma. Odległość od Kościerzyn 2 i pół mili. 2. H. górne, niem. OberHornikau, szlach. wśwłośc, opodal powyższej wsi położona, zawiera włościan 3, ogrodu. 5. obszaru mr. 892. kat. 4, ewang. 90, dm. 12, parafia, szkoła, poczta, jak poprzednio. E. 1747 Kornikowy w parafii Stare Grabowo posiadał Lniski asesor ziemski. 3. H. nowe, niem. NeuHornikau, także niedaleko poprzednich dwóch położone, przyłączone jest jako wybud. do Lubieszyna. Hornkampe niem. , wś, pow. malborski, należy do Szkarpawy, na nizinach malborskich, liczy włók 15, posiadł. 4, parafia Tiegenhagen, szkoła w miejsca, poczta Nowodwór Tiegenhof, ew. 52, dm. 7, odległość od Malborka 5 mil Horno, Horne, wś w pow. borysowskim, niedaleko rz. Omniszewki przy drodze z m, Pleszczenicy do Dołhinowa; domów ma 20 i cerkiew prawosł. W H. urodził się d. 25 maja 1782 r. Szymon Feliks Żukowski, profes. uniwersyt. wileńskiego, filolog i archeolog. Hornostaiszki, ob. Ejszyszki. Hornostajewicze, wś na prawym brzegu Rosi, pow. wołkowyski. Hornostajpol, mko, pow. radomyski, przy wielkim gościńcu poleskim, prowadzącym z Kijowa do Czarnobyla, o 80 w. od pierwszego, o 30 od drugiego odległe. Pobudowano jest na wyniosłym brzegu rz. Teterowa. Rzeka ta, moczarami swemi oddziela H. od przedmieścia jego nazwiskiem Hrynie, które dla niskiego swego położenia, corocznie przez wody wiosenne zalewane bywa. Cały obwód miejsc przyległych zamyka z jednej strony Teterów, z drugiej Dniepr, z trzeciej Usza i Prypeć. Miejscowość to przeważnie leśna, pełna bagnisk i moczarów, t. zw. hał, wód stojących i żywych. Pośród tych nizin wszakże pasma łagodnych wzniesień ziemi, miejsc wyniosłych tu i owdzie się przewijają. Hornostajpol ma swoje dzieje. Szeroki obszar ziemi, znany początkowo pod ogólnem mianem dóbr Rochtyckich i Ditiatkowskich w których obrębie miał się on później osiedlić, był z dawnych lat dziedzictwem Hornostajów, rodziny krwi miejscowej pochodziła ona z włości kijowskiej, jak mówi Paprocki i zbogaconej następnie na daninie królów polskich i w. książąt litewskich. Z dokumentów zaś, pochodzących z archiwum tegoż domu, a które mamy pod ręką, wiemy też, że praojcem taj rodziny był Roman Hornostaj, któremu Kazimierz Jagiellończyk nadał z włości czarnobyskiej, w głębi mrocznych lasów, pustosz pewną, z jednym jeno człowiekiem na imię Ditiatkowiczem. Ale tenże Roman już sędziwy w r. 1603 w bitwie z tatarami perekopskiemi nad rz. Uszą, bijąc się mężnie poległ śmiercią walecznych Stryjkowski II, str. 318. Po śmierci więc jago, król Aleksander około 1504 r. , synowi już jogo Ostatiemu Hornostajowi, tegoż samego człowieka Ditiatkowicza, wraz z ziemią potwierdził i nadał wiecznymi czasy, tak jemu jak i żonie jego, dzieciom i dalszym potomkom szczatkam. Ów człowiek Ditiatkowicz, pewiedziano jest w przywileju, należąc do włości czarnibybkiej, dawał z tej ziemi, na której siedział, dani cztery karamony miodu przaśnego, a dwie wiedrze a dwie kadzi miodu, a trzy kopy groszy, a topór a stóg siana, a konia stawił do Czarnobyla, służba jedna, Z czasem atoli ta pustyń Horniace Hornostajpol na siedziba tegoż Ditiatkowicza zaczęła gromadzić w koło siebie coraz gęstszą ludność, tak że w końcu zamieniła się ona w dość sporą wioskę, odtad Ditiatkami zwaną. Ludność ochotnie się taż cisnęła w te miejsca zagłębione i samotne, gdzie zasieki, zaręby, moczary i błota były dostateczną ochroną od plądrowników tatarów. Ale niedługo z Ditiatkami złączyły się terytoryalnie inne dobra t. zw. Rochtyckie, graniczące z niemi o ścianę, a które znów spadły były na Hornostajów po Hrinkach Wnuczkiewiczach. Ostafi H. bowiem po dwakroć się żenił z pierwszą żoną Hrinkówną Wnuczkiewiczówną, dziedziczką Rochtycz mówi stary dokument że król Kazimierz pozwolił mu ją pojać miał tylko jedną córkę za Mitkiem Łazarewiczem; z drugą zaś Maryą Skiporówną córką Semena miał dwóch synów Iwana i Onikija i córkę Fennę. Skiporówna zaś wniosła w dom Hornostajów następujące majętności Tuliny pod Żytomierzem, Sosnowicze, Łopatycze, Kołodzież i Huszczyńce pod Winnicą przez Semena Olelkowicza, księcia kijow. , nadane jej ojcu i braciom tegoż Piotrowi i Michałowi Skiporom którzy, jak, mówi przywilej Zygmunta I cierpieli nędzę wiezienia w Ordzie od Mendligireja Cara Perekopskiego, wtenczas jak był Kijów dobył, a potym będący w mnogich bitwach tatarskich, i nakoniec służący nam, od rąk pogańskich, śmierć w bitwie przyjęli i krew swoję rozleli za Nas i za państwa nasze, jako wierni a dobrzy słudzy naszy. Iwan i Onikij H. bracia rodzeni, a synowie Ostafiego, posiedli też oprócz Ditiatek i Rochtycze, chociaż te ostatnie dobra pochodziły z fortuny Wnuczkiewiczów i niespadały na nich, ale na ich siostrę Łazarewiczową z Wnuczkiewiczównej jak widzieliśmy urodzoną; za dozwoleniem wszakże królewskiem wzięli oni te dobra, gdyż ich ojciec Ostafi córkę Łazarowiczową wywianował był wprzódy z tem, aby ani ona, ani dzieci jej do Rochtycz nie wstępowali się. Iwan i Onikij H. stali się też pierwszymi założycielami potęgi swego domu; oba powołani do wyższej sfery działania, przez pracę i zdolności swe zdobyli wysokie stanowisko i wstąpili też w poczet zasłużonych krajowi mężów. Iwan H. był wybitną swego czasu postacią. Dużo o nim w tablicach histor. Bartoszewicza. Ob. Bibl. warszaw. 1865 t IV zeszyt 10, str. 175. Już Zygmunt I zaczął go W młodocianym wieku używać do pióra i różnych poleceń. W 1518 r, już on był pisarzem hospodarskim, następnie sekretarzem do ekspedycyi ruskiej. W 1525 r. jedzie do Moskwy jako poseł; następnie czas jakiś 1527 28 przesiaduje przy boku królewskim w Krakowie. W 1529 r. zostaje namiestnikiem dorsuńskim. W sierpniu 1534 r. jest już podskarbim ziemskim. Następnie król go mianuje marszałkiem i sprawcą województwa trockiego, tudzież starostą Słonimskim i mścigoboskim, dzierżawcą dorsuńskim i zelwiańskim. W 1540 bawi H. w Wilnie przy rodzinie królewskiej. Przy marszałkowstwie zwyczaj nem zostaje nareszcie marszałkiem dwornym. Bierze dzierżawę birszańską. Król Zygmunt August tak jak wprzódy ojciec jego Zygmunt stary, zaszczycał też niemniej Hornostaja łaską i względami i na zdolności jego prowadzenia interesów polegał z zaufaniem. Król ten w sprawie zamężcia swego z Barbarą Radziwiłłówną niejedenkroć korzystał z jego usług. Nazywa go też w jednym ze swoich listów swoim prawym i wiernym sługą. W czasie pobytu w Wilnie królowej Barbary, Hornostaj był nieodstępnym na usługach jej, o czem król wiedział i obiecywał mu pamiętać. Gdy w 1548 r. Barbara opuściła Wilno, udając się do Radomia, marszałek dworny przeprowadzał ją w tej podróży. Zygmunt August na wstępie swego panowania daje mu w zarząd wojew. wileńskie. Toż wszystkie inne dwory t. j. majętności swoje, zapewne wileńskie, król Hornostajowi zlecił. Kazał mu też wileński zamek opatrować. W 1549 jest już on wojewodą nowogródzkim, w 1551 r. zostaje wojew. witepskim tak podpisany na akcie z 1551, ob. Kniga Posolskaja metryki w. ks. lit. Moskwa 1843, str. 59. W 1554 r, król Zyg. August nadaje jemu i domowi jego herb Hipocentaurus archiwum Horn. Rejestrzyk przywilejów Hornostajowskich 1554 r. w dniu św. Jakuba apost. nadanie od Zygmunta Augusta herbu Hipocentaurus domowi Hornostajów. Iwan Hornostaj, mówi Bartoszewicz, był w Koronie, jakby ministrem litew skim, i ważniejszym poniekąd niż kanclerz, bo zdając królowi relacyę miał samo początkowanie prawa w swoich rękach. W Koronie gość częsty, język ruski dyplomatów jego jest przeważnie polski. Znakomity obywatel, postać typowa, na której odbijały się zarówno trzy narodowe kolory ówczesnej Rzpltej. Stronnik unii, bo król obsyłał przez niego litwinów z listami, kiedy tłomaczył dla czego ich wzywa po sprawiedliwość do Polski, Hornostaj wykłada zadąsanym, że sami sobie winni, bo niezjeżdżali się na roki sądowe, i omieszkiwali czynienie sprawiedliwości. Iwan H. najczęściej przemieszkiwał bądź w Wilnie, gdzie miał swój dwór, później Hornostajowskim zwany, bądź w dobrach swych Ejszyszkach na Litwie gdzie też miał swoją rezydencyą Sany po litewsku, czyli Sienydwór zwaną. W dobrach swoich kijowskich rzadszym bywał gościem. Za jego to czasów dopiero datuje się pierwsze nastanie Hornostajpola. Założyli go na gruntach rochtyckich znani osadźcowie tych leśnych pustyń, mużowie Kozarowiecy tak zwani Korni no i Baczyło. Była to wszakże jakby doraźnie powstała maluczka osada, złożona za ledwie z kilku skromnych wieśniaczych sadyb. Stanęła ona nad moczarami Teterowa, między głębiną leśną, naprzeciwko starego uroczyska czyli opuszczone z dawnych lat wioski Hrinkami zwanej dziś przedmieście Hrinie a która przed laty była tak nazwaną od imienia dawnych swych dziedziców Hrinków Wnuczkiewiczów, ale następnie przez tatarów została zniszczoną doszczętnie. Iwan H. umarł nagle w 1569 r. w Mścibohowie, będąc w podróży. Miał trzy żony pierwsza z domu Puzowska, wdowa po Korejwie, po której wziął liczne posiadłości, druga księżna Sołomerecka, trzecia ks. Marya Zasławska, wdowa po ks. Wasylu Tołoczyńskim. Z pierwszą żoną nie miał potomstwa, z drugą zostawił synów Iwana i Gabryela, z trzecią nareszcie Ostafiego i Własnego Ułasa. Onikij H. brat Iwana, to także niemniej głośne imię swego czasu. Ten był jeszcze za Zygmunta I posłem do Perekopu Karamzyn VIII, str. 22. Następnie wraz z bratem Iwanem jeździł też w poselstwie do Moskwy Kraszewski. Wilno t. I, str. 221. Był klucznikiem wileńskim 1537 r. ; poborcą we włościach podnieprskich, starostą kaniowskim i czerkaskim, dzierżawcą luboszańskim i wołkowyskim. Mamy przed sobą jego testament z 1562 r. , w którym połowę dóbr Rochtycz i Ditiatiek bo druga połowa należała do synów brata Iwana zapisuje synowi swemu jedynemu, urodzonemu z Hromiczównej, Fryderykowi. Jest w nim ustęp jeden, malujący panujące ówcześnie zamiłowanie oręża, które, wywołane potrzebą owych czasów przez długie wieki trzymało rycerza wciąż z orężem w dłoni i na koniu, i stąd to koń i rynsztunek wojenny dla ówczesnego ziemianina miał przedewszystkiem główną wagę i cenę. Koni też moi mówi Onikij H. wsi i sidła, kotoryje pod serebrom i bez serebra, oksamytnyje i siafianowyje i prostyje, i riady na koni serebrianyje, pozłocistyje i nepozłocistyje, i czerkaskije i prostyje i szabli pod serebrom i bez serebra, i zbroi, pancyry, kabaty, pryłbicy, szyszaki, rohatinki, rusznicy, arkabuzy, pawenzki, drewca i sztokolwek takowoho meło prysłuchat k wojennemu obyczaju, to wse zapysuju synu. Onikij H. mieszkał zwykle w Dudakowiczach na Litwie, jeżeli nie w starostwach swoich; do Rochtycz zaś i Ditiatek zaglądał zbyt rzadko z powodu dość częstych inkursyj tatarów, którzy się aż w te bory nieprzebyte zaciekali. Toż W 1667 r. Rochtycze i Ditiatki wraz z Hornostoipolem, ledwie jak widzieliśmy założonym, chociaż obwarowane bagnami i wodami, nie uszły przecież zniszczenia tatarskiego. Plądrownicy ci wpadli tu niespodzianie, i nie tylko te wsie, ale i ten cały zakąt zniszczyli. Sędziwi też pustyń tych leśnych osadźcowie Komino inaczej Chom i Baczyło padli też pol szablą najezdzców. Dobra Rochtyckie a w nich i Hornostajpol, na jakiś czas znowu został pustką. Pomimo jednak tak częstych w tych czasach trwóg tatarskich, obszary te leśne znowu powoli zapełniały się ludnością. Dobra te, aczkolwiek słabo zaludnione, dochód wszakże jaki taki dziedzicom przynosiły. Toż Onikij H. w jednym ze swych listów do Iwana Iwanowicza Hornostaja, spółdziedzica Rochtycz, synowca swego, pisanym z Dadakowicz, tak się wyraża Tymi czasy posłałjeśmy wyzbiraty dań do Rochtycz służebnika mojeho ino jeśli jeho Tatarowa nawoźmut, a wybrawszy dań do mene pryjedet, ja Waszoj Miłosti połowinu odoszlu, kotoraja na Waszu Miłost pryjdet Arch. Hornost. . Fryderyk H. po śmierci ojca swego Onikija został też dziedzicem połowy Rochtycz i Ditiatek bo druga połowa tychże dóbr jak i za ojca jego zawsze należała do synów Iwana Hornostaja; Iwana, Gabryela, Ostafiego i Własnego. Fryderyk H. pierwszy z tego domu został nowowiercą. W testamencie swym zapisał zborowi wileńskiemu 83 kóp groszy lit. na wychowanja kaznodej i ludej ubohich; jakoż tiła mojeho hrlsznoho na pochowanje mescem sobi obrał i naznaczył u zbori Wileńskom Arch. Hornost. . Umarł on bezpotomnie i połowa Rochtycz i Ditiatek i innych dóbr przeszła do braci jego stryjecznych, tylko co wymienionych, którzy też następnie poschodzili z tego świata, nie zostawiwszy potomstwa, oprócz jednego z nich Gabriela, którego potomkowie w ten sposób całą po wszystkich Hornostajach ogromną odziedziczyli fortunę. Gabryel H. został najpierw starostą kamienieckim, potem w 1568 r. wojewodą mińskim, nareszcie w 1576 wojew. brzeskolitewskim. W 1579 r. był uczestnikiem wyprawy połockiej. Po śmierci jego wziął dobra jego syn Hieronim. Ten w młodym wieku był rotmistrzem chorągwi królewskiej. Niesiecki powiada, że zbił tatarów na głowę pod Kamieńcem. Ożeniony z Beatą Lasocianką zostawił syna Samuela. W testamencie swoim z 1600 r. upraszał opiekunów, aby niezaniedbali wysłać syna jogo w cudze kraje. Hieronim H. umarł wkrótce, a żona Jego powtórnym ślubem wyszła za ks. Poryckiego, Okoto tego czasu dobra rochtyckie i ditiatkowskie zostały puszczono w dzierżawę zastawną Wacławowi Wielhorskiemu, stolnikowi kijowskiemu, i żonie jego Zofii z Jełowickich. Z tym Wielhorskim spotykamy się często w starych dokumentach. Był to szlachoic na dorobku. Krzątał się też około niego raźnie i energicznie, brał puste dobra, urządzał je i kolonizował. On też dobra rochtycki zaludnił. Za jego to zastawy, Hornostajpol z lichych kilku chat wyrósł odrazu na mko. Głównie zaś do te Hornostajpol Hornostajpol go przyczyniła się ta okoliczność. H. z powodu okolicy bagnistej nad Teterowem był miejscem prawie niedostępnem i pozbawionem wszelkiej komunikacyi, i dla tego przez długi czas z nic nieznaczącej osady niemógł wyrość na ladniejszą i budowniejszą, ale skoro w r. 1601 za dozwoleniem królewskiem udogodnioną tu została komunikacya przez postawienie mostu na topkiem błocie Teterowa, z prawem pobierania z mostu tegoż myta i mostowego, wnet też przy skrzęcie i zabiegach kolonizacyjnych Wielhorskiego coraz się gęstsza nagromadzała tu ludność. Odtąd też był tu główny i najdogodniejszy punkt przeprawy przez Teterów, a i gościniec walny kupiecki idący z Czarnobyla do Kijowa, który wpierw omijał to miejsce, dla bagien przepaścistych, nareszcie tędy się skierował. Jakoż w krótkim czasie Hornostajpól przerósł o wiele znaczeniem Rochtycze i Ditiatki, tak że ze skromnej niegdyś attynencyi tychże dóbr, stał się w końcu środkowym onych punktem, główną centralną włością Wacław Wielhorski doznał smutnej przygody w 1619 r. W czasie jednego z tatarskich nabiogów, dostał się do niewoli i zaprowadzono go do Krymu. Zona zostawiła wieś Bezów w 500 kopach lit. dla wykupna jego. Samuel H. powrócił nareszcie, z cudzych krajów ale w dobrach swoich bywał gościom tylko, bo różne sprawy publiczne odrywały go od domu. Jakoż wkrótce po powrocie z zagranicy, w 1607 r. otrzymał on przywilej na podkomorstwo kijowskie. Niesiecki mówi, że o nim w konstytucyach kor. częsta wzmianka, gdyż go ojczyzna, to do rozgraniczenia między województwem kijow. i w. księstwem litew. , to do rewizyi ksiąg ziemskich kijow. , to do odbudowania zamku w Kijowie, który zgorzał, to nareszcie do opatrzenia miejsc na fortyfikacye w Ukrainie, z różnych sejmów, deputowała. Był on też i rotmistrzem. W 1609 r. w czasie wojny z Rssya, poniósł oręż za Dniepr i do Czernichowa, wprowadziwszy wozy, w których wojsko miał ukryte, zajął to miasto i do zuchwałych i stanowczych kroków porywczy, spalił je ze szczętem, tak że mieszkańcy przez 12 lat nie mogli w niem znaleść schronienia Szafoński; opis pam. czernich. . W 1610 r. gdy był cały naród w obozowym ruchu, i on też wezwany listem przez Zygmunta III pośpieszył pod Smoleńsk, gdzie miał część zasługi w sławnem zdobyciu tej twierdzy. W 1615 roku naznaczony był komisarzem do traktowania z Rossyą, między Wiaźmą i Smoleńskiem, i w skutek tego król wydał list do starostów, podwojewodzich i innych urzędników, aby jego, jako jadącego na komissyą sustentowali Archiw. Hornost. , Gdy zaś układy spełzły na niczem, pokój się rozchwiał i wojna znów przez Rossyą podniesiona, Samuel H. , wezwany przez króla stanął pod chorągwią królewicza Władysława, ale w Moskwie śmierć go czekała umarł tam w 1618 r. Krzewiciel zasad kaiwinizmu, we własnych dobrach Leszczynie i Kozarowiczach w kijow. wdztwie dwa zbory kalwińskie wybudował. Ożeniony z Teofilą Gorajską także kalwinką zostawił on syna Michała, który umarł młodo i córki Elżbietę za Andrzejem Drohojowskim i Annę za Rafałem Leszczyńskim wojewodzicem bełzkim. Ta umarła w 1639 roku, pochowana we Włodawie; Starowolski w swoich monumentach nagrobkowy dla niej napis podał. Siostry te w 1637 r. pomiędzy sobą dział dóbr ojczystych uczyniły następny na schedę Elżbiety Drohojowskiej dostały się Kozarowicze z folwarkiem, Samuelpole z wsiami do niego należącemi, dwór w Kijowie i plac w zamku kijowskim, który zgorzał, Leszczyńska zaś wzięła stare i nowe miasto Leszczyn, Staryki z folwarkiem, Łuka, Tuliny gniazdo kijowskie Hornostajów, z którego się pisali, Młyny, Piski, Iliaszów, W ołówka nunc dicta Komorówka, place w Żytomierzu i Owruczu. Hornostajpol zaś z Rochtyczami, Ditiatkami i innemi wioskami t. j. Straholisiem, Szychową. Bohdankami dostał się po połowie, ale w 1640 r. Rafał Leszczyński swoje połowę w tych dobrach przedał za 120, 000 złp, Andrzejowej Drohojowskiej. Andrzejewa Drohojowska, po śmierci męża ponowiła śluby z Mikołajem z Wornian Abramowiczem, starostą miadziolskim, wojewodą mścisławskim, potem trockim. Abramowicz przemieszkiwał na Litwie, w dziedzicznych Wornianach, a także w Lebiodziowie, niegdyś starodawnej dziedzinie ks. Holszańsklch. Elżbieta Drohojowska teraz Abramowiczowa była z tych dawnych matron polskich, co to same umiały rządzić swemi majątkami i przy rządnej ekonomii nietylko mienie utrzymywały, ale i przysparzały. W roku 1640 dokupiła ona w kijowskiem znaczne dobra Borodziańskie. W 1641 zaś roku dnia 30 kwietnia wypuściła arendę hornostajpolską niejakiemu Kulszy, mieszczaninowi perejasławskiemu za 5 tysięcy złotych, tudzież młyny żarnowe i stępne, folusz, rudę żelazną z dymarkami do niej należącemi. W kontrakcie tym też zawarowano, aby dla arendarza ruda rokowa wcześnie wywiezioną była, aby ciągły każdy od siebie wywiózł jej po cztery wozy dobre, a kunicznicy i połowinnicy po 2 wozy za dozorem arendarza, albo jego przystawa. Należeć też mają do arendarza myta mostowe i sielskie, i zwykłe myta w mieście, obwiestki, powodne, targowe i jarmarkowe krom walnego jarmarku w Hornostajpolu, na św. Pokrowę; ten wolny ma być dla przyjeżdżających i odwiedzających z czymkolwiek Słownik Geograficzny Zeszyt XXVI, Tom III. 9 Hornostajpol by byli na tym jarmarku ludzie kupieccy i pospolici. Mikołaj Abramowicz umierając małżonce swej Elżbiecie z Hornostajów zapisał dożywocie na dobrach swych litewskich. Zapisał jej również i sławne swoje stado koni Lobiedziowskiemi zwane, które jednak ona oddała pasierbowi Samuelowi Abramowiczowi, zostawiając sobie w Hornostajpolu tylko jednego konia arabczyka, klacz dropiatą i cug żmudzinów. Tymczasem w 1648 r. kozackie najazdy spłoszyły szlachtę ukraińską i Abramowiczowa też wyniosła się na Litwę do Wornian. W Hornostajpolu pozostał był na chwilę niejaki Gabryel Sokołowski, łowczy starodubowski, ale i ten po zniesieniu wojsk koronnych pod Korsuniem, z tych też krajów odjeżdżając na Litwę papiery Hornostajów złożył w jedne żelazną skrzynię i w ziemi zakopał, prędko sobie z Litwy powrócić i one odkopać obiecując. Kozacy atoli wpadłszy do H. skrzynię odkopawszy, wszystkie dokumenta poniszczyli. Kozacy szczególnie zażarci byli na szlacheckie papiery i gdzie bądź je napotkali, niszczyli zapalczywie i zagładzali. Jakoż odtąd Hornostajpól stał się kozackim, i chociaż środkowe ziemie wdztwa kijowskiego dotychczas od nich wolnemi były, traktatem wszakże Zborowskim w 1849 postanowiono, aby odtąd kozacy byli w rejestr przyjmowani w Korostyszowie, Dymirze i Hornostajpolu. Abramowiczowa wyzuta tedy z posiadłości swych ukraińskich, wiekami posiadanych i z siedziby ojczystej, spisała też wolę swą ostatnią w Wornianach na Litwie d, 29 marca 1651 roku, w której powiada Ciało moje grzeszne, jeśli tu w w. księstwie lit godzina moja przyjdzie, tedy przy zborze wileńskim ewangelickim, w sklepie hornostajowskim, gdzie J. W. Imci Pan wojewoda trocki Abramowicz małżonek mój i dobrodziej położony jest; jeżeli zaś w koronnych majętnościach moich życie skończę spodziewała się snać wrócić jeszcze do Hornostajpola tedy we zborze moim kozarowickim, bez wielkiego kosztu i bez żadnej zwłoki, ma być pogrzebane. Na opiekunów dla małoletniego syna Samuela Drohojowskiego uprasza ks. Janusza Radziwiłła hetm. pol. lit. i Zbigniewa Gorajskiego, kasztelana chełmskiego. Do syna zaś temi słowy odzywa Oto tylko pod bojaźnią Bożą surowo upominam, aby w wierze ewangelickiej trwałym i statecznym, aż do żywota swego, zostawał. W bojaźni bożej się ćwiczył. Starszych zborowych w uczciwości miał, a dla chwały Bożej nieźałował, jako najwięcej dawał. Pobożność, wstrzemięźliwość i pokorę pilnie zachowywał, rozrzutnym dóbr swoich niebyt, ludzi ubogich, mianowicie wdów i sierot nie krzywdził, ale owszem ich ratował. Na radzie tych tylko ludzi, którzy według Boga i sumienia radzą szczerze przestawał. Popędliwym w żadnej sprawie, a najbardziej w młodości swojej niebył, aż dobrą i zdrową radę wziąwszy, przedsięwzięcie do skutku doprowadził. I o to go pilnie upominam, aby życzliwe i dzielne zasługi w ojczyźnie przodków swoich i pana ojca swego, zawsze na oku mając, tymże trybem naśladując ich, cnotą, wiarą z życzliwością ojczyźnie służył. Sług tych, którzy wiernie i życzliwie mi służyli, nieodrzucał. To jeśli zachowa i Pan Bóg pobłogosławi, i u ludzi łaskę mieć będzie i godności w ojczyźnie łatwo dostąpić może. Następuje podpis a pod mm właśnoręczny toż dopisek w tych słowach Jesu móy smiłuysie nademno utrapiono sic. Abramowiczowa po spisaniu tej ostatniej woli, żyła jeszcze jakiś czas, ale już nie wróciła do Hornostajpola. Po ustaniu wojen Chmielnickiego, chociaż się czasy zdawały wypogadzać, jednakże długi czas jeszcze na tem pograniczu panowały gwałty i bezprawia. Toż w 1661 r. Innocenty Giziel archimandryta Pieczorski z pomocą dyneków zajechał Hornostajpol Archiw. Hornost. . Samuel Drohojowski zaniósł o to protestacyą do grodu, i gdy w 1665 r. sam się zjawił w swoich dobrach ukraińskich, kozacy dyneki, wpadłszy do Borodzianki, schwytali go. Zaprowadzony następnie do dalekiej północnej stolicy, tam całoroczne wycierpiał więzy. I wróciwszy nareszcie z niewoli w końcu dobra swe z rąk nieprawych posiadaczy uwolnił. Umarł około 1678 r. wprzódy pojednawszy się z kościołem katolickim, w skutek ślubu, jaki był uczynił jeszcze w czasie niewoli swojej. Zostawił on jedną tylko córkę Joannę Katarzynę, która zostawszy dominikanką we Lwowie, zapisała Hornostajpol i inne dobra stryjowi swemu Andrzejowi Drohojowskiemu, staroście łukowskiemu. Ale gdy tenże umarł bezdzietnie, Hornostajpol spadł na jego sukcesorów Charlęskich i innych ci zaś go sprzedali Stanisławowi Antoniemu Szczuce referendarzowi kor. ; atoli Szczukę czekały tu trudności. Joanna Katarzyna Drohojowska, która to jak widzieliśmy zapisała była Hornostajpól i inne dobra stryjowi Andrzejowi D. , teraz oto podmówiona przez krewnych, a właściwie przez Józefa Drohojowskiego, który niegdyś był jej opiekunem, opuszcza klasztor, i o Hornostajpol u Szczuki dopominać się zaczyna. Na drodze prawnej nic ona zdziałać niemogła, a więc używa sposobu w tych czasach nieładu i zamieszek na tem tu pograniczu dość często praktykowanego, to jest udaje się pod protekcyą wiadomego z historyi Paleja, który był znany z tego, że się nastręczał panom okolicznym ku pomocy, kiedykolwiek jej żądali i hojnie opłacali. Owóż Palej nie odmówił protekcyi, podniósł oręż w jej sprawie i w r. Hornsberg Hornów 1696 nasławszy kozaków swych na Hornostajpol, zajął na jej rzecz te dobra. W ślad za kozakami Paleja, przybył do Hornostajpola i Józef Drohojowski, który w imieniu Drohojowskiej dozorców dóbr przepędził, poddaństwo i posłuszeństwo odebrał, i w posesyą swoją objął Arch. JZR II, część II. str, 347. Atoli wkrótce już to doraźne panowanie Paleja w tych stronach miało się skończyć; w 1709 r. watażka kozacki został, jak wiadomo z dziejów zełany na Sybir. Szczuka więc miał odtąd wolne ręce; wygrał proces na drodze prawnej z Drohojowską uzurpatorką i deokupatorką tych dóbr. Ale jeszcze w tymże 1709 r. skoro hetman Mazepa przyłączył się do Szwedów, poddani hornostajpolscy samowolnie w kozaków się obrócili i w rejestr się wpisywali wypowiedziawszy posłuszeństwo, pełnić powinności i intraty należytej dawać niechcieli, z arendy, młynów, pożytki wszelkie na siebie obracali Arch. JZR II, str710. Stanisław Antoni Szczuka, podskarbi litew. , umarł w 1710, i Hornostajpol spadł w dziedzicznym przelewie na jego córkę Wiktoryą za Stan. Janem Kątskim, generałem art. , synem sławnego Marcina Kątskiego. Mieli oni jedne córkę Maryannę, która wyszła była za Eustachego Potockiego Piławite, generała artyl. i starostę tłumackiego. A więc Hornostajpol przeszedł nareszcie w dom Potockich. Eustachy Potocki miał kilku synów. W 1779 r. na mocy działu pomiędzy jego synami, jeden z nich Kajetan P. wziął w schedzie swojej następne dobra i klucze Hornostajpolski, Kozarowicki i Borodziański w kijowskiem; Netyczyńce stare i nowe, Deszkowce na Podolu; Ternę i Chmielów w Mazowszu tydzież jurydykę w Warszawie tłumacką zwaną. Za jego czasu Hornostajpol na nowo wzrósł. Szczodrobliwa cichość i obfitość pokoju w tych latach sprowadziła do nowowznoszącego się miasteczka licznych osadników. Roku zaś 1781 tenże Kajetan Potocki przedał hrabstwo tak hornostajpolskie za 450, 000 złp. Janowi Hańskiemu, cześnikowi owruckiemu, Następnie od tegoż Jana Hańskiego, ożenionego z Zofią Skorupkówną, przesyły te dobra do rąk syna jego Wacława, marszałka gubernialnego szlachty wołyńskiej. Niedawno, bo przed 1863 r. córka tegoż Wacława Hańskiego, hr. Anna Mniszchowa przedała Hornostajpol obcemu nabywcy. W 1769 r. istniało tu dwie cerkwie. Obecnie H. posiada 1050 mk, prawosławnych, 6 katolików, 4 ewangelików, 600 starozakonnych. Jarmarki odbywają się trzy razy do roku. Na przedmieściu Hrinie 4 młyny wodno i 1 folusz. Dawne akta graniczne dobr H. przechowały pamięć uroczysk, z dawnych lat w nich się znajdujących. Te są; mogiłki zaroślami okryto pod wsią Choczewą, uroczyska Rohozyn, Weł, Wojskowa hora, Horodek czyli Horodyszcze, Czortowica nad Dnieprem, Wałki, Kurhanki, Ostrowy od rębne otrubne Hałe błoto, Kustynnehało, rzeczka Żyd, Czarna woda, siedlisko Łyse ho ry czyli Kotłubijowe. To ostatnie czy nie po chodzi czasem od imienia owego znanego z dziejów Kotłubega, kniazia tatarskiego, który na głowę był rozbity przez Olgierda u Sinich wód w 1363 r. Edward Rulikowski. Hornoświecze, jez. w pow. lopelskim, o 7 w. od mka Uły i o 1 wiorstę od rz. Ulanki; długości i szerokości ma po wiorście. M. K. Hornów, ob. Pratulin. Hornow, ob. Gubin. Hornówko, wieś, pow. lipnowski, gm. Ossówka, par. Mazowsze, liczy 16 mr. włośc, w tom 9 ornych, 10 domów, 7 budyn, mieszk. , 74 mk. , folwar. gruntów 420 mr. , w tem 242 m, orne, 5 bud. mieszk. , 49 mk. Folwark H. nad rz. Niedźwiadka posiada młyn wodny. Hornowo, leśnictwo w pow. borysowskim, własność Brzostowskich, obszar leśny wynosi 1500 mr. Al. Jel. Hornowo. wieś, pow. bielski, gub. grodz. , między Siemiatyczami z Boćkami. Hornsberg niem. , dobra, pow. ostródzki, st. p. Miłomłyn. Hornutowce, ob. Hornutowce. Horocholina, wieś, pow. bohorodczański, nad potokiem Horocholina, dopływem Bystrzy cy czarnej; wieś ta na podgórzu galicyjskiem położona, oddalona na połud. wschód od Boho rodczan o 8, 5 kil. ; przestrzeń pos. więk, 789, w tem 589 m. lasu, włościanie 5826 m. , lud ności 2709, w tem 120 rzym. kat. , należących do parafii w Bohorodczanach, gr. kat. parafia w miejscu, należąca do dekanatu Bohorodczany dyecezyi lwowskiej, liczy 2476 parafian, którzy w tej wsi mają jednę cerkiew główną i 2 filialne, sąd pow. , notaryat, urząd pocztowy i telegraficzny w Bohorodczanach, szkoła eta towa o 1 nauczycielu, należąca do rady szkol, okręg, w Nadwornej. Właściciel większej po siadłości Rudolf hrabia Stadion. B. R. Horocholina, także Horcholński potok, znaczny strumień, powstaje z kilku strug, w obr. gm. Horocholina w pow. bohorodczańskim, w południowej jej stronie, między Wielką gór ą od wsch. a traktem Stanisławów Nadworną od zach. , na wys440 m. npm. , zpod płn. stoków wzgórz Ostrego 525 m. . Płynie zrazu głębokim wądołem na płn. bardzo krętym biegiem. Po niespełna 4 kil. biegu zwraca się na wschód, okrążając Horocholińską górę 442 m. od zach. i płn. i przerzynając wieś Horocholinę samym środkiem. Na dolnym końcu wsi zmienia swój kierunek na płn. wschodni i przechodzi w obr. Zabereża, gdzie płynie zach. brzegiem lasu Łazów, rozpościerającego się na Horocholina Hornoświecze Hornutowce Hornoświecze Hornow Hornówko Horochów przestrzeni 4 kil. między tym potokiem a Bystrzycą nadworniańską. W dalszym swym biegu tworzy granicę gm. od zach. Iwanikówki i Radczy, a od wsch. Chomiakowa i Czerniejowa. W końcu mija gminy Czukałówkę i Opryszowce, płynąc równolegle do Bystrzycy nadworniańskiej i na granicy gm. Opryszowce z Mykietyńcami wpada do tejże z lewego brz Koryto nadzwyczaj kręte. Długość biega 30 kil. Najznaczniejszy dopływ przyjmuje z lew. brz. , t. j. rzekę Pochówkę. Źródła 440 m. , ujście 254 m. Obfituje w szczupaki. Br. G. Horochów, mko prywatne w pow. włodzimierskim, o 20 mil od Żytomierza odległe. Osada bardzo starożytna i od niepamiętnych czasów miasto należące do książąt panujących na Wołyniu. W r. 1450 król Kazimierz Jagiellończyk przywilejem datowanym w Ostryne, nagradzając położone zasługi u stryja jego Swidrygiełły, darował Horochów z okolicznemi włościami Olizarowi Szyłowiczowi. Od Olizarów przeniósł się cały ten majątek do książąt Sanguszków i długo w domu ich zostawał. W r. 1775 nabył go Michał Wielhorski, kuchmistrz wielki litewski, znany polityk i dyplomata. Od niego w r. 1791 kupił książę Stanisław Poniatowski, expodskarbi wiel. litewski, który zaprowadził tu dwa jarmarki i targi tygodniowe, uczyniwszy tem miasto bardzo handlownem. Od niego przeszło na własność Jełowickich. W r. 1795 starościna Jełowicka, z domu hrabianka Tarnawska, poszedłszy za mąż za Waleryana Strojnowskiego, podkomorzego buskiego, później hrabiego i senatora cesarstwa rossyjskiego, autora kilku dzieł o ekonomii politycznej, wniosła mu w posagu hrabstwo horochowskie, tak jak córka jego Walerya, żona hrabiego Jana Tarnowskiego, senatora kasztelana królestwa polskiego, w dom Tarnowskich, w których posiadaniu dotąd zostaje. Senator Strojnowski wystawił tu okazały pałac, w którym mieściło się istotne muzeum sztuk i nauk, mnóstwo szacownych malowideł znakomitych mistrzów włoskiej, niderlandzkiej francuzkiej i niemieckiej szkoły, nabytych tak przez samego Strojnowskiego, jak i hrabiego Tarnowskiego w podróżach za granicą, oraz przeszłych w spadku po Hieronimie Strojnowskim, biskupie wileńskie. Niemniej liczny znajdował się tu zbiór rzeźb rzadkich i wielkiej wartości nowożytnych i starożytnych z Herkulanum i Pompei, wspaniałe wazy, stoły z mozajki, kryształy, znakomita biblioteka polska i zagraniczna; wielki zbiór rycin i numizmatów; jedyna w Polsce statua Perseusza dłuta Kanowy, patem złożona na sprzedaż w Willanowie; Kupidyn i Psyche, grupa pełna wdzięku, przez Marochettego, dziś w muzeum Ermitażu w Petersburgu znajdująca się, i wiele innych drogocennych zabytków. Przy pałacu był obszerny i piękny ogród w guście angielskim; fabryka sukna, kołder i bai, w mieście zaś handel ożywiony. Teraz nic z tego wszystkiego nie zostało. Hrabia Strojnowski bowiem, oddając swej córce dobra horochowskie, zabrał z sobą część dzieł sztuki z pałacu do Petersburga, resztę zaś zbiorów Tarnowscy, przeniósłszy się do dóbr dzikowskich, przewieźli do Galicyi. Paraf. kościół katol. w H. pod wezw. Wniebowst. P. , z muru wzniesiony 1808 r. przez hr. Strójnowskiego. Parafia kat. dek. włodzimierskiego dusz 2190. Kaplice w Nowosiołkach, Bodyaczowie, Chołoniewie, Branach i Bużanach. Dawniej filia w Druszkopolu. Horochowatka 1. , rz. , przepływa przez wś Topory i w pow. skwirskim w mku Borszczajówce wpada do rz. Rosi, 2. H. , rzeka, zaczyna się w jarach około wsi Kazimirówki, płynie przez Janówkę, Horoohowatkę, Żydostawy i wpada do rz. Rosi w wasylkowskim powiecie. 3. II. , por. Kohorlik, Orzechowatka, Orechwatyca. Horochowatyj, ob. Inguł. Horochowce, Gorochowce, wieś o milę od Korsunia. Wąwóz śród gór jar między Grochowcami a Krutą Bałką; 26 maja 1648 r. poniosły tu klęskę od Chmielnickiego złączona chorągwie polskie, cofające się z Korsunia pod wodzą hetmana Potockiego i Kalinowskiego. Horochowiec, ob. Gorochowiec. Horochowka, st. dr. żel. znamieńskomi kołajewskiej w gub. chersońskiej. Horoczna, potok, wypływa w obr. gminy Trójcy w pow. kołomyjskim, w lesie Pohorylcu; płynie na płn. wschód śród łąk i domostw Trójcy i po 7 kil. biegu wpada z pr. brz. do Prutu. Br. G. Horod. .. , ob. Grod. .. Horod, wieś, pow. kossowski, nad rzeką Rybnicą, dopływem pobliskiego Czeremoszu, oddaloną jest o 3, 7 kil. na południowy zachód od Kossowa; wieś górska śród lasów, potoków i parowów rozrzucona; przestrzeń pos. większej 1430 m. , w tem roli ornej 1, a lasu 1388 m. ; włośc. 1009; ludności 286, w tam rzym. kat. 10, reszta gr. kat. i izrael, sąd powiatowy, notaryat, obydwie parafie, urząd poczt, i telegraficzny w Kosowie. Należy do dóbr rządowych. Horodczanka, ob. Brusiata. Horodczany, mała wioska, pow. radomyski, nad rzezczką Neświeżą wpadającą do Prypeci, o 16 w. odl. od m. Krasnego, a o 41 w, od m. Czarnobyla, położona śród lasów na sa mej granicy mińskiej gub. ; mieszk. 168 wyzn. prawosł. , należą do gminy i parafii Krasnego; ziemi 3001 dz. , prawie zupełnie pokrytej la sem; własność Dańkiewicza, zarząd policyjny W Czarnobylu. Kl. Przed. Horodczany Horochów Horodczanka Horod Horoczna Horochowka Horochowiec Horochowce Horochowatyj Horochowatka Horodeczna Horodeczno Horodczewicze Horodczewicze Horodek Horodeć Horodecki powiat Horodeckie Horodczewicze, wś, pow. lepelski, o 14 w. od Lepla, ma zarzad gminny, szkółkę ludową, cerkiew wzniesioną w w. XVI przez książąt Łukomskich. Do gminy H. należy 2946 włośc. płci ob. w 5 okręgach, którzy posiadają 3903 dzies. ziemi. M. K. Horodec 1. , mko pow. kobryńskiego, między Kobryniem a Antopolem, ma st. poczt. , w obrębie większych stacyj Kobryń i Pińsk. Roku 1878 H. miał 1264 mk. , w tem. 567 izr. Była tu parafia katol. dekanatu kobryńskiego, z kaplicami w Antopolu, Korsunach i Łosku; r. 1866 zniesiona. Okolica płaska, lasy, bagna; grunt czarnoziem i piaski. Od H. bierze nazwę kanał horodecki, łączący Pinę z Muchawcem, zwany też brzeskim lub kanałem Rzpspolitej. 2. H. , wś w pow. mozyrskim, nad Nieprawdą. 3. H. , ob. Gródek, Grodziec, Horodek, Ho rodziec Horodec l. st. dr. żel. witebskoorłowskiej w gub. orłowskiej. 2. H. , sioło, pow. bałachniński gub. niżegorodzkiej, st. poczt. o 20 i pół w. od Bałachny. Horodeć, ob. Demidów. Horodecki powiat, ob. Horodek. Horodeckie, duża wieś, pow. humański, nad rzeką Humanką, o 6 w. odległa od powiatowego miasta, mieszk. 933 wyzn. prawosł. , szkółka, cerkiew paraf. zbudowana w 1766 r. na polach kilka mogił dość wysokich; należała dawniej do humańskich dóbr hr. Aleks. Potockiego; skonfiskowana w 1834 r. wraz z całym majątkiem, należy do rządu, dawniej było to kaziennoje posielenije rządowa osada. Horodeczna 1. maleńka wioska, pow. radomyski, o 11 w. odległa od wsi Wołoszkowa, nad rzeka Suszycą; mieszk. 27 dusz wyzn. prawosławnego, należy do par. Krysiaticz o 4 w. odległej; ziemi 629 dzies, własność Maleszewskiego. 2. H. , wieś w pow. prużańskim, nad rz, t. n. do Muchawca wpadającą, o 18 w. od Prużany, przy b. trakcie poczt. kobryńskim. Tu 31 lipca 1812 r, Tormasow miał potyczkę z austryakami i sasami. Jest tu cerkiew prawosławna i była stacya poczt. między Kobryniem a Pruźaną. 3. H. , wś z zarządem gminnym i dwa folw. , pow, nowogródzki, 1 okr. polic, o 6 w. na płn. od Nowogródka. Jeden z tych folw. , dziedzictwo Abramowskich, ma przeszło 238 m. , drugi 717 mr. obszaru z młynem wodnym. Gmina H. składa się z 4 starostw wiejskich, 47 wiosek, ma 2187 włościan męż. W H. jest cerkiew paraf. i kaplica katol. Idąc za powagą metryk litew. dobra H. z Bychowem, Ostrzami, Dannikami i Dubosnem, księżna Maryna Grabska zapisała r. 1496 Albrechtowi Gasztoldowi, wojew. trockiemu. Posiadłości te następnie stały się własnością królowej Barbary Radziwiłłówny, wdowy po Gasztoldzie; po jej zaś zgonie zapisane królowi Zygmufitowi Augustowi stały się dobrami narodowemi. W kolei czasów podzielone na kilka części, w r. 1771 ograniczały się na jednej wsi, którą posiadał Szredziński, opłacając kwarty tylko złp. 92 gr. 29 a hyberny złp. 60. Al. Jelski. Horodeczno 11. , dobra, pow. oszmiański, w r. 1781 własność Tadeusza Wołłodkowicza sędziego mińskiego. 2. H. , dobra, pow. Słonimski, dawne dziedzictwo Bułhaków. A. K. Ł. Horodek, ob. Drelów, pow. radzyński. Horodek, ob. Gródek, Horodec. Horodek 1. , wś, pow. oszmiański, ma zarząd gminy liczącej dusz 5760. 2. H. , dobra, pow. dzisieński, własność Kuleszy, liczyły 131 dusz. 3. H. , wieś, pow. wilejski, o 19 w. od Mołodeczna, st. p. i zarząd gminy liczącej 343 dm. , 2796 dusz. 4. H. , wieś, pow. siebieski, własność Fastykowskich, ma kaplicę katolicką parafii Siebież p. t. ś. Trójcy, wzniesioną 1820 r. , ziemi dworskiej 141 dzies. 5. H. Wysoki, wś i gmina, z zaściankiem Ławrynowice, pow. sieński. Dziedzictwo Józefiny Tomaszewskiej. Ziemi używalnej 309 dzies. , nieużytków 13 dzies. 6. H. Niski, wieś, pow. sieński, gm. Wysoki Horodek, przed kilkudziesięciu laty dziedzictwo Wołodkowiczów, obecnie Samuela Szczytta. Grunta urodzajne, ziemi używalnej 855 dzies. , nieużytków 225 dzies. Horodek, urzędownie Gorodok, miasto pow. gub. witebskiej, leży o 37 wiorst od Witebska, przy szosie kijowskopetersburskiej nad potokiem Horożanką, pod 55 28 szer. płn. i 47 41 dług. wsch. ; należało niegdyś do dóbr starostwa jezierzyskiego, w r. 1777 zaliczone zostało do miast powiatowych gub. witebskiej; za miastem są siady okopów, świadczących że było niegdyś miejscem obronnem, o którem jednak w historyi wzmianki niema. W r. 1879 H. miał ludności płci obojej 4449, z tych wyznania prawosław. 2802, katol. 210, rozkołów 19, ewangelików 15, żydów 1402 i mahometanin 1. Cerkiew prawosławna 1, katolickiego kościoła niema; do roku 1864 było oratoryum w domu obywatela Ulanowskiego. Z przemysłowych zakładów H. posiada 1 fabrykę potażu i 7 garbarni. Powiat horodecki graniczy na północ z pow. newelskim, na wschód z wieliskim, na południe z witebskim i na zachód z połockim; przestrzeni pow. hordecki ma 3159 wiorst kwadr. czyli dzies. 329083, z tej liczby 102095 dzies. należą do obywateli ziemskich, 66414 dzies. zajmują lasy rządowe, 8229 dzies. jeziora, do włościan należy 148000 dzies. , resztę stanowią błota i nieużytki. Ludność powiatu horodeckiego w 1867 r. wynosiła płci męż. 23533, żeńs. 24624, w tej liczbie wyznania prawosł, męż. 22826, kobiet 23903, katolików męż. 79, kobiet 84, roskolników rozmaitych sekt męż. 285, kobiet 286, ewang. męż. Horodec Horodek Horodenka Horodek 38, kobiet 96, żydów męż. 385 i kobiet 495; włościan rządowych do r. 1867 było mężczyzn 16201, . kobiet 16998, włościan prywatnych właścicieli męż. 5583, kobiet 5877; w ogóle w pow. H. większą część gruntów stanowiły dobra rządowe, z których znaczniejsze starostwo jezierzyskie. Dobra te na początku bieżącego stulecia nadane były księciu Aleksandrowi Wirtemberskiemu, ówczesnemu generałguber natorowi witebskiemu z dochodem rocznym 11550 rub. W pow. H. prywatnych właścicieli ziemskich 146, z tych wyznania prawosławnego 80, do nich należy ziemi 52977 dzies. , katolików 45, posiadają ziemi 36081 dzies. , ew. 7, mają ziemi 11483 dzies. , roskolników 12, mają ziemi 1393 dzies, i nakoniec 2 żydów mają ziemi 161 dzies. Zwierząt domowych w r. 1867 liczono 10332 koni, 21829 bydła rogatego, 16294 owiec zwyczajnych, 175 wyższego gatunku, 8895 świń i 2745 kóz. Powiat dzieli się na 4 policyjne ucząstki stany i ma 21 gmin; z fabryk można zaznaczyć 9 gorzelni, 1 hutę szklaną i 1 garbarnię. Powierz. ziemi w ogóle równa z nie Wielkiemi wyniosłościami, z nich ważniejsze mają nazwę Łaszkowo i Gniłowo, z których biorą początek 2 większe rzeki Obol i Łowat; znaczniejszo leśne przestrzenie znajdują się w stronie zachodniej i wschodniej powiatu; do większych jeziór zaliczyć można Jezierzyskie 13, 8 wiorst i Siennica 10, 8 w. . Horodek, wieś w pow. lisieckim, należy do parafii gr. kat. w Rajskiem a rzym. katol w Wołkowyżu; jest od urzędu poczt. w Lutowiskach o 4 kil. oddaloną. Na 477 mieszk. gr. kat. jest tylko 6 rzym. kat. wyznania. Większa pos. wynosi 235 m. roli, 48 m. łąk i ogr. , 44 m. past. i 124 m. lasu; mniej. pos. 668 m, roli, 120 m. łąk i ogr. i 110 m. lasu. Mac. Horodek, ob, Chałaimgródek. Horodek, ob. Wołma. Horodek, lesista góra w pow. dobromilskim na płd. od Lachawy, na granicy pow. sanockiego, 585 m. wys. Por. t. II, str. 74 i 155. Horodenka 1. niewielka wś w pow. borysowskim, przy drodze z Karolina do Kalnik, ma 6 osad. Na zachód ciągną się obszary wzgórz borysowskich, na wschód zaś moczary i lasy nadberezyńskie. 2. H. , folw. pryw. nad rz. Kamionką, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 24 wiorst od Lidy, 12 mk, młyn wodny 1866. Horodenka, miasto powiatowe w Galicyi na Pokuciu, przy gościńcu krajowym sieleczaleszczyckim, od którego w tem mieście oddziela się gościniec kraj. HorodenkaŚniatyn, w nadzwyczajnie żyznej okolicy, o 4 kil od Kołomyi; przestrzeń posiadłości większej 2788, włośc. 8535 mr. Ludności w 1870 roku było 8824, z tych 857 rzym. kat. , 78 orm. katol, 4726 gr. kat. . 4 akat i 3157 izrael R. 1880 było 10227 mk. Miasteczko oprócz 100 morgów gruntu używanego jako pastwisko nie posiada innego majątku i pokrywa wszystkie wydatki swoje poborem dodatków do podatków stałych i niestałych, i z dochodu targowego. Dochody w roku 1879 wynosiły 3081 złr. Miasteczko to jest siedzibą wszystkich władz powiatowych, tak rządowych jak autonomicznych ma w miejscu urząd pocztowy i telegraficzny. Rrz. kat. parafia fundowana 1743 r. przez Mikołaja Potockiego wojewodę bełskiego starostę kaniowskiego, kościół murowany poświęcony w roku 1760 ustanowiony parafialnym w 1763 roku pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia N. P. M. Do tej parafii należy 8 miejscowości Czerniatyn, Głuszków, Horodnica, Jasionów polny, Okno, Potoczyska, Probabin, Serafińce, Strzylcze; w tej całej parafii jest katolików 1574, akat. 10, żydów 4534; w Jasienowie polnym i w Oknie są kaplice; parafia ta należy do dekanatu horodeńskiego dyecezyi lwowskiej. Gr. kat. parafia należy do dekanatu horodeńskiego dyecezyi lwowskiej. Sąd tutejszy należy do sądu obwod, w Kołomyi. Szkoła etatowa 4klasowa męzka, należąca do rady szkolnej okręgowej w Sniatynie. Kasa pożyczkowa z kapitałem 26, 560 złr. a. w. Właściciel większej posiadłości Mikołaj baron Romaszkan, który w całym kluczu horodeńskim składającym się z kilku dużych folwarków wzorowe pod każdym względem zaprowadził gospodarstwo; uprawa roli, chów inwentarza, młyn parowy, ogromny browar, takaż gorzelnia; wszystko zastosowane do wielkości majątku i dobroci gleby, ztąd H. uważaną jest za wzór gospodarstwa w tej części Galicyi. Wedle Stupnickiego miał tu być dawniej zamek obronny, Baliński w Starożytnej Polsce nic o nim nie wspomina. Powiat Horodenka tworzy z powiatami Śniatyn i Kossów południowowschodnią część Galicyi, graniczącą z Bukowiną, graniczy na wschód z powiatem Zaleszczyki i Bukowiną, na południe z powiatami Śniatyn i Kołomyja, na zachód z powiatem Tłumacz, na północ z powiatami Buczacz i Zaleszczyki, przestrzeni ma 8. 3500 miriam. , ludność 66849 w 48 osadach i 48 gminach katastralnych, 2 sądy powiatowo w Horodence i Obertynie, należące do sądu obwodowego w Kołomyi. Powiat ten, położony cały na Pokuciu, ma ziemię bardzo urodzajną, klimat ciepły, tytuń i kukurydza doskonale się udają; w lasy on bardzo ubogi; północną granicę stanowi Dniestr, zresztą kilka małych potoków, dopływów Dniestru i Prutu. Miast nie ma, są 3 miasteczka Czernelica, Horodenka i Obertyn; gmin wiejskich 45, obszarów dwor. 50, przełożeństw obszarowych 40, ogółem jednostek administracyjnych 88; stosunek gmin administr. i obszarów dwor Horodenka skich do przestrzeni następujący gmin katastralnych 48, gmin administr. 48; obszar powiatu w milach austryackich 14. 3630 z tego obszaru zajmują gminy administr. 9. 6133 m. czyli 66, 9 obszary dworsk. 4. 7497 mil a. czyli 33. 1. W przecięciu zajmuje tedy jedna gmina adm. 2003 mr. austr. , jeden obszar dwor. 950 mr. austr. , na jedną milę kwadrat, przypada gmin administr. 3. 4. Podług liczby domów dzielą się gminy i obszary dworskie jak następuje gmin mających domów 26 do 50 jest 1, od 51 do 100 jest 10, od 101 do 200 jest 18, od 201 do 3Ó0 dom. 10, od 301 do 400 dom. 2, od 401 do 500 dom. 3, wyżej 500 dom. 4; obszarów dworskich mających do 10 domów jest 32, od 11 do 20 dom. 13, wyżej 20 dom, 3. Podział gmin wedle liczby ludności wyżej 100 do 200 ludności 1 gmina, wyżej 200 do 300 ludn. 1 gm. , wyżej 300 do 400 ludn. 2, wyżej 400 do 500 ludn. 5, wyżej 500 do 1000 ludn. 19, wyżej 1000 do 2000 ludn. 11, wyżej 2000 do 3000 ludn. 6, wyżej 3000 do 4000 ludn. 1, wyżej 4000 do 5000 ludn. 1, wyżej 6000 ludn. 1, razem 48; na 1 obszarze dwors, wypada ludności 54. Podział miasteczek i wsi wedle ludności miasteczek mających od 2001 do 5000 ludn 2, wyżej 5000 ludn. 1; wsi mających do 500 ludn. 9, wsi od 501 do 1000 ludn. 19, od 1000 do 2000 ludn. 11, od 2001 do 5000 ludn. 6. Ludność mieszkająca w gminach większych i mniejszych, tudzież na obszarach dworskich, oraz stosunek procent, każdej z tych kategoryi ludność w gminach wyżej 5000 wynosi 8532 czyli 13, nad 1000 do 5000 wynosi 37, 709 czyli 56, nad 500 do 1000 wynosi 14468 czyli 22, od 500 niżej 3426 czyli 5, razem 64135 czyli 96; ludność na obszarach dwor. 2714 czyli 4, ogółem 66849. Ludność miasteczek, wsi i obszarów dworskich, oraz stosunek procentowy każdej z tych kategoryi. Ludność miasteczek 15705 czyli 24, wsi 48430 czyli 72 obszar dwor. 2714 czyli 4. W roku 1878 były w tym powiecie 2 gminy połączone z obszarami dworskiemi Korniów i Okno. W roku 1878 było na 45 wójtów 44 włościan, 1 większy właściciel. Do rady państwa wybiera ten powiat z kuryi większych posiadłości wspólnie z powiatami Kołomyja, Śniatyn, Kosów i Nadwórna 1go posła; z kuryi mniejszych posiadł. wspólnie z powiatami Borszczów i Zaleszczyki 1go posła; do sejmu krajowego wybiera kurya posiadłości większej wspólnie ze wszystkimi powiatami stanowiącymi dawny obwód kołomyjski 2 posłów; gminy wiejskie obydwóch powiatów sądowych Obertyn i Horodenka 1go posła. Dekanat horodeński rzym. katol. obrządku, należący do dyecezyi lwowskiej, obejmuje parafie w Chociemierzu, Czernelicy, Gwoźdźcu, Horodence, Michalczu, Obertynie, Sniatynie, Żukowie; ogólna liczba w całym dekanacie; katol. 13, 632, akat. 402, szyzmat. 24, żydów 15489. Dekanat gr. kat. obrządku należący również do dyecezyi lwowskiej obejmuje parafie Czernelica, Czerniatyn, Daleszowa, Dąbki, Głuszków, Horodenka, Horodnica, Jasionów polny, Kopaczyńce, Korniów, Okno, Olejowa, Potoczyska, Rakowiec, Serafińce, Siemakowce, Soroki, Strzylcze, Targowica, To porowce, Tyszkowce, Wierzbowce; ogólna liczba dusz gr. kat obrządku w tym dekanacie 36695. Szkoły znajdujące się w tym powiecie należą do rady szkolnej okręgowej w Śniatynie i dzielą się jak następuje a etatowe męzkie 4klaso we w Horodence i Obertynie; 1klasowe Chocimierz, Czernelica, Czortowiec, Dąbki, Dźiurków, Daleszawa, Harasymów, Horodnica, Jasionów, Kolanki, Korniów, Niźwiska, Okno, Olejowa, Rakowiec, Serafińce, Strzylcze, Targowica, Tyszkowce, Żywaczów. Filialne Głuszków, Kopaczyńce, Kunysowce, Repużyńce, Siemakowce, Toporowce, Wierzbowce. We wszystkich tych szkołach obowiązki katechetów pełni duchowieństwo miejscowe. Fundusz ubogich w tym powiecie jest tylko jeden w H. założony w roku 1754 przez Potockiego Mikołaja starostę kaniowskiego. Kasy pożyczkowe gminne istnieją w gminach Bałahorówka, Czernelica, Czerniatyn, Chmielowa, Czortowiec, Dąbki, Daleszowa, Dźiurków, Głuszków, Hanczarów, Harasymów, Hawrylak, Horodenka, Jakubówka, Isaków, Jasionów, Kunisówce, Korniów, Michalcze, Niezwiska, Obertyn, Olchowiec, Olejowa, Potoczyska, Piotrów, Podwerbce, Probabin, Rakowiec, Repużyńce, Raszków, Semenówka, Siemakowce, Strzylcze, Serafińce, Tyszkowce, Toporowce, Wierzbowce, Żabokruki, Żywaczów, Żuków. Powiat ten ma glebę urodzajną, klimat sprzyjający uprawie wszelkich płodów właściwych tej strefie; przytem tytuń, kukurydza doskonale się udają, i na wielką skalę są uprawiane; obszary większe w ogóle dobrze gospodarują, odznacza się postępowem gospod, skarb w H. samej barona Romaszkana, włościanie gospodarują równie jak w całej wschodniej Galicyi. Z przemysłowych zakładów istniały w roku 1870 wapiennych pieców 2, producentów potażu było 3, mydlarzy 6. Młyn parowy w H. młynów wodnych 91 o 240 kamieniach, browar piwny jeden w H. ; gorzelnie w miejscowościach Czernelica, Harasymów, Horodenka, Kolanki, Łukamonastyr, Obertyn, Okno, Potoczyska, Rakowiec, Siemakowce, Strylcze, Woronów. Wełny roczna produkcya wynosiła w tym samym czasie 200 centnarów, lnu wyrabiano 800 centn. ; warsztatów tkackich było w 1870 roku 70, kuśnierzy 30. Powiat ten przecina od południa ku północy gościniec rządo Horodenka Horodków Horodki Horodesko Horodenka Horodło szkołę początkową, urząd gminny. fabrykę wódek słodkich z produkcyą roczną na 3560 rs. H. jest przystanią dla statków płynących po Bugu i dość ożywionym punktem dla han dlu zbożowego. W 1827 r. liczono tu 278 dm. i 1479 mk. , w 1861 r. było 208 dm. i 1635 mk. ; obecnie liczy 280 dm. , 2300 mk. Domy wszystkie drewniane, ulice niebrukowane. Sądząc z brzmienia nazwy tego grodu czyli horodu, można wnosić, iż osada ruska dała mu początek. H. przechodziło przez ręce różnych władców Lubart, książe litewski, udział swój na Wołyniu mający, zawierając ugodę z Kazimierzem Wielkim 1366 r. ustąpił Koronie powiat horodelski; dla załatwiania zaś zachodzących między poddanymi kłótni, ustanowieni sędziowie graniczni zjeżdżać mieli do Horodła dla sądzenia i karania Polaków polskiem, a Rusinów ruskiem prawem, Zdaje się, iż wkrótce potem otrzymał Jerzy Narymuntowicz, księże litewski, z ziemią bełzką i powiat horodelski lennem prawem; lecz gdy po zgonie monarchy, najeżdżać począł kraje koronne, wyprawiony 1377 r. Sędziwój z Szubina, stasosta krakowski, zdobył zamek tutejszy. Korzystając z zamieszek po śmierci króla Ludwika 1382 r. , dowódzca załogi rodem Węgier, zaprzedał zamek Lubartowi, księciu łuckiemu. Niedługo wszakże utrzymał się książę przy nieprawym nabytku; Jagiełło bowiem, wydając siostrę Aleksandrę za Ziemowita, księcia mazowieckiego, ustąpił mu 1388 r. w posagu ziemię bełzką, w której obrębie znajdowało się i Horodło. W dziejach szczególniej stało się pamiętne zjazdem w dniu 2 października 1413 r. , zwołanym przez króla Władysława Jagiełłę. Zobowiązali się wówczas przedstawiciele Polski i Litwy do wzajemnej względem siebie wierności. Był to jedyny w dziejach przykład dobrowolnego zjednoczenia się nieprzyjaznych przez wieki ludów, któremu historya jeszcze ściślejszego miała udzielić spoju. Dla utrwalenia związku Witold wybrał 47u najprzedniejszych, jako najgodniejszych szlachectwa, a tyleż różnoklejnotnych panów koronnych przyjęło ich do tyluż herbów. Spisano o tem dokument, którym szlachta koronna poświadcza przypuszczenie Litwy do swoich klejnotów, a który w głównej części opiewa jak następuje W Imię Pańskie Amen. Ku wieczystej pamięci. Nie doznać nikomu łaski zbawienia, kogo nie wesprze miłość, gdyż ona jedna nie działa marnie, lecz sama sobą świecąc kładzie koniec niezgodom, uśmierza swary, ukróca nienawiści, łagodzi waśnie, użycza wszystkim pokoju, skupia co się rozpierzchło, podźwiga co upadło, wygładza rzeczy szorstkie, prostuje krzywe, wszystkim pomaga, nikogo nie obraża, kocha każdego, a ktokolwiek schroni się pod jej skrzydła, ten znajdzie bezpieczeństwo wy zwany Horodeński, idący z Kołomyi na Gwoździec, Horodenkę do Tłustego; od zacho du ku wschodowi przecina ten powiat krajowa droga sieleckozaleszczycka idąca od Sielca przez Jezupol, Pobereże, Strzychańce, Rożniów, Miłowanie, Taborzyska, Słobódkę, Tłu macz, Jeziorzany, Niezwisko, Woronów, Horodenkę, Serafińce ku granicy Bukowiny, a od północnego zachodu ku południowemu wschodowi krajowy gościniec horodeńskośniatyński; równolegle z tym przecina połudn. zachodnią kończynę tego powiatu gościniec powiatowy jezierzańsko zabłotowski, oddzie lający się obok Jezierzan od sieleckozaleszyc kiej drogi krajowej i przechodzący przez Chocimierz, Obertyn, Bałahorówkę, Winograd, Gwoździec, tu przecina rządowy gościniec horodeński i idzie przez Buczaczki do Zabłotowa, gdzie się łączy z głównym gościńcem rządowym Biała, Stryj, Sniatyn. Gościńców bitych ma ten powiat pod dostatkiem; kolei żelaznej nie posiada ani kawałka, lecz kolej czerniowiecka przebiega wzdłuż jego połu dniowej granicy od Stanisławowa przez Koło myję, Zabłotów, Śniatyn ku Czerniowcom; naj bliższe stacye kolejowe licząc od Horodenki są Kołomyja 38 kil. , Zabłotów 28 kil, Śnia tyn 22 kil. Handel ogranicza się głównie na wywozie płodów surowych, mianowicie zboża wszelkiego gatunku, okowity, wołów tucz nych i na przywozie wszelkich artykułów przemysłowych. Dniestr. stanowiący północną granicę powiatu a będący w tych okolicach rzeką znacznej szerokości i głębokości mógłby być bardzo wygodną drogą na wschód, szcze gólniej do Odesy i morza Czarnego; obecnie podniesiono znów myśl urządzenia parowej żeglugi na Dniestrze; dotychczas takowa je dnakże urzeczywistnioną nie została. Histo ryczne i archeologiczne notatki umieszczone są przy pojedyńczych miejscowościach, tu tylko nadmienię, że w tym powiecie leży miasteczko Obertyn, pamiętne w dziejach klęską Petryły wojewody Multan, którego 36, 000 wojsko 22 sierpnia 1531 roku Jan Tar nowski hetman wielki koronny w 6000 ry cerstwa pobił zupełnie. B. R. Horodenka, rz. , właściwie Horodnia ob. . Horodesko, ob. Bug. Horodki, ob. Horodźki. Horodków las w pow. turczańskim, na płn. od Jasionki steciowej, na lewym brz. po toku Jasienica. Lu. Dz. Horodło, osada, przedtem miasto nad Bugiem, pow. hrubieszowski, gm. i par. Horodło. Odl. od Warszawy 270 w. , od Lublina 129 w. , od Hrubieszowa 18 w. , leży przy trakcie pocztowym z Lublina do Uściługa. Posiada kościół par. murowany, cerkiew z r. 1836, wzniósł ją kolator Wieniawski i parafianie, Horodenka i nie ulęknie się groźb niczyich. Miłość to tworzy prawa, włada państwami, urządza miasta, wiedzie stany Rzeczypospolitej ku najlepszemu końcowi, udoskonala wszystkie cnoty prawych, a kto nią wzgardzi, ten wszelkiego dobra pozbędzie. Dla tego my prałaci, rycerstwo i szlachta Korony Polskiej, chcąc pod tarczą miłości spocząć i pobożnem dysząc ku niej uczuciem, zespoliliśmy i zjednoczyli i dokumentem niniejszym zespalamy i jednoczymy nasze domy, pokolenia, rody, herby i klejnoty herbowe z wszystką szlachtą i bojar, stwem litewskich ziem, mianowicie zaś z tymi, którym najjaśniejszy ksiąźe i pan, Władysław z Bożej łaski król polski, tudzież oświecony książe i pan Aleksander, rzeczony Witold, wiel. książe litewski, nadali na prośby nasze i mocą dokumentów zatwierdzili łaski swobód, wolności i przywilejów. Zespoliliśmy, mówimy i zjednoczyli, aby na wieczne odtąd czasy mogli używać naszych herbów i klejnotów i godeł naszych, któreśmy odziedziczyli po ojcach i przodkach naszych, a któremi oni cieszyć się mają w znak prawdziwej miłości, jak gdyby takowe po swoich własnych przodkach otrzymali dziedzictwem. Niechaj więc zjednoczą się z nami miłością i braterstwem i staną się nam równymi, jak już sama wspólność wiary, praw i przywilejów porównała ich z nami. I przyrzekamy im słowem czci i przysięgi nie opuścić ich w żadnych przeciwnościach i niebezpieczenstwach, lecz owszem stawać im ku pomocy w każdej potrzebie, udzielać im rady przeciw wszelkim zamachom nieprzyjacielskim i pracować usilnie u panów naszych Władysława i Aleksandra Witolda, aby coraz szerzej rozwierali dla nich rękę swojej szczodrobliwości, aby ich coraz hojniejszemi darzyli swobodami, aby nigdy nie przestawali przymnażać im łask i pożytków. Co też i przerzeczeni panowie litewskich ziem obowiązali się słowem i przysięgą czynić dla nas nawzajem. Rzyszczewski, Cod. diplom. , I, 286 289. Panowie litewscy złożyli ze swojej strony poświadczenie przyjęcia zaszczytów polskich Działyński, Zbiór praw lit. , 20. Władysław Jagiełło i Witold wydali dokument trzeci Vol. teg. , I, 66, uzupełniający dzieło unii potwierdzeniem nobilitacyi litewskiej, powtórzeniem wszystkich dawniejszych warunków zjednoczenia Litwy z Koroną, i przydaniem niektórych nowych. W tym celu wyrzeczono jeszcze raz wieczyste połączenie obu narodów, uznano prawomocność wszelkich fundacyj katolickich, przypomniano wszystkie udzielone Litwie z chrześcijaństwem swobody, mianowicie prawo własności dziedzicznej, wolność związków rodzinnych i dziedzicznego wyposażania córek i wdów, wreszcie wyzwolenie z służebnictwa osobistego, wyjąwszy służbę wojenną i pomoc w budowaniu zamków warownych. Za to obowiązuje się szlachta litewska do wierności Jagielle, do jedności z koroną polską, do posłuszeństwa Władysławowi i Witoldowi po koniec życia. W razie śmierci Witolda nie będą panowie litewscy obierali sobie wiel. księcia bez przyzwolenia króla i narodu polskiego a Polacy nawzajem nie obiorą sobie króla po Władysławie Jagielle, nie porozumiawszy się z Litwą. Dla takiego wzajemnego porozumienia się będą obadwa narody zjeżdżać się na wspólne sejmy w Lublinie lub Parczowie, albo gdziekolwiek indziej, ilekroć zajdzie potrzeba. Ku tem zupełniejszemu porównaniu Litwy z Koroną, zaprowadzają obaj sprzymierzeni książęta też same rządy w Litwie co i w Koronie, t. j. stanowią dwa województwa i tyleż kasztelanij litewskich w Wilnie i Trokach. Zjazd ten w Horodle, jako pierwsze wspólne zebranie obu zbratanych ludów, otrzymał nazwę sejmu walnego Sarnicki, Annal. , przy wyd. Długosza, p. 1166. Roku 1427 zjechał tu Jagiełło z żoną Zofią, a w r. 1431 idąc na odzyskanie Łucka z rąk Swidrygiełły, pod tem miastem przez całe dni 12 stał obozem. Władysław, książe mazowiecki i ruski, przywilejem 1454 r. w Bełzie wydanym, chcąc zaradzić upadkowi miasta H. , oraz do rychlejszego osiedlenia zachęcić, przeniósł mieszczan z prawa polskiego i ruskiego na magdeburskie. Tenże Władysław 1462 r. zmarł bezpotomnie, a H. jako lenność przydzielone do Korony, zostało głownem miastem jednego z powiatów województwa bełzkiego. Kazimierz Jagielończyk przywilejem w Rubieszowie 1487 r. ustanowił targi co wtorek i dwa do roku jarmarki na św. Stanisław i św. Idzi; a dla tem większego zachęcenia do przybywania na takowe, uwolnił od opłaty ceł i targowego w mieście pobieranych. Jan Olbracht, mając wzgląd na miasto ogniem i mieczem w r. 1500 przez tatarów zniszczone, uwolnił je do lat 8 od wszelkich podatków i ceł. Zygmunt August r. 1565 zezwolił na wystawienie śród rynku ratusza. We wszystkich tych przywilejach zwane jest Hrodło. Litwini aż do ostatecznego spojenia z Koroną na unii lubelskiej, nie przestawali się upominać, aby im to miasto powrócono było, dajac za przyczynę, iż z dawna je posiadali. Ucierpiało też H. nie mało, gdy Karol XII, król szwedzki, wracając z Wołynia w lipcu 1706 r. przeprawiał się tu z wojskiem. Za rządu austryackiego przez zamianę stało się własnością prywatną. Napróżnoby szukano zamku którego ruiny jeszcze w r. 1765 według ostatniej lustracyi istniały, ratusza i klasztoru dominikanów fundacyi Władysława, księcia bełzkiego około r. 1455; jedynym zabytkiem są ślady wałów w północnozachodniej stronie tego miasta. Gmi Horodłowice Horodne Horodnia Horodnianka Horodnica Horodniany na H. należy do sądu gm. okr. III w Dyakonowie, st. poczt. w Stepankowicach, liczy 6367 mk. i 19326 mr. obszaru. W skład gmi ny wchodzą os. Horodło i wsie Brzeźnica, Cegielnia, Fifiłówka, Hrebienne, Husinne, Kobło, Kopyłów, Komora, Kraśnica, Liski, Łuszków bojarszczyzna, Łuszków, ŁuszkówKo mora, Maziarnia, Matcze, Starzyn, Strzyżów, Wieniawka, Wygoda. Dekanat horodelski b. greckounickiej dyec, chełmskiej w 1863 roku dzielił się na 9 parafij Dyakonów z filią w Szpikołosach, Horodło, Kopyłów, Łużków z filą w Hrebennem, Matcze, Moniatycze z filią w Czortowicach, Strzyżów z filią w Husynnem, Teratyn, Ubrodowice. Parafia rzym. kat. H. już 1506 roku istniała, liczy 1803 parafian. Dobra H. składają się z folwarków H. , Łu szków, Kraśnica, Wieniawka i attynencyi Bereżnica, tudzież miasta obecnie osady H i wsi Łuszków. Podług opisu z r. 1866 rozl. dworska wynosi mr. 2138. Wieś Łuszków osad 49, z gruntem mr. 669, osada H. wiej skich osad 298, z gruntem mr. 1836. Staros two grodowe horodelskie w wdztwie bełzkiem, podług lustracyi z r. 1628 składało się z miasta H. nad Bugiem, wsi Łuszków z fol warkiem, Czerniawka, Milejów, Wólka Kierakowa i młyn wodny na Kotczu. W r. 1771 posiadał je Czesław Siekierzyński, spłacając z niego kwarty złp. 3176, a hyberny złp. 1011 gr. 14. Po zajęciu go przez rząd austry acki, ustąpione zostało kredytorom masy Joa chima hr. Potockiego, jako częściowe wyna grodzenie za dobra bolechowskie, i odtąd stało się własnością prywatną. Br. Ch. Horodłowice, wieś, pow. sokalski, oddalo na o 14 kil. na północ od miasta Sokala, nad rzeką Bugiem, stanowiąca tu granicę między Galicyą i Wołyniem, przestrzeń posiadł. więk. 1023, w tem 444 mr. lasu, włościanie 830 mr. w nadzwyczajnie urodzajnej glebie, ludność rzym. kat. 110, należąca do parafii w Sokalu, gr. kat. 451 należących do parafii w oddalo nej o 4 kil. na południowywschód wsi Ulwówek urząd pocztowy i telegraf. w Sokalu. Właściciel większej posiadł. J. Pajączkowski i współwłaściciele. B. R. Horodna 1. , Horodne, mko nad jeziorem tegoż nazwiska, w pow. pińskim, o 60 wiorst od Pińska, za rzekami, liczy 236 dm. , mieszkańców obojej płci 1012, ma cerkiew paraf. Miasteczko bardzo starożytne. W XII w. było nawet udziałem książęcym, którego posiadłości rozciągały się między rz. Styrem i Horyniem. W XVII w. ucierpiało wiele z powodu połączenia się mieszkańców z Boh. Chmielnickim. Miasteczko posiada wyborną glinę z której zduni tutejsi wyrabiają garnki, dzbany, misy i obszerny niemi prowadzą handel, rozwożąc je wodą w różne strony Wołynia, Litwy a nawet do Warszawy. Przedsiębierca z kapitałem mógłby z widokami korzyści założyć tu fabrykę fajansowych wyrobów, do których glina tutejsza, jak znawcy zapewniają, bardzo jest zdatna, 2. H. , ob. Horodno. Horodne, Hörodno, wś, pow. włodzimierski, ma kaplicę katol. parafii Luboml, dawniej par, Maciejów. Horodnia, wieś, pow. witebski, własność Rolanda, ma kaplicę katolicką parafii Witebsk p. t. Podwyższenia ś. Krzyża, wzniesioną roku 1800; ziemi dworskiej 322 dzies. M. K. Horodnia, miasto pow. gub. czernihowskiej st, poczt. i st. dr. żel landwarowskoromeń skiej, jedna od drugiej o 4 i pół wiorst. St. dr. żel landw. romeńskiej, na przestrzeni RomnyHomel, między Snowską i Chorobiczami, o 72 w. od Homla, zowie się właściwie H. Ujezd. Miasto nad rz. Horodnianką ma 3700 mk. Horodnia łub Grodnia ob. , dopływ Narwi, Horodnia, mylnie Horodenko, rzeczka, lewy dopływ Bohu, uchodzi pod wsią Samczyńce, pow. bracławski. Horodnianka, wś w pow. sokólskim gub. grodz. , o 42 w. . od Sokółki, chat 53. Horodnianka 1. , Horodzianka, rzeczka w pow. kraśnieńskim gub. smoleńskiej, nad którą leży pamiętna traktatem pokoju wieś rządowa Andruszewo, między Krasnem a Mścisławiem, o 30 w. ku płd. od Krasnego. 2. H. , ob. Horodnia. Horodniany 1. , wieś, pow. prużański, w dobrach Linowa. 2, H. , wś gub. grodz, w b. ziemi bielskiej Horodnica nad rz. t. n. , przedmieście Grodna ob. . Tu Tyzenhaus pobudował swe fabryki i domki dla robotników. Ta również wystawił dla siebie pałac w którym przemieszkiwał. Czyt. Tyg. ill. z r. 1877 nr, 82. Horodnica, miasto, pow. zwiahelski nowogradwołyński, okr. polic. 2, gmina wołost horodnicka. Odległa od Stawuty wiorst 60, od Żytomierza 110 w. , od Zwiahla 35. , od szosy idącej z Brześcia do Żytomierza 20 w. , od stacyi pocztowej Korzec 25 w. , jest rezydenoyą właściciela i zarządu dóbr horodnickich, które graniczą od północy z dobrami emilczyńskiemi wł. Uwarowej w pow. zwiahelskim, łopatyczyńskiemi wł. Pruszyńskiego w pow. owruckim; na południe z dobrami Uście wł. Załęskiego w pow. rowieńskim, Zabarakiemi w zwiahelskiem wł. Małyńskiego, Piszczowskiemi hr. Alfreda Potockiego, namiestnika Galicyi, lasami rządowemi w tymże powiecie; na wsch. z dobrami Kurczyckiemi hr. Józefy z Kuczyńskich Męcińskiej tamże na zachód z dobrami Klonowe wł. Steckich, Uściem wł. Zalęskiego, Bereżeńskiemi wł. Małyńskiego w pow, rowieńskim. Historya H. należy do historyi Korca, ponieważ zawsze stanowiła część dóbr kore Horodłowice Horodna Horodnica ckich, to też dzieli jego losy. W 1651 r. ród Koreckich wygasł i dobra koreckie przeszły do książąt Czartoryskich. Horodnica zaś później dostała się w dziale książętom Lubomirskim i dopiero w 1856 r. została sprzedaną wraz z przyległościami Wacławowi z Poradowa Rulikowskiemu. H. musiała być starą osadą, ho na polach włościan miejskich są uroczyska nazwane; kramnyci sklepy, kapłycia kaplica, dworyszcze, cerkwa itd. i jak lud utrzymuje była wielkiem miastem zniszczonem i spalonem przez jakiegoś kozaka, który z wielkiem wojskiem przyszedł z za Słuczy. Nad Słuczą około dworu na ogromnej górze był niegdyś zamek warowny, oblany dokoła wodą; dotąd wykopują się fundamenta i odłamki gzemsów. Legenda mówi, że z wieży zamkowej widać było podobną wieżę na zamku habkowskim obacz opis Habkowa, odległym od Horodnicy o 25 w. W lasach horodnickich jakoteż w sąsednich majątkach znajduje się masa azalei żółtej Azalea Pontica która miała być przyniesiona przez tatarów z Krymu. Od południa na płn. majątku idzie droga w prostym kierunku z Piszczowa do Oleska, nazwana prawy szlak, zrobiony jakoby przez tatarów; od nich też lud uciekając przebył święta wielkanocne w niedostępnych moczarach i błotach dziś osuszonych około wsi Szopy i nazwał na pamiątkę świata łoza święta łoza. Wś Bereźniki należąca do dóbr horodnickich była trzy razy paloną i osiedloną ludźmi spędzanemi z całych dóbr koreckich i włóczęgów różnych; widać to dziś nawet, bo nie są podobni do mieszkańców innych wsi i sami o sobie to mówią. W 1873 r. na lewym brzegu Słuczy między wsiami Małą i Wielką Anastazyówką oderwał się kawał ziemi, w której znaleziono kilkadziesiąt sztuk monet srebrnych rzymskich, wielkości 20 kopiejek z wizerunkiem i napisem Germanika syna Druzusa w 6 roku po Chrystusie, za panowania Tyberyusza cesarza, który kazał bić monetę na pamiatkę zwycięztw Germanika nad Panonamii Dalmatami. Monety te odesłane zostały przez Wacława Rulikowskiego do muzeum w Moskwie. Mieszkańcy miasta są katolicy, prawosławni i żydzi. W 1877 roku mieszk. obojga płci było w mieście do 1500 dusz, w całym majątku przeszło 4000 dzies. ; ziemi należącej do włościan jest 10000 m. n. p. ; włościanie, czynszownicy i żydzi mają przeszło 5000 sztuk bydła, które wypasają w lasach dworskich za opłatą. Wszyscy są zatrudnieni w fabrykach i bindiugach. Ziemi ornej dworskiej jest 6000 mr. nowopolskich, lasów przeważnie sosnowych i dębowych 28000 m. n. p. Kaplica katolicka murowana położona w prześlicznej miejscowości nad rzeką Krywalem, która wpada do Słuczy, zbudowaną była na początku tego stulecia przez ks. Lubomirskich, a odnowiona w 1874 r. przez Wacława Rulikowskiego. Ponieważ położoną jest pomiędzy parafiami korecką, zwiahelską, międzyrzecką i niewirkowską, mieszkańcy tych parafij, mając zanadto daleko do swoich kościołów, bo po 40 wiorst i więcej, zbierają się w H. , głównie na spowiedź wielkanocną, i większe święta i odpusty, i ilość ich często 2000 osób przenosi. Cerkiew prawosławna na ogromnej górze nad Słuczem bardzo malowniczo wygląda. Żydzi mają swoją bóżnicę w środku miasta. Wsie należące do dóbr horodnickich są następujące Bereźniki, Dubniki, Łuczyce, Szopy, Pereweźnia, Krywal, Majdan Bereźnicki, Mieczysławka Wielka, Mieczysławka Mała, Mieczysławka niemiecka, Anastazyówką Wielka, Anastazyówka Mała, Anastazyówką futor, Hofmanówka, Zabihajłówka. Fabryka porcelany fajansu, naczyń kamiennych przeniesiona do H. z Korca na początku tego wieku, po spaleniu koreckiej, która była zbudowaną przez księcia Józefa Czartoryskiego, stolnika wielkiego litewskiego. W 1860 i 1876 latach została powiększona i fabrykanci sprowadzeni z Francyi i Czech; do 1877 roku zatrudniała 350 ludzi, wyrobów rocznie wychodziło na 150000 rs. Wacław Rulikowski, zwiedziwszy prawie wszystkie fabryki renomowane zagranicą urządził według najnowszych systemów dwa piece porcelanowe, pięć pieców fajansowych. Glinę fajansową dobywają w H, porcelanową sprowadzają z Dąbrówki, majątku hr. Alfreda Potockiego. Maszyna mieląca materyały do fabryki jest przy młynie na rzecze Słuczy. Młyn na rzece Słuczy, która przepływa od wschodu na zachód dóbr ma 4 kamienie zbożowe. Drugi młyn na stawie sformowanym przez rzeczkę we wsi Pereweźni ma dwa kamienie; do 1865 roku była tam fabryka zelaza, zniesiona dla małego procentu żelaza jaki dawała; miała być przeniesiona na rzekę Słucz w samem mieście. Ruda żelazna w najlepszym gatunku znajduje się w całym majątku; rozbiory były robione przez Desguina inżyniera belgijskiego, Warda i innych. Na rzecze Słuczy jest 6 portów czyli tak nazwanych bindiug Krutacha, Czajna, Łuczyce, ŚwiataŁoza, Pijawki, Szopy, gdzie spławiają rocznie drzewa na kilka milionów rubli i zatrudniają kilka tysięcy ludzi, którzy zwożą, wiążą, nareszcie płyną z drzewem do Gdańska i Królewca, Słuczą, Horyniem, Prypecią, zkąd kanałami do Wisły i Niemna. Największa bindiuga jest w Szopach, mająca rocznie do 500 pasów. Fabryka szkła jest we wsi Krywalu, nad rzeką Krywalem, wyroby szkła taflowego i szklanek rozchodzą się głównie po Polesiu, fabryka ta zatrudnia 100 ludzi z Królestwa sprowadzonych. Fabryka smoły, terpentyny i dystylarnie takowej są w Majdanie Bereznickim, Werszkach i Mieczysławce; Horodnicki potok dwie są obudowane w 1860 r. przez Wacława Kulikowskiego a Werszkowska przeniesiona w 1874 r. z Zinkowa. Mają 14 kotłów szarkowych, 2 dystylarnie terpentyny, wyrabiają rocznie 400 beczek smoły, 60wiadrowych, 3000 pudów czystej terpentyny; zatrudniają przeszło 200 ludzi. W uroczysku Hłyno jest fabryka cegieł, dostarczająca głównie cegły do fabryk miejscowych, które pochłaniają jej ogromną masę. Folwarki rolne są w H. , Bereźnikach i Dubnikach założone przez ks. Czartoryskich i wzorowo przez nich prowadzone były; kilka tysięcy morgów łąk było osuszonych przez ks. Józefa. Po nabyciu dóbr przez Wacława Kulikowskiego do 3000 mr. zostało wykarczowanych ornej ziemi i łąk skarbowych i czynszowników. Lasy horodnickie obfitują w zwierzynę łosie, samy, zające, głuszce, cietrzewie, jarząbki, kuropatwy, kaczki i inne; drapieżne są wilki, lisy, czasem rysie a w r. 1874 był nawet niedźwiedź. Łosie głównie przebywają na ogromnem błocie zajmującem 1600 m. n. p. Błoto to nazwane Hało jest na torfie, którego pokłady na 4 do 5 łokci sięgają głębokości. Na północy dóbr w uroczyskach Trykopci i Iługa jest las jodłowy, zajmujący 1000 m. n. p. przestrzeni, niektóre jodły są zadziwiającej grubości, zasadzone były przez ks. Józefa Czartoryskiego. Ponieważ jodły są bardzo gęste, więc w zimie śnieg zostając na gałęziach formuje dach, pod którym lubi bardzo przebywać zwierzyna, szczególnie sarny. Oprócz miasta Horodnicy i 15 wsi należących do dóbr, w skład gminy wchodzą wsie Kurczyce, Chodorki, Huta, Majdan, Balarka, Krasiłówka, Kniaża i Michijowka. Erazm Rulikowski. Horodnica 1. , wś nad rz. Jatraniem, pow. humański, 2. H. , mała wioseczka rządowa, pow. bracławski, gm. Grabowiec, par. Bracław, nad rzeką Zamczykiem. Należała do starostwa bracławskiego, wraz z wsią Bobakiem ma 894 mieszk. i 2437 dzies. ziemi. Dr. M. Horodnica 1. z Peredywaniem, wś, powiat horodeński, oddalona od tego miasta o 10, 5 kil. na wschód, leży na prawym brzegu Dniestru, który w tej okolicy krętem łożyskiem z północy ku połud. płynie; przestrzeń pos. więk. 747, włościanie 2490 m. kołomyjskiej urodzajnej gleby, ludność rzym. kat. 50, należących do parafii w Horodence, gr. katol. w Horodnicy 1163, wPeredywaniu 258, razem 1421 gr. kat. , mających parafią w Horodnicy należącą do dekanatu horodeńskiego dyecezyi lwowskiej. Urząd poczt. i telegraf. w Horodeńce; szkoła etatowa o 1 nauczycielu, należąca do rady szkol. okręg. w Śniatynie. Właśc. więk. pos. Karol Krasnopolski. 2 II. , wieś, pow. skałacki, o 4, 5 kil. oddalona na wschód od tego miasteczka; przestrzeń pos. więk. 902, włośc. 1509 m. doskonałej podolskiej gleby, zasłonięta od płn. i wschodu górami Miodoborskiemi, ludność rzym. kat. 405, należących do parafii w Skalacie, gr. kat. 800 należących do parafii w Krzywem, wsi oddalonej o 3 kil. na zachód, szkoła etatowa o 1 nauczyciela należąca do rady szkol. okręg. w Tarnopolu, kasa pożyczkowa gminna z funduszem 1. 152 zł. a. w. Urząd poczt. i telegraf. w Skalacie. Właśc. więk. pos. Wacław hr. Baworowski. 3. II. z Ludwipolem, Sękowcami i Jezierzy skiem, wś, pow. husiatyński, o 14 kil. na płn oddalona od tego miasteczka, leży nad rzeczką Gniłą w okręgu cłowogranicznym; przestrzeń pos. więk. 3463, w tem 1839 m. lasu i 1444 m. doskonałej podolskiej gleby, włościanie 3125 m. Zasłonięta od północy i wschodu górami Miodoborskiemi pokrytemi lasami, przez które w tej okolicy Zbrucz się przerzyna, brzegi jego stanowiące strome skaliste góry, pokryte lasami, obfitują w pyszne widoki, ludność rzym. kat. 516, należących do parafii w oddalonej o 3 kil. wsi Lińkowce, gr. kat. w Horodnicy, 694 we filii Lińkowce z Wojewodyńcami 510, razem 1204, mają parafia w H. należącą do dekanatu husiatyńskiego dyecezyi lwowskiej, urząd telegr. w Husiatynie, urząd pocztowy w H. Szkoła etatowa o 2 nauczycielach, należąca do rady szkolnej okręg. w Trembowli. Właśc. więk. pos. Florentyna z hrabiów Dzieduszyckich księżna Czartoryska. B. R. Horodnica, rz. , ob. Horodniczanka. Horodnica, rzeczka, powstaje w obrębie gm. Horodnicy w pow. Horodenka; płynie na płn. wsch. pomiędzy domostwami wsi i po krótkim biegu wpada w tejże wsi do Dniestru z pr. brz. Br. G. Horodnicki potok, nastaje w obr. gminy Horodnicy, w pow. skałackim, z dwóch strug, jednej północnej, drugiej południowej, tryszczących na zach. stokach tak zwanych Miodoborów. Obie strugi opływają wieś Horodnicę, a połączywszy się tworzą potok dość znaczny, który płynie na zachód w dolinie Borysowej, w której dawniejszymi czasy rozlewał się zna czny staw; dziś pozostały po nim obszerno mo kradła na granicy Skałatu a Krzywego. W obrębie Krzywego wpada H. p. do Gniłej ob. . Ujście 305 m. npm. Długość biegu 7 kil. Pola po lewym brzegu leżące zowią się Sredniemi polami 335 m. , a po prawej czyli półn. Bia łym Kamieniem 350 m. . Br. G. Horodniczanka lub Horodnica, rz. wpadająca do Niemna z lewego brzegu w Grodnie. Horodniki l. , zaśc, pryw. , pow. wilejski, o 44 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy drodze pocztowej z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 2 dm. , 18 mk. 2 H. , wieś, pow. oszmiański, gm. Graużyszki, ma kaplicę katol. parafii Oszmiana. Należy do dóbr Bołtup. Zna Horodnica Horodniczanka Horodniki Horodnica Horodno ny badacz starożytności Zoryan Dołęga Chodakowski Czarnocki, poczytywał tę wieś za odwieczne grodzisko z czasów przedchrześciańskich. Tu ma grób sławny Jędrzej Śniadecki, autor Teoryi jestestw organicznych. Zwłoki jego spoczywają pod pięknym pomnikiem z marmuru kararyjskiego. 3. H. , wieś, pow. witebski, 1225 dzies, ziemi, własność Mohuczych. Horodno, Horodna, dobra w pow. lidzkim, w parafii Ossowskiej, w drugim i czwartym okr. polic, odległe od miasta Wilna wiorst 70, od pow. Lidy wiorst 24, od miasteczka targowego Ejszyszek wiorst 12 i od st. poczt. Żyrmuny na trakcie z Wilna do Nowogródka i Słonima idącym znajdującej się wiorst 10. H. obecnie dające nazwisko całym obszernym dobrom, było niegdyś dziedziczną własnością Salomei z Sapiehów księżnej Radziwiłłowej i przez nią w r. 1762 darowane zostało Ludwikowi Skumin Tyszkiewiczowi jako ciotecznemu jej wnukowi. Ludwik Skumin Tyszkiewicz, ostatni w tej linii z rodu swojego, był tylko owcześnie kasztelanicem witebskim, ale następnie został pisarzem w. ks. lit. , hetmanem polnym, marszałkiem wielkim litewskim, a po rozbiorze kraju pierwszym marszałkiem gubernialnym litew. , i posiadając obok darowanej sobie Horodnej, własne znaczne dobra dziedziczne, jako to Przewoża, Zabłoć z folwarkami i inne, jako też za przywilejami królewskiemi posiadając ogromne obok takoż Horodna leżące starostwa ejszyskie, wasiliskie, koniawskie, raduńskie i wiele jeszcze innych; Horodno obrał na rezydencyą swoją, i stosownie do tego. zabudowywał i urządzał; pojąwszy zaś za żonę Konstancyą księżniczkę Poniatowską, córkę Kazimierza Poniatowskiego, wielkiego podkomorzego koronnego, brata rodzonego króla Stanisława Augusta, i otrzymawszy przyrzeczenie królewskie, iż w projektowanej za dwa lata bytności swojej na Litwie, odwiedzi go w Horodnej, zbudował na przyjęcie królewskie, podług miejscowego podania, w przeciągu jednego roku, dom wiejskie drewniany wprawdzie, bardzo niewielki w rozmiarach i niczem zewnętrznie od zwyczajnych domów wiejskich możniejszych obywateli nie różniący się; ale wewnątrz z wielkim kosztem, przepychem i gu stem go urządził, sprowadzając do tego rzemieślników i wszystkie wewnętrzne ozdoby wprost z Paryża. Skutkiem wypadków krajowych zapowiedziana bytność królewska w Litwie a ztąd i w Horodnej nie doszła, ale Horodno stało się jedną z najpiękniejszych pańskich rezydencyj w Litwie, i dziś chociaż od przeszło pół wieku stale przez dziedziców niezamieszkiwane, zawsze jednak do pięknych należy i dla tego dało nazwisko ogólnym dobrom w powiecie lidzkim znajdującym się, które i skutkiem obszaru swojego i skutkiem wzorowego urządzenia przez Tyszkiewicza dokonanego i do największych i do piękniejszych należały i nanależą. Tyszkiewicz żyć przestał w r. 1808 a Horodno w całej obszerności oprócz starostw które do rządu odeszły przeszło na własność jedynej jego córki Anny, w pierwszem zamężciu hrabiny Aleksandrowej Potockiej, a w powtórnem hrabiny Dunin Wąsowiczowej, która dobra te za życia jeszcze swojego, nic z nich nie wyłączając i w takim zupełnie stanie w jakim dobra te po ojcu otrzymała, za dokumentem w r. 1856 sporządzonym darowała synowi swojemu hrabiemu Maurycemu Potockiemu, po śmierci którego przed dwoma laty zaszłej, skutkiem działu familijnego wpomienionym roku 1880, dokonanego, dobra horodeńskie przeszły na wyłączną własność hr. Augusta Potockiego. Hrabia Maurycy Potocki, odwiedzając Horodnę, znalazłszy że w domu mieszkalnym przez Tyszkiewicza zbudowanym skutkiem wieku, bo już wtenczas od postawienia go przez Tyszkiewicza przeszło sto lat upłynęło, ściany zewnętrzne miejscami z pionu wychodzić zaczęły, kazał go oszalować i od dalszej ruiny zabezpieczyć. Tym sposobem dom horodeński na długie jeszcze lata pozostanie takim, jakim był za Tyszkiewicza, to jest pięknym, gdyż oprócz jedwabi, którymi ściany są pokryte i które od samego czasu pękać zaczęły, wszystko zresztą posadzki, złocenia i wszelkie inne ozdoby są takie jakby były wczorajsze. Dobra horodeńskie dzieliły się zawsze na dwa klucze, jeden horodeński, drugi przewoski czyli zabłocki o 30 w. od Horodnej odległy i w czwartym okręgu lidzkiego policyjskiego zarządu leżący. Fundum Horodno leży nad małą rzeczką w starych inwentarzach Jodupie zwaną, ale ogólne dobra horodeńskie przerznięte są rzekami; z większych Solczą, Dzitwą, Pielassą i Lebiodą zwanemi. Należą też do Horodnej oprócz mniejszych trzy jeziora do największych w pow. lidzkim zaliczające się, a mianowicie Pielassą, Motora i Duba zowiące się, w przestrzeni swojej 425 dzies, zawierające; z jeziora Pielassy wypływa rzeka Kotra. W samej Horodnej jest kaplica murowana, wewnątrz pięknej architektury, W dobrach zaś horodeńskich są dwa kościoły parafialne, mianowicie w Ossowej dawny do której parafii i Horodno należy, drugi w Zabłociu przez Ludwika i Konstancyą Tyszkiewiczów fundowany i przez nich Wymurowany. Trzeci kościół filialny parafii Bieniakońskiej we wsi Butrymańcach do folwarku Rakliszek należącej zbudowany i kosztem dziedziców Horodnej utrzymujący się. Do dóbr tych przed uwłaszczeniem włościan należało wsi 65 a w nich dymów włościańskich 545, w których podług ostatniej rewizyi 1859 r. byłej liczyło się Horodno dusz męz. 2453 i żeń. 2543. Wszyscy włościanie są wyznania rzym. kat. i wszyscy są pochodzenia czysto litewskiego, gdyż i dotąd między sobą mówią po litewsku, a nawet nazwiska wiosek jak np. Ausztokalnia, Gudakempie, Powiłańce i inne tym podobne, pochodzenia ich czysto litewskiego dowodzą. Z wiosek horodeńskich obecnie uformowano dwie gminy włościańskie, jedna horodeńska, dziś nazwana Aleksandrowską, której zarząd gminny mieści się we wsi Polickiszkach do folwarku Mackiszek należącej, druga Zabłocka, której zarząd gminny pomieszcza się w miasteczku Zabłociu do Horodnej należącem. Ogólnego obszaru ziemi w tych dobrach po nadziało włościan pozostało dzies. 23200, w tem lasów dzies. 11720. Na tej ilości ziemi znajduje się folwarków większych 15, a mianowicie w kluczu horodeńskim Horodno, Kozakowszczyzna, Janopol, Mackiszki, Narkuszki, Rakliszki nowe, Rakliszki stare i Kuże, i w kluczu Zabłockim Zabłoć, Przewożą, Pielassa nowa, Pielassa stara, Hajkowszczyzna, Lebiodka i Sołtaniszki, oprócz większych i mniejszych awulsów. J. J. Horodno 1. dobra poleskie w pow. ihumeńskim, dawniej własność Zawadzkich, dziś przez wiano Swiętorzeckich; wraz z dobrami Błuże mają obszaru około 56000 mr. w glebie piaszczystej. Miejscowpść zapadła, a dobra przez długą administracyą i dzierżawy zniszczone. Jest tu niemało szlachty czynszowej. 2. H. , wieś i dobra, powiat wieliski, 4149 dziesięcin ziemi, własność R. Swołyńskiego. Horodok, ob. Gródek, Horodek. Horodok Gródek, duża wieś, pow. berdyczowski, nad rz. Hopczycą, do której wpada tuż przy wsi rz. Samiec, o 14 w. odległa od m. Pohrebyszcz; mieszkańców 582 prawosł. i 107 katol. ; cerkiew par. i szkółka, ziemi 2443 dzies, wybornego czarnoziemu; własność Abramowicza; zarząd gminy we wsi Szyrmowce, policyjny w m. Pohrebyszczach. Kl. Przed. Horodok, lesista góra w pow. drohobyckim, na płn. wschód od Majdanu, na prawym brz. potoku Majdańskiego. Lu. Dz. Horodwy, wzgórze w pow. stryjskim, na zachód od Dołhołuki, między potokiem Niedźwiadek a dopływem potoku Szypilskiego, wyższe szczyt 436 m. i lesiste w stronie płdzach. a bezleśne i niższe w stronie płn. wsch. 376, 363 m. i niżej. Lu. Dz. Horodyłów, wieś, pow. złoczowski, o 3. 9 kili na północnyzachód od tego miasta oddalona, przestrzeń posiadł. więk. 680 w tem 644 mr. lasu, włośc. 1024 m. a. , ludność rz. kai 43, należących do parafii w Złoczowie, gr. kat. 308 należących do parafii w pobliskiej wsi Żulice, sąd pow. , notaryat, urząd pocztowy i telegraf, w Złoczowie, szkolą filialna o 1nauczycielu należy do rady szkolnej okr. w Złoczowie. Właściciel więk. posiadł. klasztor Sióstr miłosierdzia. Horodysk, ob. Derewenka. Horodyskie, jez. , Horodyszcze, w pow. pińskim, blisko lewego brzegu Jasiołdy, z którą się łączy. Około 5 w. obwodu, b. głębokie. Na brzegach dość wyniosłych i niedaleko mko t. n. oraz wieś Zajeziory. Horodysko, wś, pow. chełmski, gm. Rakołupy, parafia Wojsławice. Jest tu folusz sukienny. Horodysko, futor, pow. latyczowski, par. Latyczów. W 1868 miał 2 dm. Horodysko, lesiste wzgórze w pow. prze myskim, na zachód od Gdeczyc, wciskające się wąskim klinem między powiaty Sambor ski i mościski. W środku tego wzgórza leży leśniczówka Olszanica. Lu. Dz. Horodysławice, wieś, powBóbrka, o 18 kil. na północ od tego miasteczka oddalona, przestrzeń posiadł. więk. 493, włośc. 1404 m. , ludności rzym. kat. 63, należą do parafii w Czyszkach, gr. kat. 1028 należących do paraf. w miejscu, należącej do dekanatu bobreckiego dyecezyi lwowskiej, szkoła etatowa o 1 nauczycielu, należąca do rady szkolnego okręgu we Lwowie, kasa pożyczkowa z funduszem 456 złr. a. w. Właściciel większej posiadłości Alfred hr. Potocki. Horodyszcze, Grodzisko ob. . Wszystkich miejscowości noszących jednę lub drugą z tych nazw nie kusimy się zabrać w Słowniku; liczba ich bowiem na setki się liczy i niektóre są bardzo małoważne. Horodyszcze 1. os. , przedtem mko i dwór, pow. włodawski, gm. i par. Horodyszcze. Leży śród bagnistej okolicy, odl. 4 mile od Włodawy. Nazwa sama wskazuje starożytny początek tej osady, co potwierdza już same położenie śród błot. Zygmunt August wydał przywilej na założenie tu miasteczka, które jednak nie mogło się nigdy rozwinąć pomyślnie; ztąd senat królestwa wyrokiem z 1850 r. skasował przywilej lokacyjny jako nieważny bo niewykonany i niepotwierdzony. W końcu XVI w. H. należało do Koniecpolskich i stanowiło część dóbr Rososz. Od 1625 r. przeszło do Firlejów, następnie do Mogilnickich. Niemcewicz w początkach bieżącego stulecia znalazł tu pałac, ogród, park Podróże 526; tu się ożenił jego synowiec. W 1827 r. było tu 107 dm. i 603 mk. ; w 1861 r. liczono 100 dm. i 765 mk. Obecnie jest tu cerkiew paraf. dla ludności rusińskiej fundował ją 1550 r. Wasyl Połubiński, miała kaplicę unicką we wsi Połubicze, szkoła początkowa, 112 dm. , 861 mk. , 5771 mr. gruntn. Gmina H. graniczy z gm. Opole i Romanów, liczy 4967 mk. , rozległ. 13894 mr. , sąd gm. okr. I i st. poczt. w Wisznicach, urząd gm. we wsi Dubica od Horodyskie Horodysk Horodyłów Horodwy Horodok Horodno Horodyszcze Horodysławice Horodno Horodysko Horodyszcze Horodyszcze Włodawy 41 1 4 w. odl. W skład gm. wchodzą Curyn, Dołholiska, Dubica, Horodyszcze, Łyniów, Połubicze, Romaszki, Rowiny, Wyszenica, Wygoda i Zacisze. 2. H. , wś, pow. chełmski, gm Staw, par. Czułozyce. Jest tu kopalnia piaskowca używanego na kamienie młyńskie. W 1827 r. było 29 dm. , 265 mk. ; obecnie liczy gruntów dwor. 972 mr. , włośc. 798 mr. i 39 osad. Do wsi H. należy awuls Zielona lub Malowana. 3. H. , wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo. W 1827 r. było tu 16 dm. , 117 mk. Horodyszcze 1. wś, pow. wilejski, o 2 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy drodze pocztowej z Dołhinowa do m. Wilejki, 3 dm. , 23 mk. 1866; kaplica rzym. kat. par. Kościeniewicze, dawniej Kurzeniec. 2. H. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 71 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dom, 3 mk. katolików. 3. H. , wś włośc, pow. wilejski, o 46 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 6 dm. , 114 mk. różnych wyznań 1866. 4. II. , zaśc, pow. wilejski, o 65 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. gabska, 1 dom, 8 mk. kat. 1866. 5. H. . wś rząd. , pow. wilejski o 61 w Wilejki, 3 okr. adm. , gm. wołkołacka, 17 dm. , 146 mk. , kat. 1866. 6. H. , wś rządowa w gm. Raduń, pow. lidzkim, 4 okr. adm, , nad rz. Raduńką, od Lidy odl. w. 36, od Wasiliszek w. 37, dm. 16, mk. 143, wyzn. rzym. kat 1866. 7. H. , ob. Ęjszyszki 8. H. , zaśc pryw. , pow. dzisieński, o 34 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dom, 4 mk. katol. 1866. 9. H. , wś rządowa, pow. dzisieński, o 61 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 39 mk. prawosł. 1866. 10. H. , zaśc, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 68 w. od Dzisny, 1 dom, 8 mk. kat. 1866. 11. H. , zaśc szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 68 w. od Dzisny, 1 dom, 8 mk. katol. 1866. 12. H. , dobra, pow. siebieski, własność Piotra Swołyńskiego. 13. H. , dobra, pow. siebieski, własność Mufla. 14. H. , dobra, pow. siebieski, 2 okr. polic, 921 dzies. rozl. Horodyszcze, miasteczko w powiecie nowogródzkim, milę od Zaosia, miejsca urodzenia A. Mickiewicza, o 4 mile od Nowogródka, 6 mil od Nieświeża, na trakcie komunikacyjnym położone. Majętność ta do r. 1831 była własnością jenerała hr. Ludwika Paca, ostatniego tej rodziny męzkiego potomka. Położona w pięknej i żyznej okolicy, nad rz. Serweczą, miała kościół paraf. , murowany, wzniesiony około 1640 roku przez Kamieńskich, zabrany w 1864 r. , i cerkiew niegdyś unicką, od 1839 prawosławną. Miasteczko położone na górze; na dole zaś za rzeką, dwór z pięknym ogrodem i aleja wjazdowa, miał stawy, kana ły, młyny, młocarnię wodną i znakomite gospodarstwo. Za kościołem, na pochyłości góry, stara modrzewiowa plebania, ocieniona płaczącemi brzozami; za nią, po za stawem w uro czej miejscowości na górze, śród zielonej dąbrowy parafialny cmentarz. Z drugiej strony, ku zachodowi, o pół wiorsty za miasteczkiem, przy zakręcie rzeki, jest miejscowość zwana Horodok. Jestto wysoka dość góra, śród nadrzecznej niziny, jakby usypana, otoczo na wałem, przyparta do rzeki, o wierzchoł ku płaskim. Było to prawdopodobnie przed historyczne starosławiańskie horodyszcze, które z czasem dało nazwę założonemu nieopo dal miasteczku. Być może, że w czasie wojen późniejszych służyło za redutę czy bateryą, bo znajdywano tu kule i odłamy bomb. O parę staj w stronie południowozachodniej, wi dać kurhan, porosły jałowcem i tarniną. Nikt tam dotąd, o ile wiem, poszukiwań nie robił. O wiorst kilka stąd, jest druga miejscowość niemniej ciekawa, zwana Okopy. Jestto dwór z całem gospodarskiem zabudowaniem, otoczony ziemnym wałem i fosami. Nikt do tąd z pewnością nie wie, do jakiej się to epoki i do jakiego wypadku w dziejach odnosi. Zwy czajem powszechnym tutaj, jak i gdzie indziej sąsiedni mieszczanie przypisują to Szwedom. Mko leży przy drodze ze Stołowicz do No wogródka, dziś rząd. , ma zarząd gm. , zarząd 2go okr. polic, szkółkę wiejską, szpital gm. , około 700 mk. Gmina H. składa się z 5 sta rostw wiejskich, 78 wiosek i liczy 3354 wło ścian męż. Edward Pawłowicz. Horodyszcze 1. st. poczt. , pow. nowogródzki, przy szosie brz. moskiewskiej, o 21 i. pół w. na zachód od Siniawki. 2 H. , dobra w pow, nowogródzkim, dziedzictwo Buchowieckich, mają obszaru przeszło 2830 mor. , terpentyniarnię i cegielnię. Była tu kaplica b. parafii katol. Krzywoszyn. 3. H. , wieś i dobra we wschodniopołudniowej stronie powiatu rzeczyckiego, przy drodze z Chojnik do Łojowa i Brahina, nad rzeką Brahinką położone. Od północy oaza wzgórzysta na tle Polesia, od południa błota i bagna nieprzebyte Dawniej dziedzictwo Rokickich, przez wiano dostało się Prozorom i do dziś dnia jest ich własnością. Jest tu wspaniały pałac murowany, kędy ostatni właściciel marszałek Rokicki pędził życie wystawne i miał sławną orkiestrę; w pałacu nieco pamiątek i dzieł sztuki. Wieś posiada osad 17 włośc. W okolicach ruda żelazna i tu się wyrabia żelazo w niewielkiej hucie; młyny i folusze intratne. Piękne horodyszcze w pobliżu usprawiedliwia nazwę miejsoowości. Stan policyjny 1 brahiński. 4. H. , dobra w gub mińskiej, w pow; mińskim, przez wiano księżniczki Stefanii Radziwiłłówny dziś własność księcia Wittgenstejna, mają obszaru około 20100 mr. 5. H. , folwark w gub. mińskiej, w pow. mińskim, O trzy mile na południe od miasta Mińska po łożony, w dość pięknej, górzystej miejscowości dziedzictwo Piszczałów, ma obszaru około 1600 mr. 6. H. , wś, pow. piński, 1 okr. polic, mk. 130, nad jeziorem t. n. i rz. Jasiołdą, o 2 mile od Pińska. Na miejscu znacznie nad poziom wód wzniesionem w pięknem położeniu, wznoszą się mury wspaniałego kościoła i klasztoru opactwa benedyktynów, które Karol Kopeć kasztelan trocki, w XVII w. fundował i hojnie uposażył. Benedyktyni sprowadzeni tu byli z MonteCassino. Fundusze w r. 1843 przeszły na własność rządu. Klasztor w r. 1864 zamknięty, posiadał majątki Kupiatycze, Soszna, Wólka, Biała, Ciołkowicze i znaczne kapitały. H z murami klasztornemi z kościołem i wioską Soszno nabył od rządu rzeczywisty radca stanu De la Gardie prezydent izby skarbowej mińskiej za kika tysięcy rs. z wypłatą na lat kilkanaście rozłożoną. Samo jezioro i karczma w Horodyszczu dają mu 1000 rs. rocznego dochodu. Mieszkańcy katolicy parafii pińskiej. Jedyna to obecnie wieś katolicka w pow. pińskim. Była tu parafia dekanatu pińskiego z filiami Łunin, Pohost, Soszno, Bohdanówka i kaplicą Płoskinie. 7. H. , wś, pow. piński, gm. Pienkowicze, własność Oleszy. 8. H. , dobra, powiat ihumeński, niedaleko drogi z Dukory do Ihumenia, należało niegdyś do Sapiehów, z kolei do Zawiszów i Ogińskich, na początku bież. stulecia stało się własnością Moniuszków i weszło w skład klucza śmiłowickiego; dziś H. są dziedzictwem znanej rodziny Wańkowiczów, mają około 2975 mr. obszaru w lekkiej glebie; wielka jednakże obfitość łąk nad Swisłoczą podnosi znakomicie kulturę; lasu także wiele, gospodarstwo porządne, folusze i młyny intratne. Niedaleko wsi wznosi się śród pola majestatyczne horodyszcze przedchrześciańskie, niemy świadek dziejów, o których historya milczy a które podanie fantastycznie przybrało. 9. H, folw. w pow. ihumeńskim, nieopodal rzeki Berezyny, dziedzictwo Rogowskich, w miejscowości poleskiej obfitującej w łąki, ma obszaru około 630 mr. w glebie lekkiej. Parafia katolicka berezyńska. Okrąg policyjny III berezyński. 10. H. , mały zaścianek poleski w pow. ihumeńskim, nad Uszą. Składa się z paru osad szlacheckich; łąki i pola obfite. 11. H. , wś poleska, pow. ihumeński, niedaleko rz. Berezyny, przy drodze z Osmołówki do Boratycz, ma 20 osad wiejskich, 12. H. , wś w pow. mozyrskim, nad Oressą, miała kaplicę katol. par. Petryków. 13. H. , wielkie i małe, dwa małe folwareczki w pow. bobrujskim; własność Steckiewicza. Al. Jel Horodyszcze 1. , wś, pow. zasławski, par. Zasław, leży nad rz. Huską, dopływem Cwietochy, ma kaplice katol. H. , o pół mili od Szepietowki, jedna z najdawniejszych osad okolicy, w malowniczem położeniu. Cała osada ze stu przeszło chat składająca się, . rozrzucona śród lasu na dwóch dość wyniosłych wzgórzach, przez staw i wpadający doń strumyk rozdzielonych. Wąska przez sam środek wody usypana grobla łączy obie części wsi, z których jedna nosi nazwę właściwego Horodyszcza, drugą lud Sieliszczem nazywa. Na początku XVII w. wieś ta była własnością starożytnej rodziny wołyńskiej Chomiaków, przy końcu zaś tego stulecia przeszła w dom Lubomirskich. W Horodyszczu nad samą wodą, otoczony dokoła obszernym sadem wznosi się wspaniały kościół i klasztor niegdyś karmelitański, wzniesiony 1740 r. przez Lubomirskich, słynny częstymi odpustami. W 1832 r. kościół na cerkiew zamieniono, a potem klasztor zajęły czernice z Połumnicza sprowadzone. W obszernych gankach pod kościołem spoczywają zwłoki stawnego w ostatnich latach zeszłego stulecia księdza Marka. Jedną z największych osobliwości kościoła pokarmelitańskiego są prześliczne freski, zdobiące całe wnętrze świątyni i kurytarze klasztorne. Artystąmalarzem był ubogi mnich tutejszego klasztoru imieniem Antoni, żyjący w połowie XVIII w. Jego roboty również są freski u pijarów w Lubichowie i u trynitarzy w Beresteczku. Nierównie starszą od klasztoru karme. litów jest malutka drewniana cerkiewka, po drugiej stronie wody na Sieliszczu zbudowana; a datująca od 1569 r. Pochowane są tu zwłoki ojca i stryja znanego latopisca Joachima Jerlicza. 2. H. , wś nad rz. Białą Krynicą, dopływem Horynia, pow. rówieński, par. Szpanów, o 2 w. od szosy brzeskożytomierskiej, ma cerkiew murowaną, fabrykę cukru zwaną Elucya, staw bardzo piękny. Włas. niegdyś Radziwił. , potem Horodyskich, Hornsteina, dziś Blocha i Rau. 3. H, wś, pow. żytomierski, par. Cudnów, leży nad stawem, do którego wpada rz. Czamyszel, ma cerkiew drewnianą a 1867 roku miała 45 dm. 4. H. , wś rządowa, pow. żytomierski, par. Kodnia, leży nad rz. Kodenką, dopływem Hujwy, ma cerkiew drewnianą i st. poczt. między Berdyczowem a Żytomierzem. 5. H, wieś, pow. nowogradwołyński, gm. piszczowska, włościan dasz 55, ziemi włośc. 157 dz. , ziemi dwor. 421 dz. Niegdyś należała do dóbr Lubomirskich Zwiahelskich, od tych nabyta przez Wilnerów, a ci ją sprzedali Zawadzkim, w których i dziś jest posiadaniu, Leży nad Ceremem, w ładnej pozycyi; olbrzymie sypane wały nad tą rzeką świadczą o tych krwawych bojach, jakie w XVII wieku toczono ze zbuntowanem kozactwem. 6. H. , wieś, pow. kowelski, gm. Koszary, o 15 w. od Kowla, w położeniu z natury obronnem, śród rozległych błót. Ma 36 dm. , 218 mk, 414 dzies. ziemi włośc, 180 dzies, różnych właścicieli, Horodyszcze Horodyszcze Horodyszcze 180 dzies. lasu rządowego. Gleba glinkowatopiaszczysta, sapowata. Horodyszcze 1. , duża wieś, pow. olhopolski, ma podobno przywilej na miasteczko, gmina ługska; parafia Czeczelnik, od dworca Popieluchy kolei odes. kijow. 10 wiorst, mk. 1212, ziemi włośc. 1405, dworskiej 1394 dz. , domów 245, gorzelnia. Cerkiew N. P. ma parafian 1845 i 63 dz. ziemi. Wieś ta posiada targi co tydzień we czwartki i prowadzi znaczny handel zbożem, wyrobami z drzewa, wozy, koła, ule, które wyrabiają się w sąsiedniej. wsi Ługu, a także wyrobami garncarskiemi. W lesie do tej wsi należącej są znaczne okopy ziemne, lecz kiedy i przez kogo zrobione, niewiadomo. Wieś ta należała do Tutolmina, obecnie Zakrzewskich. 2. H. , wieś rządowa w uszyckim pow. , nad rzeką Pobajanką, gm. i par. Mińkowce, 266 mk. , 222 dz. ziemi włośc. Należała do klucza mińkowieckiego Ściborów Marchockich, którym został skonfiskowany. Horodyszcze, mko, pow. czerkaski, leży nad rz. Olszanką Olszanicą, o 3 w. od stacyi WoroncowoHorodyszcze, dr, żel. chwastowskiej. Rzeczka O. jest dopływem Dniepru i jest pamiętna zaszła tu bitwą zwycięzką w 1527 r. ks. Konst. Ostrogskiego i Jerzego ks Słuckiego z tatarami Stryjk. I, str. 394. Ładna to i powabna okolica. Pełno tu dąbrownych wyżyn i padołów. Szczególniej od strony Mlijowa i Orłowca otacza H. nieprzerwany wertep międzywzgórz czyli jarów, od Walawy las. Ku Korsuniowi zaś ciągnie się równina, łagodniejszemi poprzecinana wyniosłościami, na której zielonemi falami płyną łany zbóż. Samo brzmienie nazwy tego miejsca okazuje że mu nadać musiało początek jakieś w dawnej niedościgłej dobie istniejące tu grodzisko, powstało w czasach, w których poblizkość ludów stepowych, napastniczych, zmuszała tutejszą ludność do obronności. Dziś, wszakże, tego pierwotnego grodziska nie widać, bo z pewnością, jak się to częstokroć zdarzało, na jego dawnej posadzie siadł już późniejszy zamek, którego ślady widoczne są jeszcze obecnie na brzegu jaru, przy wjeździe do mczka, stromo ściętym, i gdzie właśnie podanie ustne miejsce mu naznacza. Przy onem starem pierwotnem grodzisku była prawdopodobnie i osada, ale kiedy ona istniała i kiedy znikła niewiadomo. Prawdopodobnie zgładzoną została w czasie jednej z tych walk tutejszej ziemi ze stepową dziczą tak strasznych, niszczących i tak czesto się powtarzających, w których to walkach ziemia ta w perzynę wielokroć razy bywała puszczoną. Toż jeszcze w XV wieku kraj ten cały był pustynią. I Horodyszcze jeszcze w drugiej połowie tegoż wieku było jeno pustującem uroczyskiem i wraz z ogromnym obszarem ziemi, także do niemniej pustego sieliszcza radywonowskiego czyli Radywonowo, należało. Owóż to Radywonowo dasiejszy Żabotyn, położone w okolicy Czerkas, książęta kijowscy Olelko Włodymirowicz i syn jego Semen nadali kniaziowi Fedorowi Hlińskiemu akta otn. k ist. Z R. I str. 15. Głośne w dziejach plemię Hlińskich Glińskich osiadłe w tutejszych stronach, było tatarskiem z pochodzenia. Najpierwszy tej rodziny wiadomy potomek był niejaki kniaź tatarski Leksada, który według Stepennej Knigi przyjechał służyć do księcia Witolda, przyjął wiarę Chrystusa i na chrzcie wziął imię Aleksandra czyli Daszka, przezwawszy się od dóbr Hlińska, Hlińskim, Krom Hlińska wysługą jego były jeszcze Hlinica i Połtawa. Fedor zaś Hliński, dziedzic Radywonowa, czem był dla owego Aleksandra nie wiemy. Domyślamy się że to był wnuk jego. Występuje on w metryce lit. już pod r. 1491, ale w kilka lat potem już wdowa jego ma sprawę z Wasylem Hlińskim o czeladź niewolną Rejestr metryki lit. w zbiorach K. świdzińskiego. Po tymże Fedorze wziął Radywonowo syn jego Bohdan Hliński, namiestnik putywlski, ale kiedy w 1500 r. car Iwan wojnę wydał i Zacharjewicz, dowódzca wojsk rossyjskich, wziął Putywl, Bohdan Hliński wraz z zoną dostał się był do niewoli Karamzin VI, str. 272 i już z Moskwy nie wrócił. Toż prawdopodobnie na pamiątkę tego namiestnictwa bohdanowego w Putywlu, potomkowie jego, nie tylko hlińskimi ale częstokroć i putywlskimi kniaziami się przezywali. Radywonowszczyzna w tych latach jak to widać z dokumentów, musiała się cokolwiek zasiedlić, ile że Horodyszcze było zasiedlone już; chociaż niedługo potem w czasie pamiętnego w 1527 roku najazdu tatarów, zostało przez tychże spalone. Odtąd też miejsce to w dokumentach Horodyszczami spalonemi długi czas się przezywa. Po Bohdanie Hlińskim czyli putywlskim posiadł te dobra syn jego Włodzimierz, ale ten z niewiadomego nam powodu w 1537 r. sprzedał tę hojną, acz pustą teraz i zniszczoną posiadłość Iwanowi Żubrykowi, sąsiadowi blizkiemu i dziedzicowi niemniej szerokiego a pustego dziedzictwa Mlijowem nazwanego, a które wziął był świeżo w spadku po Hrinkach Waśkowiczach ob. rękopis Odpowiedź na pretensye ststwa czehryńskiego do dóbr Żabotyna. Ci Żubrykowie była to rodzina czysto miejscowej krwi. Nowy też dziedzic Radywonowa i spalonych Horodyszcz, lubo się krzątał jak mógł nad uporządkowaniem tej swojej posiadłości, wszakże ani Radywonowo ani Horodyszcze długi czas nie zasiedlały się. Siół tu wtedy własciwie nie było, tylko gdzieniegdzie w tajemniczych jarach i lasach stały pasieki i futory. Bo też tędy właśnie przeciągał szlak najazdów tatarskich, szlak t. zw. czarny, i stąd Słownik Geograficzny Zeszyt XXVl, Tom III 10 Horodyszcze ta ziemia końcowa ówczesnego polskiego kraju, stojąc wciąż otworem tymże najazdom, nie mogła się zaludnić, ale oprócz tego okolica ta z drugiej strony ulegać też musiała innemu jeszcze, niemniej wszakże jednostajnemu i dotkliwemu uciskowi. Mówić tu chcemy o Kozakach, którzy, wkorzenieni oddawna w królewskich starostwach, korzystali ze swej liczebnej przewagi i przemocą i na rzecz własną wiele z gruntów pustego dziedzictwa Iwana Źubryka zajmowali. Mamy przed sobą dwa listy Zygm. I i Zygm. Augusta z lat 1541 i 1562, nakazujące kozakom czerkaskim, aby ci żadnych krzywd nie czynili w posiadłościach Iwana Źubryka, następnie syna jego Wasyla; nie zabijali im bobrów na Rpeni Irpenia ani też pasiek, uchodów i wszelkich pożytków niezagartywali Hramoty Antonowicza str. 67 90. Wasyl Zubryk, syn Iwana, miał tylko jednę córkę Krystynę, która trzy razy związki małżeńskie ponawiała pierwszym ślubem była za Filonem Bałakierem, powtórnym za Fedorom Roznoszyńskim; trzeci zaś raz wyszła za Andrzeja Pachutę Korzeniowskiego. Pierwsi dwaj jej mężowie polegli od tatarskiej szabli; byli oni z tej ofiarnej generacyi owoczesnej, która to jak się wyraził poeta krwawosmętne boje wiodąc z pogaństwem, prawie wszystka kładła życie w walkach lub jasyrach. Andrzej Pachuta Korzeniowski żył też niedługo z żoną, umarł niezostawiwszy potomstwa, ale za to jego wdowa miała liczne potomstwo z pierwszych małżeństw, jako to Bałakierow, Deleszkanów i od tych już idących wnuków Przygodzkich. Tymczasem zakąt dziedzicznego obszaru zawsze leżał pustką, bo dla podźwignięcia go i zaludnienia, oprócz bezpieczeństwa od tatarów, którego nie było, potrzeba było jeszcze znacznych wkładów pieniężnych, a jak na złość ziemianie w tym węgle pogranicznym wcale nie byli w grosz zasobni, Ale bądź co bądź owo niebezpieczeństwo od tatarów i ów brak środków mniej im z pewnością stawał w tem na przeszkodzie niż owe ustawiczne nagabania od najbliższych ich sąsiadów kozaków, z którymi dzień po dniu musieli mieć jakiś zatarg lub wojny. Kozacy rościli nawet jakieś prawo urojone czy rzeczywiste do samego sieliszcza Radywonowa, utrzymując że jakoby w 1563 r. jeszcze Wasyl Żubryk przedał je był, zeznawszy prywatnie, według tamtego starego zwyczaju, mieszczaninowi czerkaskiemu Radusie Hubie. Pokazywali oni na to list kupny Źródła dziej. Aleks. Jabł. Tom V, str. 225. Czy zaś w istocie tak było lub nie, w każdym razie był to doskonały pretekst do ustawiczne go wdzierania się w Radywonowo i zaczepek. Toż Korzeniowska jak się sama wyraziła, mając dolewki od kozaków, postanowiła sprzedać swoje szerokie ale tak napastowane dziedzictwo. Jakoż Stanisław Koniecpolski, hetman w. kor, , człowiek wielkiego rodu i wielkiej fortuny dziedzicznej, w 1633 r. d. 28 stycznia nabył od niej tak siedlisko Radywonowskie Żabotyn jak Mlijow, Starosilje, Orłowiec pusty, Słobódkę mczko, Leńczyce nowonazwane Bachły, Taśmin Smiła, Bałaklej i Horodyszcze spalone; ograniczone rzeczkami; Żabotynem, Koszarą, Taszlikiem i Taśminem, to jest kilkanaście mil kraju wzdłuż, za 24000 złotych liczby polskiej z summaryusza archiwum lachowieckiego. Nieco później też dobra jeszcze się bardziej zwiększyły a to dokupnem przez tegoż Koniecpolskiego od Stefana Iwanowicza Łuckiewicza Kochanowskiego w 1645 r. dóbr Lebedyńskich i Kiryłowskich tamże. Koniecpolski posiadając znakomite majątkowe środki, wziął się też czynnie do zasiedlenia i uporządkowania tych nowonabytych a pustych przeważnie obszarów. Wierny syn kraju szerzył jedyną na ówczas możliwą tu cywilizacyą, to jest kraj zaludniał, podnosił w nim pracę organiczną, gospodarczą, rozkrzewiał przemysł. Toć to za jego staraniem w niedługim czasie Ukraina ozdobioną została posadami wielkich miast, a tem w Ukrainę tatarom drogę zawarł. Sprawił to Pan Bóg przezeń, że Ukraina tak była spokojna, jak które miasto w pośrodku Korony Przyłęcki. Pam. o Koniecp. , str. 179. Hetman Koniecpolski kazał też i w Horodyszczach usypać wały a może tylko naprawić dawne i urządził w nich małą warownię o dwóch drewnianych basztach, niezbyt wyniosłych, szumnie w papierach ekonomicznych zamkiem nazywaną archiwum lachowieckie. Kozacy, którzy, żyjąc w sąsiedztwie, dawnych dziedziców uciskali, teraz z Koniecpolskim musieli się liczyć. Wiadomo też jak ten hetman umiał ich zręcznie trzymać na wodzy. Kudak twierdzę po stawił dla ich powściągnięcia, a uczynił to nie z żadnych pobudek prywatnych, jak mu to zarzucano, ale wprost, czyniąc to, działał w interesie Rzplitej, bo kozacy, jak wiadomo, przez swe wyprawy na morze plątali Polskę w ustawiczne nieporozumienia z Turcyą. Me było to zaiste po myśli kozakom. Jakoż wkrótce rozpoczęły się bunty kozackie, które wszakże Koniecpolski powstrzymał i ugłaskał. Ucisku zaś poddanych w jego dobrach ukraińskich, jak to nasi i nienasi improwiazatorowie dziejów Ukrainy niesłusznie mu też zarzucają, ani było ani być mogło, a to dla tej prostej przyczyny, że chociażby i była wola po temu, to niebyłoby czasu dość po temu. Koniecpolski od czasu kupna tych dóbr, rządził niemi niewięcej jak lat 13, a więc jeszcze lata t. zw. woli czyli słobody, na której w Jego dobrach, wprzódy pustych, osiadało poddaństwo, nie wyszły były jeszcze, ile że t. zw. słobody nadawały się zazwyczaj co najmniej na lat 20, Horodyszcze a niekiedy i 30 ob. Źródła dziej. Jabł. V, str. 8. Pytanie więc, czy ludzie obdarzeni t. zw. słobodą, tym przeto rodzajem pół wolności mogli zbytecznego doznawać ucisku Powodów zatargu ówczesnego kozaków z właścicielami ziemskimi na Ukrainie gdzieindziej szukaćby należało. Wiadomo, że już za doby Jagiellonów kozactwo a raczej byt kozacki wytworzył się był u ostatnich progów Ukrainy t. j. przeważnie w starostwach czerkaskiem i kaniowskiem i potem już stopniowo w blizkości tychże, pojedyńczemi rozprzestrzeniał się, że tak powiemy, wysepkami. Tymczasem w tę ziemię końcową Ukrainy, zajmowaną przeważnie przez kozactwo, jednocześnie twardy klin był wbity. Oto wielcy książęta litewscy, różnym rodom bojarskim którzy następnie weszli w poczet ziemian czyli szlachty porozdawali byli tu, za zasługi wojenne, szeroką darowiznę ziemską. I odtąd też w okolicach tych wyjątkowy zachodzi stan rzeczy. W obec kozaków, ludu bojowniczego, zorganizowanego wojskowo, występuje tu szczupły stosunkowo zastęp rodów ziemiańskich, owych jak widzieliśmy Hlińskich, Domontów, Bajbuzów, Hrinków, Waskiewiczów, Żubryków i kilku innych. Te kilka gniazd miejscowoszlacheckich, pośród tego ostępu kozaków, w pośród tej dziczy orężnej, z wojny, napadu i grabieży żyjącej, zabłąkane tu, nigdy teź do utworzenia pewnego znośnego między sobą modus vivendi przyjść nie mogły. Jakoż kozacy, silniejsi liczebnie, uciskali ich jak mogli, chcąc wyprzeć z tego zakątka; jakoż w końcu i wyparli. Ale na miejscu tychże, stanął niebawem nowy zastęp, nowa falanga szlachty, niemiejscowej już wszakże, ale złożonej z kniaziów i paniąt, przeważnie z Wołynia ród swój wiodących. Byli to ks. Ostrogscy, Zasławscy, Zbarazcy, Wiszniowieccy, Koreccy, Rużyńscy, poczet zaiste imponujący rodów możnych już fortuną dziedziczną, już silnych znaczeniem, wpływem i stosunkami. Koniecpolscy nie stanowią tu nawet wyjątku, bo aczkolwiek właściwie pochodzili z Korony, ale już wtedy posiadali Brody na Rusi. Owóż to dopiero pomiędzy tymi nowoprzybyłemi na Ukrainę paniętami a kozakami wszczęła się owa głośna waśń, ów zatarg śmiertelny, owa wojna domowa kozacką nazywana, ciągnąca się tyle lat i zmieniająca się według faz przewagi i zwycięztwa jednej lub drugiej strony. Wojna ta zaczęła się od tego właśnie, iż kniaziowie z Wołynia, nakupiwszy dóbr od szlachty miejscowej, tu w tym zakątku od kozaków gnębionej i wypieranej, gdziendziej zaś od tatarów zniszczonej, zaczęli znów ze swej strony w odwet kolejny z tychże brzeżnych miejsc wdztwa kijow. wypierać kozaków, chcąc ich niejako zapędzić, jak się wtedy pogardliwie wyrażano, do ich własnych jam, do ich zwykłych miejsc t. j. na stepy niezamieszkałe, na niziny dnieprowe, kędyby ich w pewnym ograniczonym obrębie raz zamknąwszy, można było żyć w pewności, że ta dzika i drapieżna rzesza, ta orda chrześciańska, jak ją Polewoj nazywa, już nie będzie się dalej po kraju rozprzestrzeniać, i z cudzych znojów żyć bezkarnie. Ale czy w tem wszystkiem, ze strony owych panów, jedynie interesa ich partykularne, prywatne przeważyły, czy zarazem i wzgląd i pobudka wznioślejsza, że inaczej nie mogli byliby oni wywiązać się z cywilizacyjnych swych w tym kraju zadań Zdaje się, że musiało po części tu zachodzić i jedno i drugie. Hetman St. Koniecpolski umarł w 1646 r. w Brodach, zostawiając tu na Ukrainie ogromne i już zagospodarowane i dochodne dobra synowi swemu Aleks. chor. kor. potem wojew. sandomirskiemu. Całą włość kupiwszy za 24000 zł. tak ją urządzoną zostawił synowi, iż samego dochodu rocznego czyniła 75000 złp. Pam. o Koniecp. str. 366. Dochody przeważnie w tych dobrach szły z pasiek, potażów, burt saletrzanych, bydła, młynów, rybołówstwa, z czerwcu coccus polonicus jako z materyału farbierskiego, który sprzedawano turkom do farbowania safianów; rolnictwo zaś nie wiele przynosiło intraty, bo było drobne i na zbyt małą prowadzone skalę. Ale Aleksandrowi Koniecpolskiemu przyszło niedługo być panem tych dóbr. Powściągnięte przez ojca jego kozactwo na czas krótki, znowu płomień wznieciło buntu, który w pożar zamienił się niszczący. Któż nie wie o sprawie rozgłośnej setnika czehryńskiego o kawałek ziemi Ale było to tylko ową kroplą, od której pełne naczynie się przelewa. Powód główny wojny kozackiej wyłożyliśmy wyżej. Toż po rozgromie korsuńskim w 1648 r. kozacy zajęli Horodyszcze, jak i całą t. z. koniecpolszczyznę, 70 miast, i pasiek co nie mało, mówi współczesny, odebrano Koniecpolskiemu. Z Mlijowa, dóbr jego obszernych, za potaże Chmielnicki więcej 200, 000 talarów bitych wziął w Wołoszech. Żal było tego ustąpić Polakom. Ale czy jeden Mlijów. .. A co książętom Wiszniowieckim i innym. .. Żal wspominać Anonim Raczyńskiego tom I, str. 110. Jakoż gdy w 1649 r. stanął pod Zborowem zawarty z kozakami układ, nie tuszono mu frwałości. że kozacy napierali, aby koniecznie całą im Ukrainę oddać, gdyż chcą ją samem kozactwem osadzić a panów tak potężnych jak Koniecpolscy i Wiszniowieccy raz na zawsze z niej wypędzić, bo póki dobra swe oni w tym kraju mieć będą, póty go też bronić będą tamże. W rozumieniu kozaków był to z ich strony tylko chleb oddany. Bo jak dawniej panowie ci ich z Ukrainy na t. z. zwykłe miejsca wypierali, tak oni teraz z kolei panów tychże z tegoż znów chcieli wyprzeć kraju. Toż Horodyszcze Horodyszcze Chmielnicki wołał w uniesieniu Duków i kniaziów za Wisłu zażenu Źródła do dziejów polskich M. Grab. i Aleks. Przeźdz. I, str. 9. Do wspomnień historycznych tyczących się H. należy to, że w 1658, kiedy B. Chmielnicki był pod Lwowem, han krymski, rozgniewany na niego, iż się poddał Rossyi, przeciągał z ordami swemi przez Szpołę, Horodyszcze i Zwinogródkę; gdy zaś wódz kozacki zawrócił z pod Lwowa na Ukrainę, tenże han uderzył na niego pod Jezierną, tak że ledwie nie zniósł go ze szczętem, ale Chmielnicki zgodę uprosił u hana w namiocie i w skutek zgody już spokojnie wrócił do Czehryna JR letopis Biełozierskiego str. 25. Roku zaś 1659, gdy stanął traktat hadziacki, postanowiono na sejmie obdarzyć kozaków wiernych Rzeczypospolitej nobilitacyą i dobrami. Jakoż w 1661 r. mocą konstytcucyi dano Mlijów i Horodyszcze ur. Samuelowi Zarudnemu, byłemu sędziemu wojak zaporozkich. Tymczasem dobra te, jak wiadomo, były z dawien posiadłością Koniecpolskich i tylko w czasie ruiny zagarnięte przez kozaków. Widocznie przeto zaszła tu pomyłka. A więc tegoż jeszcze roku Janowi Stan. Koniecpolskiemu kaszt. krak. dobra te kazano zwrócić przez delegacyą ad hoc na sejmie wyznaczoną Odpowiedź na pretensye etc. Roku 1663 w H. mieszkała jedna z córek B. Chmielnickiego. Jurko Chmielnicki gościł jakiś czas u siostry, ale kiedy wyjechał był od niej do monasteru w Smile, gdzie stale przebywał, tara na drodze z rozkazu króla pojmano go i do Lwowa odesłano Jerlicz II, str. 86. Nareszcie H. na zawsze pamiętnemi zostaną z powodu walecznej obrony przeciwko kozakom pułkownika Machowskiego, zamkniętego w tutejszej forteczce. Po niefortunnie spełzłej na niczem wyprawie zadnieprskiej w 1664 r. , po odejściu ztamtąd Jana Kazimierza na Litwę, Czarniecki jak grom zlatuje na Ukrainę, ale zastawszy tu zbyt rozjątrzone przeciwko polakom umysły kozaków, i nie mając sił dostatecznych dla utrzymania prowincyi tej w karbach porządku, co prędzej rozmieszcza wojska po forteczkach a sam w głębokiej tajemnicy, chyłkiem, udaje się wierzchem w 13 koni w dzikie stepy, z tą myślą, aby od hana krymskiego zbrojną otrzymać pomoc. Tymczasem pułkownik kozacki Sierko, sądząc że Czarniecki odjechał do Polski i rychło nie wróci, aby tam po znojach i trudach wojennych odpocząć, zbiera 20, 000 zaporożców, napada na Machowskiego, który z 8 chorągwiami, zamknąwszy się w warownych Horodyszczach, czekał właśnie na powrót ze stepów Czarnieckiego. Kozacy, wypadłszy z poblizkich zarośli, naprzód też zapalają przedmieście i około wału zaczynają rąbać częstokół. Pożar wnet z przedmieścia do miasteczka się przenosi. Aż tu i mieszczanie zaczynają po nieprzyjacielsku następować. Machowski broni się jednak zacięcie. Poległ już rotmistrz Olizar z kilku towarzyszami a i samego Machowskiego kozacy otaczać zaczęli. Ale osobliwszem szczęściem Biedziński nocował w pobliżu, a spostrzegłszy w H. łunę i domyśliwszy się o co chodzi, skoczył w lot w tę stronę. Uderzywszy zaś nagle na kozaków, poraża ich, i do ucieczki przymusza. Sierko sam, w ucieczce spadłszy z konia, chyłkiem w bagna uszedł rękoma i nogoma, jak bestya po kępinach się czołgał. Biedziński, tak niespodzianie przybyły w pomoc Machowskiemu, i to w chwili najkrytyczniejszej, wracał wtedy właśnie z za Dniepru, zkąd się był szczęśliwie i zwycięzko wydostał, cudów prawic waleczności dokazując. We trzy dni potem gruchnęło po Ukrainie, że Czarniecki z tatarami niedaleko. Machowski i Biedziński wyjechali z H. na spotkanie jego. Stary wódz nie mógł się wydziwić, widząc przed sobą Bidzińskiego. Niespodziewałem się rzekł, witać żywym W. M. Pana na tym świecie, chyba na tamtym. Niespodziewanym dla nas gościem jesteś, szczęśliwie nam wracasz, witam więc W. Pana, i tu i tam za Dnieprem zwycięztwa winszując Anonim Raczyńskiego II, str. 298 8. Nadeszły czasy wojen Doroszenka; półksiężyc zapanował na Podolu i Ukrainie, i H. wraz z niemi tenże los podzieliły. Jan Stanisław Koniecpolski umarł w 1682 r. a że umierał bezdzietnie, zapisał więc wszystkie swoje dobra Janowi Aleksandrowi Koniecpolskiemu, synowi Krzystofa wojewody bełzkiego. Atoli za wojny szwedzkiej gdy inkursye nieprzyjacielskie dziedziców dalekimi od dóbr swych czyniły, książę Aleksander Jabłonowski, chorąży koronny i starosta korsuński, zajechał Horodyszcze i Mlijów Pam. o Koniecp. str. 411. Tymczasem, wkrótce potem na Janie Aleks. Koniecpolskim, zeszłym bezpotomnie, zgasło imię Koniecpolskich, majątki ich spadły na Walewskich, od których nabył prawa dziedzictwa do całej koniecpolszczyzny książę Jerzy Lubomirski, podtenczas oboźny koronny, za 200, 000 złp. Horodyszcze zawsze jednak zostawało w ręku ks. Jabłonowskiego, który zajechał je jako starosta korsuński, na tem się fundując że H. i Mlijów w czasie ruiny były przez kozaków zagarnięte do Korsunia. Ale było to uroszczenie bezpodstawne. A więc tenże Jabłonowski bierze się na inny sposób oto nabywa prawa spadkowe po Koniecpolskich od króla Stanisława Leszczyńskiego, któremu spadek po wygasłych Koniecpolskich należał się po Annie Koniecpolskiej córce Aleksandra, wdy sand. a żonie Bogusława Leszczyńskiego. Ztąd rozpoczyna się spór prawny z wielką forsą z obu stron prowadazo Horodyszcze ny; lecz w końcu sprawa ta została wygraną na korzyść ks. Lubomirskiego. Ks. chorąży musiał ustąpić. I od tego dopiero czasu zaczęła świtać nader już pomyślna doba tak dla samych Horodyszcz jak i dla niegdyś Koniecpolszczyzny całej, dziś już Smilańszczyzną nazywanej a to odkąd Taśmin dawny, czyli Smiła późniejsza, stała się środkowym punktem i włością główną dominialną tychże dóbr. Jerzy Lubomirski urządzał o ile mógł Śmilańszczyznę, syn tegoż ks. Stanisław podstoli kor. niemniej też patronizował osiedleniu onej, ale za ks. Franciszka Ksawerego Lubomirskiego, już wnuka pierwszego tychże dóbr nabywcy, taż okolica śmilańska najbardziej życiem osadniczem zakipiała. Zapraszano ludność zewsząd na słobodę, zwabiano ją z różnych stron skąd kto przyjdzie. W owe czasy gdy niebrakło na przedmiotach sporu, z powodu niedokładności granic, często też najazdów od dóbr na dobra się dopuszczano. O tych najazdach tak ze strony ks. Ksawerego Lubomirskiego jak i ze strony ks. Dobrogosta Jabłonowskiego tak zw. księciakozaka dopełnianych, pozostały liczne podania ludowe, które mają barwę legend i wyczekują też oddawna na swego poetę. W czasie buntu Żeleźniaka i Gonty w 1768 r. Horodyszcze było nawiedzone przez kolijów. A że to miasteczko było graniczną włością wielkich dóbr śmilańskich od starostwa. korsuńskiego, długi czas nawet po uśmierzeniu rozruchów ciągnęły się między niemi wzajemne dopominania się o szkody, przez poddanych w zmowie z hajdamakami, lub pod pozorem hajdamaków poczynione. Lubomirscy zarzucali Korsuniowi, że przyjął gościnnie i połączył się z Żeleźniakiem, a kiedy nawet komendy zamkowych kozaków korsuńskich pełniły rzekomo powinność swoją straży bezpieczeństwa krajowego, to nocą rabowały, a dniem niby na obronę wsi chodziły. Zarzucali nawzajem posesorowie korsuńscy że włość Horodyska, a mianowicie należąca do niej wieś Walawa składała się całkowicie z rozbójniczej ludności, która w Koliszczyźnie wiele dokazywała, i zdobycz z sąsiednich dóbr zagarnęła Orędow. nauk 1841, str. 374. Roku zaś 1787 ks. Fr. Ksawery Lubomirski sprzedaje wszystkie swe olbrzymie dobra Smilańskie a z niemi i H. ks. Grzegorzowi Potemkinowi, feldmarszałkowi wojsk ross. za dwa miliony r. sreb. Ks. Potemkin utrzymywał w tych nowonabytych dobrach milicyą, pieszą i konną. Powinnością tej milicyi było objeżdżać granice dóbr a więc patrolujące komendy snuły się wzdłuż granicy korsuńskiej, ile że z tej strony granica dość czujnej wymagała straży a głównym punktem tego czuwania właśnie były Horodyszcze, jako graniczna włość. Ogromna fortuna tego rossyjskiego magnata, cały prawie kra ik, przeszedł po zgonie jego na sukcessorów, którzy w 1794 r. podzielili się między sobą z tych schedę horodyską wziął generał Miko łaj Wysocki potem mieniał ją na klucz olszański generała Engelhardta, także spadko biercy po ks. Potemkinie. Te dwa klucze horodyski i olszański rozdrobiły się później na schedy hr. Branickiej hetmanowej Horo dyską; Jusupowej Wiązownicką; hr. Sko wrońskiej Mlijowską; ks. Galicynowej Kozacką i hr. Szepelowej Kiryłowską. Ho rodyszcze następnie od hr. Branickiej dostały się w posagu córce jej Elżbiecie, która wyszła byłą za Michała ks. Worońcowa. Za władania generała Wysockiego fundowaną była kaplica katolicka w H. , lecz za przemianą sched dzia łowych fundacya ta nieprzyszła do skutku; nabożeństwo więc się odbywało w skarbowym, domu, przez ks. Szymona Tabinkowskiego, W miasteczku trzy obecnie parafialne cerkwie Michajłowska zmurowana w 1844 r. przez ks. Michała Worońcowa, na miejscu dawnej cer kwi unickiej; Pokrowska drewniana, niegdyś także unicka, zbudowana w 1742 r, i Preobrażeńska, drewniana na miejscu dawnej unickiej zbudowanej w 1722. Jest tu fabryka cukru kupców Jachnenka i Semirenka, założona w r. 1848. Mieszkańców obojej płci prawosław nych 5493, katolików 66, rozkolników 15, izraelitów 3000. Nad rzeką Olszanką odkryto niedawno pokłady pięknego labradoru. Na polach mnóstwo nieprzeliczone mogił. Dziś z mo gił tych pastuchy strzegą tabunów i trzod swoich. Edward Rulikowski. Horodyszcze 1. mała wioska, pow. radomyski, nad rzeką Prypecią, prawie przy ujściu jej do Dniepru, o 6 w. odległa od wsi Opaczyc, z które mi stanowi jednę parafią i gminę, a o 16 w. od m. Czarnobyla; mieszk. 171 wyznania prawosł. Horodyszcze zasługuje na uwagę szczątkami jakiejś starożytnej osady, która musiała być dość rozległą, sądząc po gruzach i fundamentach w wielu miejscach znajdowanych i rzeczywiście w kronikach znajdujemy pod rokiem 1150 następujące wzmianki Andrzej Jurijewicz z Włodzimierzem synem i innymi kniaziami poszli na ujście Prypeci, gdzie Dawidowa BożankaGród; z tamtąd zaś pojechali w Ostrowski gródek Pełne zebranie ruskich latopiśców, tom II, str. 56 Obecnie zaś przy ujściu Prypeci nigdzie więcej niema śladów żadnej osady. Tutaj także w czasie koliszczyzny w 1768 roku zatrzymał się był Bondarenko ze swą szajką, chcąc uderzyć na Czarnobyl, lecz odpędzony od zebranej szlachty musiał ustąpić do Makarowa, lud zaś wiejski nie przyjął rzezi i zupełnie się z niem nie łączył. Ziemi 1019 dz. , lesistej dość urodzajnej, należy do Kańskich, Horodyszcze zarząd policyjny w m. Czarnobyla. 2. H, . niewielka wioska, pow. radomyski, nad rzeką Irszą, o 2 w. od m. Malina; mk. 417 prawosł. ; 31 katol, należą do par. Malina; ziemi 2970 dzies. , po większej części błotnistej pokrytej lasami; we wsi nad rzeką znajduje się obszer ny starożytny gródek, opasany wałami i fosą, lecz mieszkańcy nie zachowali o nim żadnego podania. Należy do Kownackiego, zarząd gmin ny i policyjny w m. Malinie. 3. H. , niewiel ka wioska, pow. skwirski, odl. o 3 w. od wsi Skwyrki, a o 23 w. od m. Skwiry nad rzeką Rosią mieszkańców 401 wyznania prawosł. , należą do parafii Skwyrki; ziemi 1031 dzies. czarnoziemu; własność Podhorskiego, a nale żała dawniej do starostwa skwirskiego; za rząd gminy we wsi Skwyrce, policyjny w m. Pawołoczy. 4. H. , niewielka wioska, pow. skwirski nad rzeką Rosią, o 3 w. odl. od wsi Kosówki, a o 12 od m. Wołodarki; mk. 598 wyzn. prawosł. , należą do parafii Kosówki, ziemi 1140 dzies. , dość urodzajnej, własność Podhorskiego. 5. H. , niewielka wioska, pow. skwirski, nad rzeką Unawą, która na polach tutejszych bierze swój początek; o 6 w. odle gła od wsi Browek stacyi kijowskoodeskiej drogi zelaznej; mk. 608 wyzn. prawosławne go; cerkiew parafialna i szkółka, ziemi 1250 dzies. dość urodzajnej czarnoziem, własność Rylskiego. 6. H. , duża wieś, pow. taraszczań ski, na lewym brzegu rz. Torcza, naprzeciw miasteczka Żaszkowa; mk. 1114 wyznania pra wosławnego; cerkiew paraf. pounicka zbudo wana w 1780 r. Horodyszcze niegdyś musia ło być ludną i warowną osadą, jak się okazuje z wałów, jakiejś fortyfikacyi i róż nych wykopalisk; tak naprzykład w r. 1846 wykopano tu śród wsi krzyże, kadzielnice i 2 kielichy; w bezimiennym rękopiśmie mieszczącem się w biblotece sofijowskiego mo nastyru w Kijowie Nr. 372 Horodyszcze na zwane grecką handlową osadą i wymieniono tu dwanaście cerkwi; w innem zaś miejscu nazwane Raszkowem Pełne zebranie notat do RuskiejHistoryi tom I Nr. 17529. Miasto mieli zburzyć tatarzy podczas pierwszego naj ścia; obecnie wioska należy do stawiskich dóbr hr. Branickiego. Kl. Przed. Horodyszcze 1. wieś w pow. Samborskim, 11 kil na płd. wsch. od st. pocztowej w Samborze. Na półn. graniczy z przysiołkiem Oleksięta, należącym do Kulczyc, na wsch. z Oziminą, na płd. z Stupnicą i Sielcem, na zachód z Szadem. Wieś leży na lewym brzegu Czerhawy, dopływu Bystrzycy, przy gościńcu wiodącym z Sambora do Drohobycza, w oddaleniu 4 kil. na płd. od stacyi kolejowej Dublany Kranzberg. Północna część obszaru wznosi się ponad 320 m. i jest lasem pokryta, częśó południowa spada ku dolinie Czerchawy do 297 m. i niżej. Przez środek wsi płynie od półn. zach. ku płd. wsch. potok Żon, a połączywszy się z drugim potokiem płynącym od póła. uchodzi do Czerchawy. Na wsch. krańcu wsi ściele się łąka podmokła, t. zw. Tłoka. Wedle obliczeń z r. 1869 liczy dm. 201, mk, 815; wedle szematyzmów z r. 1881 jest 702 mk. obrz. gr. kat. , 22 obrz. rzym. kat. a 150 izraelitów. Własność większa obejmuje roli ornej 923. łąk i ogr. 610, pastw. 259, lasu 137 mr. Par. gr. kat. w miejscu, należy do dekanatu mokrzańskiego i ma filią w Szadem; par. rzym. kat. w Dublanach. We wsi jest; cerkiew drewniana pod wezwaniem św. Ducha, synagoga, szkoła etatowa jednoklasowa, posterunek żandarmeryi i kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 757 zł. H. jest osadą szlachecką a szlachta tutejsza starannie przechowuje swoje dyplomy szacheckie. 2. H. dawniej Grodzisko, wieś, pow. brzeżański, na samej granicy powiatu tarnopolskiego przy krajowym gościńcu brzeżańskotarnopolskim, ma 1061 mieszkańców to jest 537 mężcz. , 524 kobiet, 235 rzym. kat. , należących do parafii w Kozłowie o 1 milę austr. oddalonego, 811 gr. kat. ; przestrzeni obejmuje 2194 mr. austr. ról ornych, 134 sianożęci, 90 ogrodów, 163 pastwisk, 40 m. a. dróg i gościńców, 16 wody. Bardzo dawna osada, miała ufortyfikowany zamek, z którego szczątki jeszcze istnieją na pagórku otoczonym teraz z dwóch stron przez łąki i błota, na których dawniej ogromne stawy istniały. Należy do dóbr stołowych rz. kat. arcybiskupstwa lwowskiego, ma szkolę 3klasową o 1nauczycielu filialną do Kozłowa, do której uczęszcza 70 dzieci. 3. H. , wś, pow. sokalski, nad potokiem Sulimów, dopływem Bugu, nad samą granicą Galicy i od Królestwa polskiego, o 3 kil. na zachód od mka Waręża, przestrzeni włośc. 633 m. a. , ludność rz. kat. 108, gr. kat. 181; tak jedni tak drudzy należą do parafii w Warężu; wieś H. leży w doskonałej bełzkiej ziemi; szkoła filialna o 1nauczycielu, należąca do rady szkolnej okręgowej w Sokalu; kasa pożyczk. z funduszem 791 zr. a. w. ; właściciel tabularny, Konstancyi Łomnickiej spadkobiercy. 4. . Hbazy liańskie, wieś, pow. sokalski, nad rzeką Bug, o 20 kil na południe od Sokala, w lasach i piaskach leżąca wioseczka, przestrzeń posiadł. więk. 7, włośc. mr. 308, ludność gr. kat. . 171, należą do parafii w oddalonym o 10. 5 kil na północ Krystynopolu, urząd poczt. Krystynopol. Właściciel tabularny klasztor oo. bazylianów w Krystynopolu. 5. H. centnarskie, wieś, pow. Bóbrka, nad rzeką Ług, która tu tworzy staw, o 21 kil. na południe od Bóbrki oddalona, przestrzeń posiadł. więk. 369, pos. mniejszej 676 m. a, , ludności rzym. kat. 20, należy do parafii w oddalonym 6 kil na płd. Horodyszcze Horodyszcze Chodorowię; . gr. kat. 472, należących do para fii w oddalonej o 3 kil. na południe sąsiedniej wsi Ottynowice, urząd poczt. i telegraf. oraz stacya kolei lwowskoczerniowieckiej w Chodorowie, kasa pożyczkowa z funduszem 665 złr. , właściciel tabularny Włodzimierz hrabia Borkowski. 6. H. królewskie, wieś, powiat Bóbrka, o 3 kil. na południowy zachód od Horodyszcza cetnarskiego, leży na prawym za chodnim brzegu stawu ottyniowieckiego i przy kolei żelaznej lwowskoczerniowieckiej, w środku między tejże stacyami Borynicze i Chodorów, oddalona od Borynicz o 7 kil. na płd. i tyleż na północ od Chodorowa; przestrzeń posiadł. więk. 321, włośc. 973 mr. , ludn. rz. kat. 20 należących do parafii w Chodorowie, gr. kat. 497 należących do parafii w Ottyniowicach; właściciel tabularny Aloizy Bocheń ski. 7. H. , wieś, pow. tarnopolski, o 30 kil. na zachód od Tarnopola oddalona, nad rzeką Seret, przestrzeń posiadł. więk. 879, włośc. 922 m. , ludność rz. kat. 52 należących do pa rafii w oddalonych na półn. zachód o 8 kil. Załoźcach, gr. Kat. 450. parafia w miejscu na leżąca do dekanatu tarnopolskiego dyecezyi lwowskiej, obejmują filię w Nosowcach z 282 paraf. , razem 732 gr. kat. , szkoła etatowa o 1nauczycielu należąca do rady szkolnej okręg. w Tarnopolu, kasa pożyczkowa z funduszem 135 złr. Nazwa tej włości pochodzi od istnie jącego tu dawniej obronnego grodu, w które go jednej baszcie mieści się obecnie piękny i obszerny piętrowy dom mieszkalny teraźniej szych właścicieli, stojący na stromej i dość wysokiej górze; z tego domu a szczególniej z piętra roztacza się ładny widok na dolinę Se retu i na rozrzucone po nad nim wioski. Dolina ta, poprzecinana dawniej groblami, stanowiła stawy broniące od strony wschodniopółnocnej przystępu do tego zamku i do pobliskiego zam ku w Załoźcach. Właścicielka większej po siadłości Modesta Czosnowska. L. Dz. Horodyszcze 1. góra w pow. doliniańskim, 1377 m. wysoka a wznosząca się w płd. części pasma górskiego Roztoka ob. . 2. H. , lesista góra w pow. drohobyckim, na płd. zachód od Borysławia, 646 m. wysoka, na lewym brzegu Tyśmienicy, do której też uchodzą wody wsch. stoku. Wody ze stoku płn. zabiera Ratoczyna, dopływ Tyśmienicy. 3. H. , bezleśne wzgórze w pow. drohobyckim, między Bilczem a Krynicą rozłożone, ze szczytem 303 m. wysokim. Pochyla się ono i obniża od zachodu ku wsch. , ku dolinie Niezachówki, do której też spływają wody tego wzgórza. 4. H. , bezleśne wzgórze w pow. rudeckim, na półn. od wsi Horbacze, na samej granicy pow. lwowskiego, wzniesione blisko 290 m. npm. 5. H. , lesiste wzgórze, jakby głowa cukru, wznoszące się ponad wsią Podhorodyszczem, w pow. bobreckim, w dziale Gołogór ob. , 461 m. pom. szt. gen. . Horodyszcze 1. st. dr. żel. griaziecary cyńskiej w gub. saratowskiej. 2. H. , st. dr. żel. donieckiej w gub. ekaterynosławskiej. 2. H. . m. pow. gub. penzeńskiej. Horodzianka, ob. Horodnianka, Horodziatycze, dwie wsie w pow. mozyrskim, nad Oresą. Horodziec, mko w pow. łuckim, par. Bereźnica nad brzegami Horynia. Z pałacem, ogrodem i pięknym niegdyś zbiorem ksiąg, medali, malowideł, należącym do Urbanowskiego. Dwie sale mozaikowe stucco lucido z pięknemi gzemsami w arabeski i akantowe liście. Ogród opuszczony lecz oparkaniony i rowami okopany. Rzeczywistym twórcą zbiorów, obrazów, broni, oraz numizmatyki, był Urbanowski Krzysztof, który je najpierw umieścił w Rachnach Lasowych na Podolu, a testamentem zapisał bratu Antoniemu, oraz wnukom swoim. Z tychże Edward Skarzyński ofiarował Antoniemu wybór stu obrazów, szafy, numizmaty oraz najlepsze dzieła z biblioteki pozostąłej po Krzysztofie. Tym sposobem drogocenne te pamiątki dostały się do Horodca i tam przez Antoniego pomnożone i dopełnione zostały szczególnie co do książek. Numizmatyka, którą Krzysztof nabył w Nie mirowie po Wincentym Potockim, znajduje się obecnie w Dreznie u matki dzisiejszego właściciela, która z prawdziwem zamiłowaniem oddaje się kompletowaniu tego znakomitego zbioru. Zresztą zbiór ten był tylko chwilowo w Horodcu od roku 1818 do 1852. Galerya obrazów uległa uszkodzeniu i częściowemu rozproszeniu jeszcze w Rachnach. Między temi pamiętny jest Guido Reni, może jeden z najpiękniejszych. Co pozostało z obrazów w Horodcu ze zbiorów Krzysztofa, znajduje się w zachowaniu u dzisiejszego właściciela, a w części u jego matki w Dreznie. Biblioteka horodecka bardzo jest piękna; zawiera w sobie ciekawe manuskrypta, kilka poknych Aldów, Elzewirów, a rzeczywistem jej bogactwem są książki historyczne polskie i łacińskie, statuta praw między innemi Statut Łaskiego z 1506 roku, księgi kościelne, kazania najznakomitszych kaznodziejów polskich i rzadki zbiór biblij, jak np. Seklucyana z 1556 r. . Wujka z 1599 r. , i wiele innych rzeczy. Dzisiejszy właściciel ją całkowicie przeniósł do Zahiniec, znacznie powiększył i zbogacił, dołączając własny księgozbiór, oraz resztki biblioteki z Rachnów i dobudował naumyślnie do swego domu w Zahińcach osobne skrzydło z obszerną salą, dla lepszego jej pomieszczenia. Zawiera dziś około 20000 tomów. Horodziec, mko, pow. rohaczewski, ma zarząd policyjnego okręgu stan i gminy wołost szkołę wiejską, cerkiew, bożnicę, Ży Horodziec Horodyszcze Horodziatycze Horodyszcze Horodziej Horodziej dów 200 dusz. męz. , włościan prawosławnych; w miasteczku i słobodach 700 dusz męz. Handel zbożowy. Dwa parodniowe jarmarki na rok. Mko należy do trzech właścicieli Araszkiewicz, Sykstel i Władysław Sianożęcki. Ten ostatni ma część z całą słobodą. E. E. Horodziej 1 mylnie Horodzieja, stacya kolei żel. moskiewskobrzeskiej, czwarta z rzędu od Mińska, między Pogorzelcami a Stołbcami, o 229 w. od Brześcia st. poczt. przy trakcie z Nieświeża do Nowogródka o 2 w. od st. drogi żel. , ma znaczenie bardzo ważne dla miejscowości, ponieważ leży w żyznej stronie powiatu nowogródzkiego. Stała się punktem środkowym handlu produktami rolniczymi i siedzibą kupców zbożowych; nawet Warszawa ma swe agentury w Horodzieju. Oprócz dr. żelaznej przechodzi tędy trakt pocztowy, łączący Słuck przez Nieśwież i Mir z Nowogródkiem; to wszystko sprzyja wzrostowi osady, jakoż zaludnia się i zabudowywa coraz więcej ta miejscowość, a przyszłość musi mieć świetną. Do stacyi przylegają grunta ziemianina Marcinkiewicza, który bardzo zdolnie potrafił wyzyskać położenie, przyspasabiając różne dogodności dla przyjezdnych interesantów. 2. H, wś i dobra w pow. nowogródzkim o wiorst kilka od stacyi tego nazwiska, na kolei żelaz nej moskiewskobrzeskiej, nieopodal traktu pocztowego, wiodącego z Nieświeża do Nowogródka. W glebie wybornej, dawne dziedzi ctwo Brochockich. Przed laty trzydziestu słynne tu było gospodarstwo pułkownika Adama Brochockiego, który opiekując się po ojcowsku ludem poddańczym, wyjątkowo urządzał gminę i folwarki Dębowski wspomina o nim z uznaniem. Syrokomla zaś w r. 1852 zwiedzając te miejsca, był zachwycony widokiem moralnym i materyalnym Horodzieja i w Wędrówkach swoich uczcił pamięć znakomitego obywatela ziemianina, dodał jednakże iż Horodziej był prawdziwą w onczas oazą. Folwark posiada przeszło 2000 mr. Hoduje się tu piękne bydło rasy szwajcarskiej. Tu wyrabiają się sławne sery na sposób holenderski, mające odbyt nawet w stolicach państwa. Dziś gospodarstwo w Horodzieju nie odznacza się postępem, ale ogrodownictwo zasługuje na uwagę. Gmina horodziejska składa się z 6 starostw wiejskich, z 44 wiosek i 3453 włościan płci męzkiej. Syrokomla, opierając się zdaniu Zoryana Chodakowskiego, powiada iż nazwa Ho rodziej może być waryantem nazwy Horody szcze co bardzo prawdopodobne Obacz Wędrówki, str. 74. 3. H. , niewielki lecz piękny folwark w powiecie nowogródzkim w pobliżu stacyi moskiewskobrzeskiej drogi żelaznej tegoż nazwania, dziedzictwo Marcinkiewiczów, w glebie wybornej; ma obszaru przeszło 350 mr. ; jest tu młyn wodny; folwark z powodu bliskości stacyi, ważnej niezmiernie pod względem składów zbożowych i ruchu handlowego, ma najpiękniejszą przyszłość. 4. H. , folwark we wschodniopółnocnej stronie pow. nowogrodzkiego, w znakomitej glebie, nieopo dal drogi żelaznej brzeskomoskiewskiej, ma obszaru 420 mr. , młyny wodne, hotel dla pa sażerów przynoszący przeszło 600 rubli do chodu. Dziedzictwo rodziny Niesłuohowskich. 5. H. dolny, folw. w. pow. nowogrodzkim; dziedzictwo Bołtuciów, w glebie wybornej; ma obszaru przeszło 550 mr. Młyn wodny przy nosi przeszło 300 rubli. Z powodu bliskości kolei źelaznej, miejscowość bardzo wygodna, do zbytu. Al. Jel. Horodzieniec, wieś. pow. lepelski, nad rz. Ulanką, o 15 w. od Lepla, własność Niemirów; 1073 dzies. ziemi. Stąd o 1 wiorstę leży druga wieś H. , własność niegdyś Pakoszów, potem Kuścińskich, dziś Spasowskich. Na gruntach tej wsi znajdują się ślady obronnego zamku nad pot. Tołpianką. Na tom miejscu, według latopisców ruskich, książę litewski Mingajłło stoczył bitwę z Połowcami i po otrzymanem zwycięztwie 1190 r. wcielił księstwo połockie do Litwy. M. K. Horodziłów, folw. szlach. nad rzeką Bereziną, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 61 w. od Oszmiany, 4 domy, 53 mieszk. kat. 1866. W r. 1721 własność Michała Kazimierza Koziełła podskarbiego litewskiego. Od niego przeszły do syna jego Kazimierza i Barbary z Chomińskich Koziełłów, dziś własność Tadeusza Pazyny. Był tu paraf. kościół katol. dekanatu Wiszniewskiego. Horodziłowicze, wieś rządowa, pow. wilejski o 17 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 9 dm. . 68 mk. 1866. Horodziłówka, niewielki lecz piękny folw. w pow. nowogródzkim, dziedzictwo Kiersnowskich, ma obszaru w glebie dobrej przeszło 445 mórg. Horodzk, Horodok, duża wś, pow. radomyski, nad rz. Teterowem, o 2 w. odl od wsi Kozijówki, a o 7 w. od m. Korystyszowa; mk. 649 wyzn. prawosławnego; szkółka, cerkiew paraf. zbudowana w r. 1777; ziemi 8018 dzies. , należy do korystyszowskiego majątku hr. Olizara. Horodzk był w starożytnej Rusi dużem miastem i nazywał się Horodek Opisanie mogił Fundukleja str. 41. Dziś pozostało jeszcze trochę wyżej od wsi przy ujściu rzeczki Buża do Teterowa dwa starożytne horodyszcza, opasane wałami i fosami, jedno mające 254 sążni obwodu. półokrągłe, mająca wchód od północy; drugie 173 sążni obwodu, nazwane niewiadomo dlaczego Ryżym Ryżyrudy zarząd gminny i policyjny w m. Korystyszowie. Horodźki, wieś, pow, oszmiański, nad strumieniem bez nazwy, wpadającym dc Berezyny. Horodzk Horodźki Horodziłówka Horodziłowicze Horodziłów Horodzieniec Horoszczynka Horodzów Horoń Horońce Horośnica Horostyta Horoszcza Horoszczyce Horoszeczki Horoszewka Horoszki Horoszków Horoszowa Horodzów Gmina H. liczy 715 dom. , 5760 mk. Zarząd gminny we wsi H. Gmina składa się z 7 okręgów wiejskich 1 H. , 2 Zabrzezie, 3 Koblczyce, 4 Dębina, 5 Łosk, 6 Zaprudzie, 7 Filipinięta. Okrąg wiejski H. w gm. H. liczy w swym obrębie wsie H. , Listopady, Horodeczno, Hańkowicze. Horodzów, wś, pow. rawski Galicya nad pot. Bielańską, w niskiej błotnej okolicy obfitującej w sianożęci o 4 kil. na zachód od gościńca rządowego prowadzącego ze Lwowa na Żółkiew, Rawę ruską do Bełzca, gdzie przechodzi granicę galicyjskopolską i idzie ku Lublinowi; o 20 kil. na południowy wschód oddalona od Rawy ruskiej, przestrzeni pos. więk. 214, włośc. 1511 m. , w tem 550 m. sianożęci; ludność rzym. kat. 27, należących do Magierowa, oddalonego o 7 kil. na płd. zachód, gr. katolików 567, należących również do Magierowa, sąd pow. w Niemirowie, urząd pocztowy w Magierowie, szkoła filialna o 1 nauczycielu, należąca do rady szkolnej okręg. w Żółkwi; właśc, więk. pos. Amelia hr. Stadnicka. Horoń, ob. Choroń. Horońce, wś włośc. w gm. Wawerka, pow. lidzki, 4 okr. adm. , o 21 w. od Lidy, o 20 od Wasiliszek, 7 dm. , 60 mk. wyzn. rzym. katol. 1866. Horośnica, ob. Chorośnica, Horostyta, ob, Chorostyta. Dobra H. składają się z folwarku H. , Ignaców i wsi H. Rozl wynosi m. 2717; folw. H. grunta orne i ogrody m. 482, łąk m. 463, pastw. m. 9, lasu m. 955, nieużytki i place m. 33, razem m. 1942, bud. mur. 14, drew. 20, płodozmian 8polowy; folw. Ignaców grunta orne i ogrody m. 287, łąk m. 111, lasu m. 363, nieużytki i place m. 14, razem m. 775, bud. mur. 2, drew. 5, płodozmian 8polowy. Gorzelnia. Cegielnia. Wiatrak, w niektórych miejscowościach pokłady torfu i marglu. Wieś H. osad 49, z gruntem m. 993. Horoszcza, ob. Choroszcza, Horoszczyce, wieś, pow. tomaszowski, gm. Dołhobyczów, par, Oszczów, leży w pasie gra nicznym, w glebie żyznej, ma 45 dm. , 445 mk. , w tem 164 r. gr, 704 m. gruntu, 56 m. lasu, cerkiew drewnianą, Folw. z dworem i ogro dem ma 577 m. rozl. Młyn i staw. Ludność rolnicza, 1 tkacz, 1 kowal. Folw. należał do Berezowskich, potem Rastawieckich, dziś Ep steina. X. S. S. Horoszczynka, ob. Choroszczanka, Folw. H. z wsią tejże nazwy. Rozl. wynosi m. 1347, grunta orne i ogrody m. 479, łąk m. 130, pastwisk m. 65, lasu m. 625, nieużytki i place m. 48, bud. drew. 12, płodozmian 9polowy, w niektórych miejscowościach są pokłady torfu. W r. 1866, 1867, 1868 i 1869 oprócz powyższej rozl. odprzedano cssęściowym nabywcom m. 365. Wieś H. osad 36, z gruntem m. 285. Horoszeczki, wieś, pow. żytomierski nad rzeką Irszą, o 4 kil. od mka Horossek odległa. Grunta składają się przeważnie z gnejsu. Po brzegach Irszy spotykają się pokłady labradorytu. A. L. Br. Horoszewka, ob. Lisa. Horoszki 1. , wieś i folw. , pow. konstanty nowski, gm. Hołowczyce, par. r. 1. Sarnaki, r. g. Konstantynów, poczta Janów, okr. sąd. Komarno, gruntów dwor. m. n. p. 279, włośc. 1469, ludność 236. 2, H. małe, tamże kolo nia, rozl. m. 5, ludność 4. Rz. Horoszki 1. , wieś w północnej części pow. żytomierskiego, nad rz. Irszą. majętność nie gdyś znanego na Wołyniu sędziego Dubraskiego, przeszła prawem nadania do generała rossyjskiego Kutuzowa i jego sukcesorów. Tyg. illustr. 1867 nr. 404 i 405 art. G. Ossowskie go Miasteczko H. i jego hyperyty. Skały tutejsze badał Barbot de Marny i Teich Ver handlungen der russ. kais. mineral. Gesellschaft zu St. Pet. . 1872. Schrauf. SitzungsBerichte der Wiener Akademie, 1869, I Abtb. , t. IX. 2. H. , duża wieś powiatu nowogradwołyńskiego, gm. połońskiej, liczy wło ścian dusz 740, ziemi włośc. 2822 dz. , należy do dóbr połońskich. Własność niegdyś Walewskich. obecnie hr. DuninKarwickich; z kaplicą katol, parafii Toporzyszcze. L. R. Horoszków, duża wieś, pow. taraszczański, nad rz. Mołoczną, biorącą na polach tutejszych swój początek, o 2 w. odl. od wsi Tajnicy. a 8 w. od m. Piatyhor; mieszk. 1011 wyzn. prawosł. ; par. pounicka zbudowana w r. 1746, ziemi 2387 dzies. wybornego czarnoziemu Na zachód od wsi ciągnie sie wyniosłość, oddzielająca dopływy Dniepru od dopływów Bohu. Wioska w zeszłym wieku należała do tetyjowieckich dóbr, w 1812 r. kupiona przez Swiderskiego, należy obecnie do Muszyńskich; zarząd gminny w m. Piatyhorach, policyjny w m. Tetyjowie. Kl. Przed. Horoszowa, wieś, pow. borszczowski, leży na lewym brzegu rzeki Dniestru, który tu głęboki łukiem wcina się na południe i tworzy półwysep 4 kil szeroki w najszerszem miejscu a 10 kil długi; w ostatecznej południowej kończynie tego półwyspu leży ta wioska, od wsch. , południa i zachodu oblana Dniestrem; przestrzeń pos. więk. 1225, włośc. 1489 m. doskonałej podolskiej gleby, ludność rzym. kat. 60, należących do oddalonej o 12 kil. na północny wschód Mielnicy; gr. kat. 1565, par. w miejscu należąca do dekanatu kudrynieokiego dyecezyi lwowskiej. Ta schodzą się granice 3 krajów Galicyi, Multan i gubernii podolskiej; sąd pow. i notar. w Mielnicy. Urząd poczt. w oddalonem o 10 kil na północ Ujściu biskupiem. Właści Horoszówka Horowiszcze Horoża Horoźana Horowatka Horożanka Horoszówka ciel więk. pos. Gustaw hr. Blücher de Wahlstadt. B. R. Horoszówka, lesista góra w pow. drohobyckim, na płn. od wsi Opaka, 704 m. wysoka, leży w paśmie tworzącem dział wodny między dopływami Bystrzycy a Tyśmienicy i wysyła z płd. zach. stoku nieznaczne dopływy do Opaki dopływu Bystrzycy, a ze stoku wsch. do Tyśmienicy za pośrednictwem nastającej tutaj Szumówki. Lu. Dz. Horowatka, dobra, pow. siebieski, dziedzictwo Żejmów. Horowatka, dobra rządowe, pow. lepelski. Horowiszcze, mały zaścianek poleski w północnozachodniej stronie pow. ihumeńskiego, nad rzeczką Szczeniówką, wpadającą do Czernicy. Składa się z paru osad szlacheckich. Horoża, wś w półn. części pow, bobrujskiego, między błotami. Horoźana mała i wielka z Saską dominikalną al. Horożanna, Rożana, a w dokumentach także Hroszana, wsie w pow. rudeckim. H. wielka leży 26 kil. na płd. wschód od Rudek, a 8 kil. na płd. wschód od st. poczt. w Komarnie, 6 kil. na zachód od przystanku koki Albrechta w Czerkasach, w płn. wsch. stronie powiatu na granicy pow. lwowskiego. Sąsiaduje ona na wschód z Kahujowem, na płd. z Ryczychowem i Podwysokiem, na zachód z Tatarynowem i Rumnem, a na płn. z Humieńcem. Wieś leży w okolicy pagórkowatej. Najwyższe wzniesienie, Horożanka, w stronie południowo wsch. , czyni 310 m. ; we wsi samej wzniósł się punkt jeden 305 a drugi 304 m. npm. Do tejże wysokości 304 m. dochodzi Łysa góra na wsch. granicy wsi, zresztą opada poziom do 286 m. i niżej. Wieś leży w dorzeczu Dniestru. Wody ze wsch. obszaru wlewają się do Szczerka, jak potok Sponka i inne, a ze strony zachod. do Wereszycy lub wprost do Dniestru, jak potok Kożuszny, Na płn. zachód od H. wielkiej leży H. nowa, kolonia niemiecka. H. mała i Saska oddalone 32 kil na płd. wschód od Rudek, 8 kil. na zachód od st. poczt. w Mikołajowie a 5 kil. na zachód od stacyi kolejowej MikołajówDrohowyże. Wieś leży we wsch. stronie powiatu i sąsiaduje na płn. z Nowosiółkami, na wschód z Werbiżem, na płd. z Radeliczem w pow. drohobyckim a na zachód z Podwysokiem. Wieś leży w dolinie, na lewym brzegu Dniestru, 261 m. npm. ; północna jej strona wznosi się cokolwiek nad ten poziom, podczas gdy południowa jest moczarzysta, poprzerzynana dopływami Dniestru i kanałami. Według obliczeń z r. 1869 było w H. wielkiej dm. 231, mk. 1373 w gminie a 15 dm. , 97 mk. na obszarze dworskim; w H. małej wraz z Saską dm. 95, mk. 655 w gm. a 3 dm. , 19 mk. na obsz. dwors. Według szematyzmów z r. 1881 było w H. wielkiej 1340 mk. , obrz. gr. kat. , 53 obrz. rzym. kat. , 20 wyzn, mojżesz. , w H. małej 372 obrz. gr. kat. , 2 obrz. rzym. kat. , 25 wyzn. mojżesz, w Saskiej dominikalnej 348 obrz. gr. kat. Własność więk sza obejmuje w H. wielkiej i małej z Saską ro li ornej 387, łąk i ogr. 87, pastw. 10, lasu 22, włościanie mają roli ornej 2582, łąk i ogr. 330, pastw. 264, lasu 13 mr. H. wielka jest siedzi bą parafii gr. kat. i dekanatu. Dekanat horożański należy do dyecezyi przemyskiej a obejmuje prócz H. wielkiej następujące jeszcze parafie Horbacze, Horożana mała, Klicko, Kołodruby, Łowczyce, Monasterzec, Piaski, Porzecze grunt, Rumno, Ryczychów, Tatarynów i Werbiż. W H. wielkiej jest cerkiew drew niana pod wezw. Wniebowzięcia N. M. Panny, szkoła etatowa jednoklasowa i kasa pożyczko wa gminna z kapit. 1000 złr. W H. nowej jest szkoła ewangelicka. H wielka ma parafią rzym. kat. w Rumnie. H. mała ma par. rzym. kat. w Rumnie, a gr. kat. w miejscu z filiami Saska dominikalna, Saska kameralna i Sajków. Jest tu cerkiew drewniana, restaurowana po zniesieniu klasztoru, odnowiona i pomalowana r. 1720 i szkoła jednokl. nieetatowa. W roku 1453 rozstrzyga Andrzej ze Sprowy Odrowąż, wojew. i starosta jeneralny ruski przez zastęp ców spór między kapitułą metropolitalną lwo wską a właścicielem Małej Horożany, zwanej w dokumencie Hraszana ob. akta ziemskie i grod. t. II, str. 139 i inne. R. 1463 odgrani czono kapitulną wieś Werbiż od Horożany zwana w dokumencie Rożana i Ryczychowa ob. Akta ziem. i grod. t, II, str. 173. H. ma ła była w r. 1559 wraz z wsią Ryczychowem, własnością Anny i Wacława Dzieduszyckich, Barbary Boratyńskiej i Katarzyny Wilczyń skiej. W r. 1658 nadała Rzplita Horażanę z przyległościami Andrzejowi Sokolnickiemu w dziedzictwo. W pierwszej połowie wieku XIX była w posiadaniu hr. Dulskich, którzy zapro wadzili wzorowe gospodarstwo. Obecnie nale żą H. mała i wielka do Hausnerów. H. wielka pamiętna jest rzezią w r. 1846, której opis po dał Postęp z r. 1848 podług sprawozdania Maryana Sroczyńskiego; w r. 1862 wydał do kładniejszy opis Władysław Czaplicki autor Czarnej księgi i jeden z pozostałych spółmęczenników tej rzezi p. t. Powieść o Horożanie, Lwów. Lu. Dz. Horożanka, mały zaśc, pow. borysowskł, w okolicy Mściża i Dziedziłowicz, miejscowośó dosyć górzysta, ma 3 osady. Al. Jel. Horożanka z Burtami, Siołem i Wołoszczyzną, wieś, pow. Podhajce, przestrzeni pos, więk. i463, włośc. 3146; ludności rzym. kat. 326, gr. kat. 1398, obydwie parafie w miejscu, należące do dyecezyi lwowskiej; rzym. kat. należy do dekanatu kąkolnickiego, gr. kat. do dek. podhajeckiego. Rzym. kat. parafia fundo wana w 1727 r. przez Mikołaja Makowieckiego dapiferi halickiego i Mikołaja Michała Kurdwanowskiego dapiferi bełskiego; kościół mur. poświęcony w 1865 r. pod wezw. św. Ducha, . Patr. Edwin baron Hohendorff, Karoli na z baronów Hagenów Łempicka i Ignacy Romanowski; do tej parafii należą miejscowo ści Byszów z 162, Dryszczów z 275, Hnilcze z 459, Kończaki z 608, Panowice z 273 rzym. kat. ; ogólna liczba katol. w całej parafii 2103, izrael. 247; w obrębie tej parafii znajdują się 2 szkoły trywialne, 3 paraf. niesystemizowane. Na cmentarzu miejscowym jest kaplica, w któ rej czasami bywa odprawianą msza św. Włość ta oddaloną jest o 30 kil na płd. zachód od Podhajec, przez środek jej przepływa potok, dopływ pobliskiego Dniestru, na zachodnim brzegu tejże stał niegdyś obronny zameczek, obecnie przekształcony na dwór zamieszkały przez rodzinę Malinowskich; naprzeciwko dwo ru na stromym pagórku stoi kościół; sąd pow. Podhajce, urząd poczt. w miejscu, stacya kolei żelaznej i urząd telegraficzny Halicz. Szkoła etatowa o 1 nauczycielu, należąca do rady szkol. okręg. Brzeżany. Właściciel większej pos. Stanisław Malinowski, Karolina z baro nów Hagenów Łempicka i Edwin baron Hohendorff. B. R. Horoźanka, rzeczka, wypływa w obr. gm. Jabłonowa, w pow. rohatyńskim, w płd. wsch. stronie wsi, dwiema strugami łącznami, zpod Kalinowej góry 356 m. ; wkrótce atoli przechodzi w pow. podhajecki w obr. gm. Dryszczowa; przeplywa wieś Dr. samym środkiem, poczem wieś Horożankę, Kończaki Nowe i Stare, zrasza pola Krymidowe, a w końcu dostawszy się na łąki Ujścia Zielonego, rozdziela się na kilka ramion, z których jedno przepływa Uście Zielone, drugie zaś opływa je od wsch. i tuż pod niem uchodzi z lew. brz. do Dniestru. Źródła 280 m. , ujście 203 m. npm. Długość biegu 24 kil. Zabiera małe potoczki na obu brzegach, spływające z sąsiednich wzgórzy. Horożanka, potok, wypływa w obr. gm. Szołomyi, w pow. bobreckim, po zach. stronie wzgórza Monasterz 357 m. , zpod głównego dz iau wodnego europejskiego; przerzyna wieś Szołomyję; płynie na wschód, pod Dźwinogrodem przepływa moczarowate łąki, a przyjąwszy tutaj z pr. brz. potoki Wodnicki i Kocurowski, tworzy rzekę Kabanówkę ob. Długość biegu 6 kil. Połączenie się potoków pod Dźwinogrodem 250 m. npm. Br. G. Horożanka, wzgórze w pow. rudeckim, na płd. wschód od Horożany wielkiej, 310 m. wy sokie, opadające na płn. ku dolinie potoku Sponka 275 m. , na wschód ku dolinie Szczerka, na płd. ku dolinie Stawiska, a na zachód ku dolinie potoku Kożuszny. Lu. Dz. Horpin, wieś, pow. Kamionka strumiłowa; nad potokiem Horpinka, o 12. 2 kil. na połu dnie od K. str. , w niskiej i płaskiej okolicy, a której północnego brzegu czernieją ogromne lasy bu8eckie, i kamioneckie i radziechowskie; przestrzeń posadł. więk. 810, włośc. 1710; ludności rzym. kat 434 należących do parafii w oddalonym 5 kil. na wschód Żelechowie, gr. kat. 509 mających parafią w miejscu nale żącą do dekanatu buskiego dyecezyi lwow skiej, obejmującą filie w Nahorcach, oddalonych o 2 kil na wschód z 441 i w Łodynie nowej oddalonej o 5 kil. na północ z 139; ogólna ilość parafian 1089. Sąd powiatowy, urząd poczt. i telegraf. w Kamionce strumił. Szkoła etatowa o 1 nauczycielu, należąca do rady szkolnej okręgowej w Sokalu. Kasa zaliczko wa z kapitałem 1190 złr. w. a. Właściciel więk. posiadł. konwent pp. benedyktynek we Lwowie. B. R. Horpinka, znaczny potok, w średnim biegu Ostrówką, a w dolnym Martynką zwany, wy pływa kilku strumieniami, z pod Jaremowej góry na granicy gmin Jakimowa i Dziedziłowa w pow. Kamionki Strumiłowej; płynie na północ przez Wyrów, poczem tworzy granicę między Horpinem a Nahorcami małemi i Łodyną; w obrębie gm. Łodyny zwraca się na wschód; tutaj pod Jamnem zasilał dawniej staw, dziś opuszczony; poczem lasami płynie na północnywschód i w tym biegu w obr. gm. Tadania uchodzi z lew. hr. do Bugu. W Łodynie i Jamnem porusza młyny, a w Tadaniu tartak Długość biegu 18 kil. Wzniesie nie zwierciadła wody podają następujące li czby 240 m. źródła; 218 m. poniżej Jamnego; 211 m. ujście. Br. G. Horscha niem. , ob. Horszow. Horsple, pow. połocki, wieś paraf. i dwór, w wieku XVII własność Giżyckich, w XVIII Pzantyrów. Wieś i dwór otoczone dwoma jeziorami. Jedno nazywa się H. , drugie Obiże. Pierwsze długie na milę, głębokie, rybne i prawie zawsze okryte łódkami rybaków; drugie mniejsze, ale z rozłożystemi brzegami; fale jego dochodzą prawie do ścian dworu. Obfitość leszczów taka w niem była przy końcu XVIII w. , że jedne toń oceniano na sto i więcej rubli. Jakiemi były Horsple i ich dwór w drugiej połowie XVIII w. wskazuje rękopis, dotąd niewydany, ks. Stanisława Ursyna Szantyra, potomka dawnych właścicieli Horspl, i prałata archidyec. mohilow. Na obu jeziorach wyspy okryte gajami, mówi rzeczony rękopis, a w nich mieszkania ludzi dworskich przepyszny czynią widok z okien pałacu. Oba jeziora łączy kanał przekopany śród łożyska krętej rzeczułki. Na jednej z wyniosłości stał dwór, na innej cerkiew unicka dziś prawosławna erygowana przez Daniela Zygm. dwóch imion Szantyra, rotmistrza J. Kr. M. , b, obyw, wo Horoźanka Horożanka Horożanka Horpin Horpinka Horscha Horsple Horucko Horst jew. połockiego od r. 1580, który walczył przy boku Lwa Sapiehy i 40 lat strawił w obozach Rzeczypospolitej. Cerkiew to obszerna, wspaniała, o jednej wieży od frontu, gontami pokryta, pod którą groby rodziny Szantyrów a wewnątrz posiadała liczne ozdoby, wedle przepisów obrządku kościoła wschodniego. Rozległy widok z gór na cerkiew i dwór. Sąsiednie wzgórza okryte są wioskami porządnie zabudowanemi z ogrodami i wyniosłemi topolami, nader rzadko w tej okolicy spotykanemi. H. miały plebanią unicką, porządnie zbudowaną. Parochem unickim, około r. 1740, był syn luzaka wojennego, towarzyszącego ongi Danielowi Szantyrowi w jego wyprawach, nazwiskiem Kutyrło. Pograniczny dwór w H. do epoki rozbiorowej i później nawet, w pewnym stopniu zachował cechę patryarchalnych obyczajów dworów polskich z epoki Sasów. Widziano tam rezydentów z grona miejscowej szlachty. Znany konfederat barski Szołucha mieszkał na dworze wojskiego, tam mieszkali również, już za rządów w Horsplu, Jana Szantyra, syna wojskiego posła na sejmy 1764 i 1768, Bobiadyński i Peżycki, którzy z obywateli nieistniejącego już wtedy połockiego wojew. uczestniczyli w kościuszkowskiej wojnie. We dworze horsplańskim spotykano w XVIII w. księgozbiór, zbierany przez trzy pokolenia Szantyrów Daniela, rotm. J. K. M. , Ludwika woja. infl. i Jana sędz. ziem. posła na sejm. Pracowicie i z kosztem nie małym zebrana biblioteka zawierała kroniki polskie i wielu autorów również polskich jak i łacińskich. Losy tej biblioteki później były smutne. Zaginęła, jak wiele zabytków pracy przeszłości. Dwór w Horsplu miał i obrazy dość cenione przez miejscowych znawców, pędzla jakiegoś jezuickiego laika z Iłłukszty. W głównej sali dworu obrazy były historyczne np. zaślubinny Jagiełły z Jadwigą, Bolesław Chrobry bije żelazne słupy na granicy swego państwa i kilka innych; w dalszych izbach ściany obite były płótnem i olejno malowane. Treść tych malowideł wzięta była z bajek i przypowieści bardziej znanych. H. zanim się stały własnością Szantyrów, w skutek ożenienia się Daniela Szantyra z Cecylią Giżycką, do Giżyckich należały. Szczegóły o Horsplu czerpano z autografu rękopisu Stanisława Ursyna Szantyra p. nap, Pamiętniki mego życia i w niem zdarzeń różnych i t. d. 1846. Autobiografia ta z 2 części złożona; druga podobno zaginęła, dotąd niewydana. M. D. Horst 1. ob. Krosno, wś i olędry, powiat szremski. 2. H. , osada, pow. inowrocławski, 2 domy, 24 mk. , wszyscy ewang. , 8 analf. Poczta najbliższa w Wodzku Wodzek, niem. Wodek; gośc, i st. kol. żelaznej najbliższe w Gniewkowie Argenau. M. St. Horst niem. , wieś, pow. chełmińiski, ob. Łyków. Horst niem. , pow. opolski, ob. Śmirkle. Horst niem. 1. wś, pow. królewiecki, st, p. Loewenhagen. 2. H. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Sępopel 3. H, dobra, pow. ostródzki, st. p. Rychnowy. Horsterbusch niem. , wś, pow. elbląski, obejmuje zagrodn. 49, obszaru mr. 384, katol. 8, ewan. 423, bapt. 27. Parafia i poczta Elbląg, dokąd odległość wynosi 2 mile. Horstkrug niem. , ob. Ostrow, karczma, powiat babimoski, należy do wsi i gminy Hammer. Horstvorwerk niem. , folw. , pow. międzyrzecki, 1 dom, 44 mk. , należy do domin. Bukowiec Bauchwitz. Horszow, po niem. Horscha, wieś na prus kich Łużycach w pow. rozbórskim, na wscho dniej granicy serbskiej częśćci Łużyc, należy do ewang. parafii w Khołmie. A. J. P. Horszunia, kol. pod Woronkowem, powiat bałcki, gm. Woronków, par. Rybnica. Roku 1868 miała 41 dom. Hortlauken niem. , dobra, pow. fyszhuski, st. p. Drugehnen. Hortoł, wś, pow. piński, gm. Telechany, 1 okr. polic, mk. 119, należy do Puslowskiego. Ks. M. Horucko al. Horusko, Horuczko z Hrudami, wieś w pow. drohobyckim, 24 kil na półwschód od Drohobycza a 6 kil na północnywschód od st. p. w Medenicach, w płn. wsch. stronie powiatu. Sąsiaduje na wschód z Radeliczem, na płd. z Krynicą i Medenicami, na zachód z Ugartsbergiem a na półn. z Lipicami i Kołodrubami w pow. rudeckim. Przez środek obszaru wiejskiego ciągnie się od zachodu, od Ugartsbergu, ku wschodowi pasmo cokolwiek wyżej wzniesione 273 m. niż reszta obszaru, a przerznięte w połowie przez potok Letniankę, płynący od płd. zach. ku półn. wsch. do Dniestru. Na półn. od tego pasma ściele się rozległy obszar bagnisty t. zw. Błoto Horuckie, opadający do 262 m. , na płd. zach. opada bagnista pastwisko Tłoka do 267 m. i Dąbrowa nad Letnianką. a na płd. wsch. jest także znaczna przestrzeń moczarzysta. Prócz Letnianki płynie jeszcze przez wieś jej dopływ Korośnica od płd. ku półn. i uchodzi w samej wsi; na półn. zaś wije się Dniestr jako rzeka graniczna. Przysiołek Hrudy leży o 6 kil na zach. od Horucka, oddzielony odeń Ugartsbergiem, na lewym brzegu Tyśmienicy, w okolicy również podmokłej. Wedle obliczeń z roku 1869 było dm. 323, mk. 1948 w gminie a 2 dm. , 12 mk. na obszarze dworskim; wedle szematyzmów z roku 1881 jest 1931 mk. obrz. gr. kat. a 4 rzym. kat. , akatolików Hortlauken Horsterbusch Horstkrug Horstvorwerk Horszow Horszunia Horst Hortoł Horwice Horwal wyznania helw. 45, izraelitów 20. Własność większa J, Kolischer, H. Fraenkel i spadk. M. Kolischera obejmuje roli ornej 5, łąk i ogr. 1829, pastw. 8, lasu 9 mr. , włościanie mają roli ornej 1384, łąk i ogr. 994, pastw. 1817, lasu 2 mr. Parafia gr. kat. w miejscu, należy do dekanatu drohobyckiego i ma filią w Radeliczu. Tar. rzym. kat. w Medenicach. We wsi jest cerkiew murowana i szkoła etatowa jednoklasowa. H. należało dawniej do klucza medenickiego w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. Lu. Dz. Horwal, starożytne mko i wielkie dobra w dawnem województwie mińskiem, dziś w północnej stronie powiatu rzeczyckiego, nie opodal ujścia rzeki Berezyny do Dniepru, z prawej strony; ma do 1000 mk. płci obojej i do 100 domów. Z powodu nadrzecznego po łożenia Horwal posiada znaczenie handlowe i więcej niż na pół miliona rubli sr. w roku wysyła zboża i lasu na Niż. Mieszkańcy trudnią się flisactwem i handlem, tym ostat nim przeważnie, jak wszędzie żydzi. Tędy przechodzi trakt pocztowy z Bobrujska do Rzeczycy, co ułatwia bardzo środki komuni kacyi. Horwal w starożytności był własnoś cią wielkich książąt litewskich i ulegał bardzo częstym napadom carów moskiewskich. Za Iwana groźnego w roku 1535 w perzynę ob rócony, toż zniszczony powtórnie w czasie wojny Jana Kazimierza z Aleksiejem Michajłowiczem. Kiedy w roku 1503 Aleksander Jagiellończyk czynił sześcioletni rozejm z Iwa nem III, Horwal w tym traktacie w liczbie in nych miast wymieniony jako terrytoryum pol skie, nie mogące być naruszonem przez najazdców do upływu terminu rozejmu ob. Skarbiec Daniłowicza tom II, str. 266. W roku 1648 kozacy pod Horwalem porazili na głowę straż nika litewskiego Mirskiego. W skutek przy wilejów dawniejszych odbywają się tu co nie dzielę targi, wpływające niemało na ożywie nie stosunków handlowych. H. jak i inne królewszczyzny dostał się w prywatne ręce i miał różnych właścicieli. Od r. 1835 zostaje we wła daniu Chołodowskich. Dobra horwalskie w miej scowości poleskiej, ale bardzo obfitej, należą do ważniejszych w gubernii i posiadają prze szło 53000 mr. W puszczach funkcyonują duże smolarnie i terpentyniarnie; łąk i zwierza dzi kiego obfitość, lecz strona ekonomiczna dóbr, pomimo dogodności punktu, w zupełnem za niedbaniu, a lasy zniszczone, W Horwal a jest cerkiew paraf. , tudzież zarząd gminy horwalskiej, składającej się z 12 wiejskich starostw, 25 wiosek, 1087 włościan płci męzkiej; przy zarządzie szkółka wiejska i szpital gminny. Okrąg policyjny 4 rzeczycki. Al. Jelski Horwatka 1. folw. pryw. , pow. dziśnieński, o 53 w. od Dzisny, 1 okr. adm, , przy drodze pocztowej z Wilejki do Dzisny, 1 dom, 9 mk. kat. 1866. 2, IL, zaśc. pryw. , powiat wilejski, o 74 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. łuczajska, 1 dom, 14 mk. 1866. Horwaty, inaczej Daniłowo, wś, pow. piński, 2 okr. pol. , gm. Brodnica, mk. 53, własność Budziskich, Podlaskich i Nowickiego. Horwice, st. dr. żel. baltyckiej w gubernii petersburskiej. Hory, ob. Góry i Horki. Hory, niem. Bergen, wieś serbska na prus kich Łużycach, w powiecie i parafii wojereckiej. Szkoła elementarna. A. J. P. Hory, potok górski, wypływa w obr. gm. Utorop w pow. kosowskim, z pod Góry Lebedyna 805 m. ; płynie łączkami śródleśnemi między wzgórzami lesistemi Krzemienicą 598 m. i Korzelówką 549 m. na północ i między domostwami Utorop; wpada z lewego brzegu do Korzelówki, dopływu Łuczki. Długość bie gu 4 kil. Br. G. Horyca, wieś, pow. nowogradwołyński, gmina berezdowska, liczy dusz 275, niegdyś należała do dóbr berezdowskich ks. Jabłonowskich, skonfiskowana w 1831 roku, stanowi dziś własność rządową. Horyhlady z Odajem, wieś, pow. tłumacki, o 14 kil. na wschód oddalona od Tłumacza, leży na lewym brzegu Dniestru, na półwyspie oblanym z 3 stron to jest od wschodu, południa i zachodu przez Dniestr; tylko od północnej strony graniczy z gruntami gmin Koropiec i Ostra. Przestrzeń posiadł. więk. 1504, włośc. 958 m. a. Ludność rzym. kat. 151, należąca do parafii w oddalonym o 7 kil. Koropcu, gr. kat. 1103 mających parafią w miejscu należącą do dekanatu uścieńskiego dyecezyi lwowskiej. Sąd powiatowy i urząd telegraf. Tłumacz, urząd poczt. Koropiec. Kasa pożyczkowa z kapitałem 1000 złr. Na północ od wsi jest miejscowość zwana Zamczysko. Właściciel więk. posiadł. Władysław Melbachowski. HoryHorki, ob. Horki. Horyń. Przy granicy powiatu krzemienieckiego i Galicyi gałęzie Karpat dzielą się na trzy ramiona. Jedno ku północy wchodzi do powiatu dubieńskiego. Dwa inne ku wschodopółnocy, przechodzą powiat krzemieniecki jednym ramieniem od Wiszniowca ku powiatowi ostrogskiemu, drugim ramieniem ku zachodo północy dążą ku temuż powiatowi Pierwsze wchodzą w ten powiat przy wsi Tuchomiu, drugie przy wsi Podobance i tu pod Ostrogiem, po obu stronach H. , przechodzą w powiat rówieński przy wsi Raśnikach w ostrogskim, a przy miasteczku Horyngrodzie, dawniej Krupa, w rówieńskim; ciągną się w tyra powiecie wraz z biegiem rzeki Horynia ku Dąbrowicy, a ztąd do Prypeci przy Dawidgródku. Gałąź tychże gór ponad gra Horwal Horwatka Horwaty Hory Horyca Horyhlady Horyń Horyń nicą Galicyi przechodzi do Bessarabii. Otóż w punkcie tym przy granicy galicyjskiej gdzie się dzielą te góry na trzy ramiona, ze środkowego, i dość wyniosłego miejscawytryska źródło czystej wody i spada ku równinie polnej, pierwotnie ku południowi, lecz o kilka wiorst zakręca się ku wschodowi a przy Wiśniowcu już tworzy obszerny staw i zwraca się ku północy; są to właściwe źródła H. Niedaleko jest wieś Horynka, biorąca od niego swoje nazwisko. Z Wiśniowca biegąc prosto ku północy pod samym Jampolem Januszpolem zwraca się kręto ku zachodowi, lewym bokiem dotyka Jampola, prawym gruntów wsi Tuchomia, która leży na ukośnej górze. Zaraz przy Tuchomiu powraca dość kręto na prawo i znowu zwraca się ku północy. Brzeg prawy etanowi wyniosłe góry, gdzie niegdzie porosłe laskami a nawet po za wsią Suszowcami, są do 20 sążni głębokie urwiska i wąwozy, z których znowu wypływają niewielkie ruczaje i wpadają do Horynia. Lewa strona, od Jampola, stanowi nizką płaszczyznę, do 4 w. szerokości, tworzącąrozkoszne błonia, porosłe bujnemi trawami. Te błonia przy wsi Olszanicy zwężają się a przy wsi Wodyczkach jest kawał dębowego lasu i górzysta odtąd pozycya rozciąga się około Lachowiec; od Suszowiec z prawego brzegu idą góry i naprzeciw Lachowiec znowu formuje się półkole i dosięga wsi Hulowiec. Pod Lachowcami H. formuje ogromny staw i także między Hulowcami a Zyżniakowcami. Od Lachowiec do Żyżniakowiec lewy brz. Horynia ma znowu obszerne błonia, które na 3 w. ku zachodowi sięgają. Ztąd stopniowa pochyłość ziemi urodzajnej podnosi się do gór. Z Hulowiec prawa strona dość górzysta, na której są wioski Sieniutki, Dworzec, Bielczyńce, obok których malownicze laski, a domki wieśniacze tych wiosek, porozrzucane to na górach, to po krawędziach gór, to po nizinach, uroczy przedstawiają widok. Lewa zaś strona H. od Żyżniakowiec przebiega nizkie błonia, latem zarosłe bujnemi trawami, omywa stopy m. Kornicy, na równinie a zaraz ku zachodowi za m. ciągną się góry. Od Kornicy przechodzi płaszczyzną dotykając gruntów wsi Szelwowa i Zawadyniec i pod Michnowem już między górami formuje ogromny staw, którego wody zasilają dwie rzeczki bez nazwiska, płynące od wschodu. Wieś Michnów po prawej stronie rzeki, ztąd Horyń pochyla się ku zachodopółnocy i po lewej stronie na górze mając wieś Gnojniczkę kieruje się ku północy, a przy wsi Kryworudce z lewej strony, kręto pochyla się ku południowi i zawraca ku wschodowi przy wsiach Klębówce, gdzie jest cukrowarnia i wsi Mitkowce. Z prawej strony od tej ostatniej znowu zwraca się ku północy i z lewej strony przy wsi Ło puszne a z prawej przy Wiazowce zagina się na południe, gdzie formuje ostry łuk i zwraca się znowu ku północy, zawsze między górami, już po obu stronach. Zrasza dalej z prawej strony płaskie brzegi wioseczki Kliniowki, w której ogród ks. Sanguszków urodzony w angielskim guście. Dalej ku północy z lewej strony piętrzą się góry, na których rozrzucone m. Zasław a z prawej przedmieście Zasławia Majdan, między jednym a drugim ogromny staw z młynami i marymontami. Lewy brzeg rzeki posuwa się przy urwiskach gór, omywa klasztor i kościół ks. bernar. , i płynie w rozmaitych wygięciach, mając po obu stronach góry lasem porosłe, między któremi są wioski z prawej strony Patryńce, Siwki, Barbarówka, Oczeretiana, Taszki a z lewej strony wieś Michla w której cukrowarnia i gorzelnia, Holiki ze stawem i donośnemi młynami, podąża do Sławuty. Dalej Horyń przepływając lasy przy Krupcu z prawej a Stryganach z lewej, między górami formuje staw, na którym młyn prosty, marymont i tartak, i płynie przez błonia z prawej strony wsi Baraniego ku zach. , przez wsi Kołomla, polami Nietyszyna, Sołowija, Wielbownego, przy którym jeszcze bardziej pochylając się ku zachodowi, załamuje się przy samej Tatarskiej ulicy przedmieścia Ostroga i pod Wyniosłemi górami znowu się prostuje ku północy pod wioseczką Monasterkiem. Z lewej strony, od wsi Stryhany przepływa obok lasów krzewińskich, przy wsi Komarówce formuje staw z młynami, marymontami i papiernią i już błoniami równemi dąży aż do Monasterka, będącego na lewej stronie. Tu przepływa grunta wsi Rozważa, Chorowa, Brodowa, Ożenina, Stadnik, Koleśnik, Wilhora, Uholec, Buhryna, Prasek, Tomachowa, Horbakowa, Mniszyna, Dorohobuża, przy wsi Raśniki przechodzi do powiatu rowieńskiego. Cała lewa strona nadhoryńska jest górzysta z wąwozami i urwiskami, a szerokość błoni od 2 do 3 wiorst. Prawy brzeg Horynia omywa brzegi leśnych wsi Karban i Mohilan, dalej płynąc dotyka gruntów wsi Czerniachowa, Michałkowiec, Zawirowa, Baszyny, Szymonowa, Hoszczy, ŚtoJanki, Czudnicy; naprzeciw Raśnik, wchodzi do rówieńskiego powiatu przy gruntach Horyngroda. Z prawej i lewej strony wszystkie wsie są rozrzucone po górach. Od Horyngroda prawą stroną dotyka wsi Szubkowce, mka Tuczyna, m. Alaksadryi i już poleskiemi lasami przy mku Dawidgródku dwoma ujściami wpada do Prypeci. Po lewej stronie od wsi Raśnik do Doraźni, Kurasza, Stepania, Dąbrowicy i Wysocka, również w leśnej pozycyi i górzystej. Brzegi H. są piękne w miejscach odkrytych 1 bezleśnych, wioski po górach z urwiskami, między niewielkiemi laskami, rozległe zielone Horyńgród Horyńgród Horynicze błonia, regularne zakroje dolin piaszczystych, wszystko to się wdzięcznie grupuje. H. jest od Wielbownego spławnym, tam rok rocznie drzewa sosnowego i dębowego składają mniej więcej na 200000 rs. i z wiosną mnóstwo flisaków swoje stąd prowadzi gąski gąska jest to 10 sztuk związanych belek. W rzece Horyniu poławiają się ryby szczupak, lin, okoń, karp, leszcz, krasnopióra, sum, miętus i sandacz. Dawni naturaliści piszą nawet o perłach w H. pod Ostrogiem poławianych, o których Rzączyński, pracowity zbieracz wieści, słyszał ą potem je na swoje oczy widział, ale bardzo, nie wielkie. Tenże naturalista chwali się rogiem jednorożca wykopanym pod Bohkrynem, pod Żelinem i gajem Chodaki nad H. ; a wiemy jak dziwnie cudowne własności przypisywali mu dawniejsi empirycy. Samo zwierze jak wiemy było godłem i symbolem czystości i w historyi nauki chrześciańskiej wyobrażenie jego często napotykamy. .. Ogromny róg jednorożca zachowywano długo w skarbcu koronnym w Krakowie. Brzegami Horynia jadąc od wsi Cepcewicz niedal. mtka Bereźnicy napotyka się znaczna ilość hurhanów. Miejscowo podania nic o nich stanowczego nie mówią; wieku ich jednakże dowodzą ogromne porosłe na wierzchołkach sosny. .. zdaje się rzeczą pewną, że świeższe z tych mogił są zabytkiem wojen i rzezi kozackich za Jana Kazim. Horyń w zawieszeniach broni i czasowych układach służył za granicę której kozacy nie przekraczali, i mogiły niektóre mogą być śladem pierwszych napadów i bitw po przejściu tej rzeki, a znajdowane częściej nad inne pieniążki Jana Kazim, zdają się to potwierdzać. W historyi żeglugi po Horyniu jest fakt świadczący o usiłowaniu przyniesienia pożytku krajowi. Chcemy ta mówić o śluzach zbudowanych w 1810 roku przez inżyniera Matuszyńskiego pod Tuczynem, Aleksandryą i Koźlinem, kosztem posiadaczy tych majątków Walewskiego, Lubomirskiego i Steckiego. Śluzy te, miały na celu podnieść powierzchnią wód od H. aż do Ostroga, a przez to ułatwić żeglugę na rzece, zbyt miałkiej w okolicach miejsc wspomnionych. Prócz tego woda przez śluzy wstrzymana, dozwoliła właścicielom pobudować młyny, tartaki, zapewniające znaczny dochód, a tak przedsięwzięcie uwieńczone zostało podwójnym skutkiem, podwójną korzyścią. W roku 1812 śluzy przeszły w zawiadywanie skarbu, kosztem którego były utrzymywane. W 1839 r. podczas wiosennej powodzi, śluzy wiele ucierpiały, w skutek tego inżynier PowałaSzwejkowski, po opatrzeniu należytem uszkodzeń, zrobił plan poprawienia i przerobienia po części budowli, co i dokonanem zostało w latach 1842 i 1843. Odtąd budowle te kilkakrotnie ucierpiały od powodzi, szczególniej w latach 1845 i 1846 i kilkakrot nie były poprawiane. I chociaż w r. 1854 zo stały jeszcze wysmolone, jednak nie mogąc się dłużej oprzeć niszczącemu wpływowi czasu i wilgoci, groziły lada chwila upadkiem, a przynajmniej nie odpowiadały już swojemu przeznaczeniu. W skutek tego śluza w Alekrandryi została rozebrana jeszcze w 1857 r. , a w Tuczynie i Koźlinie 1858. Na H. od wsi Tomachowa do ujścia liczą pięćdziesiąt kilka młynówpływaków, oprócz tego kilka tartaków i sukienni. Stałych przystani na tej rze ce jak i na innych wołyńskich rzekach nie ma, gdyż miejsca do wiązania tratew obierają się coraz inne, jak tylko się las w okolicy wytrze bi, a do tego już się stosują i transporta zbożo we. W 1859 r. po H. przeszło 1 barka, 2 berlinki, 2 łodzie i 586 tratew naładowanych psze nicą, żytem, jęczmieniem, owsem, grochem, ja głami i klepką, których wartość wraz z ceną materyałów leśnych wynosiła 108, 485 rsr. W streszczeniu można skreślić bieg rzeki H. Horynka, Peredmirka, Wiśniowiec, Borsuki ogromny staw, kilka tysięcy morgów prze strzeni. Niegdyś co lat trzy spust dla ułatwie nia połowu ryb, który przynosił właścicielowi dochodu 100, 000 złp. , Jampol, Lachowce, Kor nica, Michnów, Kłębowka, Zasław, Michla, Sławuta, Ostrog, Tuczyn, Aleksandrya, Deroźna, Bereźce, Dąbrowica, Wysock. Na gra nicy pow. pińskiego i mozyrskiego do Prypeci uchodzi H. dwiema odnogami zachodnią t. zw. Wietlicą około 20 w. dł. i wschodnią około 28 w. długą, t. zw. Nieprawdą, o 20 w. od pierw szej w pow. mozyrskim. Długość H. obliczają od 700 do 830 w. Dopływy H. są Świętocha, Wilica, Słucz, Horynka, Żyrak, Berezówka, Ustya, Stubło, Ościanica, Zbytenka, Troacianka. Z. Róż. Horyńgród, mko nad Horyniem, pow. rówieński. Założone przez ks. Sołomereckich p. n. Krupy, należało później do Radziwiłłów, a w końcu do Świętopełków Czetwertyńskich. Z tych ks. Gabryel Ferdynand uzyskał przywilej królewski 1777 r. na przezwanie mka Horyngrodem, prawo magdeburskie, jarmarki itd. Jest tu kaplica katol. paraf. Tuczyn, dawniej osobna parafia dek. rówieńskiego z kaplicami w Horbakowie i Raśnikach. H. jest obecnie własnością ks. Heliodora Czetwertyńskiego. Horynicze 1. , wś, pow. piński, 3 okr. policyjny, gm. Chojno, mieszk. 93, własność Łapickiego. 2. H. , wioska w pow. kijowskim, o 3 w. od miasteczka Białogródki, nad rzeką Irpeniem. Mieszk. 426, ziemi 1826 dz. , pierwszorzędny czarnoziem; o dwie wiorsty oddalona od szosy kijowskobrzeskiej. Dawniej należała do książąt Szujskich, dziś do Sokołowskich. Znajdują się tu gorzelnia, browar, szkółka, cerkiew paraf. , zbudowana w 1748 r. Horyszkówka Horyszów Ruski Horyszna Horyniec Horyniec z Tarasówką i Sidnicą, wś, powiat cieszanowski, nad potokami Papiernia i Sołotwina, śród piasków, błot i lasów, o 16 w. na płd. wschód od Cieszanowa oddalona; przestrzeń pos. więk. 2113, w tem 1505 m. lasu; włośc. 1999 m. , ludności rzym. kat. 547, mających kościół par. w miejscu, należący do miejscowego klasztoru minorytów i fundowany przez Mikołaja ze Żmigrodu Stadnickiego w r. 1755; kościół poświęcony w 1773, przemieniony na parafialny w 1775 roku pod wezw. Niepokalanego poczęcia N. P. M. ; patron Ludwik książe Poniński, okr. radca namiestnictwa, okr. podkomorzy i starosta w Rzeszowie. Do tej parafii należy 3 miejscowości Nowiny, Radruż i Wólka horyniecka; ogólna liczba katol. 1065, izraelitów 107. Gr. katol. parafia w miejscu z cerkwią murowaną, patron ten sam co w łac, parafii w Horyńcu; z miejscowościami Miasteczko, Truszy i Sidnica. Dawna cerkiew drewniana zgorzała na początku bieżącego stulecia, na jej miejsce została w 1818 roku postawiona nowa murowana kosztem gminy i ówczesnych właścicieli Horyńca hrabiów Stadnickich, których herb familijny wyrobiony jest na murze nad wchodowymi drzwiami. Sąd powiatowy w Cieszanowie, urząd pocztowy w miejscu. Konwent oo. minorytów fundowany w 1706 r. przez Mikołaja Stadnickiego. Właściciel więk. pos. Ludwik książę Poniński. Horyniec, ob. Górzyniec. Horynka, wś i dobra, pow. krzemieniecki, należały do ststwa krzemienieckiego. Darowane przez Zygm. Augusta ks. Konstantemu Wiśniowieckiemu, stście żytomierskiemu, przeszły potem do Ogińskich i Ożarowskich. Piękny ogród, staranne gospodarstwo. Ma kaplicę katol. parafii Katrynburg. Horynka 1. , rz. , lewy dopływ Horynia, źródło ma w Piszczatyńcach, pow. krzemieniecki. 2. H. , rzeczka, dopływ rz. Irpenia z prawej strony w pow. kijowskim. W górnym biegu zowie się Kotorem, Katurką. E. R. Horyński powiat. Na sejmiku w Łucku rozpoczętym d. 14 lutego 1792 r, postanowio no aby wybrać urzędników do pow. horyńskiego i miasto Równe naznaczyć powiatowem jako miasto przez prawo dla sejmików prze znaczone, z tym warunkiem, iżby osoby na sę dziów ziemskich i granicznych w Łucku zaw sze były wybierane i obywatelom obydwóch powiatów głos wzajemnie na wszelkich obra dach ubezpieczony. Urządzenie jednak takowe do skutku nie przyszło; po zaborze bowiem kraju projektowany pow. rozdzielono na dwa dąbrowicki i rówieński, a dopiero w 1796 r. złączono razem, lecz już pod nazwą rówień skiego. T. S. Horysz, ob. Delatyn, Horyszkówka, małe mko, pow. jampolski, gm. Komargród, pąr. Tomaszpol, 1069 mk. , 870 dz. ziemi włośc, 1086 dzies. ziemi dworskiej, 210 dm. Cerkiew N. P. z 1264 parafianami posiada 54 dzies. ziemi, dom. 233, rzemieślników 52. Należała do Czetwertyńskich, dziś Regulskich. Ma kaplicę katol. Horyszna, wzgórze lesiste w pow. gródeckim, na płn. od Stawek, między Buławą 402 m. a Serednym horbem 401 m. rozłożone, niższe cokolwiek od nich. Wody wzgórza spływają w kierunku płd. do potoku Stawki, uchodzącego do stawu janowskiego. Lu. Dz. Horyszów Polski z Wólką i Kolonią, trzy wsie i dobra ziemskie w półn. wschodniej stronie pow. zamojskiego, gm. Zamość par. kat. Grabowiec, prawosł. Horyszów Pol. w I okrę gu sądowym Żdanów, odl od Zamościa w. 14. Wsie to obecnie liczą 1140 mk, z których przypada na H. z kolonią katol. 332, prawosł. 671 i żydów 14, a na Wólkę Horyszowską kat. 6, prawosł. 117, razem 123. H. P. ma dm. dwor. 3, osad włośc. 78, przestrzeni 1478 mr. i posiada cerkiew prawosł. drewnianą pod gontem, wzniesioną w r. 1856 dla par. unickiej r. g. przez ordynacyą zamojską parafia uni cka istniała już 1743 r. a 1863 miała filią w Stabrowie. Wólka ma dm. dwor. 4, osad 14, obszaru 194 mr. , kol. 20 osad i 562 mr. ziemi. Budowa szkółki początkowej w H. P. ukończo ną została w końcu roku 1881 Dobra H. P. wraz z folw. Jarosławiec, Pniówek, Swieżawka, Sławęcin, Stabrów, Szopinek, Topornica, Wulka i Żdanów, zajmujące 5905 mr. ogólnej przestrzeni, należą do ordynacyi Zamojskich. Gleba ziemi lekka, urodzajna, popielatka, glin ka i czarnoziem. R. 1827 H. miał 84 dm. , 614 mieszk. T. Żuk. Horyszów Ruski, wś, pow. hrubieszowski, gm. Miączyn, par. Grabowiec. W 1827 r. było tu 73 dm. , 487 mk. Jest tu cerkiew i parafia gr. unicka erekcyi niewiadomej. R. 1755 potwierdza erekcyą Józef Popiel, ststa nowogrodzki. Miała filią w Koniuchach o 2 w. Dobra H. ruski składają się z folwarków H. Ruski Koniuchy i Frankamionka, tudzież wsi H. ruski, Koniuchy; od Grabowca w. 7. Rozl. wynosi m. 3306. Folw. H. ruski grunta orne i ogrody m. 593, łąk m. 145, wody m. 7, lasu m. 937, nieużytki i place m. 20, razem m. 1702, bud. mur. 3, drew. 13; folw. Koniuchy grunta orne i ogrody m. 538, łąk m. 268, wody m. 7, lasu m. 281, nieużytki i place m. 24, razem m. 1118, bud. mur. 5, drew. 23, płodozmian 9polowy; folw. Frankamionka grunta orne i ogrody m. 364, łąk m. 114, nieużytki i place m. 6, razem m. 486, bud. drewn. 10, płodozmian 10polowy. Gorzelnia, młyn wodny; wody stanowią stawy i sadzawki, w niektórych miejscowościach są pokłady torfu. Wieś H. Horynka Horyniec Horyszów Polski Horyński powiat Horysz ruski osad 70, z gruntem m. 1092; wś Koniuchy osad 71, z gruntem m. 1141. Horządowice, ob. Geppersdorf. Horznia, ob. Hosznia. Horzyna, rzeczka na Szląsku austr. , dopływ Opy. Horzowiec właściwie Chorzowiec, wieś, pow. pińczowski, gm. i par. Kościelec. Hoschialkowitz niem. , ob. Hościałkowice. Hosianna niem. , karczma i młyn, pow. tucholski, ob. Hozanna i Plaskorz. Hosilc, Hozelec, po węg. Hozclecz, wś w hr. spiskiem Węg. ; płóciennictwo, młyn wodny, 179 mk. Hósk, niem. Hoske, wś serbska na pruskich Łużycach w pow. wojereckim, nad Halsztrowem. A. J. P. Hośnica, Gwozdnica, rz. , dopływ Mohry na Szląsku austr. , pod Branką uchodzi. HospitalGrund, ob. Chorzowski Grąd. Hospitalsdorf niem. , wś, pow. sztumski, ob. Szpitalna Wieś. Hostin, szczyt w dziale górskim Skoruchów zwanym, w Beskidzie lesistym, w obr. Hryniawy, w pow. kossowskim, na dziale wo dnym górnych Czeremoszów białego i czarnego, nad źródłowiskami potoku Srebrnego, dopływu Czeremosza białego. Wzniesienie 1583 m. Od niego ku płn. wsch. , ku dolinie Czeremoszu białego grzbiet, pokryty połoninami, znacznie opada i kończy się nad samym Cz. czubkiem lesistym Oglendą 1186 m. , którego płn. zach. stok lesisty zowie się Srebrnikiem Sribrnik Na zach. zaś grzbiet nie tak znacznie opada, nasamprzód ku czubkowi Listowatemu 1525 m. , następnie zwraca się na płn. zach. , dosię gając na połoninie Jaworowej największego zagłębienia, bo 1501 m. , a odtąd grzbiet wznosi się rozległemi połoninami. , jak Jaworową, Riżowatą, aż po szczyt Pnewie 1585 m. , gdzie łączy się z połoninami Hostowieckiemi. Grzbiet połonin od Listowatego po Pnewie tworzy dział wodny między Czeremosza mi czarnym i białym. Od Pnewiego szereg tych niezmierzonych połonin huculskich, Jako dział wodny ciągnie się w niezmienionym kie runku aż poza Babę Ludową 1586 m. . Ob. Ludowa. Br. G. Hostinnopole, przystań i st. poczt. , powiat nowoładoski, gub. petersburska, o 35 w. od N. Ładogi. Hostiszowce, węg. Gesztes, wieś w hr. gömörskiem Węg. ; kościół filialny ewang. , uprawa roli, sadownictwo, znaczny wyrób płótna, 493 mk. Hostomelska Rudnia, por. Bucza. Hostoml, mko, pow. kijowski. Oto są nazwy tej posady w dokumentach dawnych napotykane Hostomla, Ostomla, Hostomel, mil. Mczko to leży jakby na półwyspie, we widłach rz. Irpienia i rzeczułki Rokacza, które z sobą się łącząc tu, płyną już razem. H. leży po lewej stronie Irpienia. Okolica H. jest odnogą Polesia kijowskiego, które opiera się aż o Kijów. Ziemia też tą, w wielu miejscach jeży się dzikim borem. Przerwy lasów są uprawiane. Mieszkańcy z powieści przodków utrzymują, że H. jest bardzo starą osadą. Jednakże za czasów Rusi Kijowskiej żadnej w latopisaoh nie ma o H. wzmianki. Wiadomo, że następnie napad mongolski z dawnej Rusi uczynił tabula rasa; niestało tu ani grodów, ani siół, a kraj porósł puszczą. po której tylko chyba bujał zwierz dziki. Dopiero więc za czasów t. zw. litewskich strony te zaczęły się na nowo osiedlać. Jakoż i H. mógł wtedy powstać. W r. 1495 Aleksander, jeszcze wtedy w. ks. lit. , osadę tę, całkowicie ukrytą w lasach, nadaje dworzaninowi swemu Iwanowi Daszkowiczowi Lwowiczowi Hlińskiemu z ziemiami, sianożęciami i gony bobrowymi. Atoli pokazało się, że tęż samą majętność jeszcze wprzódy, bo za króla Kazimierza Jagiellończyka, otrzymał był w posiadanie Seńko Wołodkowicz Mścisławiec, na mocy nadania od wojew. kijow. Jurja Pacewicza. Ale to nadanie wszakże nie miało zatwierdzenia królewskiego, a więo nie było prawomocnem. W skutek więc tego, wielki książę Aleksander nietylko Seńka Wołodkowicza odsądził od mienia, a Iwana Hlińskiego w posiadaniu tychże dóbr osobnym przywilejem zatwierdził, ale oprócz tego, wydał jeszcze trzeci w tymże sensie przywilej d. 15 maja 1499 r. w którym zatwierdza, tak kniaziowi jak i żonie jego, i potomkom ich tenże Hostoml z ziemiami pasznemi ornemi, bartnemi, sianożęciami, jeziorami, rzekami, z bobrowymi gony, jarami, stawami, młynami, borami, lasami, łowami, hajami, ladami i ladyszczami, ze wszystkimi pożytkami, z płatami groszowemi i miodowemi, kunicznemi i lisicznemi i zo wsim prawom i państwom, szto zdawna k tym imieniam prysłuchało Baliński Star. Polska Dopełnienia str. 1394. Widać więc że jeszcze przed czasami Kazimierza i Aleksandra, już H. istniał. Seńko Mścisławiec zaś, który musiał ustąpić z Hostomla, znajomy nam jest cokolwiek z metryki lit. Był on wassalem kniazia Michała Mścisława Żesławskiego i z dóbr Kuźminicz i Fedkowszczyzny służyć mu nie chciał, o co w swoim czasie był proces, który za wyrokiem tegoż w. księcia Litwy Aleksandra rozstrzygnięty został na korzyść kniazia Żesławskiego Rejestr metr. lit. ks. 6 fol. 45. A więc H. przeszedł do głośnego już wtedy rodu kniaziów Hlińskich. Kniaź Iwan Hliński był synem Lwa, a wnukiem Daszka czyli Aleksandra, założyciela domu Hlińskich, i stąd nazywał się on od ojca Lwowiczem, a od dziada Daszkowiczem. Ów zaś Horzędowice Hostoml Hostomelska Hostiszowce Hostinnopole Hostin Hospitalsdorf Hospital Hoschialkowitz Horzowiec Horzyna Horznia Horządowice Hostoml dziad jego Daszko, pierwszy z rodu Hlińskich, i nazywał się pierwotnie Leksadą, i był tatarem z pochodzenia Karamzin. Iwan Lwowicz Hliński, ożeniony z Iwaszeńcewiczówną, ziemianką kijowską, wziął z jej ręką w Kijowskiem, między Białącerkwią a Chwastowem znaczne dobra, jako to Rut stary i nowy, Tohanów, Oczków i Kosztomirów dziś nieistniejące; po Dymitrze zaś Puciatyczu został on woje w. kijowskim około 1500 r. ; w 1507 r. przeniesionym został z tegoż wdztwa na województwo nowogrodzkie akty otn. k ist. Z. R. t. II, str. 6. Tymczasem przeniewierczy brat jego, znany dostatecznie z dziejów Michał, ucieka do Moskwy Litwę pustoszącej. Oblega on Mińsk, ale za nastąpieniem wojsk królewskich ku Dnieprowi uchodzi. Zygmunt I tak jego jak i spółtowarzyszów jego odsadza od wszystkich dóbr i z kraju wywołuje. Temuż losowi uległ i kniaź Iwan Hliński, dziedzic H. który wraz z braćmi Michałem i Wasylem przeszedł był na służbę do cara. Dobra Rui, Hostoml i inne zostały mu też odjęte i na skarb zabrane. Atoli Zygmunt I Rut powrócił następnie rodzinie Iwaszeńcewiczów, a Hostoml nadał w 1516 r. Semenowi Fedorowiczowi Połozowiczowi, namiestnikowi owruckiemu osobnym przywilem. Szeroka treść tego przywileju warta pamięci Wo imia Boże stańsia. Wsiakie rieczi cnotliwych spraw, kotoryiż dlia hodnosti zasłuh ku wysokim panam, ot nich zapłatu znamenite i szczedrze aczkolwe k priimuiut, a. .. dlia neustawicznosti swieta czasom spamiat i wyszliby i w zabytnost ostawicznuiu spłynuliby wiecznostju, gdyby pisma u prisztyi lista, ku pamiati ne priwedeny byli. My, Zikhimont Bozeiu młs tiu korol Polski weliki kniaź litowskii, ruskii, kn za Pruskoe, Zamoitskie i innych. Czynim znamenito sim naszim listom, chto na neho posmotrit, abo cztuczi eho usłyszyt, niniesznim i na potom buduczim, komu budet potreba toho wiedati, iż wbacziwszi esmo wiernuiu i sprawedliwuiu, znamenite nahladnuiu z dawnych liet ku otcu naszomu, sławnoe pamiati Kazimiru Koroliu i k bratu naszomu Aleksandru Koroliu i k nam szlachetne urożonoho Pana Semena Fedorowicza Połozowicza, namestnika Wruckoho, iż on zawzdy z osobliwych cnot swoich ne był umeszkan w służb ach naszich i zemskich na protiwko nepriatelej naszych, wsiakoiu powolnostiu, nakładom i statkom swoim, neliutuiuczi horła swoeho, ochotne nam zasługował. My maiuczi wzgliad na eho wiernoe, nakładnoe posłohi ku otcu i k bratu naszomu Korolom Ich Miłosti i też k nam s początku panowania naszeho na Welikom Kniaztwie litowskom wysoce znamenituiu posłubu, i ohotiaczi też na potom oohotniiszoho i pilniiszo ho eho ucziniti k nam jako panu dedicznomu z łaski naszoe, za eho wiornuiu służbu pożałowaliesmo eho daninu imienia, kotoryi derżał zradic nasz Kniaź Iwan Lwowicz Hliński, w kiewskom powete Stawok, a w owruckom powete Hładkowiczi. .. z dwory horodowymi i miestkimi, i z ich zemliami i s ohorody, o kotorych że on imienjach s Fed kom Wołyńcom i z eho żonoju Annou pered nami u prawa stojał i synem no eśmo z mocnich i otdaliwszi wedl. .. tym eśmo eho pozałowali i tak szto brat nasz szczastnoe pamiati Aleksander korol i welikij kniaź Eho Miłost dał emu dwie zemli pustowskich n a Pripia ti i bielosorockici wołostie kiewskoh o na imia Pilipowszczynu a Kuznewszczynu, i my rozumeiuczi też, iż on w nas tye. .. i dwie zemli na brate naszym wierne, a sprawedliwe wysługował. A preto my z łaski naszoe wsi tyi wysze pisany imienia na imia Hostoml, a Stawok, a Hladkowiczi, a dwie zemli pustowskich Pilipowszczynu a Kużnecowszczynu, daninu brata naszeho potwerżaiem i potwerdiliesmo sim naszim priwileiem, Emu samomu i eho żenie i ich dietum, i na potym buduczim ich szczadkom, wieczno so wsimi tych imienii słuhami i ludźmi putnymi i tiahłymi i so wsimi prysełki tych imienii, i z dwory horodowymi i miestkimi, i tych dworów zemlicami, i s ohorody i s daninu, i s służbami tych liudei, i z zemlicami pasznymi, i bortnymi, i s sinożatmi, i z liesy, i z dubrowami i z borami i ich bart mi, z łowami i łowiszczy z bor. . i ptaszymi, i ich hniezdy, i z bobrowymi hony i ich berehi, i z szary, i z rekami, z łubami osetrimi i z jezy ouzroimi, bołoty, mszarinami, s stawy i stawisczy, i z młyny i ich wymełki, i z dańmi hroszowymi, i medowymi i kunicznymi i so wsiakimi. .. popłatki i dochody i pożytki, kotorymkolwe k imieniem mohut nazwany abo meneny biti. Maet on i eho nasledna tyi wsi wysze pisanyi imienia i zemli, seła i liude derżat, i ich użiwat so wsim potomu tak dołho i sziroko i okruhło, kak sia oni s starodawnych czasów w sobie maiut supełnoiu mocziu i wiecznostiu; podłuh daniny naszoe wolen on tyi wsi wysze pisany imienia liudi i zemli i wody i dwory i ich wsi dochody i pożitki rozsziritii i pribawliti i k swoemu wżitecznomu i lepaszomu obornuti i rozmnożiti, kak sia im nalepiei uwidit. Pri tam byli Panowe rada nasza, woewoda wileńskii kancler Pan Mikołai Mikołajewicz, woewoda trockii marszałok dwornyi Pan Hrihorii Stanisławowicz, .. . stykowicza, Pan Trocki starosta zomoitski, Pan Stanisław ianowicz woewoda kiewskii, podczaszi namestnik mozyrski i moreckii, Pan Jurii Mikołaiewicz, woewoda smolenskii, Pan Jurii Hlebowicz, woewoda połockii, starosta bielski, Pan Olbracht Martinowicz i innyi Panowe rada. A na twerdost toho i peczat naszu kazali esmo priweriti sie Hostoml k semu naszomu listu. Pisan idan w Wilni lieta Bożeho narożenia tisiacza piatsot czetwertoho nadesiat mca maia szósty i deń, indikta wtoryi. Bohuchwał Dmitrcewicz Pieczęć mała lit. na czerwonym wosku, na grubym jedwabnym karmazynowym sznurze zawieszona. Dyplomat na pargaminio. dobrze zachowany, prócz miejsc gdzie zagięcia, znajdował się w oryginale w archiwum komisyi archeograiicznej kijowskiej, udzielony jej przez Michała Piotrowskiego w r. 1849. Ten tak sowicie uposażony w daninę ziemską Semen Senko Polozowicz czyli Połoz, był w 1500 r. mytnikiem kijowskim Daniłowioza Skarbiec II, str. 253, w 1505 r. klucznikiem kijow, i namiestnikiem czerkaskim tamże II; str. 272 nareszcie starostą owruckim Rejestr ksiąg w. ks. lit. za Zygmunta I metryki wielkiej. Oprócz Hostomla i innych dóbr w powyższym przywileju wzmiankowanych, posiadał on jeszcze w kijowskiej ziemi Byszów, Chabne, Witaczów, Buhajów. Zostawił jedną tylko córkę Fennę, która była ostatnią po kądzieli latoroślą gałęzi kijowskiej Połozów i ta trzy razy zawierała związki małżeńskie najpierw była za jakimściś kniaziem Jakimem, potem wyszła za kniazia Wodynickiego, trzeci raz nareszcie za kniazia Dymitra Lubeckiego. Z tym ostatnim miała tylko jedne córkę, także na imię Fennę, która została małżonką Szczęsnego Charlęskiego h. Bończa, dworzanina królewskiego, następnie podkomorzego kijow. Szczęsny Charlęski był pierwszym z swego domu, który przeniósł się z Lubelskiego w okolice Kijowa. W posagu wziął po żonie w kijowskiem Byszów, Chabne, Stawek, Hostoml, Buhajówkę, Witaczów i na Litwie Ostrochladowicze ob. Byszów i Chabne. Po śmierci jego H. dostał się na schedę synowi jego Stanisławowi Ch. tudzież m. Chabne i część Gharlęża w Lubelskiem. On to z osady wiejskiej wyniósł H. na miasteczko. Za Zygmunta III, gdy chodziło o zapewnienie Ukrainie obronności większej Charlęski nieomiezzkał też ns dać siedlisku swemu warowniejszą postać przez wysypanie wałów i wzniesienie zameczka. Zygmunt III w przywileju swym z 1619 r. wyraża Zważąiąc na świeżo założone miasto Hostomlia w wdztwie kijow, dziedziczne Stan Charlęskiego, dworzanina naszego, w dogodnem dla handlu miejscu, i przemysłem trudniącymi się ludźmi osiadłe, dla tem rychlejszego wzrostu tegoż miasta, obdarzamy Je prawem magdeburskiem, stanowimy targ i dwa jarmarki Baliński Star. Polska II str. 497. Ale Stanislaw Charlęski tak tę Bwoję posiadłość urządziwszy, sprzedał j ą w roku 1617 Jerzemu Lassocie. Ród Lasotów czyli Lassotów h. Rawicz pochodził pierwotnie z wdztwa sandomirskiego i lubelskiego. Paprocki szeroko się o nich rozpisał. Jeden z nich przeniósł się z lubelskiego w owrnoHe i był przodkiem tylko co wymienionego Jerzego L. Jerzy Lassota, on. czy jeszcze ów przodek iego, przeszedł też był z łaoińąkiego obrządku na słowiański, jak to zresztą w tę porę nie z nim jednym tylko miało miejsce ale z kilku innymi jeszcze osobistościami, któt re z Polski na Ruś zabrnęły były. Z tych byli np. Dzikowie h. Doliwa, Brzozowscy h. Gozdowa ob. o nich w Niesieokim. Jerzy L. oprócz H. posiadał jeszcze w owruokiem Obychody, Sarnopol, Terechy ożeniony był pierwszemi śluby z Bohdanną Niemiryczówną, córką Matfieja N. , dziedzica Olewska na Polesiupowtórnemi zaś śluby z Maryną z Łochowa czyli Łochowską. Z pierwszą żoną miał tylko dwie córki, jedne za Moszczenickim, dragą za Jakóbem Zamoyskim h. Jelita. Tęn ZaMoyski pochodził z uboższej gałęzi wielkiego wsławionego domu Zamoyskich na Zamościu; dwóch z tej linii uboższej osiadli też byli aa Ukrainie tj. tylko co wymieniony Jakób i drugi Aleksander, strażnik koronny, ożeniony z Olizarówną, ziemianką też kijowską. Jakób Zamoyski z Lassocianką miał syna Aleksandra, odumarł go wcześnie, tak że małoletni syn jego został na opiece dziada Jerzego Lassoty. Jerzy L. umarł w r. 1633Tenże, w testamencie swoim z tegoż roku w Obychodaoh spisanym mówi Ciało moje ma być pochowane, podług zakonu naszego greckiego w cerkwi monasteru meżyhorskiego. Naprzód zamek mój i miasto Hostoml, leżące w wdztwie kijow. i ze wsiami do niego należącemi t. j. z siołom Jabłonką, siołem Ozierany, siołem Błystawioą, folwark Malutyński i place kijowskie, do tegoż Hostomla należące, okrom tych placów, które są logowane na monaster, ze wszystkier mi przynależnościami, młynami, rudami, stawami, tak jak się przedtym ta majętność w sobie miała i jest, wnukowi mojemu Aleksandrowi Zamoyskiemu daję, daruję wiecznymi czasy, i tym testamentem moim zapisuję. Wnuk mój do dojścia lat ma być w opiece małżonki mojej Maryny z Łochowa. Gdyby zaś zeszedł bezpotomnie, Hostoml wrócić. ma do wnuków moich Moszczenickich Stefana i Andrzeja. Moszczenickim zaś wnukom moim zapisuję zamek i miasto osadzone Sarnopole, przy starej wsi Obychodach i starą wieś Obychody, dwór i sioło Sarnowicze, i dwór i sioło Zbrankowszczyzna i Dołhinicze. Hołowińskim zaś Stefanowi, Łukaszowi i Iwanowi, siostrzeńcom moim, z miłości, z przyczyn pewnych zapisuję wieś Kołczkie, Słobodę i Kremnę, i dożywocie z tych wsi żony Maryny z Łochowa przenoszę na Obychody. Co się tknie Zbrańkowszczyzny, tę wieś przedałem księżnie Koreckiej czernicy, która choe w onej klasztor budować jeżeli zbuduje to pod tym warun Hostoml kiem jej tę wieś sprzedaję. A co się tknie rzeczy moich ruchomych oprócz prawem warowanych, armaty, rynsztunki, to ma być na poły w majętnościach moich podzielone. Ciało zaś moje będzie leżało mianowicie w Meżyhorze, na którą cerkiew meżyhorską nieboszka moja żona Niemiryczówna legowała zł. p. 400, a ja teraz leguję 600. Ciało moje ma być położone koło ciała żony mojej pierwszej Niemiryczównej. Na opiekunów testamentu uprasza Aleks. Hańskiego, Filona i Fedora Woroniczów, a także Stanisława Lubomirskiego wdę ziem ruskich którego z dzieciństwa byłem sługą Zbiory Konst. Swidzińskiego. Tymczasem niedługo po śmierci Jerzego Lassoty, wdowa jego Maryna z Łochowa wychodzi za mąż za Szczyrskiego; jakoż pomiędzy nią a rodziną pierwszego jej męża Lassoty, rozpoczyna się rozterka. Oto w 1635 roku siostrzeńcy Lasoty Hołowińscy Aleksander i Stefan, zebrawszy wojsko, pod dowództwem Szechtyna kapitana wojska cudzoziemskiego zajeżdżają zamek Hostoml Opis akt. Nr. 9. Oto znów Aleksander Niemirycz, dziedzic Olewska, rodzony wuj małoletniego Aleksandra Zamoyskiego, będącego pod opieką babki tejże Maryny z Łochowa Lassocinej, teraz już Szczyrskiej przemocą zagarnia będące w jej dożywotniem posiadaniu Obychody archiwum Charlęskich w Paszkówce. Atoli małoletni Zamoyski dochodzi wkrótce lat pełnych, staje się też dziedzicem H. i Obychodów, ale pewne zajście jakie go spotkało, wydala go nie tylko z tych stron, lecz prawdopodobnie i z kraju. Dnia 11 lipca 1647 r. niezbożny i nie cnotliwy Aleksander Zamojski pisze w swej kroniczcze Jerlicz, zdradzieckim sposobem przez swoich przyjaciół na rozmowę przyjacielską zaprosiwszy pod lasem, na gruncie bykowskim zabił Jeremiasza Tyszę Bykowskiego, człowieka poczciwego Pana Boga się bojącego i ludzi dobrych i poczciwych tak z narodu szlacheckiego i prostej kondycyi miłującego i szanującego, nielekceważącego chłopów, ale zarówao ich uważającego Jerlicz I, str. 60. Co mogło być zabójstwa tego powodem Jerlicz nie objaśnia, dość że po tem krwawem zajściu Aleks, Zamoyski znika bez śladu. Zaginął on tak, że już o nim żadnego śladu odnaleźć nie można w ówczesnych sądowych zapiskach. Jedno więc z dwojga albo on, po dokonanem zabójstwie, jakby można przypuszczać, wyniósł się z tych stron i kraju, albo li też, co także być może w powszechnej zawierusze kozackiej, która w rok potem nastąpiła, zginął, jak zginęło tylu innych, jak zginął ł rodzony wuj jego Aleksander Niemirycz, będąc od własnych poddanych zabity w dziedzicznym Olewsku, niedalekim od Obychodów Zamoyskiego Jerlicz I, str, 69. Hostoml też w tę porę wpadł był w ręce kozaków i zainstalowaną tu została jedna sotnia kozacka, należąca do pułku kijowskiego, pod dowództwem Jermoły Basarenka Rejestr wojska kozackiego. Tak zwane hosticum trwało, jak wiadomo, dość długo, ale nareszcie gdy pokój wrócił, dziedzice ukraińscy popowracali też do swoich dóbr, czyli popelisk, jak się Kisiel wyrażał. Wszelako wielu z nich la wojna wygubiła była. Toż i dziedziców H. niestało, t. j. spadkobierców Aleksandra Zamoyskiego, Moszczenickich, tak że majętność ta przeszła w posiadanie Zofii z Orzechowskich Remigianowej Surynowej, jedynej córki owej Maryny z Łochowa Lasocinej, która 2do voto jak widzieliśmy była za Szczyrskim, trzeciemi nareszcie śluby wyszła była za Orzechowskiego. Gdy zaś po traktacie andruszowskim granica obu państw została wyznaczoną biegiem r. Irpieni, w H. jako na brzegu polskim, stanął też posterunek celniczy. Paweł Garczyński, administrator ceł ukraińskich, człowiek chciwy, korzystając z czasu zamieszek i nieładu, porozumiawszy się ze znanym z historyi Palejem, który zawsze był gotów podnieść oręż w sprawie tego, kto go płacił, wraz z nim zajechał też H. Opis akt Nr. 5, str. 19. Palej też zainstalował tu swoich kozaków. Ale Balcer Wilga, regimentarz, który oczyszczał kraj od Palejowców, uczynił zręczny zamach na tutejszy zameczek i opanował go. Żołnierze atoli Wilgi postąpili zbyt srogo z Hostomlem, bo uczynili z niego pustynię. Dziedziczka H. Zofia z Orzechowskich Surynowa wystąpiła do sądu, ze skargą o spustoszenie dóbr swoich Arch. JZR część III, tom II, str. 312. Następnie drogą związków rodzinnych H. spadł na Jakubowskich h. Topór, albowiem Remigianowa Surynowa miała tylko jednę córkę Annę, która wyszła za Jana Jakubowskiego podczaszego żyt. Niesiecki Bobrowicz str. 432. Posiadał on, prócz Hostomla, Starosiele i Minujki dziś w radomyskim p. . Granica w Hostomlu była wciąż niepokojoną przez hajdamaków, ukrywających się pod Kijowem w tak zwanych lasach czerniczych. Jakoż w 1758 r. hajdamacy wpadli do H. i zrabowali go tamże str. 483. Napaście hajdamackie były wtedy na porządku dziennym. Postanowiono utworzyć milicyą wojewódzką, któraby tych rabusiów najazdy powstrzymała. Jan Jakubowski też został w 1750 r. na sejmiku wybrany dla ułożenia komputu milicyi tej tamże str. 483. Dowódzcą jej był Michał Trypolski. Miała ona chorągiew, na której był obraz Matki Boskiej berdyczowskiej tamże str. 561. Jan Jakubowski był to ten sam, który praw swoich do Rokitnej ustąpił był Józefowi Karwickiemu, regentowi kor. ; zkąd urosła potem głośna w swoim czasie sprawa, o tęż Rokitna, najpierw Hostynne Hosyn Hoszany Hostów Hostowec Hostyce Hostylice Hostyłów Hostyn między Karwickim a Mniszchem starostą białocerkiewskim kanclerzem w. k. , dalej z tymże Mniszchom marszałkiem w. kor. W dziełach Juliana Bartoszewicza, sprawa ta jest w sposób wyczerpujący opisana. Synem Jana Jakubowskiego był Józef podkomorzy żyt. On to wyjednał u króla w 1778 r. przywilej na zaprowadzenie 10 jarmarków w H. Baliński. Chciał on podnieść H. na stopień miasteczka, bo po wojnach kozackich spadł on był do znaczenia wsi, liczącej, według taryffy 1771 r. nie więcej jak 52 domów. Była tu cerkiew unicka postawiona w 1770 r. Parochami jej byli naprzód Andrzej Michalewicz, potem w 1751 nobilis Jan Hanicki, a w 1777 r. Joan Miłaszewicz. Tego ostatniego syn został w r. 1797 cywilnym gubernatorem kijowskim. Od Jakubowskich drogą kupna przeszedł H. w 1805 r. do prezesa Morzkowskiego, a po śmierci tegoż dostał się córce jego Cecylii ks. Radziwiłłowej, od której następnie kupił tę majętność Feliks Berezowski. Jedna krańcowa część miasteczka nosi odwieczną nazwę Kimerki, druga Bałanówki. W pierwszej przez Berezowskiego została założoną fabryka skór, wyrabiająca towaru rocznie za 7000 rs. , w drugiej gorzelnia, browar, fabryka cukru dziś zwinięta. Berezowski mieszkał w niedalekiej wiosce Błystawicy. H. następnie przeszedł na własność córki jego Aliny za p. Łappą, który po 1863 r. sprzedał tę majętność przymusową sprzedażą. Dziś właścicielem H. jest p. Krassowskoj. Należały do klucza Hostomelskiego Błystawica, Ozera, Jabłonka. W 1783 r. parafia H. zawjerała w sobie mieszkańców obojej płci 1127. Obecnie w samem mku prawosł. obojej płci 631, katolików 8, izraelitów 304. Chów bydła zatrudnia wiele rodzin włościańskich. Dawniej kwitnęło tu bartnictwo. Jarmarków rocznych 8. Jest tu zarząd policyjny. W majątku lasy budowlane i opałowe. Edward Rulikowski. Hościalkowice, Hosiałkowice, Hoschialkowitz, wś, pow. raciborski, przy zbiegu Opy z Odrą, najdalej na płd. wysunięta miejscowość Szląska, ma 66 osad, 507 mr. rozl, kościół filialny do Hulczyna. Dobra H. mają 1406 mr. gruntu z folw. Koenigsberg. W pobliżu H. leży austryackie mko Strzebowce, gdzie dr. żel. oddziela się od dr. żel. Ces. Ferdynanda. Hostów z Konstantówką i Mogiłą, wieś, pow. tłumacki, o 10. 4 kil. od Ottyni, ma pa rafią rzym. katol. F. S. Hostowec, także Hostowiec, dział górski, w Beskidzie lesistym, w obr. gm. Hryniawy, w pow. kossowskim, na granicy Galicyi i Bukowiny, w dorzeczu Czeremoszu Białego, między nim od wschodu, a Wielkim Hranilnym od zachodu, między potokami Marycnem od płn. , a Hostowcem od płd. Czubek sam lesisty wznosi się nad Czeremoszem, między ujściami pot. Marycna i Hostowca do wys. 1274 m. npm. Od niego ku połd. zach. ciągnie się szereg połonin aż po szczyt Pnewie 1585 m. , a mianowicie Niźna 1386 m. Hromowycia 1482 m. , Doszyna 1455 m. i Gropa pod Pnewiem. Las pokrywający całe południowe zbocze działu górskiego zowie się Hostowcem i przypiera za pomocą pot. Hostowca do działu górskiego Skoruchowem zwanego. Dług, geogr. wsch, szczytu Hostowca 42o 36 szer. geogr. płn. 47 53 32. Br. G. Hostyce, ob. Hoszyce. Hostylice st. poczt. , pow. peterhofski, gub. petersburskiej. Hostyłów, lesiste pasmo górskie w pow. stryjskim na płd. od Smorza i Felizienthal. Biegnie ono od półn. zach. ku płd. wsch. zała mując się kilkakrotnie i rozgałęziając szeroko na północ i półn. wsch. W strome płn. dochodzi szczytami 1013 i 1017 m. W środku pasma wzbija się najwyższy szczyt Dobusz do 1044 m. Na póln. opada cała ta wyniosłość ku dolinie Smorzanki do 721 m. w Smorzu, na wschód ku dolinie tejże rzeki tak zwanym lasem Felizienthalskim do 738 m. w Felizienthal, na zach. ku dolinie potoku Bachońskiego, na płd. nakoniec łączy się z innymi niższymi górami, jak Chreberce, Kiczera i opada ku do linie potoku Klimczanka. Lu. Dz. Hostyn ob. Czeremosz. Hostynne, wś, pow. hrubieszowski, gmina Werbkowice, par. Hrubieszów. W 1827 roku było tu 66 dm. , 592 mk. Jest tu cerkiew dla ludności rusińskiej, była par. unicka, założona przez Józefa Sapiehę, pisarza polnego lit. R. 1778 dziedzic Kunicki potwierdził erekcyą cerkwi i parafii. Dobra H. składają się z folwarków H. i Lutów. tudzież wsi tychże nazw. Podług opisu z r. 1866 rozl. wynosi 1722 m. , grunta orne i ogrody m. 1062, łąk mr. 132, lasu mr. 473, nieużytki i place mr. 55. Wieś H. osad 67, z gruntem mr. 957; wś Lutów osad 19, z gruntem mr. 247. Hosyn, ob. Hozena, Hoszany, wieś w pow. rudeckim, 7 kil. na półn. wschód od st. poczt. w Rudkach, przy gościńcu wiodącym z Sambora do Lwowa. Na półn. graniczy z Szołomieńcami i Uhercami niezabitowskiemi w pow. gródeckim, na wschód z Chyszewicami, na płd. z Koropużem i Bieńkową Wisznią a na zachód z Dobaniowicami. Cała okolica jest pagórkowata, poprzerzynana dolinami kilku potoków, w których rozrzucone są chaty. Najwyżej wznosi się jedno wzgórze na płd. od wsi do 331 m. na półn. od wsi ściele się wzgórze lesiste ze szczytem 323 m. wysokim. Przez środek wsi wije się dział wodny europejski od płd. ku półn. oddzielając dopływy Wereszycy dorze Hościałkowice Hoszcza Erze Dniestru od dopływów Wiszni uchodzącej do Sanu. Do Wereszycy prowadzą wodę ze. wsi potoki Zaszkowice, Krupka i Podłużny zwany w dalszym biegu Smotrycami, do Wiszni płynie mały potoczek bezimienny, nastający w samym środku osady i potok Zamłynki, wypływający w stronie płnzach. a uchodzący do Rakowa dopływu Wiszni, w pow. gródeckim. Wedle obliczeń z 1869 r. było dm. 169, mk. 984 w gminie a 11 dm. , 64 mk. na obszarze dworskim; wedle szematyzmów z r. 1881 jest 937 mk. obr. gr. katol. a 80 rzym. kat. Własność większa obejmuje roli ornej 498, łąk i ogr. 132, pastw. 12, lasu 350; włościanie mają roli ornej 1092, łąk 180, pastw. 51 mr. Par. gr. kat. w miejscu, I należy do dekanatu komarniańskiego a maj filie w Dubaniowicach i Jatwięgach. Par. rz. kat, w Rudkach. We wsi cerkiew drewniana szkoła etatowa jednokl. , tartak i gorzelnia, uprawa chmielu, wyroby tkackie. Przy gościńcu wznosi się mogiła, która podług podania ma pokrywać zwłoki Polaków poległych w bitwie stoczonej z turkami za Jana Sobieskiego. Mogiłę tę oznacza krzyż. Właścicielem większej posiadłości jest Henryk Janko. Hoszczu, Goszcza. Nazwę Goszcza z pokrewną, jej formą Hoszcza nosi niemało miejsc w ziemiach słowiańskich. Sięga ona od krańca ich do krańca. Wyraz ten widocznie stoi w związku ścisłym z wyrazami słowiańskiemi gościć, goszczą, hostiti, hoszczu, ale dziś on, w tej dawnej swojej formie, wyszedł już z użycia, uczony Pictet powiada, że po sanskrycku goshtha albo gosthana, po zendsku gaosthaua, pierwotnie stacyą, krów oznaczało, od go krowa i stha stać; ztąd sthana, miejscowość, miejsce zamieszkania, nareszcie dom, miasto. Następnie goshtha znaczenie obory przybrało, jak acrasthanas t. j. stajnia dla koni, poczem to wyrażenie jeszcze na bardziej ogólniejsze się przetworzyło, tak dalece że w rodzaju żeńskim goshtha wychodzić zaczęło na to co zgromadzenie, towarzystwo przyjaciół. Les origines indoeuropéennes ou les Aryas primitifs, część I1. str. 18. Gostha, jako stanowisko pasterzy odnajduje się i w perskim; ghosha, ghoshad, okół, zagroda dla bydła rogatego. U słowian też, jako potomków aryjskich, w tem lub owem znaczeniu mógł być wyraz Goszcza używany, a to w okresie, gdy te ludy, jeszcze na stopniu pierwotnego tułactwa i pasterstwa zostawały. Ale gdy z czasem mniej lub więcej powolne postępy uobyczajenia przeistaczać zaczęły Słowian z pasterzy w rolników, toć i owe goszcze czyli jak się zdaje stanowiska pasterzy zamieniać się zaczęły w osady i sioła siodła, mające już oznaczać zamieszkanie na jakiembądzkolwiek miejscu, już do stalszego pobytu urz dzonem. Ztąd tak gęste osady przez cały rozciąg słowiańszczyzny z nazwiskami swego dawnego, jak się zdaje, czasowego przeznaczenia, t j. Goszcz czyli Hoszcz. Nazwy te miejscowe, przetrwawszy od zamierzchłych słowiańszczyzny czasów aż do obecnej chwili, występują też w dwojakiej postaci t. j. same pojedynczo, lub też tworzą tylko druga część nazwy składanej jak np. Bydgoszcz, lub Trzebigoszcz ete. Rozrzucone po całym obszarze ziem słowiańskich, wzdłuż i wszerz, poczynając od zachodu, już się na Pomorzu spotykają one, a kiedyś przed wieki też nazwy rozpościerały się aż do Turyngii po rzekę Men i Salę; w samem zaś wnętrzu słowiańszczyzny t. j. nad Warta, Wisłą, Bugiem, Prypecią, Dniestrem, Dnieprem i Dźwiną są ona najpowszechniejsze; rzadsze są w dalszym kierunku wscho dnim t j. za Dnieprem, w gub. czernihowskiej i kurskiej. Z zabiegłych zaś najdalej na wschód jest wieś dziś istniejąca Zaligoszcz, o 25 wiorst cd m. Orła po łożona, w południowej słowiańszczyźnie spotykamy w Albanii góry Białogoszcz. W Tessalii czy Pe loponezie był. plemię Wolo czy Wologostyczi Szafarzyk tom II, str. 783. Na Węgrzech, Komitat Ugoszcz. Na Ukrainie zaś, która od wieków przeważnie bywała pobytem plemion konnych, hord z Azji wychodzących. nazwy te nie sięgają dalej jak do bliższej okolicy Kijowa; po za tą granicą już do składu nazw miejscowych wchodzą, nie hoszcze, ale i zw. kitajhorody ob. . Przedstawiamy tu poczet goszcz już; przechowanych w starych pismach, już dziś jeszcze istniejących. Trzebigoszcz Trebgost na porzeczu Menu Wojciech. Chrob. str. 329. Wołogoszcz Holohosta, Hologost, Ologost ko ło Nakła Bielowskl Monum. H, str. 5898 106. Goszcz Goschühtz w Prusiech, Szlązk dolny, rejenc. Wrocławska, p. Sycowski Wartemberg. Goszcza, koło Poznania, Goszsza koło Słomnik i Krakowa Dług. Liber Benef. I, str. 160 1601. Goszcza koło Solca tamże III, str. 243, Goszcza wś i folw. gub. kielecka, pow. miechowski Zinberg. Choszcza Goszcza w sledleckiej tenże, Hoszcza koło Bełza Jnoent. Pzivel. Peryz, Hoszcza w lubelskiem, Hoszcza na Wołyniu, Hoszcza w kijowskiem. Mało goszcz koło Krakowa, Bydgoszcz koło Torunia, Rzedgoszcz, pow. kcyński Parcz. Analecta I, str. 252, Zagoszcz w kieleckiej Zinberg, Zelgoszcz w kaliskiej, powiat turecki, Zelgoszcz w kaliskiej pow. łęczycki, Radogoszcz w piotrkowsej, Błogoszcz, folw, w siedleckiej Samogoszczki w siedleckiej, pow. wę growski, Radohgoszcz w lubelskiej, Łahoszcz i Szczodrohoszcz w dawnej przemyskiej ziemi, Ugoszocz w płockiej, powiat rypiński, Ugoszcz w siedleckiej, pow. wągrowski, Szczodrohoszcz koło Ratna 1546 Limiter Regni Pol, str. 118, Dobrohoszcz ostrow uroczysko we wsi Płoszczew koło Pińska Piscew. kniga starostwa pińtskoho r. 1561, t. U, str. 242, Nowohoszcze uroczysko we wsi Swałowiczah koło Pińska tamże II, str. 482, Radühoszez uroczysko na gruntach wsi Hniewczyc koło Pińska tamie część I, str. 346, Radogoszcz ruczaj i rzeczka tam że str. 405, Słowohoszcz w gub. mińskiej, pow. borysowskim, Widohoszcz kolo Mińska, Radohoszcz na Wołyniu k ło Owrucza z mappy, Litohoszcz koło Włodzimierza wołyńskkgo, Radohoszcz na Podolu dokument z 1597 r. , Mirohoszcz koło Krzemieńca r. 1591, Dobrohoszcz koło Kamieńca 1591 r. . Ra dohoszcz w gub. czernihowskiej Kararmzin I nota 96, Radohoszcz koło Siewska i Trubecka nad rz. Nerwią wpadającą do Desny z mappy Białogoszcz koło Nowogródka siewierskiego z mappy. w No wogrodzie Wielkim była ulica Liuhoszscza Karamzin IV nota 827, Pirohoszcza, koło Kijowa dziś Pirogow, Zakrzewskij Opis Kiewa str. 713. Zapas Goszcz tu zebrany dość jest spory, ale niewyczerpujący. Zdaje się, że nazwy miejscowe, jak Go szczanowy, Goszczenice, Goszczewy, Goszczyce i t. p. z tego samego, co i Goszcze pochodzą źródła, jak również i Pohosty, przeważnie spotykane w zie miach dawnych krzywiczańskich. Ed Rul. Hoszcza, mko, pow. ostrogski, na północ od Ostroga o 35 w, , nad Horyniem; obok przechodzi szosa brzeskokijowska a osobno kupicoka droga do m. Pińska. Pierwotnie założycielem tej posady był jeden z Kierdejów, którzy się osiedlili nad rz. Horyniem. Od niej Hoszcza Hoszczu Hoszfalkowy Hoszczów Hoszcze Hoszczew ów Kierdej nazywał się Hościskim a później Hójskim, jak to widać ze starych dokumentów Miasteczko to dawniej musiało być większe, albowiem o pół wiorsty za niem ku szosie a przy drodze do Tuczyna, po lewej stronie na górze nad Horyniem, są jeszcze ślady okopów, fos i zamczyska, fundamenta z dzikiego kamienia, odłamki starych cegieł, co dowodzi, że był tu warowny zamek, murami i wałami opasany. Na polu są uroczyska pod nazwiskami Cerkowycza i Monasterszczyzna; na miejscu pierwszego miała stać cerkiew a drugiego monaster, także na polach uprawianych lemiesz łamie się często o kamienie i wyrzuca kawałki starych cegieł. W opisie Staroż. Polski Balińskiego w t. II na str. 1410 wyrażono Rozkrzewiony w pierwszej połowie XVII w. aryanizm znalazł na Wołyniu żarliwych opiekunów w Gabryelu i Romanie Hojskich, istniał tu zbiór, kwitnęły szkoły, któremi zawiadywali Feliks Molitor, Daniel Durotius sławny med. dok. . Salomon Paludius i Wojciech Cuperius. W tem miejscu gdzie uroczysko Monasterszczyzna musiał być zbór aryański, albowiem dalej pisze w temże dziele Jan III w przywileju d. 6 września 1695 r. w Wilanowie danym wyrzekł chcąc aby pomnożenie Chwały Bożej w państwach naszych bezprzestannie kwitnęło, tudzież ażeby dobra duchowne z ruin swoich do lepszego porządku i restauracyi przychodzić mogły, umyśliliśmy monastery puste Hojski i Podhorodecki do dyspozycyi władyctwa łuckiego przyłączyć i przywrócić, jakoż i niniejszym listem naszym przyłączamy i przywracamy a to ze wszystkiemi do nich in genere et specie zdawna należącemi przyległościami, które wielebny Dymitr Zabokrzycki władyka łucki mieć, trzymać i zażywać będzie aż do ostatniego życia swego kresu. Chociaż i dotąd są mury klasztorne z cerkwią w H. , jednak one są późniejsze, fundowane przez ks. Reginę z Hojskich Sołomerecką, kasztelanową smoleńską 1629 r. , której portret jako fundatorki w cerkwi jest zawieszony i na odwrotnej stronie jest napis, że ona tę cerkiew i klasztor oo. bazylianów fundowała i uposażyła jurydyką w samej Hoszczy; a te o których w przywileju Jana III mowa, należały do zboru aryańskiego, gdyż Karamzin w Hist. państwa Rosyjskiego mówi, że Dymitr Samozwaniec był tu w Hoszczy w szkołach u aryanów, co mogło być w 1600 roku. Po skasowaniu tu zboru aryańskiego tenże Dymitr miał przejść do szkół dermańskich a ztąd do jezuitów w Ostrogu; lecz kolegium jezuitów w Ostrogu ukończone dopiero 1622 r. a przedtem jezuici mieścili się w klasztorze łuckim czyli greckiego wyznania, którego to klasztoru z cerkwią władyka łucki na żądanie ks. ostrogskiej Anny Aloizy Chodkiewiczowej ustąpił Jezuitom, tu więc zapewne Dymitr po bierał nauki. Bazylianie w tym hoszczańskim klasztorze siedzieli do 1834 r. H. od ks. Sołomereckich przeszła po kądzieli w dom Ki sielów; jej był dziedzicem Adam Kisiel wojewoda kijowski, jak to widać z dyaryusza toku 1649 r. drogi do wojska zaporoskiego kornisarzów polskich w dziele Źródła do dziejów Polski Grabowskiego i Przeździeckiego. Tom II, str. I i dalsze, gdzie piszą d. 14 stycznia JPan Kisiel chorąży nowogródzki zjechał się z nami kolega nasz d. 15 w Hoszczy nad rz. Horyń; u JPana wojewody bracławskiego by liśmy d. 9. W przypisku wyrażono Hoszcza miasteczko niedaleko Horynia, dziedzictwo Adama Kisiela, który pisał się na Bracławiu i Huszczy. Teraźniejsze m. Hoszcza ma tylko 32 domy żydowskie i to w rynku, a tylko je den porządny z zajazdem. Synagoga żydow ska drewniana. Cerkiew z klasztorem po bazyliańskim murowana. Pałacyk dziedziczki Oktawii z Lenkiewiczów Walewskiej, w pięknym guście z parkiem angielskim, stanowi ozdobę H. Była tu jeszcze na przedmieściu cerkiew unicka, która została skasowana w 1846. Lasów dawnych już tu niema, tylko na polu ku północy w dwóchmiejscach pozostały stare sosny i dęby. Na połud. zach. nad Horyniem kawał starego dębowego lasu świad czy że tu istniał las. Od 40 lat dziedzic za prowadził tu gospodarstwo płodozmienne; ho dują się owce merynosy i angielskie znajcień szą wełną, których jest 3000 sztuk, utrzymu ją się krowy szwajcarskie, tyrolskie i holen derskie najlepszych gatunków jako też konie najlepszych ras. W miasteczku żydów do 300 głów, którzy trudnią się handlem i przemy słem. Włościan 428 dusz mieszkających po przedmieściach; trudnią się rolnictwem; ziemia czarnoziem z podłożem glinki obficie rodzi. Między włościanami są kuśmierze, szewcy, krawcy, tkacze; kobiety wyrabiają płótno na bieliznę i sukno na siermięgi. Na półn. zach. H. są góry nad rz. Horyniem, które obfitują w wapień i z niego wypalają wapno. Stacya po cztowa w H. zowie się też Horbakowską st. poczt. Z. Róż. Horoszcze, wś, pow. piński, 1 okr. polic, gm. Świętowola, mieszk. 24, własność Kraskowskiego. Ks. M. Hoszczew, dobra, pow. słonimski. Mikołaj Tyszkiewicz kasztelanic smoleński z żoną Izabellą z Dolskich założyli tu 1692 klasztor dominikanów. R. 1776 niejaki Głuchowski fundusz odebrał a dominikanie pieszo z krzyżem wyszli do Słonima. Hoszczów, wś, pow. tomaszowski, ob. Oszczów. Hoszfalkowy, ob, Albrechtice. Hoszków, potok, wytryska w obr. gm. Stef Hoszków kowej, w pow. Lisko, na płd. zachód stoku działu górskiego zwanego Dił, ciągnącego się od płn. zach. na płd. wschód, między potokiem Starym a Serednicą, z czubkami Kiczerą 645 m. i Kamienną Ławortą 796 m. . Potok przerzyna połud. zachodni lesisty stok tego pasma; płynie na płd. zachód, i po 3 kil biegu, przerżnąwszy kolej łupkowską i trakt ustrzycki, wpada we wsi Stefkowej z pr. brz. do potoku Starego ob. Olszanica i Serednica. Hosznia abramowska i ordynacka, mylnie Horznia, Hożnia, Gorznia, dwie wsie, pow. za mojski, gm. i par. Goraj. Leżą w górzystej i lesistej okolicy, o 38 wiorst na zachód od Za mościa. H. A. liczy 10 dm. , 69 mieszk. katol. i 143 mr. ziemi, a odl od gminy na północ o 6 i pół wiorst. H. O. 53 dom. , 462 mk. katol. i 1053 mr. ziemi, odl. w tymże kierunku od gm. w. 7. T. Żuk. Hoszów, okolica w ststwie owruckiem. Hoszów 1. po rusku Hosziw z Gerynią, w wieku 17 nazywał się ten przysiołek Dyrynia ob. Swodnaja litopys 1874 wieś w powiecie doliniańskim, , 14 km. na płn. zachód od Doliny a o 5 km. na płd. od stacyi poczt. i kolei w Bolechowie, przy gościńcu wiodącym z Doliny do Bolechowa, nad Świcą, rozgałęzioną tutaj na kilka ramion, z których jedno zwie się Koszówką. Gerynia leży na zachód od H. Na płn. od całego obszaru leży Dołżka i Bolechów, na płn. wschód Pobereż, napłd. wschód Tiapcze, na płd Witwica, na płd. zachód Stańkowce. Wschodnia częśó obszaru rozłożyła się w dolinie Świey, wzniesionej średnio 380 m, , część zachodnia w okolicy wzgórzystej. Jest to jedno z najpiękniejszych miejscowości na Podbieskidziu. W Geryni wznosi się punkt jeden 445 m. na płd od G. na płn. zachód od H. nad Swicą i tuż przy gościńcu, dochodzi jedno wzgórze t. z. Jasna Góra 483 m. i opada dość stromo ku Swicy; na zachód od niego wzbija się góra Hoszów do 594 m. Wedle obliczeń z r. 1869 było w H. dm. 161, mk. 908 w gminie a 22 dm. , 122 mk. na obszarze dworskim; w G zaś 84 dm. , 449 mk. ; wedle szematyzmów z r. 1881 jest w H. 802 mk. obrz. gr. kat. a 66 rzym. kat. , w G. 479 mk. obrz, gr. kat. a 27 obrz. rzym. kat. . Własność większa należąca w części do konwentu oo. bazylianów obejmuje roli ornej 126, łąk i ogr. 37, past. 21, lasu 22 mr. , włościanie mają roli ornej 932, łąk i ogr. 549, pastw. 1099 mr. Par. gr. kat. jest w miejscu, należy do dekanatu bolechowskiego. Par. rzym. kat. w Bolechowie, W H. jest monaster bazylianów cerkiew blachą pokryta pod wezwaniem św. Mikołaja, szkoła etat. 1klas. rafinerya nafty olejarnia, tartak wodny i browar pospolity. W G. jest także cerkiew pod wezwaniem Wniebowstąpienia Chrystusa. Monaster Hoszowski leży na Jasnej górze piaskowiec krytej lasem sosnowym. W cerkwi monasteru znajdują się organy zaprowadzone na Rusi w wieku 17 i 18 i cudowny obraz Matki Boskiej, malowany na wzór M. B. Częstochowskiej, głośny nietylko w całej naddniestrzańskiej i podbieskidzkiej okolicy ale w całej Galicyi wschodniej. Na odpusty śpieszą wierni tysiącami; dzisiejsza murowana cerkiew, wewnątrz starannie ozdobiona stanęła dopiero w r. 1842. Przedtem była na tem miejscu mała cerkiew drewniana. Pierwsze założenie mosasteru odnosi się do roku 1570. Stał on nie na teraźniejszym miejscu, lecz dalej cokolwiek w południowej lesistej okolicy. O założeniu jego pierwotnem mamy skąpe wiadomości zawarte w Monasterskim latopisie rękopis. Czytamy tu, że monaster i cerkiew były dawniej założone na miejscu zwanem, , krasnyj dziś czornyj Diłok ale przez kogo niewiadomo. Podanie mówi, że założycielem był niejaki Kuczu ład z Tuchorszczyzny za Beskidem, sławny rycerz wojska koronnego, który w nagrodę odwagi otrzymał klejnot szlachecki i nazwisko Kuczuładski. Wedle innej wieści miał być założycielem cerkwi drewnianej i monasteru na t. z. Czornym diłku Eustachy Szumlański, ojciec lwowskiego biskupa Józefa Szumlańskiego, rotmistrz króla Jana Kazimierza. O nim mówi latopis monasterski, że w późniejszym wieku przybrał on obowiązki zakonne i że pochowany został po śmierci pod wielkim ołtarzem. Ten Eustachy, krewny Hoszowskich po matce, trzymał w dzierżawie Hoszów i pierwszy zapisał klasztorowi 3000 złp. Tyle wiemy o pierwszych założycielach monasteru. Dopiero w drugiej połowie 17 i połowie 18 wieku zaczął się on rozwijać przy szczodrobliwości rodziny Szumlańskich zwłaszcza Józefa, biskupa lwowskiego, którego portret jest tutaj, Wasylego Strutyńskiego, Katarzyny Czołhańskiej a przedewszystkiem rodżiny Hoszowskich. Prócz nich i inni wspierali klasztor, zwłaszcza po kilkakrotnych pożarach. Raz oblegali monaster hoszowski Turcy i Tatarzy, ale rok nieznany. Latopis monasterski mówi o tem tylko, , że po wiedeńskiej i chocimskiej wyprawie, gdzie Józef Szum lański biskup późniejszy własną ręka trzoch wodzów położył, orda, paląc i niszcząc wsie i miasta, zmusiła szlachtę okopać się na tej górze, a ta mając Stefana Bratkowskiego, dzielnego wodza, na czele, ustawiła działo na górze i ubiła wodza nieprzyjacielskiego; orda odstąpiła od oblegania. Działo to rozbite przechowują do dzisiaj. O pożarach zawiera latopis również skąpe wiadomości. Wspomina tylko, że po każdym pożarze był monaster przy pomocy pobożnych ludzi odbudowywany i za igumena Pilińskiego z ofiar samych zrestaurowa Hosznia Hosznia Hoszów Hoszowczyk no cerkiew i monastyr. Zą igumena Bublińskiego złożyła pewna kobieta dar szczodry nie wymieniając swego nazwiska; Kasztelan Sta nisław Kossakowski dał asygnatę na drzewo ze swych lasów, a znaczną asygnatę dała też żona Stanisława z Potockich, gdy monaster zgorzał 11 kwietnia r. 1762. Największą je dnak ofiarę złożyła na rzecz monasteru i cerkwi rodzina Hoszowskich, zapisując 8 paździer nika 1759 r. wszystką ziemię na t. z. Jasnej górze. Akt zapisu pozwala też na górze dla wygody pobożnych zbudować dom zajezdny z propinacyą wszystkich napojów. Natomiast wkłada akt zapisu na igumena i mnichów obo wiązek odprawiania po wszystkie czasy służby bożej za rodzinę Hoszowskich. Akt ten za brania nakoniec osiedlać się żydom na tem miejscu świętem. Podpisał go Mikołaj Ho szowski w imieniu swojem i potomków, Miko łaj Korabiewski i inni członkowie rodziny Ho szowskich. Zapis ten ubezpieczył materyalny byt monasteru. Odtąd rozwija się klasztor, a wzrasta jeszcze bardziej, kiedy r. 1777 przy łączono doń inne mniejsze monastery obwo du stryjskiego, a mianowicie monaster pacykowski i swaryczewski. Dzisiejsza cerkiew monasterska wybudowana wedle planu inży niera Mozera z r. 1834. Kamień węgielny założono r. 1837, budowę skończono 1842. Piękny ikonostas cerkiewny ukończono roku 1876. Obraz Matki Boskiej darował mona sterowi Mikołaj Hoszowski w r. 1773, a hramota arcybiskupa Szeptyckiego z tegoż roku uznawała go jako cudowny. Historyą obrazu, który był także czas jakiś w kościele w Dunajowie, opisał sam Hoszowski, a opis znajduje się w latopisie monasterskim. W klasztorze hoszowskim jest biblioteka, zawierająca wszy stkie dzieła i czasopisma ruskie wychodzące od r. 1848. Opis monasteru i oboazu zawarty jest w broszurze, . Monastyr czyna św. Wasylia Wełykoho na Jasnoj hori w Hoszewi Lwów, 1868. Popis pospolitego ruszenia szlachty ziemi lwowskiej i żydaczowskiej z r. 1651 zawiera też spis szlachty ze wsi Hoszowa Ob. Akta ziem. grom. S. I. str. 63. Iwan Hoszowski podpisał w r. 1464 konfederacyą szlachty lwowskiej i żydaczowskiej i miasta Lwowa zawartą ferya 6 ipso die S. Luciae, któ rej akt znajduje się w lwowskiem archiwum miejskim. 2. H. , wś w pow. lisieckim, ma parafią gr. kat. , należy do par. rzym. kat. w Jasieniu a sądu pow. i urzędu poczt. w Ustrykach, zkąd jest o 9 kil. oddaloną. Z 308 mk. wyznaje religią rzym. kat. 27, reszta gr. kat. Większa pos. wynosi 274 mr. roli, 44 mr. łąk i ogr, , 69 mr. pastw. i 128 mr. lasu; mniej sza posiadłość 598 mr. roli, 67 mr. łąk i ogr. , 149 mr. pastw. i 5 mr. lasu. Lu. Dz. Hoszowczyk, wś w pow. lisieckim, należy do parafii gr. kat. w Hoszowia a sądu pow. i urzędu poczt. w Ustrykach i ma 521 mk. gr. kat. Większa posiadłość wynosili mr. roli, 7 mr. pastw. i 184 mr. lasu; mniejszej pos. 499 mr. roli, 76 mr. łąk i ogr, 228 mr. pastw. i 4 mr. lasu. Mac. Hoszszu Mezö węg. , ob. Dolhoje. Hoszszuret węg. , ob. Dłuha Luka. Hoszszutó węg. , ob. Długi staw. Hoszyce, Hostyce, niem. Hoschütz dwie wsie, pow. raciborski. Wielkie H. , wś i dobra. Wś ma 125 osad, 2148 mr. rozl, kościół paraf. katol. , ludność morawską, leży nad Opą, do tyka gruntów miasta Opawy. Dobra Wielkie H. ze starożytnym zamkiem i folwarkiem Lydienhof, mają 1943 m. rozl. , browar. Co się ty cze małych H. , leżących dalej w górę rzeki Opy, to dzielą się one na cztery wsie, zwane po niem. KleinHoschütz förstlich 12 os. , 90 mr. gruntu, KleinH. von Gellhorn 28 osad, 359 m. gruntu z Pustemi Jakartycami i komorą celna Klingebentel; roli folw. 588 mr. , KleinH Kommende 15 osad, 164 mr. gruntu włośc, 375 mr. roli folw. i KleinH. Guhder, dawniej Panieńska Obec, własność poklasztorna 19 os. , 100 mr. rozl. , szkoła. F. S. Hotel, ob. Chotel. Hotkowce, węg. Hotkocz, wieś w hr. spiskiem Węg. , w pięknej żyznej okolicy, kościół katol. filialny, 116 mk. Hotobuże, st. poczt. , pow. peterhofski, gub. petersburska. Hotowka albo Wtncentowo, folw. , pow. dzisieński, własność Turskiego, 67 dzies, ziemi. Hotzenplotz niem. , ob. Osoblaha, Ossa. Howerla, jeden ze szczytów Czarnohory, działu górskiego wschodnich Karpat, u Hucułów niektórych miejscowości, zwany także Howyrlą. Wznosi się w samym grzbiecie granicznym, na granicy Galicyi i Węgier; jest ona półn. zach. narożnikiem działu czarnohorskiego, u źródeł Prutu, który jednem ramieniem wytryska zpod Howerli, drugiem zaś zpod Turkuła i u źródeł Cisy, zwłaszcza Cisy Białej. Cały grzbiet Howerli okrywają gąbczaste mchy i liszajce. Grzbiet ku północy wychylony wzniósł się powolniejszym grzebieniem od stromo spadających boków, zwróconych do zachodu. Na samym szczycie na kamiennym czworoboku wznosi się znak trygonometryczny. Widok ze szczytu, zasłanego rumowiskiem i płytami kamiennemi, zajmujący. Z zachodniej strony wykręca się skrzydłem ostrokończysty grzbiet Howerli, z siodłem pośrodku ku północy i opasuje jakby murem wewnątrz rozchodzącą się kotlinę połonin, obniżającą się ku wąwozowi, za którym wznosi się ponury węgierski Pietros 2022 m. . W mglistej dali południowego zachodu, za górami Bukowiny, wznoszą się hale rodniańskie i góry Siedmio Hoszowczyk Hoszszu Mez Hoszszuret Hoszszu Hoszyce Hotel Hotkowce Hotobuże Hotowka Hotzenplotz Howiezna grodu w postaci sinych obłoków, a z nich wybiegają skaliste szczyty jak strzały. Na połud. za krainą górską, opadającą stopniami, legła na niezmierzonym widnokręgu nizina Węgier. Bory węgierskie od H. przedstawiają się jako jednolita masa czarna. U połowy grzbietu H. rozlewa się mały staw, uwieńczony Wielkiemi świerkami. Spadek H. ku Węgrom jednostajny, gubiący się na osadzonych grzbietach. Od strony Galicyi boki wybiegają w grzebieniowate granie, przedzielone rozprutem wnętrzem. Wedle podania Hucułów zwłoki opryszka Dobosza leżeć mają na szczycie H. Fauna i flora H. jest bardzo uboga. H. wznosi się do wys. 2058 m. i jest najwyższym szczytem w dziale czarnohorskim. Pod względem geologicznym, cale pasmo czarnohorskie składa się z piaskowców, które są gruboziarniste, a niekiedy stają się ślepieńcowatymi i zawierają bardzo wiele łyszczyku. Nachylenie ich jest tu południowozachodnie. Piaskowce te zaliczają się do utworu eoceńskiego. Na półn. stoku H. , zwanym Zaroślakiem, są wyraźne Ślady lodowca. Cała kotlina zaroślacka tworzy dno jego. Po stronie półn. zach. H rozpościera się połonina Jasińska i Koźmieska, po płn. wsch. połonina Gropa, a po płd. stronie połonina Breskulska. Ob. J. Dziędzielewicz. Wycieczki po wschodnich Karpatach. VI. Wycieczka na Howerlę. W Para. Tow. tatrz. t. II. 1877. M. Lomnicki. Dolina Prutu od Delatyna do Czarnohory pod względem geologicznym. W Pam, Tow. tatrz. T, IV. l879. L. Wajgiel O Burkucie i jeziorach czarnohorskich. W Pam. Tow. tatrz. T. V, 1880. M. Turkawski. Wspomnienia Czernohory. Warszawa. 1880. Howiezna, starożytne miasteczko i folwark w pow. słuckim, o 14 wiorst od historycznego Nieświeża na zachód, przy drodze pocztowej prowadzącej do Świerżnia, położone. Przed wiekiem XVI należało to miejsce do dziedzictwa książąt Słuckich Olelkowiczów; w r. 1588 Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, zwany Sierotka, odkupił Howieznę u kniazia Jana Olelkowicza i takową w r. 1590 nadał z okolicznemi wsiami klasztorowi panien benedyktynek nieświeskich; benedyktynki ze swojej strony fundowały w Howieznie piękny kościół unickiego obrządku, w stylu gotyckim, a sama świątynia po kasacie unii została przerobioną na cerkiew, z oszpeceniem pięknej architektury pierwotnej, na dczem w swoich wędrówkach ubolewał już Syrokomla ob. str. 189. Miejscowość tu równa, gleba żyzna. Folwark jako poduchowny w czasie ogólnych rozporządzeń po roku 1831 został zabrany na rzecz skarbu, a w roku 1870 oddany w nagrodę urzędnikowi Wachramiejewowi; ma obszaru 430 mr. Są tu młyny wodne i mała fabryka prostego sukna. W miasteczku zarząd gminy howiezniańskiej, która się składa z 8 starostw wiejskich, 23 wiosek i Mozy 2142 włościan płci męzkiej. Stan policyjny 3 kopylski, pa rafia katolicka nieświeska. A. Jel. How iłów i Howiłówek, dwie wsie, pow. husiatyński, o 4 kil. od Chorostkowa. W Howiłowie jest cerkiew parafialna. Howujan niem, Oehna, wieś serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. Na gruntach tej wsi miajscowość zwana Cielcem ob. . A. J. P. Howory, wś, pow. uszycki, nad rzeką Żwa nem, inaczej Howorka, gm. Pilipkowce, parafia Zamiechów; od stacyi drogi odeskokijowskiej Derażni wiorst do 30, mieszk. 960, dom. 127, ziemi włośc. 967 dzies. , dworskiej używalnej 1159 dzies. Należy do Stadnickich, którzy ma ją tu piękny ogród i pałac. Cerkiew miejsco wa uposażona 39 dzies. ziemi. Dr. M. Hoyerswerda niem. , ob, Wojerecy lub Wojrowice. Hoymgrube niem. , kopalnia węgla we wsi Birtułtowie, pow. rybnicki, i st. dr. żel. z Katowic do Karniowa; o 55 kil. od Katowic. Hozanbark, niem. Hosenberg wieś, powiat szczycieński, na wschód jeziora Dymer, przy bitym trakcie szczycieńskobiskupieckim, 1 1 4 mili od Biskupca, blisko granicy pow. reszelskiego. Wieś H. należała zdawna do obszernych dóbr Filipa von Wildenau, który r. 1399 zapisał ją prawem chełmińskiem wiernemu słudze swojemu Henrykowi Hasenberger. Za to miał mu służyć w wojnie z 2 końmi i żołnierzami w zbroi. Pomiędzy świadkami zachodzi prob. Herder von Schwersutten t. j. Dźwierzuty, później zniemczone na Mensgut, Hans Hasenberg itd. Ob. dr. Toppen, Gesch. Masurens. Hozanna, niem. Hosianna, karczma i posiadłość z młynem nad rz. Brdą, pow. tucholski, pół mili od Tucholi; przyłączona jest do miasta. Parafia, szkoła, poczta w Tucholi; budynków liczy 6, dm. 2, kat. 1, ew. 11. Urzędowa nazwa H. pochodzi zapewne od strugi tu płynącej Hozanny. Lud jednak na ten młyn inaczej nie mówi, tylko Plaskorz; ma być prawdopodobnie Piaskorz, od piasku tu będącego. Ob. Plaskorz. Hozelec, węg. Hosilc, wieś w hr. spiskiem Węgry, w dystrykcie wielickim, wś protest. , po półn. stronie drogi wiodącej z Czwartku do Popradu, w dorzeczu Popradu; liczy 179 mk. , między nimi rzym, kat. 60, którzy należą do par, łac. w Ganowcach ob. , 102 prot. , 10 żydów, 7 nieunit. 1878 r. . Protestanci należą do gm. prot. w Szwabowcach, dokąd chodzą do kościoła. Ost. poczta w Popradzie. Br. G. Hozena, niem. Hosena, wieś serbska na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojereckim. Hozelec Hozena Hozanna Hozanbark Howiezna How iłów Howujan Howory Hoymgrube Hożelec Hoziejów Na karcie etnograficznej Smolera mylnie zaznaczona jaka niemiecka. A. J. P. Hoziejów, ob. Huziejów. Hoznica, niem. Petershain, wieś serbska na Łużycach w pow. rozbórskim. Kościół paraf. ewangelicki. Szkoła. A. J. P. Hozowski, część pasma górskiego, ciągnącego się w pow. turrezańskim na płn. od Jawo ry, od lew. brz. Stryja w kierunku płn. zach. ku Wołosiance Małej. Lu. Dz. Hoźa, wś na prawo od Niemna, pow. grodzieński, ku płn. od Grodna, nad rz. Hożką, która pod Cydowiczami i Barbaryczami płynie. Paraf. kościół katol. śś. Piotra i Pawła, z muru kosztem parafian 1862 pobudowany. Parafia katol. dekanatu grodzieńskiego dusz 3006. Dawniej miała filią w Przewałce, dziś tylko kaplice w Druskienikach i Przełomie. Niegrodowe starostwo boskie w wdztwie trockiem Składało się z miasta Hoży z przyległościami. Wedle spisów podskarbiego lit. z r. 1648 1652 sstwo to w r. 1569 należało do dóbr dziedzicznych króla Zygmunta Augusta. Po odpadnięcia Smoleńska i powiatu starodubowskiego do Rossyi, w skutek traktatu andruszowskiego, stany Rzpltej, chcąc wynagrodzić egzulantom utracono przez to ich dobra, na sejmie r. 1662 uchwaliły, aby między innemi sstwami i hoskie wydzielone im było na dziedzictwo, co następnemi feszcze prawami sejmowemi z lat 1670, 1672, 1690, 1717, 1769 i 1775 zatwierdzono. W Voluminach legum pod r. 1775 znajdujemy jeszcze wspomnianego Skuczewicza jako sstę hozkiego. HożaSylwanowce, powiat augustowski, gm. Balia wielka, par. Hoża Sylwanowce. Są to dwie odrębno miejscowości, w jednej położone gminie. Hoża jestto dwor. , folw. zaś Syl. wanowce ob. . Wieś liczy 27 dm. i 215 mk. Par. H. S. dek. augustowskiego 5370 dusz liczy. Hoża, rz. , ob. Dauszówka. Hożelec, ob. Hozelec i Ganowce, Hoźnia, ob. Hosznia, Hożów, ob. Chożów. Hr. .. por. Gr. ,. , Chr. .. R. .. Hrabin, Grabina, wś na Szlązku austr. , w ks. opawskiem, ma par. kat. szkolę ludową, st. p. , posterunek żandarmeryi, urząd leśny i stowarzyszenie weteranów. Hrabków, węg. Hrabko, wś w hr. szaryskiem Węg. , kośc. filial. , grunt bardzo kamie nisty; tutaj znajdował się niegdyś klasztor, 641 mk. H. M. Hrabnik, lesiste pasmo górskie w pow. stryjskim, wybiegające z granicznego węzła górskiego Popoowe 746 m. a biegnące w kierunku płn. zach. ku dolinie Stryja pod wieś Tyszowicę. Najwyższe wzniesienie, w samym środku pasma czyni 662 m. Na płn. opada ono stromo ku dolinie Synowucka niżnego mad Stryjem, na wschód ku potokowi Hłyboki, na zachód ku pot. Tyszownica ucho dzącemu do Stryja. Zachodnia stoczystośó zwie się Markowice. Lu. Dz. Hrabocz, ob. Hrabowce. Hrabów, wś, pow. kowelski, gm. Niesuchojże, o 20 w. od Kowla, o 5 w. od szosy kijow skobrzeskiej, ma 66 dm. , 1252 dzies, ziemi włościańskiej, 522 dzies folwarcznej. Gleba przeważnie rędzinna, jezioro. Hrabowa, ob. Grabowa. Hrabowa, niem. Gross Grabe, wś niemiecka na Saskich Łużycach. A. J. P. Hrabowce, po węg. Hrabocz, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Topią, kościół kat. paraf. , 395 mk. Hrabowczyk, wś w hr. ezaryskiem Węg. kościół gr. katol. paraf. piękne łąki 346 mk. Hrabowec, potok górski, powstaje z pod. góry Pohar zwanej 1315 m. , w obr. Żabiegaj w pow. Kosowskim; płynie zwolna miejscami po piasku i kamieniach drobnych i pomiędzy domostwami wsi Żabiego; jest około 3 kil. dłu gi; przy ulewnym deszczu wzbiera gwałto wnie i wyrządza znaczne szkody, bo mają płytkie koryto, rozlewa się po łąkach, nasu wając na nie kamienie. Żyją w nim wiów nem położeniu z dołu ślizy i strzeble, dale w górze gdzie woda bystro płynie, są pstrągiWpada do Czeremoszu Czarnego z lew. brz. Hrabowica, potok, dopływ Narajówki. Hrabowo, węg. Szidor falva wś w hr. bereskim Węg. , nad rz. Latorczą, kościół fil. gr. kat. , lasy dębowe i bukowe, 145. mk. Hrabska, płn. część lasu bilczeskiego w pow. drohobyckim, na zachód od wsi Bilcza, na granicy powiatu żydaczowskiego, 5 kil. długa, 1 i pół kil. szeroka. Najwyższe wznie sienie 268 m. npm. Lu. Dz. Hrabske, Hrabski, wś w hr. szaryskiem Węg. , kośc. par. gr. kat. , obszerne lasy, wy rób gontów, kilka zdrojów szczawiowych, 422 mieszkańców. H. M. Hrabstwo. Tak tłmiaczymy nazwę komitat w Węgrzach. Hrabstwo albo Chrabstwo, osada do Łebna, pow. wejherowski, w okolicy piasczystej i lesistej, przy bitym trakcie lezieńskowejherow skim, blisko granicy pow. kartuskiego; parafia Strzepcz, szkoła Łebno, poczta Smazin. W nowszych czasach osada ta albo została zniesioną albo nowem imieniem przezwaną, gdyż w statystykach urzędowych nie jest umieszczoną; na mapie sztabu gener. podana. Hrabucze, wś włośc, pow. wilejski, o 79 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Sitce, 30 dm. , 215 mk. 1866 r. Hrabuszyce, węg. Kaposztafalva, niem. Kapsdorf, łacin. Villa Compositi miasteczko w hr. Hoża Hożów Hrabin Hrabków Hrabnik Hrabocz Hrabów Hrabowa Hrabowce Hrabowczyk Hrabowec Hrabowica Hrabowo Hrabska Hrabske Hrabstwo Hrabucze Hrabuszyce Hramitny Hradzka hora Hrabuźna Hradyżsk Hrady Hradowa Hradnia Hradka Hradek Hradec Hrada Hrachowo spiskiem Węg. , nad m. Hernadem, koś. kat. paraf, szpital dla ubogich, zabudowania gosp. , młyny wodne, i tartaki, kuźnie żelaza, obszerne lasy; 1534 mk. W pobliżu tak zwany Lapis refugii, góra otoczona lasami, na której znajdują się szczątki warownego niegdyś miejsca schronienia w czasie pierwszego napadu Tatarów 1245. Tutaj zbudowano także kościół, później klasztor kartuzów, który jednak w połowie XVI w. rozwiązanym został; dziś na tem miejscu są tylko ruiny. W pobliżu 3 obszerne zajmujące jaskinie. Hrabuźna, przys. Urłowa. Hrabynie, ob. Opawski powiat. Hrachowo, węg. Raho, wś w hr. gömörskiem Węg. , kościół paraf. katol. i ewang. , żyzna gleba, łąki, lasy dębowe, 530 mk. Hrada 1. , niewielki folwark w pow. mińskim, od r. 1858 własność Kostrowickich, ma obszaru w glebie dobrej około 100 mr. 2. H. folw. w pow. rzeczyckim, własność Kuleszów, mą obszaru około 760 mr. Hradec. Wiele miejscowości w Słowiańszczyźnie nosi tę nazwę, głównie w zniemczonych okolicach Czech, Morawy i Styryi. Najpospoliciej znany Gratz lub Craetz niem. , stolica Styryi, nosi tę nazwę słowiańską. Podobnież Koenigingraetz, Kralowy Hradec, i Neuhaus, Indrzychów Hardec. Hradek, węg. LiptoUjvar król. miasteczko kameralne w hr. liptowskiem Węgry, nad rz. Wagiem, kościół katolparafialny, jarmarki, szkoły. znaczne tartaki, bardzo obszerne lasy, w pobliżu szczątki zamku LiptoUjvar, skąd węgierska nazwa. Stacya kolei żelaznej koszyckobogumińskiej. 659 mieszk. Hradek, niem. Wuenschelburg, m. w reg. wrocławskiej, pow. kładzki, nad rz. Pusa lub Posna niem. , miało w XIV w. myśliwski za mek piastowski, dziś ma 2 kościoły katol. , 4 jarmarki W pobliżu Heuscheuer i Albendorf. Hradek. Pod tą nazwą mamy kilka znaczniejszych wzgórzy na Podtatrzu liptowskiem. 1 W obr. gminy Szczyrby, 1875 m. na południe od Szczyrbskiego jeziora, po zachodniej stronie Żelaznej Wody. Wzniesienie 1096 m. szt. gen. . 2 Wierch w obr. gm. Ważca, na północ od wsi, przy drodze do Krywania, między nim a Ważcem, po wsch. stronie potoku Młynicy. Na Kolbenheyera mapie Tatr czytamy tutaj Suchy Hradek; Korzistka zaś ma Syrowy Sérowy Hradek. Wzniesienie 1136 m. szt. gen. ; 1132 m. Loschan. Powyżej ku płn. jest Pawłowa polana. 3 W obr. gm, Przybyliny, na płn. potoku Białej liptowskiej, na zachód p. Bystrej, dopływu tejże Białej, na południe od głównego grzbietu Tatr, w jednem z rozgałęzień południowych wychodzących z Bystrej ob. Błyszcz, a przedewflzystkiem w ramieniu ciągnącem się między dolinami potoków Bystrej i Raczkowej, wynosi się Jako południowa kończyna tego działu tak zwany Suchy Hradek. Wzniesienie jego 1203 m. szt. gen. Południowy Jego stok, zasiany szopami i szałasami, zwie się Zahrodyszcze Zahradistje, 867 na. szt. gen. . Hrodisko 1. , węg. Hrodiszko niem. Kuntschelachen, wieś w hr. spiskiem Węg. , 153 mk. , w tem 73 Polaków. 2. H. ., Hradiska, wieś w hr. szaryskiem Węg. , kościół paraf. gr. kat. , piękne duże łąki, pastwiska, lasy, 373 mk H. M. Hradka, mały zaśc. w zach, stronie pow. ihumeńskiego, w okolicy mka Piaseczna, na nizinnych pobrzeżach Niemna i Turyi; ma je dne osadę. Al. Jel. Hradnia, ob. Grydzień. Hradowa, ob. Tysowce. Hrady, dobra, pow. borysowski, 2 okr. policyjny, własność Zienkowicza. Hradyżsk, mko pow, kremieńczuskiego, 7854 m. , Przystań z wywozem na 2 mil. rs. , jarmark w maju. Hradziniec, dawny zaścianek w płd. wsch. stronie pow. ihumeńskiego, blisko drogi z Kamienicz dc Łozowicz, w najdzikszej miejscowo ści poleskiej i całkiem odludnej, ma jednę osa dę. Al. Jel. Hradzka hora, także Hradzką halą zwane wzgórze, rozpościerające się na Podhalu lipto wskiem, między Dowalową Dowalló a Hradkiem, w zakącie utworzonym przez ujście Bia łej liptowskiej z rzeką Wagiem. Po południo wym jego stoku bieży gościniec, a między nim i Wagiem kolej żelazna bogumińskokoszycka. Od zachodu zamyka je droga z Hradka koło cegielni do dolnego zamku hradeckiego. Wznie sienie wschodni szczyt 804 m. szt. gen. ; od niego nieco na płn. szczycik 859 m. Kolben heyer; szczycik od tego na zachód 788 m. szt. gen. , 796 m. Kolb. , zachodni nad kapli czką 726 m. szt. gen. . Br. G. Hramitny, potok górski w obr. gm. Hryniawy, w pow. kossowskim; powstaje z połączenia się dwóch znacznych strumieni górskich, z Małego H. i Wielkiego H. Oba wypływają zpod płn. wsch. stoku działu połonin hryniawskich, ciągnących się od Hostina 1583 m. j. aż po Babę Ludową 1586 m. wododziałem obu Czeremoszów. Mały Hramitny ma źródło między czubkami Kamieńcem 1526 m. a Stefulcem wk. 1576 m. ; Hramitny zaś Wielki powstaje po płn. zach. stoku Pnewia 1585 m. zpod połoniny Biłoharyi 1550 m. i Dukonii 1494 m. z kilku źródłowisk. Mł. Hr. płynie ku płn. wsch. na przestrzeni 6 kil, Wk. Hr. zrazu na płn. wschód aż do ujścia pot. Slewczuka; odtąd łukiem wydanym na wschód zwraca się ku płn. , a wreszcie ku płn. zacho dowi. Długość jego 10 kil Źródła pierwszego Hradziniec Hrabuźna Hrabynie Hranecznik leżą na wys. 1300 m. , drugiego zaś na wys. 1400 m. Połączenie się obu potoków 829 m. Potok Hramitny płynie na płn. zachód; przyj muje z lew. brz. dopływ Stary Staryj i po 3 ML zasila swemi wodami rzekę Probinę. Dłu gość od źródeł Wk. Hr. czyni 13 kil Ujście H. do Probiny 744 m. Spadek wód bardzo wielki. Między obu Hramitnymi bieży od grzbietu połonin poprzeczna odnoga połonin jak Czoral 1468 m. , Menczil Muńczuł 1451 m. , Kaszobajka niźnia i wyźnia 1282 m. i Dukonia 1239 m. . Po lew. brz, Mł. Hr. wznosi się grzbiet lesisty z szczytem Komarnecnyj 1135 m. . Między Hr. Wk. a Czeremoszem białym ciągnie się ku północy od Hostowca ob. po cząwszy grzbiet, pokryty częścią lasami, czę ścią połoninami, jak Niźuią 1386 m. , Czorną, Berdzolawą, Saczycą, Czarnym działem Czornyj dił, 1217 m. , Perechrestjem 1073 m. i Kaptarką 1177 m. . Br. G. Hranecznik, wieś, pow. frysztacki na Szląska austr. , par. katol. Ostrawa Polska; 441 mieszk. Hranica, Hrańca, niem. Grenze, wieś serb ska na saskich Łużycach, w pow. kamieniec kim. Gniazdo rodu von der Grenitz. W XVI wieku dziedzic v. Metzrad. W roku 1875 dom. 10, mk. 50. A. J. P. Hranica, niem. Weisskirchen, m. pow. na Morawie, 6000 mk. , słynne wyroby wełniane. Hranie, dobra, pow. łucki, mają ze wsią Tryputnia, słobodą Mosty i futorem Ostrów 2281 dzies. rozl Dziedzictwo Chamców. Hraniczne, lesiste wzgórze w pow. stryjskim, na płd. od Rozhurcza, na samej granicy pow. doliniańskiego, dochodzące swym szczytem 629 m. , a opadające na płn. zachód ku dolinie Stryja do 481 m. i oddzielono na zachód potokiem Hłyboki od Hrabnika. Lu. Dz. Hranki, wś, pow. bobrecki, par. gr. katel. Brzozdowce, o 3 kil. od Brzozdowiec. Należy do dóbr fundacyi hr. Skarbka, ma cerkiew filialną. Hranów, pow. hajsyński, ob. Granów, Gm. H. z wsiami Adamówka, Michałówka, Huńcza, Rachny Sobowe, Siemireczka, Gródek, Słobodyszcze, Rosochowata, Korytna, Leuchy, ma 8807 mk. Hranownica, Granowce węg. Grenicz, wieś w hr. spiskiem Węg. , niedaleko hr. gömörskiego, kościół paraf. katol. i ewang. ; 1207 mk. Por. Filice i Ganowski potok. H. M. Hrasci, ob. Hrcst. Hrazie albo Malinowo, dobra, pow. dzisieński, własność Okuszki Hrbolto, wieś w hr. liptowskiem Węg. , katol. kościół paraf. ; 609 mk. H. M. Hrdoszyn. Pod Kralowanem wpada Orawa do Wagu. Orawa przybywa od płn. wsch. , Wag od płd. zach. Od Kralowanu, niemal dwie mile pod wodę, leży nad Orawą Kabin, nad Wagiem Rozemberg. W kierunku płn. połud niowym prowadzi dwumilową międzygórską przecznicą droga z Kubina do Rozembergu; Kralowan, Kubin i Rozemberg tworzą tedy wierzchołki równobocznego trójkąta, którego podstawą jest pomieniona droga. W tymto trójkącie wznosi się górzyste gniazdo Hrdoszyna i Szypu, łączące Tatry z Magórą poza Ora wą i niżniotatrzańską Fatrą ob. poza Wagiem. Główny grzbiet tej dzielnicy ciągnie się rów nolegle do Wagu, spadając stromo ku tej rzece. Rdzeń tego gniazda jest granitowy. Idąc od Stankowan ku Szypowi, mija się naprzód pod mokło łąki, których calcem jest tuf, osadzony z wody znajdujących się tutaj szczaw. Wzno szący się za temi mokrzadłami stromy stok składa się z dolomitu. Na nim, a gdzie go nie staje na warstwach tufu lub na granicie leżą czerwone łupki i piaskowce. Tworzą one wą ski pas, ciągnący się od Orawy w poprzecz ku Wagowi, potem wapienie; dalej idzie wapien krynoidowy, a po nim następują czerwonawe margle wapiemste z rogowcami, na których le żą potężne ławice marglu neokomskiego. W nich znaleziono naprzeciwko Tarnicy na płd. brzegu Orawy Ammonites Grasianus d Orb. , A. Morelianus d Orb. i multicinctus Hauer, Orioceras Duvalii Lereillé, Ptychoceras Fötterlei Stur. i gigas Scur. Na tych marglach neokomskich wznosi się dolomitowy wierch Szyp. Wierch Hrdoszyna skłaia się jak Szyp z dolomitu. U południowego podnóża między Swoszowem a Hrbołtowem znachodzą się ska mieliny warstw kosseńskich. Te wprawdzie nie występują nigdzie jawnie u stóp Hrdoszy na; za to odkryty jest szary czerwonawy wapień z rogowcami i aptychami, na którym le gły margle neokomskie w potężnych war stwach, służące za calec dolomitowemu szczy towi Hrdoszyna. Br. G. Hrebelka, potok, w obr. gm. Zborowa, w pow. złoczowskim, wytryska w płd. wsch. narożniku gm. Jarczowiec w tymże powiecie, z pod wzgórza Jeziornej 390 m. , na tak zwanych Lisich Jamach, płynie łączkami na północny zachód. opływając północne stoki wzgorza Wózki 389 m. w obr. gm. Zborowa i pod przysiołkiem Olszanką wpada z lewego brz. do Strypy. Długość biegu 8 kil. Źródła na wysok. 369 m, ujście 336 m. W Olszance przepływa stawek i porusza młyn. 2. II. nazwę nosi potok przepływający wieś Płańczę Wielką w pow. brzeżańskim, powstający na polach Poptawach i uchodzący do stawu glińskiego, na granicy wsi Płańczy Małej i Glinnej. 3. Hrebelką zwie się także jedno z głównych ramion tworzących Strypę ob. Hreben i Luczina, pasma gór na Bukowinie, Hreben Hrebelka Hrebień Hrebenowiec Hrebeńce Hrebeńce Hrebeninka Hrebenne Hrebenów które tworzą rozgranicze wód Suczawy i Mołdawy. Hrebeńce, wś, pow. żółkiewski, par. gr. kat. Kulików, o 3. 5 kil od Kulikowa, ma szkołę filialną. Hrebeninka, ob. Hreberynka. Hrebenne, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm. i. par. Horodło. Jest tu cerkiew dla lu dności rusińskiej, niegdyś filia par. Łuszków, do rządów austr. osobna parafia. W 1817 r. było tu 37 dm. , 274 mk. Dobra H. składają się z folwarków H. i Franusin, tudzież wsi; obszar wynosi mr. 831; folw. H. gr. orne i ogrody mr. 449, łąk mr. 61, lasu mr. 52, nieu żytki i place mr. 18, razem mr. 580. Budowli mur. 6, drew. 22. Płodozmian 10polowy; folw. Franusin grunta orne i ogrody mr. 240, łąk mr. 3, nieużytki i place mr. 8, razem mr. 251. Budowli mur. 2, drew. 3, płodozmian 9polowy; gorzelnia i młyn wodny. Wieś osad 48, z gruntem mr. 492. A. Pal. Hrebenne, wś, pow. rawski w Galicyi z Baranami, Bożykami, Budami, Horajem, Jelinką, Smereczyną i Bukowiną, o 5. 5 kil. od Rawy Ruskiej; parafia obrządku rzymkatol. w Rawie, parafia greckokatolicka w miejscu, szkółka parafialna, ludności 752, obszaru ziemi 3. 652 mr. Kościół tutejszy obrządku łacińskiego pod wezwaniem św. Mikołaja, założony w r. 1734 i wystawiony kosztem gminy miejscowej. Kuropatnicki pisze o tej wsi tém sławna, że tutejsi włościanie umieli leczyć chorobę z Ameryki po Europie rozmnożoną Hrebenów po rusku Hrebeniw, wieś w pow. stryjskim, 45 kil. na płd. zachód od Stryja a 10 kil. na płd. od stacyi pocztowej w Skolem. Na półn. sąsiaduje z Korostowem i Demnią górną, na wschód z powiatem doliniańskim Kamionka, Sukiel, na płd. z Tuchlą a na zachód z Koziową. Wieś leży w okolicy górskiej, w Beskidzie lesistym, w dolinie Oporu, płynącego tutaj od płd. ku półn. Na prawym brzegu Oporu rozłożyła się obszerna i wyniosła grupa górska Zelemianka. We wschodniej jej części wznoszą się w pobliża lub na samej granicy następujące szczyty od półn. kn płd. Żelemin 1177 m. , Kodrawiec 1244 m. , Neu Mudy 1261 m. , Za Zyroka 1267 m. . Na zachód opada ta grupa ku dolinie Oporu wzniesionej 510 m. na płd. , a 485 m. na półn. od wsi. Na lewym brzegu Oporu rozłożyło się również rozgałęzione gniazdo górskie lesiste z najwyższymi szczytami Kijowiec 1064 m. , Kreminny 1137 m. , Pod Kiczarą 984 m. , Kobyleo 1026 m. i Na Kobyli 693 m. . To ostatnie leży na płd. od Hr. , od płd. wsch. i półn. opływa je Opór, a na półn. od niego wznosi się Płosnina do 714 m. i dochodzi do płd. kończyny wsi, Na zach. od wymienionych szczytów opada obszar cokolwiek niżej. Leży tam Przybyszyn ze szczytem 1001 m. i Perenez. Wszystkie te góry zasilają Opór licznymi dopływami, z których najważniejsze od prawego brzegu Żełemianka z Tymczarowem i Ozirnym od prawego brzegu i Dereszny. Wedle obliczeń z r. 1869 było dm. 47, mk. 231 w gminie a 2 dm. , 16 rak. na obszarze dworskim. Wedle szematyzmów z 1881 jest 231 mk. obrz. gr. katol. a 26 rzym. kat. Własność większa właściciel Eugeniusz hr. Kinaky obejmuje roli ornej 4, łąk i ogr. 19, pastw. 39, lasu 334; włościanie mają roli orn. 171, łąk i ogr. 505, pastw. 169, lasu 253 mr. Par. gr. kat. w miejscu należy do dekanatu skolskiego. Par. rzym. kat. w Skolem. We wsi jest cerkiew drewniana. Hrebenowiec, potok górski, w obr. gminy Hrebenowa w pow. stryjskim. Wypływa w półn. wach. stronie tejże w lesie na połudn. zach. stoka pasma wzgórz lesistych, Żełemianką zwanych, ciągnący się z północy na połu dnie na granicy powiatów stryjskiego i dolińskiego, z pod góry Żełeminu 1177 m. . Po tok ten leśny płynie w kierunku płd. zachód i w Hrebenowie po 4 kil. biegu uchodzi z pr. brz. do Oporu. Br. G. Hreberynka lub Hrebenynka, wś; powiat starokonstantynowski, o kilka wiorst od Starokonstantynowa. Cerkiew paraf. w miejscu. Parafia katol w mieście powiatowem. Własność niegdyś do drugiej połowy bież. wieku Kamieńskich. Obecnie przeszła w obce ręce. Dziad ostatniego właściciela Franc. Dadźbóg Kamieński, poseł wołyński na sejm 1780 roku, pozyskał smutną sławę z powodu silnej opozycyi, z jaką wystąpił przeciw exkancele rzowi Andrzejowi Zamoyskiemu, który wniósł na ów sejm projekt polepszenia bytu włościan. Rzeczony poseł był później jednym z konsyliarzy konfederacyi targowickiej i otrzymał od Stanisława Augusta szambelanią. Hrebień 1. wieś i dobra, starożytna osada sad rzeką Ptyczą z lewej strony, w gubernii mińskiej, w zachodniej stronie powiatu ihumeńskiego, w 3im okręgu sądowym, w 1ym okręgu policyjnym uździeńskim w gminie dudzickiej ob, Dudzicze, w parafii katolickiej dawniej dukorskiej, a teraz w annopolskiej, odległe o 37 wiorst od Mińska, o 52 wiorsty od Ihumenia, o 2 w. od Dadzicz, o 14 w, od stacyi libawskoromeńskiej drogi żelaznej Michanowice. Na dawnych mapach i w dokumentach Hrebień nazwany Hrebnia białoruska hrebci znaczy wiosłować, a ponieważ znajdujemy w dawnych dokumentach, że tędy był od wieków główny trakt komunikacyjny, łączący Ruś litewską z południem i północą, przeto musiał w tem miejsca istnieć przewóz, czyli prom poruszany zapomocą wioseł, i od tego nazwa Hrebni W stronach miń Hreberynka Hrebieniec kich jest kilka miejsc z takiemi lub podobnemi nazwiskami, a wszystkie są przy wodach i musiały wziąć swą nazwę od faktu przewożenia podróżrych na promach wiosłami. Wszelką wątpliwosć w tym względzie zdaje się usuwać autentyczny dokument Władysława IV z roku 1633, znajdujący się w ręku piszącego, nadający prawo ówczesnemu właścicielowi Hrebienia, Krzysztofowi Wołodkiewiczowi sic, pisarzowi województwa mińskiego, pobierania myta mostowego na moście kosztownie przez niego zbudowanym na rzece Ptyczy, na wielkim odwiecznym gościńcu prowadzącym z Mińska, przez Słuck, na Wołyń, Ukrainę i dalej. Czas zmienia wszystko, jakoż i owa wielka droga, o której wspomina dokument idąca z Mińska na Hrebnią, Bielkiewicze, Dudzicza, Tołkaczewicze, Uhły, Słuck itd. wcale już nie istnieje i tylko resztki sypanych grobel w tym kierunku, jak naprzykład w uroczysku Pierechodce pod. Bierczukami, świadczą, że tędy odbywał się ruch handlowy i wojenny dawno ubiegłych czasów, a nawet wędrówki narodów w epoce przedhistorycznej musiały w tym kraju tędy się odbywać, ponieważ wszędzie w miejscowościach wspomnianych mnóstwo jest kurhanów i okopisk, na które zwrócił był uwagę nasz archeolog Konstanty Tyszkiewicz i w roku 1867 rozkopywał te pamiątki. W H. po obu brzegach rzeki Ptyczy na znacznej przestrzeni piętrzą się liczne kurhany. W każdym kurhanie spoczywa tylko jeden kościotrup. Wewnątrz znajdywano kamienne i bronzowe narzędzia, różne ozdoby, tudzież popielnice i łzawnice. W XVI wH. należał do zamożnej rodziny Odachowskich i tu było ich fundum; w roku 1621 Rafał Odachowski sprzedał Hrebień Januszowi Bychowcowi i małżonce jego Annie z kniaziów Horskich ob. Dudzicze. W dziesięć lat później widzimy H. w posiadaniu Wołodkiewiczów. Znowu od początku wieku XVIII władali Hrebieniem Radziwiłłowie, których fundum było w niedalekim Annopolu ob. a pod koniec tego stulecia H. został nabyty wraz z folwarkami i wsiami Bierczuki. Jaśkiewicze i Słoboda przez Stanisława Jelskiego, pułkownika petyhorskiego i komisarza skarbu w. ks. lit. W pierwszej ćwierci bieżącego stulecia H. z przyległościami uległ eksdywizyi i został podzielony na wiele sched, samo zaś fundum oddał sąd eksdywizorski na własność Kobylińskim, a przez wiano Anny Kobylińskiej wziął H. w posiadanie Łykow. Jakoż ta majętność do dziś dnia pozostaje w imieniu Ły kowów. Teraz dobra hrebieńskie mają obszaru około 1000 mr. w glebie dobrej, w tem lasu około 150 mr. Wieś, osad przeszło 30, zamieszkują włościanie i w połowie szlachta czynszowa płacąca arendy od, włóki do 75 rubli. Jest tu cerkiew pounicka, filia parochii uźlańskiej. Lud trudni się wyłącznie rolnictwem, obyczajów łagodnych, przemysłu żadnego nie. zna. 2. H. , niekiedy Hrebienia, Hrepienie, i folwark w zachodniej stronie powiatu borysowskiego, nad rzeką Wilią, o 9 w. od jej źród ła z prawej strony. Wieś ma około 50 mk. , folwark jest dziedzictwem Karczewskich, po siada 316 mr. w glebie dobrej; kaplica katol. parafii Kiemieszowce, dawniej parafii Omniszewo. A. Jelski, Hrebień, Hrebień, por. Grzebień, Grzebienie. Hrebień, lesiste pasmo górskie w pow. turczańskim. Poczyna się ono nad lewym brzegiem potoku Hnyła i ciągnie w kierunku płn. zach między wsiami Hnyłą a Butlą, szczytem Bereba 1019 m. wkracza na granicę węgierską, opada następnie w szczycie Beskid wielki do 1012 m. a potem do prze3myku Użockiego 889 m. . Na półn. wsch. od niego rozłożyło się pasmo górskie Syhła, opadające ku potokowi Syhłowy, a na płd. zach. odeń wznosi się góra Błyśce do 1047 m. a Techowy Werch opada do 974 m. Hrebienie, wś, pow. kijowskie o 14 w. od Rzyszczowa, na wysokim brzegu Dniepru. Ziemi cokolwiek piaszczystej 963 dzies. , mk. 464. chat 63. Należy do Hurkowskiego. Por. Grzebienie, Hrebieniec, wś poleska i folw. prawie w środku pow. ihumeńskiego, przy drodze ze wsi Dercia do wal Oczyża, śród bagien, o parę mil na płd. od Ihomenia. Wieś ma 16 osad włośc, folw. należy do Adamowiczów i posia da 1026 mr. obszaru w glebie lekkiej, dużo łąk błotnych. Al. Jel. Hrebionka, wś kościelna, teraz skarbowa z zarządem gminnym, w półn. zach. stronie po wiatu ihumeńskiego, nad rzeką Hacią z lewej strony, przy drodze wiodącej z mka Lad do Czernowej Rudni, w miejscowości poleskiej lecz nieco wzniesionej, obfitującej w łąki. Ma 24 osad wiejskich, szpital, szkółkę gminną i cerkiew parafialną, przy której do r. 1863 był parochem ks. Mikołaja Łojko, exunita, autor pociesznych wierszy, panegirycznie opisujących niektóre miejscowości ihumeńskie, tudzież ba jek dla dzieci pow. ihumeńskiego, druko wanych w Mińsku Estreicher, Bibliografia t. III, str. 13. Gmina hrebieńska składa się z 9 starostw wiejskich, 47 wsi i ma 2069 mk. męż. Okrąg policyjny śmiłowicki, sądowy, wojskowy ihumeński. Al. Jel. Hrebionki, duża wieś, pow. wasylkowski, nad rzeką Rotką Czerniawką, wpadający do Rosi. o 20 w. odległa od m. BiałejCerkwi, mk. 3290 wyznania prawosławnego i 130 żydów, cerkiew parafialna i szkółka; Wioska leży przy dawnej drodze pocztowej z Kijowa do BiałejCerkwi; jest tu stacya pocztowa. Połu Hrebień Hrebionki Hrebionka Hrebienie Hrebień Hreczany Hreczanka Hreczaniszki Hreble Hrecznna Hrebnia Hrebło Hreble Hreczynowicze Hreczynce Hreczyn dniowa część wioski nazywa się Salwonki; niedawno tu zbudowana cukrownia produku jąca rocznie 127, 700 pudów mączki cukrowej należy do białocerkiewskich dóbr hr. Branickiego, dawniej zaś do starostwa białocerkiewskiego; zarząd gminny w tejże wsi, policyjny w m. B. Cerkwi. Kl. Przed. Hreble, Grabie, pasmo gór w Karpatach nadwórniańskich, ciągnie się wzdłuż prawego brzegu nad potokiem Żeniec. Por. Grzebień. Hrebło, wś, pow. połocki, własność Szantyra, 1377 dzies. ziemi. Hrebnia, ob. Hrebień. Hrecznna l. wś, pow. proskurowski, gm. Juryńce, par. Tarnoruda, poczta Wołoczyska, okr. Satanowski, nad strumieniem Oszuką, bio rącym początek na polach tejże wsi i wpada jącym do Zbrucza pod m. Satanowem. Miesz kańców obojej płci do 500, dm. 146, ziemi włośc. 636 dz. , dworskiej używalnej 675. Cerkiew drewniana pod wezwaniem ś. Jana; wraz z wsią Lipówką ma 900 parafian i 35 dz. ziemi. Wieś ta należała do Lubomirskich, na stępnie do Petrykowskich, dziś sukcessorów Aleksandra Popławskiego, Ziemia czarna uro dzajna. 2. H. , wś. pow. proskurowski, gm. Malinicze, par. Proskurów, nad rz. Bohem, który tworzy tu duży staw i oddziela ją od m. Proskurowa. Kolej żelazna odeskowoło czyska przechodzi pod samą wsią. Dworzec proskurowski o 1 i pół wiorsty odległy. Miesz kańców 1130, dm. 241, ziemi włośc. 1056 dz. dworskiej używalnej w ogóle 864 dzies. Wś ta należała do starostwa proskurowskiego i wraz z Iwankowcami i Leśniowem, Maćkowcami, Oleszynęm, Szaraweczką i Zarzeczem; darowana została przez Katarzynę II w roku 1796 feldmarszałkowi Gudowiczowi. Obecnie należy do jego sukcessorów Lizogubów. 3. H. , wś, pow, lityński, par. i gm. Stara Sienia wa; 120 dm. , mk. 510, ziemi włośc. 642 dzies. Właściciela 519 dzies, ziemi używalnej. Wś bezleśna, ziemia czarna. Cerkiew pod wezwa niem ś. Dymitra z 26 dzies. ziemi. Należy do Trzeciaka. Dr. M. Hreczaniszki, fol. nad jez. bez nazwy, pow. święciański, 1 okr. polic, mk. starowierców 40, dm, 3 1866. Hreczanka, ob, Dniepr, str. 49. Hreczany, wś nad Smotryczem, pow. płoskirowski, par. Gródek, 47 dm. , Na polach H. źródła Buchajki Szukajwody, strumienia wpadającego do Dniestru. Hreczeńskie bloto, ob. Hryczyńskie i Gryczynowicze. Hreczyn, por. Hryczyn. Hreczynce, wś, pow. latyczowski, u źródeł rz. Tyrychwy, gm. Susłowce, par. Miedzybórz, 928 mieszkańców, w tej liczbie 7 szlachty; 156 dm. , riemi włośc, 1054 dzies. dworskiej 700 dz. Dawniej była tu kaplica katolicka. Należała do Pogórskich, dziś Mierzwińskiej. Hreczynowicze, ob. Gryczynowicze, Hrediaki, wś, gub. witebska, na trakcie z Suraża do Wieliża. Hrehorów lub Grzegorzów, wś, pow. kaniowski nad rz. Dnieprem, o 6 w. poniżej wsi Zarubińce, przy górzystej i lesistej miejscowości. W począt. XVII w. wś ta należała do Teodora Proskury Saszczańskiego b. pisarza ziemskiego kijowskiego, co poświadcza inatrukcya wydana postom kijowskim, delegowanym na sejm warszawski r. 1618 w której to instrukcyi pomiędzy innemi punktami powiedziano jest, , aby dobra szlacheckie bezprawnie przez kozaki do Trechtemirowa świeżo zabrane, mianowicie Grzegorzów, p. pisarza ziemskiego kijowskiego Proskory Susaczańskiego i Podsocze p. Olizara i innych wszystkich aby znowu tej braci naszej powrócili Archiwum wschod. i zachod. Ukrainy część 2 str. 194. Grzegorzów posiada 1518 dz. ziemi majątkowej z których do 450 dz. odeszło ziemi wykopowej. Liczy 1240 mieszk. prawosł. i 8 kat. Ma cerkiew prawosł, ; w dwóch trzecich częściach stanowi własność Pajewiczów, a w jednej trzeciej własność Bielowskich. Hrehorów 1. z Ostrowem, wś, pow. rohatyński, o 12. 4 kil. od Bortnik, par. gr. kat. Kołokolin. Ma szkołę filialną. 2. II. , wś, pow. buczacki, o 4 kil. od Monasterzysk, ma kościół paraf. rz. kat. , par. gr. kat, w Monasterzyskach. Ma szkołę filialną. Hrehorowicze, ob. Hryhorowicze, Hrehorówka 1. wś, pod m. pow. Starokonstantynowem położona, ma 112 dm. , nale żała do dóbr starokonstantynowskich hetmanowej Konstancyi z Lubomirskich Rzewuskiej, znanej ze strwonienia ogromnej fortuny. W r 1818, już resztkami goniąc, zbudowała ona w H. kosztownie ozdobiony budynek drewniany, w którym podejmowała cesarza Aleksandra I, czyniącego na obszernych równinach pod Starokonstantynowem wielki przegląd wojsk. W drewnianym pałacyku H. miały wówczas miały wspaniałe bale, na których wspomnia ny monarcha wprowadzał w zachwyt miescowych obywateli swą uprzejmością. W H. wy dany był wówczas właśnie, datowany jednak ze Starokonstantynowa, manifest, donoszący o przyjściu na świat bardzo od Rossyan upragnionego potomka domu panującego Romanowych. Był nim pierworodny syn wiel. ks. Mik. Pawłowicza, Aleksander, później panujący pod imieniem Aleksandra II. 2. H. , ob. Hryhorówka. M. D. Hrehorówka, potok, wypływa w obr. gm. Hrehorowa, w pow. buczackim we wschodniej jej tronie, nieopodal folwarku Okopami zwanego. Płynie łączkami na zachód, a dosiągłszy Hreczeńskie bloto Hrehorów Hrehorowicze Hrehorówka Hrediaki Hrehorówka Hrehorówka Hremiaczka Hremy Hrenica Hreniów Hrepienie Hresk Hreska Buda Hresnowszczyzna Hreszczyńce Hreszkówka Hreszowa góra Hrezla Hriada Hriatki Hriwa Hrobok półn. końca wsi, zwraca się na południoza chód, opływając wieś od wschodu. Przerzną wszy gościniec buczacki, wiodący do Monasterzysk, przechodzi na łąki Czechowa. Tutaj przyjmuje z lew. brz. potok Bertnicki ob. , W obr. gm. Słobódki dolnej wpada z lew. brz. do Koropca. Długość biegu 8 kil. Br. G. Hrehorówka, także Hrihoriwka, szczyt w granicznym grzbiecie Beskidu lesistego, w dziale Foreseckim grzbietem zwanym, na granicy Galicyi i Węgier, już po stronie węgierskiej, wznosi się do wysokości 1378 m. ; z pod niego tryska potok górski Paradczyn, wpadający do Prutu pod Worochtą, w obr. gm. Mikuliczyna, w pow. nadwórniańskim. Br. G. Hremiaczka, ob Hrymiaczka, Hremy, przys. Wiszenki. Hrenica, rzeczka, dopływ Berezyny z prawej strony, w powiecie ihumeńskim, uchodzi o wiorstę poniżej Klewy i dawniej miała znaczenie dla spławu drzewa. Zowią ją też Hutą. Hreniów ob. Chreniów. Hrepienie, ob. Hrebień. Hresk wieś i dobra w północnej stronie po wiatu słuckiego, miejscowość zapadła, głucha, poleska. W wieku XVI Hresk był wójtowstwem i jak świadczą dokumenta z roku 1536 ob. Arch. Sbor. Wil z 1767 r. T. 1 str. 41 zostawał we władaniu królowej Bony. Wzmiankowano dokumenta zeznają straszne nadużycia w Hresku władzy wojewodzińskiej i z tej przyczyny wypowiedzenie posłuszeń stwa przez włościan; sprawa tego buntu oparła śię aż o króla, lecz śladów niema o rezultacie. Zdaje się, że następnie władali Hreskiem knia ziowie Olelkowiczowio Słuccy, a przez Zofią Olelkowiczównę w wieku XVII wraz z inne mi dobrami przeszedł Hresk w dom Radzi wiłłów. W wieku XVIII i do czasów osta tnich należał do ordynacyi kleckiej; w roku zaś 1874 na skutek umowy księcia Leona or dynata kleckiego z ks. Antonim ordynatem nieświeskim Hresk do tej ostatniej ordynacyi został przyłączony. Ogromne puszcze hreskie zawierające około 18, 000 mr. obszaru pełne są grubego zwierza i słynne polowaniem ordy natów. Gleba wszędy piaszczysta, nizka, lud i rolnictwo w stanie natury, a kołtun z powo du nieochędóstwa jest tu chorobą bardzo roz powszechnioną. Oprócz wyrobów smoły i ter pentyny żadnym przemysłem to miejsce się nie odznacza. Folwark posiada około 690 morg gruntów; łąk leśnych bagnistych obfitość; hodują tu dużo bydła drobnego. W H. jest zarząd gminy hreskiej, która się składa z 9 wiejskich starostw, 85 wiosek poleskich i liczy 3, 012 dusz płci męskiej. Stan policyjny 3ci kopylski. Jest cerkiew parafialna i szpital niewielki. Al. Jelski. Hreska Buda, dobra poleskie, w płd. stronie pow. ihumeńskiege, 1 okr. adm. użdzieński, bardzo zapadły punkt powiatu, śród bagien i lasów nieprzebytych. Przed wiekiem XVII dziedzictwo książąt SłuckichOlelkowi czów, w XVII w. przez wiano ostatniej z Olcikowiczów Zofii H, B. przeszła do Radziwiłłów, dziś własność ks. Wittgensteina. Dobra te mają obszaru przeszło 12600 mr. w glebie pia szczystej, dzikich łąk obfitość. Al. Jel. Hresnowszczyzna, inaczej Hreskowszczyzna, folwark należący do ordynacyi nieświeskiej, w pow. słuckim, nabyty został przez Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, Sierotką zwanego, w r. 1565, od niejakiego Andrzeja Hresznego i wcielony do masy dóbr radziwiłłowskich; ma obszaru przeszło 316 mr. Al. Jel. Hreszczyńce, duża wieś, pow. kaniowski, o 10 w. odległa od m. Kaniowa; mieszk. 840 wyzn. prawosł. ; cerkiew parafialna i szkółka; ziemi 1592 dzies, czarnoziemu, należy w poło wie do ks. SzyryńskiejSzachmatowej, w poło wie zaś do Barszczewskich. Kl. Przed. Hreszkówka, niewielka wioska, pow. czerkaski, nad rzeką Taśminą, o 2 w. od wsi Jabłonówki, a o 6 w. od m. Smiły; mieszk. 460 wyzn. prawosł, , należą do gminy i parafii Jabłonówki; wioska była założona 1782 r. przez filiponów wychodźców z Rossyi, sekciarzy, którym ówczesny właściciel Śmilańszczyzny ks. Lubomirski za opłata 827 rs. asygnacyjnych pozwolił tu się osiedlić, lecz 1828 roku przenieśli się oni w części do Czerkas, w części zaś w inne miejscowości, z powodu przegranego procesu z hr. Samojłowem, posiadaczem majątku, który chciał im narzucić pańszczyznę; obecnie zaś wioska na nowo zasiedlona przez rusinów, należy do śmilańskich dóbr hr. Bobryńskich; zarząd policyjny w m. Śmile. Hreszowa góra, zachodnia odrośl Wysockiego horbu w pow. turczańskim, na wschód od Wysocka Wyżnego, na prawym brzegu Stryja, ze szczytem 834 m. wys. , zalesiona na stoku zach. i wsch. Hrezla, niewielka wioska pow. radomyskiego, przy ujściu rzeki Hrezli do Uszy, o 4 w. odległa od m. Chabnego; mieszk. 250 wyzn. prawosł. , należą do gminy i parafii Chabne; ziemi 1920 dzies. piaszczystej, własność Horwata, zarząd policyjny w miasteczku Czarno bylu. Kl. Przed. Hrezla, lewy dopływ Uszy, powstaje z 3 strug na północ od Owrucza, przyjmuje strumienie Dzielną i Niedźwiadkę. Hriada, ob. Grzęda. Hriatki, węg. Gerenda, wieś w hr. ziemneńskiem Zemplia, Węg. ; uprawa roli; 388 mk. Hrsssocz ob. Hrychowce, Hriwa, ob. Grzywa. Hrobok, szczyt w głównym grzb. Beskidu lesistego, w obr. gm. Jasienia, w pow. kału Słownik Geograficzny Zeszyt XXVII, Tom III 12 skim, na granicy Galicyi i Węgier. Wznosi się nad górną Łomnicą i dochodzi wys. . 1318 m. npm. Br. G. Hrodziewa, duża wieś, pow. humański, nad rz. Humańką, o 10 w. odl. od m. Humania; mieszk. 861 wyzn. prawosł. ; cerkiew paraf, i szkółka, ziemi 1714 dzies. wybornego czarnoziemu; należała do humańskich dóbr hr. Aleks. Potockiego skonfiskowana wraz z całym majątkiem w 1834 r. , należy do rządu. Kl. Przed. Hrodziszćo, niem. Gröditz, wieś serbska nad strumieniem Lubatą, na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W r. 1222 była już wsią kościelną, w XIII lub w XIV wieku na leżała do rodziny v. Porsitz. Tu się urodził Wacław Worjech 1618, pastor w Hodżiju, wydawca katechizmu będącego pierwszym górnołużyckim drukiem. Kościół parafialny ewan gelicki z nabożeństwem serbskiem. Do parafii należą wsie Brjezecy Briesnitz, Skanecy Cannewitz, Kortnica Cortnitz, Bjeła hora Belgern, Drożdzij Drehsa, Rehorn Rehern, Rakojdy Rakel, Wichowy Weicha, Wujeszk Wuischke, Worcyn Wurschen. Szko ła elementarna. W r. 1875 dom. 59, mk. 335. W r. 1880 mieszk 397. A. J. P. Hrohotna, dolina, ob. Chocz. Hromadnik, szczyt w paśmie gór łużyckich. Hromokleja, ob. Ingul. Hromoszcze, wieś, pow. dryssieński, własność Hłasków, ma kaplicę katolicką wzniesioną r. 1822 przez Hłaskę, p. w. Przem. Pańskiego, par. Zabiały, ziemi dworskiej 826 dz. R. 1811 własność Leonarda Hłaski, liczyły dusz 126. Hromówka l. , wś, pow. starokonstantynowski, par. Stary Konstantynów. W r. 1867 było tu 22 dm. 2. H. , przedmieście Łuczyńca, nad rz. Nemiją, pow. mohylowski, par. Łuczyniec. R. 1868 miała 338 dm. X M. O. Hromowycia, góra, ob. Czeremosz. Hromowy las w pow. stryjskim na zachód od Kruszelnicy, na. granicy pow. drohobyckiego, na której się wznosi najwyższy szczyt jego Widnoha do 1123, podczas gdy na płn. opada punkt drugi po 992 m. Od granicy ku wsch. pochyla się obszar za biegiem nastającego tataj potoku Brzyczka, uchodzącego w Kruszelnicy do Stryja. Lu. Dz. Hromy, duża wieś, pow. humański, nad bezimienną rzeczką wpadającą do Jatrani, okrążona lasami, o 8 w. odległa od m. Humania; śród lasów widać wiele mogił, mieszk. 969 wyzn. prawosł. , cerkiew parafialna i szkółka, ziemi 1920 dzies. wybornego czarnoziemu, należała dawniej do humańskich dóbr hr, Aleks. Potockiego, skonfiskowana wraz z całym majątkiem w 1834 r. na rzecz rządu. Hron, potok, przyjmuję potok Bystrę. Hron, Gran, węg. Garana, rz. , dopływ Du naju, ma źródło na płd. stokach Kralowej Holi i po 35 milach biegu wpada do Dunaju pod Parkanami wprost m Granu. Pod Altsohl przyjmuje Szlatinę. Hroń ob. Groń. Hronostaje, ob. Grom. .. Horn. .. Hrost węg. Haraszt, niem. Harast, słow. Hrasci, wś w hr. spiskiem Węgry, w dystry kcie właskim, nad Hornadem, po płn, lewym jego brzegu, u półn. stóp Rudaw spiskich, od Włach na płd. zachód 7 kil. i pół, od Nowej wsi na wschód 9 kil Kościół łac. p. w. św. Trójcy zbudowany w r. 1740. Metryki sięgają r. 1747. Liczba mk. 390, między nimi kat. łac. 346, ewang. 5, nieunit. 34, żydów 5. Do parafii tej należy wieś Maciejowce z filialnym kościołem p. w. św. Katarzyny z liczbą mk. 250 kat. łac. 222, nieun. 23, żyd. 5, tak w całej parafii jest dusz razem 640 kat. łac. 568, ew. 5, nieun. 57, żyd. 10. St. poczt. Markuszowce. Br. G. Hroszana, ob. Horożana. Hroszów, wś w gub. witebskiej, nad Issą. Hroszówka, ob. Hruszówka i Grusza. Hroszówka, przys. wsi Ułucza w powiecie dobromilskim, na prawym brz. Sanu. Hrozdowo, ob. Hruzdowo. Hroznik, węg. Rohosnyik, wieś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , uprawa roli, 34 mieszk. Hrozów 1. , małe miasteczko z zarządem gminnym i dobra w półn. stronie pow. słuckiego, przy drodze wiodącej z Kopyla do Hreska i Słucka; w glebie dość dobrej, miejscowości dogodnej. W r. 1863 H. był własnością zacnej pamięci obywatela Mierzejewskiego, później nieco nabyty przez księcia Wittgensztejna. Obszar folwarku około 1180 mr. Gm. H, składa się z 7 wiejskich starostw, 46 wiosek i liczy 1963 włościan płci męskiej. Jest tu cerkiew parafialna do 1810 unicki klasztor męski, i był niegdyś kościół parafia 5 klasy liczyła 1124 dusz i miała kaplice w Busławcach i Chrzanowie przerobiony na cerkiew. H. należy do III okr. polic. kopylskiego. 2. H. , wś, pow. Ostrogski, o 6 w. od m. Ostroga, między górami, nad obszernemi błotami. Od płd. i zach. obszerne bory. Cerkiew parafialna i szkółka wiejska. Ziemia glinkowata urodzajna, grunt kredowy. Wieś ta pierwotnie należała do ks. Ostrogskich, później w 1753 roku przeszła do Małachowskiego kancl. w. kor. Była kilka lat w ręku jenerała Fersen, od niego dostała się senatorowi Józefowi Augustowi hrab, Ilińskiemu, obecnie należy do Jego wnuczki Oktawii Kurzenieckiej. W lasach pokład wapienia, z którego wyrabiają wapno. Hrozówek, dobra w płn. stronie pow. słuekiego, niedaleko od Hrozowa ob. , własność Hronostaje Hrost Hrozów Hroszana Hroszów Hroszówka Hrozdowo Hroznik Hrozówek Hroń Hron Hromy Hromowy las Hromowycia Hromówka Hromoszcze Hromokleja Hromadnik Hrohotna Hrodziszćo Hrodziewa Hrodziewa Hrubielczicy Hru... księcia Wittgensztejna, ma obszaru około 5570 mr. w glebie niezłej. Hru. .. , por. Gru. .. Hrubiańce wieś włośc, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy odl. w. 18, od Ejszyszek w. 15; dm. 5, mk. 47 rz. kat. 1866. Hrubielczicy, niem. Grubschitz, wieś czysto serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim; w połowie katolicka, w połowie ewangelicka. W r. 1875 dm. 22, mk. 152. Hrubieszów lub Rubieszów, miasto powiatowe gub. lubelskiej, nad rz. Huczwą, pod 50o 46 3 szer. półn. i 41 32 długości wschodniej, o milę od ujścia rz. Huczwy do Bugu. Odl. od Warszawy 268 wiorst, od Lublina 116, od Chełma 49, połączony z sąsiedniemi miastami przez zwyczajne drogi ponieważ brak kamienia utrudnia budowę dróg bitych. W 1827 r. H. liczył 634 dm. i 3992 mk. , w 1849 r. było tu 6258 mk. , w 1862 r. 600 dm. 57 murow. i 6181 mk. 3605 żydów. Obecnie 1879 r. posiada 522 dm. 52 murow. i 8208 mk. W tej liczbie 1706 prawosł. , 1515 katol. . 4984 żydów, 3 protest. Co do płci to 3836 mężcz. i 4372 kob. H. składa się z miasta właściwego i 3 przedmieść Sławęcina, Pogórza i Pobereżan. środek miasta położony w dolinie Huczwy na niewielkiem wzniesieniu, oblany jest z dwóch stron wodami tejże samej rzeki, z płn. korytem, z płd. odnogą, łączącemi się poniżej miasta w jedno koryto. Koryto Huczwy głębokie jest od 4 do 15 stóp, szerokie od 30 do 60; rzeczka ta jednak nie jest spławną. Miasto właściwe połączone jest z Pogórzom i Pobereżenami mostom na odnodze, ze Sławęcinem mostem na samej rzece Huczwie, jako też 2 małemi mostkami dla pieszych. Miasto z przedmieściami Pogórzem i Sławęcinem według lustracyi z roku 1564 zajmowało powierzchni łanów 56 1 4 według rejestru z r. 1788 mr. wiedeńskich 4609. Samo miasto bez przedmieść zajmuje dziś około 175 mr. , z których 93 zostaje pod ogrodami, reszta pod ulicami, placami i zabudowaniami; za wyłączeniem też części żydowskiej, miasto jest dobrze w świeże powietrze i zieloność zaopatrzone. Od niedawna posiada jednę studnię, w rzeczywistości jednak na wszelkie potrzeby miasto używa wody rzecznej, latem ciepłej, woni bagnistej. Właściwe miasto stanowią dwa rynki stary i nowy i 24 ulic. Ulice niebrukowane dla braku kamieni w promieniu 7milowym; ztąd na wiosnę i jesień błoto trudne do przebycia; wysycha ono jednak w porze wiosennej dość prędko i po kilku dniach pogody ściera się na pył nadzwyczaj miałki unoszący się w powietrzu. Domy przy rynkach i na ulicy Pańskiej przeważnie murowane, parterowe lub też jednopiętrowe, wreszcie miasta z małym wyjątkiem drewniane, parterowe, W roku 1859 wszystkie budowle miejskie były ubezpieczone od ognia na ogólną sumę 188, 140 rs. , dziś zaś na 395 640 rs. Ludność chrześciańska i w małej części żydowska trudni się rzemiosłami, zaspakajająceml w części miejscowe potrzeby, nadto uprawą ogrodów i rolnictwem. Na wywóz nic się nie wyrabia. Do zakładów fabrycznych policzyć można browar i 2 wiatraki, młyn parowy w odległości 1 wiorsty w stronie południowej i bliżej w stronie przeciwnej 3 cegielnie. Na Pogórzu prócz tego znajduje się fabryka reperacyi maszyn i narzędzi rolniczych, jako też zakład kotlarski zatrudniający 5 ludzi. Ludność przedmieść jest wyłącznie rolniczą, gospodarkę prowadzi trójpolową, ciągnie też dość duże zyski z przewozu towarów. Handel prawie wyłącznie w ręku żydów, znajduje się jednak 6 sklepów utrzymywanych przez chrześcian, 2 z towarami kolonialnemi, 2 produktów wiejskich, joden galanteryjny, jeden żelaza i maszyn. Żydzi trudnią się przeważnie handlem, faktorstwem a częścią małą rzemiosłami; chrześcianie przeważnie rolnictwom. Wysiew roczny zboża jest 1780 korcy ozimego i jarego zboża; posiadają oni bydła sztuk 630, koni sztuk 455, owiec sztuk 80, świń sztuk 800. Miasto płaci rocznie podatków 11631 rubli 51 kopiejek. Dochód kasy miejskiej 5311 rs. 87 kop. W Hrubieszowie istnieje teraz jeden tylko kościół rzym. katolicki, dawny dominikański; kościół farny jako grożący upadkiem w 1786 r. został z rozkazu rządu austryackiego rozebrany. Cerkwi prawosławnych jest dwie, jedna dawna unicka św. Mikołaja wymurowana w 1808 roku przez parafian za współudziałem dziedzica, a zrestaurowana i pokryta blachą w 1871 roku; dzwonnica przy tej cerkwi jest wymurowana i pokryta blachą w 1870 r. kosztem mieszczanina hrubieszowskiego Antoniego Hajwińskiego. Do tej cerkwi zostały włączone wszystkie trzy dawniejsze parafie, po rozebraniu dawnych i po sprzedaży placów przez rząd austryacki. Druga jest cerkiew Wniebowzięcia N. M. P. wystawiona kosztem rządu w 1873 r. Bóżnic żydowskich jest dwie obie murowane, jedna stara a druga nowa, zbudowana w r. 1874, na miejsce dawniejszej wystawionej jeszcze w r. 1578, która do tego czasu dotrwała. Szpitali jest trzy lszy św. Jadwigi wymurowany i uposażony kosztem obywateli powiatu w r. 1858; 2gi św. Edmunda przeznaczony dla chorych na sekretne choroby, wystawiony na nowo w 1881 roku kosztem Tow. rol. hrub. ; 3ci żydowski wymurowany kosztem gminy żydowskiej w 1844 toku. Domów przytułku dla starców jest dwa, jeden św. Ducha do którego uposażenia weszła połowa funduszu po spaleniu się kościoła tegoż nazwiska w 1803 roku, drugi przy cerkwi św. Mikołaja założony przez Jana III. Do 1860 roku istniały pod Hru Hrubiańce Hrubieszów Hrubieszów H. dwa młyny na rzece Huczwie, ale po zniszczeniu ich przez gwałtowną wodę wiosenną ze względów sanitarnych nie były już odbudowywane, skutkiem czego staw miał przeszło 120 mr. rozległości zamienił się na piękne łąki z głębokim pokładem torfu, który zaczynają wydobywać na opalanie młyna parowego, postawionego pod miastem H. w zamian za zniesione wodne młyny. W skutek zniesienia młynów poziom wody się obniżył i miasto znacznie się osuszyło. Stacya poczt. i st. telegr. w r. 1881 wysłała 4273 a odebrała 4059 depesz. Progimnazyum mieści się w dawnym klasztorze dominikańskim. Przedtem było tylko trzy klasy, później Staszic przeznaczył 60000 złotych; 1 procentu tej sumy utrzymywał się profesor 4 Masy. Zapis ten zrobiony jest pod tym warunkiem, że gdyby szkołę miano wynieść z H. , w takim razie ten kapitał wraca do kasy Tow. rol. hrub. W roku szkolnym 188 1 2 znajduje się uczniów 187, z tych katol. 95, prawosł. 82, protestant 1, żydów 9. Nauczycieli wraz z inspektorem jest 8 prócz 2 księży rzym. katolickiego i prawosł; wyznania którzy wykładają naukę religii. Klas 4 i piąta przygotowawcza. Oprócz tego są trzy szkółki elementarne 1sza dwuklasowa męzka w U, 56 uczni katolików 17, prawosławnych 39, nauczycieli 2; 2ga szkółka żeńska uczennic 29 katol. 8, prawosł. 15, żyd. 6; 3cia szkółka elementarna na Sławęcinie uczniów 50 katol. 28, prawosł. 22. Na utrzymanie szkółek elementarnych Tow. roln. daje rocznie 235 rs. i 85 far dreir. Władysław Jagiełło przywilejem z dnia 29 września 1400 r. we Lwowie datowanym. mając na uwadze zniszczenie krain ruskich i pragnąc zapewnić dochód swojemu skarbowi ze wsi Rubieszowo w ziemi chełmskiej położonej, wyniósł ją na miasto. W dawnych aktach H. nosi nazwę Rubieszów; nawet Staszic w swej ustawie wszędzie nazywa Rubieszów. Wspomnianym przywilejem wójtow. w H. nadał król Bartłomiejowi obywatelowi chełmskiemu za 00 grzywien groszy praskich prawem dziedzicznem, wyznaczywszy mu dwa łany pola, sadzawkę na rzece Uczew z prawem postawienia sobie młyna, w miejscu nie przynoszącym szkody młynom królewskim, z możnością mielenia wszelkiego gatunku zboża wyjąwszy słodu; nadto połowę przychodu jatkowego, z kramnic piekarskich, szewckich, rybackich, jako też poktórą miał obowiązek zbudować, przydawszy mu trzeci grosz z prawnych kar, a szósty z czynszu, zobowiązując za to jego i jego potomków do służenia na wojnie z dzidą i jednym łukiem. Włożył także obowiązek na rzeczonego Bartłomieja wymierzenia łanów czyli włók grantu dla mieszkańców, ile można najwięcej, z których to łanów po dziesięciu latach powinni byli mieszczanie opłacać po 3 złote czynszu i po 6 groszy dzesięciny, A dla pomyślniejszego wzrostu miasta, nadał mieszkańcom prawo magdeburskie, uwolnił od wszelkiej juryzdykcyi starostów, kasztelanów i wojewodów we wszystkich tak większych jak i mniejszych sprawach, zabójstwach, kradzieżach i innych występkach, poddając ich swemu gdy don za listem królewskim z pieczęcią pozwani będą lub wójtowskiemu sądowi z prawem karania wszelkich zbrodni i tracenią winowajców na miejscu. Tenże król w r. 1400 w dzień św. Remigiusza erygował kościół w H. pod wezw. Wniebowzięcia N. M. P. zastrzegłszy sobie i swoim następcom prawo ustanawiania proboszcza i oddał takowy w zarząd Wacława Łaskiego pisarza królewskiego. Nadał kościołowi gumno tak zwanc Szczepanowskie, mieszkanie, dom na warzenie piwa, browar czyli słodownię, dwa ogrody czyli place, łąkę, sześciu poddanych t polami i łąkami we wsi Pobereżanach, czterech ogrodników z polami i łąkami w tejże wsi, czternastu zagrodników na gruncie kościelnym, zobowiązajuc tych ostatnich do oddawania w dzień św. Marcina po 10 groszy na wosk i lampę, które przed Najświętszym Sakramentem palić się winny, zaleciwszy wójtowi Bartłomiejowi wskazanie tego wszystkiego i oddanie proboszczowi w posiadanie. Dozwolił dla korzyści plebana mieć karczmę, zapewnił wolny wręb w lasach dla niego i jego poddanych w Pobereżanach, wolne mlewo bez miarki, dziesięcinę soli, dziesięcinę snopową wszelkiego zboża i nasienia z folwarków królewskich Hrubieszowa, Czerniczyna, Borodycy, Dyakonowa, Szpikołos, Slipica, Cześniowa, Busieńca, Huszczy, z tego ostatniego miejsca dodając beczkę ryb i beczkę miodu, i z folwarków szlacheckich Gródka, Czumowa, Waliczy, Terchiniec, Terchińskiej Woli, Hassynnego i Ohrowca, nadto wedle zwyczaju dawnego miasta i wsi w ziemi ruskiej położonych, zobowiązał wszystkich mieszkańców H. i innych tamże pola mających do oddawania w dzień św. Marcina z każdego łanu po korcu żyta i po dwa korce owsa. Część Rusi Czerwoną, stanowiąca księstwo bełzkie, zostawała przez czas jakiś w posiadaniu książąt mazowieckich i ci zakładali nowe osady i Już istniejącym nadawali swobody, Władysław ks. mazowiecki i bełzki nowe miasta nadał różnymi przywilejami między innemi na sadzawkę miejską i cło targowe. Tenże książę fundował kościół z klasztorem oo. dominikanów, uposażając wsią Zadubce; dla mieszkańców obrządku greckiego wzniósł cerkiew pod wezw. św. Mikołaja ze stosownem uposażeniem plebana. Zbudowany został zamek a miasto tak szybko zaczęło wzrastać, że już w roku 1411 Władysław Jagiełło po powrocie z Węgier od cesarza Zygmunta zjechał się w H. z Hrubieszów Witoldem w. ks. lit. , a z nim także przybyli do Władysława posłowie tegoż Zygmunta prosząc o pożyczenie 80000 złotych ówczesnych, za którą to sumę oddawali w zastaw ziemię Spiską. Zjazd ten panujących i posłów pozwala przypuszczac że miasto było już na pewnym stopniu zamożności i mogło posiadać obszerny zamek, zdolny do pomieszczenia tak wielkiej liczby osób. W następnym 1412 roku Władysław Jagiełło odwiedza znowu miasto, jadąc do Horodła na zjazd Litwy z Koroną. Niedługo jednak miasto cieszyło się spokojnością, albo wiem brat królewski Swidrygiełło, zostawszy po śmierci Witolda, w. ks. lit. , chcąc odebrać w posiadanie Podole i Ruś, rozpoczął wojnę z królem i w 1433 r. została stoczona bitwa pod H. , w której hufce królewskie zostały pobite i wzięto do niewoli, a potem jeszcze przez długie czasy walczył w tych stronach Fedko książę Ostrogski. Przy ówczesnym sposobie wojowanie, polegającym na niszczeniu ogniem i mieczem, miasto bardzo podupadło. Kazimierz Jagiellończyk w wigilią Trzech Króli 1450 roku w Sandomierzu, potwierdził przywileje Władysława mazowieckiego i nakazał aby kupcy i furmani jadący z ziem ruskich z wszelkiemi towarami do Radomia, Poznania, Wrocławia i innych miast przejeżdżali przez H. i tam opłacali cło, dochód zaś z tego cła przeznaczył na korzyść swej matki królowej Zofii. Skierowana na H. droga handlowa musiała wpłynąć na wzrost miasta, tenże bowiem król we wtorek w dzień św. Tomasza 1456 r. w Grodnie daje pozwolenie żydowi z H. Michlowi, kupować i sprzedawać wino i wszelkiego gatunku towary po całej Polsce a nawet do innych państw rozwozić i uwolnił go od odpowiedzialności przed wszystkiemi sądami krajowemi, zostawiając sobie rozpoznanie wszelkich na niego zażaleń, a następnie przywilejem w Grodnie w tymże roku wydanym w dzień św. Klemensa, uwalnia rzeczonego Michla od płacenia wszelkiego cła w kraju. W r. 1459 w dzień św. Jana Chrzciciela król Kazimierz, wziąwszy pożyczkę 500 złotych od Jana Kuropatwy podkomorzego lubelskiego puścił mu zastawem H. ze wsiami do niego należącemi, z zastrzeżeniem, że dopóki suma spłaconą nie będzie, dochody wszelkie do rzeczonego Kuropatwy należeć będą. W r. 1470 na zjeździe generalnym w Tarczynie w wilią Bożego Narodzenia król wypożycza od Jakóba z Sienna 1400 złotych węgierskich i sumę tę na cle hrubieszowskiem zapewnia. W 1473 roku w środę po św. Marku na przedstawienie Pawła z Grabowa biskupa chełmskiego została przeniesiona katedra biskupia po spaleniu się Chełma do H. jako do miejsca urodzajnego, ludniejszęgo i prawie w środku dyecezyi położonego; niedługo jednak miasto cieszyło się rezydencyą biskupa, bo w r. 1490 za starzaniem Macieja z Łomży nominata chełmskiego do Krasnegostawu przeniesioną została, W 1475 r. Kazimierz Jagiellończyk wypożycza w Łukowie od Pawła z Jasieńca skarbnika, złotych 200 monety polskiej, które na mieście H. i wsiach do niego należących zapewnia. W tymże roku bierze od urodzonego Deszbora 2400 złotych wagi prawdziwej czystego złota i oddaje mu w zastaw H. ze wsiami do niego należącemi, oraz Czystko wice z możnością czerpania dochodów i posiadania dopóki dług nie zostanie spłaconym. W 1484 roku w dzień św. Piotra, król, spadłą na niego po śmierci mieszczanina Myszy połowę domu w m. H. , na wstawienie się Pawła z Jasieńca kasztelana sandomierskiego, oddał na własność Janowi Dabskiemu i jego sukcesorom. W roku 1493 Jan Albrecht spadły na niego takimże prawem dom z placem i browarem po śmierci Jerzego Kiesha mieszczanina hrubieszowskiego, leżący przy folwarku Marcina Razora z jednej a kupca Misza rusina z drugiej strony, nadal Mikołajowi Wydżdże swemu dworzaninowi. W tymże 1493 w czwartek po Trzech królach Jan Albrecht wypuszcza żydowi hrubieszowskiemu Szachniewiczowi Schach, poczynając od św. Stanisława, w trzech letnią arendę cło hrubieszowskie, a następnie w Piotrkowie w piątek mięsopustny t. r. sporządza dział majątku pozostałego po ojcu pomiędzy tymże Szachem Szachowiczem a Meszkiem Mordacz braćmi. Napad tatarów w 1498 roku, oraz dwa napady w 1500 roku, tak zniszczyły i spustoszyły H. , że Jan Albrecht, na przedstawienie Jakóba Buczackiego starosty chełmskiego i hrubieszowskiego, pragnąc zniszczonemu i spalonemu miastu przyjść w pomoc, w Krakowie w czwartek przed niedzielą palmomą 1501 r. uwalnia miasto od wszelkich podatków i ciężarów na lat 10. Ponowiony napad w 1502 roku zniszczył do reszty miasto. Król Aleksander chcąc je podźwignąć, potwierdza mu przywileje Władysława Jagiełły a zarazem tegoż dnia to jest w czwartek przed świętem św. Filipa i Jakuba 1502 roku ustanowił dwa jarmarki, jeden w dzień Wniebowstąpienia Pańskiego, a drugi na Podniesienie św. Krzyża, oraz targ raz w tydzień w dzień czwartkowy, tak żeby kupcy wedle zwyczaju ziem ruskich i wszelkiego stanu ludzie przybywać mogli. Również przywilejem wydanym w Mińsku w piątek po Wniebowzięciu N. M. P. , tegoż 1502 r. mostowe i cło, które oddawna pobierane było; pozwolił aby na korzyść miasta obrócone było, nadto w tymże dniu i roku oddzielnym przywilejem uwolnił mieszkańców od opłaty czopowego na rok jeden. Podnoszące się miasto zostało znowu zniszczone w 1506 roku przez tatarów. Oprócz tego miasto było uciemiężane przez miejscowego starostę Jerzego Krzepskiego, który, zapozwany przed krola Zygmunta Igo przez wójta Jana Bochotnickiego, skazany został przez tegoż, wyrokiem wydanym w Krakowie w niedzielę palmową 1507 roku, za wszelkie gwałty i nadużycia, na wynagrodzenie mieszkańcom strat i szkód i na zapłacenie kosztów, W 1511 roku król Zygmunt w Brześciu Litewskim potwierdził wszelkie prerogatywy i swobody nadane przez swych poprzedników. Tenże król często na zamku hrubieszowskim przebywał a nawet niektóre przywileje dla m. Horodła tam podpisywał, a w 1518 r. we wtorek po św. Łucyi w Brześciu Litewskim odnowił dla obywateli m. H. przywilej na sadzaw kę miejską, dozwalając korzyści z niej na potrzeby miasta obracać. W 1519 roku miasto zostało znowu zniszczone przez tatarów, w skutek czego Zygmunt I na sejmie w Krakowie w niedzielę piątą postu 1523 r. na prośbę Andrzeja z Tenczyna wojew. sandomierskiego, hrubieszowskiego i bełzkiego star. , uwolnił obywateli m. H. na rok jeden od podwód i wszelkich stacyj dla niego, posłów i dworzan jego a w 1524 roku to uwolnienie jeszcze na jeden rok przedłużył. W 1526 roku znowu H. został zniszczony przez tatarów. Zygmunt I na ponowne wstawienie się Andrzeja Tenczyńskiego, nagradzając tę klęskę w piątek przed św. Agnieszką 1526 roku, na sejmie w Piotrkowie nadaje miastu karczmę z wolnością sprowadzania i sprzedawania w tejże trunków na użytek miasta, oraz uwalnia mieszkańców od podwód, furmanek i posłańców na rok jeden. W 1527 roku potwierdza przywilej króla Aleksandra z 1502 r. na pobieranie cła i mostowego na korzyść miasta. W tym roku potwierdzony przywilej Władysława Mazowieckiego, nadający dominikanom Zadubie. Ponieważ kupcy ze Lwowa dla uniknienia opłaty cła, jadąc na jarmarki do Krakowa, Poznania i Litwy omijali H. , zaskarżeni o to przez Andrzeja z Tenczyna, dekretem Zygmunta. I w sobotę po św. Piotrze 1532 r. w Krakowie wydanym, zobowiązani zostali, aby nie inną drogą, tylko na H. i Chełm przejeżdżali tam i napowrót i należyte cło opłacali. Następnie król Zygmunt w 1532 roku, w piątek po św. Marcinie w Krakowie, nadaje nowy przywilej na pobieranie targowego, od każdego korca zboża na targ przywiezionego i od każdej ćwierci miodu, po dwa denary na ogólną korzyść miasta, za to zobowiązuje każdego po szczególe mieszkańca do wywożenia co roku po 4 dęby na reperacyą zamku wedle rozkazu starosty lub podstarościego. W 1538 roku obywatele m. H. oskarżyli przed królem w Niepołomicach obywateli m. Chełma i Krasnegostowu, że ci wzbraniają się dostarczać podwód, przez co cały ciężar na H. spadał; produkowała strona przeciwna dokumentem, że jest od tego uwolniona, jednakże dekretem królewskim w 1540 r. wydanym została zobowiązana do płacenia obywatelom hrubieszowskim po 20 marek corocznie wiecznemi czasy a to w miejsce dawania furmanek, których cały ciężar wyłącznie spadł na H. W 1544 roku pożar niszczy miasto a z niem kościół i klasztor dominikanów. W 1546 r. Adam pleban hrubieszowski r. g. wyjednał sobie od króla konsens na trzy pracownie czyli działy w żupach bocheńskich przez tegoż zakupione. Zygmunt August, przebywając często na zamku hrubieszowskim, również był hojnym w nada niach dla miasta. Król ten, pragnąc rozszerzyć i umocnić zamek tutejszy, robi układ z dominikanami, mocą którego konwent odstępuje przyległy zamkowi plac, na którym kościół i klasztor przed pogorzelą w 1544 roku były zbudowane, w zamian za dwa place bliżej rynku miejscowego położone, granatowskie zwane; zamiana ta zrobiona w Wilnie 29 marca 1549 roku. Następnie tegoż roku 21 czerwca uwalnia miasto na lat 3 od wywożenia po 4 dęby do zamku. W 1550 roku w Piotrkowie pozwala miastu zająć wszystkie place, na których w przeciągu jednego roku, dawni mieszkańcy nie zaczną się budować, aby zaś ułatwić odbudowanie się nadaje mu prawo wrębu w lasach starostwa lubomlskiego. Tenże król nadał miasta herb wyobrażający jelenią głowę, między rogami której umieszczone są dwa krzyże w około napis Sigillum Civitatis Hrubieszow. Wójtowstwo hrubieszowskie z polami, łąkami, ogrodami i wszelkiemi przynależytościami Jędrzejowi Dąbrowskiemu staroście hrubieszowskiemu wypuszcza. Dozwolony wrąb w lasach starostwa lubomlskiego dla wielkiej odległości był dla miasta mało pomocnym; dla tego król nowym przywilejem z d. 16 paźdz. 1551 roku dozwala mieszkańcom wolnego wrębu na opał i budowle w lasach starostwa hrubieszowskiego. Tyle dobrodziejstw przez króla i jego poprzedników wyświadczonych, przyczyniło się nie mało do pomyślności miasta, to też przybrało ono postać warowną, okopane i umocnione wałem zostało, dwie bramy bełzka i od Sławęcina idąca zamykały miasto, po za obrębem którego były trzy przedmieścia Sławęcin, Podgórze i Chrust zwane; to ostatnia dziś jest w obrębie miasta. Wzniesiony został drugi kościół r. g. świętego Krzyża, z oddzielnie uposażonym plebanem, do którego wsie Pobereżany, Wolica, Borodyca i Swierszowa przyłączono. Poprzednio z dobrowolnych darów mieszkańców miasta fundowany był kościół ze szpitalem św. Bucha r. L, któremu to kościołowi Zygmunt August w dniu 24 grudnia 1547 roku dziesięcinę wszelkiego ziarna i nasienia ze wsi Jarosław Hrubieszów Hrubieszów ce i Rochatycz przeznaczył, w połowie dla plebana w połowie na ntrzymanie ubogich; prawo prezentowania proboszcza nadał magistratowi miasta za potwierdzeniem starosty. Lustracya z 1554 r. wykazuje czysty dochód ze starostwa 4092 złote 10 groszy ówczesnej monety a dochód miasta podany na 133 złote 5 groszy; tamże wykazana cena zboża żyta korzec złot. 4, pszenicy zł. 10, jęczmienia zł. 6, owsa zł. 5, hreczki zł. 8, grochu zł. 10, prosa zł. 8, siemienia lnianego zł. 10, konopnego zł. 5. Mieszkańcy uwolnieni przez króla czasowo od dostarczania furmanek, odmawiali i nadal ta kowych; pozwani o to do króla przez Stanisła wa Noskowskiego dworzanina królewskiego w Krasnymstawie 1558 roku, zostali od pretensyi Noskowskiego uwolnieni. W poniedzia łek po sw. Agnieszce na sejmie w Piotrkowie w dniu 12 marca 1565 r. dziesięcinę z pól fol warcznych należących do zamku Czerniowa, Kosmowa i Slipcza oddał oo. dominikanom hrubieszowskim. Tegoż roku dnia 8 lipca król, pożyczywszy w Kmiczynie od Andrzeja Dą browskiego woj. bełzkiego star. hrubieszow skiego 16, 000 złotych, oddaje mu w zastaw H. ze wsiami do niego należącemi. Dnia 21 listopada 1576 roku Stefan Batory oddaje w dożywotnie posiadanie starostwo hrubieszow skie Andrzejowi Tęczyńskiemu i żonie jego Zo fii z Dębowskich, a w dniu 18 grudnia t r. wydaje wspomnianemu Andrzejowi hrabiemu na Tęczynie przywilej na wykupienie wój tostwa hrubieszowskiego. Tenże król 12 gru dnia 1578 roku na prośbę Andrzeja Tenczyńskiego daje przywilej żydom hrubieszowskim na pobudowanie szkoły, domów dla kantora i rabina z uwolnieniem od powinności i cięża rów miastu należących, dozwalając nadto ży dom w mieście wszelkiego handlu, rzezią się trudnić, mięso sprzedawać, w rynku sklepy i kramnice budować i w takowych sprzedawać, browary stawiać, w tych piwo warzyć, trunki i żywność wszelkiego rodzaju sprzedawać, domy w rynku i całym mieście zakupowaó i zamieszkiwać, zgoła do wszelkich praw i preroga tyw na równi z obywatelami chrześciańskiemi dopuszcza, obowiązując ich do ponoszenia wszelkich ciężarów, wspólnie z temiż; z powo du dozwolonej rzezi wkłada na żydów obo wiązek dawania corocznie 15 kamieni łoju do zamku, zaś ile razy mieszczanie zmuszeni będą zwozić dęby, żelazo lub inne potrzeby do zam ku, żydzi mieli obowiązek dawania po 2 faski gwoździ. Tenże król na prośby Tenczynskiego i całego pospólstwa m. H. , w skutek udo wodnionego dobrego sprawowania się, pozwala Abrahamowi żydowi propinącyą gorzałki, któ rą dotychczas trzymał, trzymać do śmierci, z obowiązkiem płacenia corocznie po 60 marek polskich na potrzeby i fortyfikacye miasta, oraz dostarczania corocznie jednej dobrej hakownicy. Dnia 8 listopada 1588 roku w Brześciu litewskim Zygmunt III nadaje dożywotnie starostwo i wójtowstwo hrubieszowskie Stanisławowi Żółkiewskiemu. Tenże Żółkiewski zawiera dnia 20 listopada 1592 roku układ z miastem, mocą którego miasto ustępuje mu prawa do stawa pod miastem będącego, a Żółkiewski uwalnia mieszczan od wożenia dębów z puszczy Huszcza zwanej, zastrzegając obowiązek odwożenia tamże zboża; uwalnia również mieszczan od reperacyi grobli a tylko z powodu pobierania przez miasto mostowego, tenże most na upuście mieszczanie obowiązani są reperować; w końcu zezwala mieszczanom łowić ryby na nizie rzeki, zacząwszy od grobli. Układ ten został zatwierdzony przez Zygmunta III w Warszawie dnia 23 maja 1593 roku. W tymże czasie zaczęły się w mieście tworzyć cechy rzemieślnicze, potwierdzane przez króla lub starostę; i tak Zygmunt zatwierdził w 1605 roku na sejmie w Warszawie ustawę cechu kuśnierskiego, w 1615 roku ustawa cechu krawieckiego potwierdzona przez starostę Żółkiewskiego, także cechu piekarskiego; w 1616 zatwierdzona przez króla ustawa cechu szewckiego; w 1617 zatwierdzone przez króla ustawy cechów kowalskiego, ślusarskiego, bednarskiego, stolarskiego, stelmaskiego, siodlarskiego, kotlarskiego, mieczników, złotników i gonciarzy. Zaś 24 października 1619 roku zatwierdzona została ustawa cechu tkackiego przez Jana Żółkiewskiego starostę hrubieszowskiego. Dnia 26 czerwca 1630 roku Zygmunt III w Warszawie na prośby Metodiusza Terleckiego biskupa chełmskiego zatwierdził fundacyą cerkwi gr. un, pod wezwaniem Wniebowzięcia N. M. P. , wymurowanej i uposażonej przez Sofroniego Koculę mieszczanina hrubieszowskiego; sukcesorowie tegoż Koculi dodali jeszcze na uposażenie plebana łan pola kupionego od Marka Demkowicza i uzyskali od Władysławą IV w Wilnie dnia 9 lutego 1633 roku, zatwierdzenie tej ofiary i potwierdzenie pierwotnej erekcyi cerkwi. Zygmunt III d. 5 marca 1519 roku potwierdził nadanie Zygmunta Augusta na wolny wręb do lasów lubomlskich i hrubieszowskich. W archiwum sądu pokoju hrubieszowskiego znajdują się akta radzieckie od 1606 roku z różnemi przerwami w czasach zaburzeń, obejmują one sprzedaże, zapisy, testamenta, wyroki tak cywilne jako i kryminalne, te ostatnie zwykle bardzo srogie, w nich jest wzmianka o szczególnym zwyczaju, iż przy kupnie nieruchomości dawano kupującemu od rajców gałąź zieloną, którą obnoszono po całym mieście, obwieszczając kupno, potem następował mohorycz, którego koszt był włączony do aktu kupna. Lustracya z tego czasu pokazuje, że mieszkań cy płacili staroście z 54 1 2 łanów po 1 zł. 6 gr. co czyni 65 zł. 12 gr. , osobno plebanowi po 6 groszy. Z 7 browarów z każdego po 2 marki, aby w nich piwa zamkowego nie warzono. Piekarze, których liczba jest nie jednakowa a teraz jest 12, płacili po 4 grosze, co czyni zł. 1 gr. 18; szewcy których jest 26 płacą czynszu po 8 groszy, co czyni zł. 6 gr. 28; z łaźni płacą czynszu zł. 26. Targowe, spaśne czy to arendne chodzi zł. 60; od rzeźników, którzy dają za każdą łopatkę bydlęcą po 3 gr. , a za baranie po szelągu, arendy 26 złotych; żydzi za 3 faski gwoździ płacą 9 zł. ; rzeźnicy żydzi dają łoju kamieni 15, kamień 1 zł 10 gr. co czyni zł. 20. Młyny dwa pod miastem czynią arendy 700 zł. Dochód z miasta czyni 1111 zł. 10 gr. ; dochód ze starostwa wyrachowany ną 11318 złotych. W tym czasie do starostwa hrubieszowskiego należały wsie Pobereżany, Czerniczyn, Borodyca, Modryń, Mienczany, Kosmów, Bohutycze z młynem, Dyako nów, Szpikołosy, Jarosławiec, Putnowice, z młynem Busieniec, oraz Huszcza z dwoma młynami w wojew. bełzkim i Jastrzębna Kola albo Przyhorha w ziemi chełmskiej. Dnia 15 marca 1627 r. Zygmunt III wakujące starostwo hrubieszowskie oddał synowi Władysławowi. Dopełniona lustracya z 1628 r. odwołuje się do lustracyi z 1616 roku i ten sam dochód z małą różnicą wykazuje. Na przedstawienie mieszkańców H. o złych drogach i potrzebie urządzenia grobel, Zygmunt III przysłał na grunt rewizorów; wskutek ich relacyi już Władysław IV przywilejem wydanym w czasie sejmu koronacyjnego w Krakowie 16 marca 1633 roku, ustanowił mostowe od każdego konia i bydlęcia po groszu, z którego to funduszu mieszkańcy mają obowiązek groble naprawiać i mosty w dobrym stanie utrzymywać. Na tymże sejmie król potwierdził przywileje wydane dla miasta przez Zygmunta I i Zygmunta Augusta, Tegoż roku 10 marca król oddał to starostwo Rafałowi Leszczyńskiemu wojewodzie bełzkiemu z obowiązkiem płacenia kwarty, zaś 12 października 1639 roku nadaje wójtostwo hrubieszowskie Annie Żyżyńskiej dożywotnio. Tegoż roku wielki pożar niszczy miasto; zaś w następnym 1640 r. najście tatarów. W 1641 roku Abraham Szlatkowski sufragan chełmski, proboszcz hrubieszowski zabiera miastu niektóre domy na wale miejskim położone, takowe rozrzuca i grunta do probostwa przyłącza, ulicę przy rzece będącą zagradza, buduje gorzelnię, wódkę i likwory pali; pozwany o to przed króla, po wyznaczeniu komisyi na grunt dla sprawdzenia, wyrokiem wydanym w piątek przed św. Pryską 1643 roku, skazany zastał na zapłacenie miastu 4000 złotych, jak niemniej na rozrzucenie budowli przez niego postawionych. Poczem król potwierdza miastu prawo na wolną propinacyą wódki, z tem aby dochód ten na uporządkowanie miasta był obracany. W roku 1646 kiedy Władysław IV gromadził wojska na wojnę z Turcyą, od przechodu ich miasto bardzo ucierpiało wzmianka o tem w aktach radzieckich brzmi w ten sposób po różnych ciężkościach od dawnych czasów, przyszła niesłychana opressya tego roku na mieszkańce od żołnierza, dwojaki chleb, w zimie jeden na pana Bieganowskiego chorągiew, na wiosnę drugi na chorągiew pana wojewody rawskiego, któryśmy opłacili 3000 złotych. Czternaście chorągwi do obozu i z obozu ciągnących wzięły od nas półtora tysiąca złotych. Gwardyi królewskich trzy chorągwie, pod któremi 600 ludzi, ci kosztowali do 3000 złotych, bo od żydów wzięli pół dziewiętnasta, a złożono pół siedemnasta miejskich od gospodarza, po tém Korydynowa chorągiew na zimowlę przybyła i bardzo ciążyła, bo jednego gospodarza po 60 złotych kosztowała. Bóg dajże żeby tego nigdy nie było. Chmielnicki, który w roku 1648 roku doszedł aż do Zamościa, zawadził także o H. , zniszczył miasto i zamek, mieszkańcy unickiego wyznania najbardziej ucierpieli, dla tego Jan Kazimierz dnia 19 kwietnia 1652 roku w Warszawie na przedstawienie Jakuba Suszy biskupa chełmski unickiego, Danielowi Koculi, prezbyterowi przy cerkwi hrubieszowskiej, nagradzając stałość jego w utrzymywaniu i rozszerzaniu wiary w czasie rebelii kozackiej, dozwala dwa razy do roku na jego potrzeby, a mianowicie na Wniebowzięcie N. M. P. i na Boże Narodzenie miód warzyć bez opłaty, o czem Łukasza z Bnina Opalińskiego, marszałka nadwornego, starostę hrubieszowskiego zawiadamia; przywilej ten w 1728 roku był potwierdzony przez Augusta IL Tenże Łukasz Opaliński na gruntach należących do starostwa hrubieszowskiego w ziemi chełmskiej erygował m. Opalin. Konfederacya tyszowiecka sprowadziła w te strony szwedów, którzy miasto zniszczyli, potem przechód Rakoczego tam i napowrót znowu miasto zniszczył. Tyle klęsk następujących jedne po drugich zamożne przedtem miasto przywiodły do upadku. Lustracya w 1661 roku dopełniona wykazuje dochód z miasta 243 zł. , a dochód zo starostwa 8000 złotych. Starostą był wtedy Mikołaj Daniłowicz podskarbi koronny a posiadaczem wójtostwa Krzysztof Strojnowski. Oprawa arcyksiężniczki Eleonory żony Michała Korybuta 100000 zł. i tyleż przy wianku konstytucyą sejmową z dnia 9 września 1670 roku była zabezpieczona między innemi dobrami koronnemi i na H. Napad tatarów w 1672 roku znowu zniszczył miasto, w powrocie byli pobici pod H. przez Jana Sobieskiego. Akta radzieckie w tym czasie przerwane nic o Hrubieszów Hrubieszów tem nie wspominają zostało tylko o tem podanie ludowe z nazwą góry tatarskiej. Ponieważ dochody katedry chełmskiej tak upadły, że nie wystarczały na utrzymanie kapituły a zatem konstytucyą sejmu koronacyjnego z r. 1676 probostwo hrubieszowskie do tejże katedry przyłączone zostało, W skutek skargi mieszczan zjechał z ramienia starosty hrubieszowskiego do zamku Jan Bełchacki łow. rus. i słuchał rachunków Szajewicza burmistrza z summy 1618 złotych, przyjął wydatek zł. 1006 na postawienie upustu miejskiego, resztę 612 zł. zalecił zwrócić ratami, nakazując tę kwotę obrócić na postawienie ratusza mieiskiego. Szajewicza z urzędu burmistrza zrzucił. Jan III z Żółkwi dnia 23 listopada 1693 roku na wstawienie się Marka Matczyńskiego woj. zam. rusk. i na prośbę mieszczan r. g. . utrzymując przy wszystkich prawach i przynależytościach jakie posiadała cerkiew św. Mikołaja, funduje szpital, dodając proboszczowi polo na dębinie za Sławęcinem położone i ogród z wałem, bractwu zaś łan pola Tarczyński zwany na Uszowej dolinie, z ogrodem i sadami za basztą. Szpitalowi pół łana pola przy drodze sokalskiej i ogród. W 1709 r. trapiło miasto morowe powietrze; potem walki Sieniawskiego hetmana ze stronnikami Leszczyńskiego i Karola I znowu zniszczyły miasto, tak że już me mogło dojść do tego stanu i zamożności w jakim było przed 1639 rokiem. Kościoły i cerkwie były jednakże odbudowane, jak świadczą wizyty biskupów chełmskich Krzysztofa Szembeka 16 października 1714 r. i Józefa Lewickiego 21 lipca 1721 roku. Dominikanie zaś zaczęli murować kościół i klasztor i przy pomocy Kuropatnickich i Kurdwanowskich skończyli; groby obydwóch tych familij są w lochach kościelnych. August II dnia 23 listopada 1722 roku potwierdził miastu wszyskie przywileje dane przez swych poprzedników. Starostwo hrubieszowskie od 5 marca 1705 roku było w posiadaniu Stanisława Potockiego str. litew. , który w 1727 r. odstąpił takowe w grodzie bełzkim Franciszkowi Salezemu Potockiemu, co było zatwierdzone przez króla 22 czerwca 1727 r. Lustracya z 1765 r. taki stan miasta przedstawia domów żydowskich 135, domów chrześciańskich 26, na ulicy wójtowskiej domów 13, na sokalskiaj 24, na zamojskiej 25, domów należących do kościoła, farnego 17, do klasztoru dominikanów 8, do cerkwi św. Mikołaja 5, na przedmieściu Sławęcinie 101, razem 375 dm. Dochód z propinacyi z porękawicznem 27575 złotych, staw który się napuszcza przynosił 700 złotych. Daniny Huszcza od żydów 133 zł. ; tejże od chrześcian 465 zł. Czynszu z pól pustych od mieszczan 66 zł20 gr. Czynszu z cechów piekarskiego, szewckiego i z browaru od żydów 18 zł. Goździowego i łojowego od żydów 432 zł. Rybackiego od chrześcian i żydów 100 zł. ; od rzeźników chrześcian 100 zł. Parkannego od katolików i żydów 40 zł. Legunu od chrześcian 324 zł. ; od żydów 282 zł. Ogół dochodu ze starostwa razem z m. Opalinem, Huszczą i Jastrzębną Wolą 60045 zł, gr. W skutek pierwszego rozbioru kraju H. przeszedł pod panowanie austryjackie. Po śmierci Franciszka Salezego Potockiego, ostatniego starosty, rząd austryjacki miasto H. ze wsiami do niego należącemi objął w swoje posiadanie a następnie z Ignacym hrabią Cetnerom wojewodą bełzkim na dobra solne zamienił. Przy zamianie dóbr to jest przy pierwotnych umowach o tę zamianę sporządzony został przez rząd austryjacki dnia 7 marca 1788 roku inwentarz, według którego miasto obowiązane było płacić 1 Huszczy daniny pieniężnej, którą mieszczanie hrubieszowscy zamiast odwózki zboża do wsi Huszczy obowiązani byli płacić, 457 zł. 2 Z wygonu obok cmentarza ku wsi Grudek ciągnącego się 58 zł. 20 gr. 3 Rybackiego 58 zł. 20 gr. 4 Czynszu od rzeźników katolików 100 zł. 5 od piekarzy i szewców 6 zł. 6 Huszczy od żydów 135 zł. 7 Rybackie od żydów 33 zł. 10 gr. 8 Łojowe od żydów 216 zł. 9 Browarne od żydow 12 zł. 10 Gwoździowe od żydów 136 zł. 11 Parkanne 40 zł. Czynsze te płacone były do 1866 roku; w tym roku przy uwłaszczeniu miast zostały zniesione bez żadnego wynagrodzenia. Egzystował jeszcze wtedy w m. H. dwór, składający się z 12 pokoi i sieni, oficyny z 6 izb z sienią i piekarnią, śpichrz, stajnie, wozownia z oddzielną stajnią, obory, wszystko z drzewa, szlachtuz za dworem nad rzeką, młyn jeden o 4 kamieniach i tartak o 1 pile. Summa czystej intraty wyrachowana na 20, 010 zł. 20 gr. Zamiana dóbr hrubieszowskich dokonaną została układom komplanacyjnym z dnia 7 grudnia 1799 roku pomiędzy skarbem cesarskim a Ignacym Cetnerem a przez dekret cesarski z dnia lutego 1802 roku zatwierdzonym. Wskutek czego hrabia Cetner wojewoda bełzki wedle dekretu fori nobilium lwowskiego z dnia 20 maja 1803 roku do tabuli jako właściciel wpisany został. Nim jednak akt zamiany uzyskał najwyższe zatwierdzenie, Ignacy Cetner wraz z córką swą Anną Potocką, późniejszą ks. lotaryńską, z dóbr dawniej starostwo hrubieszowskie składających miasto H. z wójtowstwem i Podzamczem, wsie Pobereżany, Czerniczyn, Borodycę, Dyakonów, część Szpikołos Starościńską zwana, Jarosławice, Busienia i część Putnowic za kontraktem prywatnym z dnia 30 marca 1800 r. we Lwowie spisanym Aleksandrowi i Annie z Zamojskich ks. Sapiehom za summę szacunkową 700000 zł. sprze dali. Ze strony Sapiehów zawierał i podpisał kontrakt ks. Stanisław Staszic jako specyalny plenipotent. Pokazuje się jednak że ks. Sapiehowie byli tylko podstawionymi właścicielamj, a dobra wspomniane Staszic sam dla siebie nabywał; że zaś nie był szlachcicem niemógł więc w państwie austryackiem dóbr na swoje im nabyć, za aktem bowiem z dnia 20 lutego 1801 roku Aleksander Sapieha wszelkie prawa do dóbr hrubieszowskich przelał na osobę żony swej Anny, która następnie za upoważnieniem męża, aktem z dnia 28 marca 1801 r. oświadczyła, że dobra Hrubieszów Stanisław Staszic sam dla siebie rzeczywiście zakupił i z szacunku wypłaconego 700000 złotych tegoż skwitowała, dawszy mu poprzednio dnia 19 marca t. r. nieograniczoną do dyspozycyi powyższemi dobrami plenipotencyą. Aktu tego jednak Staszic w tabuli nie objawił z powodu, że nie mógł dowieść szlacheckiego pochodzenia. Dopiero po przyłączeniu tej części kraju do ks. Warszawskiego za kontraktem zawartym przed Walentym Skorochód Majewskim 1811 roku 19 sierpnia w Warszawie, ks. Sapieżyna wspomniane dobra hrubieszowskie na rzecz i osobę ks. Staszica odstąpiła i na przepisanie tytułu własności w księgach departamentu lubelskiego zezwoliła. Kontrakt ten pod dniem 13 marca 1812 roku w aktach hypotecznych pod liczbą 18 na stronnicy 370 wpisany został. W latach 1801 i 1803 znaczne pożary zniszczyły miasto; wzrost jego na nowo rozpoczął się dopiero w 1806 r. kiedy w Hrubieszowie umieszczono zarząd podprefektury, sąd pokoju i szkołę podwydziałową. W czasie założenia tow. roln. hrubieszowskiego przez Staszica miasto, posiadając dziedziczne swoje grunta, do składu tegoż towarzystwa niechciało przystąpić, weszły do niego tylko dziedziczne części jako to Wójtostwo i Podzamcze; zawsze jednak Staszic przypuścił miasto do pewnych dogodności a mianowicie udzielają się pożyczki amortyzacyjne na ziemie i domy murowane i kto w mieście jak w całém towarzystwie postawi z gruntu dom murowany i pokryje go materyałem niepalnym ten dostaje zwrot 1 4 części wartości tego domu. Od czasu założenia towarzystwa w mieście wymurowano i pokryto materyałem niepalnym 38 domów, za co wypłacono 33, 228 rs. 52 kop. Z tego chrześcianie wymurowali 13 domów i dostali 12198 rs. 37 kop. , żydzi wymurowali 25 domów i dostali 21, 030 rs. 75 kop. Kapitał wypożyczony miastu wynosi 43646 rs. , od którego płacony jest 5 1 2 rocznie procent i umorzenie w ciągu lat 20. W mieście H. urodził się słynny mechanik i matematyk Abraham Stern 1769 r. Par. H. dek. t. n. liczy 3720 dusz. Gmina H. należy do s. gm. okr. III w Dyakonowie, tamże urząd gminny, obszar jej wynosi 12013 mr. a ludnośó 4023. W skład gminy wchodzą Antonowka folw. , Bohorodyca wś, Białoskury, Czerniczyn, Dyakonów, Jakubówka folw. , Każmierówka, Łotoszyny, Makowszczyzna folw. , Michałówka folw. , Moroczyn wś i folw. , Pobereżany, Swierszczów wś i folw, , Szwajcary fol. , Szpikołosy wś i fol. Teosin fol. , Teresówka fol. Tentiuków, Wójtostwo fol. , Wolica Podhorecka. Powiat Hrubieszowski obecny stanowi tylko część północną dawnego powiatu, z którego utworzony został w 1866 r. drugi nowy powiat tomaszowski. Graniczy on od północy z pow. chełmskim, od wschodu z gub. wołyńską, od której oddziela go rz. Bug, od płd. z pow. tomaszowskim a od zachodu z zamojskim. Obszar ogólny wynosi 26, 68 mil kw. Półn. część powiatu, tworząca trójkąt zawarty między rzekami Wełnianką i Bugiem, a odgraniczony od południa drogą bitą łączącą Uchanie z Horodłem, przedstawia obszar lesisty i błotnisty, zwłaszcza nad brzegami Wełnianki i kilku strumieni odprowadzających wody leśne do Bugu. Trójkąt ten pod względem cech fizyograficznych stanowi część przyległego mu Polesia. Jestto najmniej zaludniona część powiatu; wsie rozmieściły się tylko po krawędziach trójkąta nad brzegami Wełnianki, Bugu i przy drodze bitej; środek zajmuje obszar leśny bez wsi i dróg. Dalej ku południowi zaczyna się kraj wzgórkowaty z glebą tłustą, gliniastą, w części czarnoziemną, mający wspólne cechy z przyległym mu Wołyniem. Wzniesienia gruntu zaznaczają się stopniowo i dochodzą do 900 stóp w stronie zachodniej między Uchaniami a Grabowcem; postępując ku wschodowi, spotykamy stopniowe obniżanie się tak, iż krawędzie doliny Bugu leżą na wyniesieniu 650 do 700 stóp nad poziom morza, a więc o 250 do 200 niżej niż część zachodnia. Na żyznej glebie rozsiadły się liczne, ludne i zamożne wsie. Lasy zajmują w powiecie przestrzeni 57632 mórg, z tego przypada 46149 mr. na nieurządzone a 4617 na lasy z urządzonem gospodarstwem leśnem w 1880 r. . Wycięte a nie za drzewione obszary leśne wynoszą 3182 mórg. Włościanie posiadali tylko 195 mr. a za serwituty zniesione otrzymali 2688 mr. ; do osad miejskich należy 622 mr. Sady dworskie zajmują 296 mr. , włościańskie 195 mr. Rolnictwo mimo bogactwa gleby nie stoi na wysokim stopniu rozwoju. Przeważają tu dobra większych rozmiarów po nad 1000 mr. a brak drobniejszych posiadłości. Głównym produktem rolnym jest pszenica, a przy tem w mniejszej ilości buraki uprawiano dla cukrowni w Mirczu. Przemysł fabryczny mało rozwinięty dla braku miast i dróg handlowych. Istnieje w całym powiecie 20 fabryk, w tej liczbie 9 gorzelni z produkcya wartości 306000 rs. , jedna Hrubieszów Hruboćicy cukrownia wyrabiająca za 62000 rs. , 1 młyn parowy Pobereżany z produkcya na 28000 rs. , 6 małych browarów, 1 dystylarnia i 2 warzelnie miodu. Ogólna suma produkcyi wynosi 413209 rs. Główną drogę komunikacyjną stanowi rz. Bug, która dla zmiennego stanu wody przedstawia wiele niedogodności przy spławie drzewa i zboża. Dróg bitych dla braku kamienia niema tu wcale, z wyjątkiem małego kawałka traktu z Lublina do Uściługa; zwykłe trakty zaś dla gliniastego grantu są w porze deszczów lub roztopów nie do przebycia. Ludność powiatu wynosi 78226 dusz; szkół elementarnych 72. Pod względem sądowym pow. H. dzieli się na cztery okręgi sądów pokoju Jarosławiec, Grabowiec, Dyakonów, Mądryniec zaś pod względem administracyjnym na 13 gmin Białopole, Grabowiec, Horodło, Hrubieszów, Jarosławiec, Kryłów, Miętkie, Mircze, Miączyn, Mołodziatycze, Moniatycze, Mieniany, Werbkowice. Dek. hrubieszowski rzym. kat. dyec. lubelskiej, składa się z 8 parafy Dubienka, Grabowiec, Horodło, Hrubieszów, Kryłów, Moniatycze, Trzeszczany i Uchanie. Dek. hrubieszowski b. greckounic kiej dyec. chełmskiej w 1863 r. dzielił się na 18 paraflj Chyżowice, Czerniczyn, z filią w Masłomęczu, GrudekNadbużny, Hołubie, Hostynne, Hrubieszów, Kryłów z filią w Prehorylu, Mircze, Modryń, Mołodziatycze, Nieledew, Pawłowice, Perosołowice z filiami w Bohutyczach i w Gdeszynie, Podhorce nad Huczwą z filią w Gozdowie, Ślipcze z filiami w Czumowie i w Mieniach, Szychowice, z filią w Małkowie, Terebiń i Werbkowice. Dek. hrubieszowski prawosł. , ob. Chełm. Gus. Grot. , W Bystrz. , Br. Ch. Hrubki, szczyt w głównym grzbiecie Beskidu lesistego, w obr. gminy Berehów górnych, w pow. Lisko, wznosi się nad górnym biegiem Solinki. Wzniesienie 1185 m. Hruboćicy niem. Grubtitz, wś serbska na saskich Łużycach w parafii budyszyńskiej. W r. l875dm. 18, mk. 123. A J. P. Hrubosz, szczyt w Tatrach nowotarskich na granicy liptowskiej, w głównym ich grzbiecie, w obr. gm. Kościelisk. Od szczytu Babich Nóg ob. Błyszcz i Babie Nogi czyli Kamienistej 2128 m. pom. szt. gen. , główny grzbiet Tatr zwraca się na półnoo na przestrzeni 375 m. , poczem wysławszy ku płn. zachodowi odnogę, na 1600 m. długą, ku potokowi tyszniańskiemu, w której wznoszą się czubki 1805 m. , 1537 m. i 1375 m. szt. gen. , zwraca się ku północnemuwschodowi po Smreczyński szczyt 2068 m. szt. gen. W tym otóż grzbiecie między Kamienistą a Smreczyńskim, wznosi się Hrubosz. Jestto wąski, nigdzie nad 1 m. nie szerszy szczyt, podłużny od północnegowschodu ku południowemuzachodowi, stromo spadający tak od wschodu jak zachodu. Połu dniowowschodnie zbocze jest trawiaste, którem przejść można dogodnie do przełęczy, między Hr. a Kamienistą 1772 m. Janota. Przełęcz ta Stołami się zowie. Przedstawia ciekawą rozpadlinę; jest szeroka, głęboka i o wysokich bokach, jak gdyby cała góra na dwie rozpadała się strony. Rozpadlina ta nieckowata ciągnie się wysoko w górę pod Kamie nistą czyli Babie nogi. Między Hr. a Smre czyńskim szczytem również jest przełęcz 2047 m. Janota. Wzniesienie Hrubosza 2057 m. Janota. Br. O. Hrubsk, miejscowość, pow. skwirski, o 10 w. odległa od m. Chodorkowa ob. , niedaleko od wsi Strucówki i Szczehliówki, pośród du żych lasów położona; 50 lat temu była tu osa da, mieszkańcy której przeniesieni zostali do innych włości przez Merszkowskiego ówczes nego dziedzica; prócz bardzo wielu mogił, któ rych liczą tu 684 opisanie mogił w kijow skiej gub. przez Fundukleja, str. 48, zasłu guje tu na uwagę 1 wał wysoki od 2 do 3 sążni z przekopem na 5 sążni głębokości a dłu gi na 2 wiorsty, zaczynający się nad stawem hrubskim i ciągnący się do stawu bykowskiego; przekop zwykle bywa napełniony wodą; wał ten lud zowie żmijowy; 2 wały ciągnące się w kwadrat i obejmujące przestrzeni 2 w. kw. , w wałach znajduje się 6 wjazdów; 3 przy jednym z owych wjazdów znajduje się okrągła przestrzeń 300 kw. sążni otoczona wałami wysokiemi od 6 do 7 sążni z głębo kim rowem i 1 wjazdem; 4 wał ciągnący się od wsi Szczehlijówki która także jest otoczona małami i stanowiący prostopadłą linią z pier wszym wałem. Podług miejscowej legendy w czasie pierwszego najścia tatarów okoliczni mieszkańcy w liczbie 40, 000 okopali się tu i długo bronili, lecz w końcu zdobyci, zostali wycięci, potwierdzają to między innemi wyko pane tu współczesne monety, mianowicie sze roki srebrny grosz. bity w Pradze z wizerun kiem Wacława III, który lak wiadomo pano wał, od 1230 do 1253 roku. Wogóle mogiły i wały tutejsze nietknięte dotąd przez uczo nych. Kl. Przed. Hruby, przys. Zakopanego, pow. nowotarski. Hruby Groń, wielka, potężna góra, na Pod halu liptowskiem, na gruncie gminy Wycho dnej. Wznosi się ona na płn. wsch. od Wy chodnej, między potokami Hibicą od zach. a Bielańskim potokiem od wsch. , na północ od Bielańska, przysiołka Wychodnej, a na połu dnie od wzgórza Hibicy ob. . Jestto szeroki i połogi grzbiet, od strony północnej ku Hibi cywierchowi zasiany licznymi chatami. Wzniesienie 965 m. stz. gen. ; 977 m. Ko rzistka. Br. G. Hrubki Hruby Hrubsk Hrubosz Hrubki Hrudynina Hrudzinowo Hrudy Hrudopol Hrudek Hruda Hrud Hruby Hruby Regiel Hruby Regiel, szczyt w Tatrach nowotar skich, w obr. gminy Kościelisk, nad drogą wiodącą z Zakopanego do Kościeliska 675 m. od niej na południe, po zachodniej stronie potoku Małołąckiego. Z doliny pot. Małołąckiego, płynącego po złomach granitowych na północ, z pod turni Miętusiańskich, wycho dzi się ku Czerwonym Skałkom nad Przysłopem, tworzącym przełęcz między Hr. R. a Siwarowem, lesistym grzbietem, oddzielającym Małej Łąki dolinę od Miętusiej, a ztąd na ska listy wierzch Hr. R. Wapień jego zawiera wiele pięknych skamielin. Miejsce to jest cu downie malownicze, a przecież rzec można, bardzo mało, a może przez nikogo nie zwie dzane. Sam wierch Hr. R. zwie się Gaberówką; Hr. zaś Reglem jest właściwie las po stro nie północnej, spadający ku drodze kościeliskozakopiańskiej. Jest to wąski, od południa i północy dosyć stromy grzbiecik, który od północy do samego wierzchu lasem jest zarosły, a od południa pod wierzchołkiem częścią tra wnikiem pokryty, częścią odłamami wapienia zasłany. Na zachód rozciąga się w kierunku skośnym od południowowschodu ku północnemu zachodowi piękny trawiasty niższy grzbie cik Jaworzynka, spadający turniami ku Mię tusiej dolinie. Od Hr. R. oddziela ją Krowiźleb, spadający ku wsi Kościeliskom. Widok z Hrubego Regla jest nader pięknym. Na połu dnie wznoszą się Czerwone Wierchy, a na wschód od nich Giewont, zasłaniający resztę szczytów ku wschodowi, prócz Kop Królo wych i północnego ramienia Koszystej; od Giewontu pasmo lesiste Bacug, przełęcz do Strążysk, Łysanki, Skały Małej Świnnicy, Krokiew, Nosal, Kopieniec i cały obszar la sów i wzgórz lesistych po Murań i Hawrań. Wzniesienie 1339 m. szt. gen. ; 1319 m. Kolbenheyer; 1366 m. Eljasz, Przewodnik do Tatr, str. 308. Br. G. Hruby Wierch, grzbiet i szczyt w Tatrach liptowskich w dzielnicy Krywania. Od szczytu Furkoty ob. , wznoszącego się jako narożnik dolin Hlińskiej, Młynicy, Furkockiej i Niewcyrki, odrywa się ku północnemu zachodowi, jako dział graniczny dolin Hlińskiej od płn. , a Niewcyrki od płd. , potężny grzbiet Hrubym zwany. Długość grzbietu czyni przeszło 2200 m. W nim trzy znaczniejsze czubki wschodni 2393 m pośredni 2324 m. , a zachodni nad doliną Koprową 2243 m. szt. gen. . Według Kolbenheyera wzniesienie zachodniego szczytu czyni 2240 m. 2. Hruby Wierch, szczyt w głównym grzbiecie granicznym Tatr Nowotarskich, nad halą Jarzębczą, wschodniem ramieniem doliny Chochołowskiej od płn. , a Jamnicką i Raczkową od płd. , Na mapie Kummersberga s. 35 Jarzębczą zwany, 2650 m. na południowywschód od Wołowca, między Przednim Upłazem a Kończystą 2071 m. szt. gen. . Wzniesienie jego czyni 2142 m. szt. gen. ; 2128 m. Zejszner; 2050 m. Loschan, Łupek talkowy. 0d niego wybiega wprost na południe ramię górskie 2793 m. długie, ze szczytami Jakubiną czyli Magórą wyźnią 2189 m. , Ostredokiem 2049 m. i Magórą niźnią 1921 m. . jako ściana graniczna dolin Jamnickiej od zach. , a Rączkowej od wsch. 3. Nazwę Hrubego, albo Grubego Wierchu nadają Węgrzy szczytowi w głó wnym grzbiecie Tatr nowotarskich Miedzia nem zwanemu. Jest to raczej południowozachodni szczyt grzbietu Miedzianego, odrywa się od gł. grzb. ku płn. wsch. na działo dolin Pięciu Stawów Polskich i Białki. Wzniesienie jego 2167 m. szt. gan. . Drugi szczyt półn wznosi się 2239 m. npm. szt. gen. . Ob. Miedziane. 4. Nazwę Hrubego Wierchu nadają częstokroć szczytowi Bobrowcowi, na granicy Galicyi i Węgier czyli Nowotarżczyzny i Orawy. Ob. Bobrowiec. Wzniesienie jego podług pomiaru wojskowego czyni 1664 m. 5 Hruby W. ob. Hruby Regiel. Br. G. Hrud, wś włośc, pow. konstantynowski, nad rz. Białką, o 5 w. na płn. od Białej, przy trakcie bialskojanowskim, przylega do folw. Roskosz. R. 1827 było tu 60 dm. i 437 mk. ; obecnie 59 dm. , 580 mk. Kościół i parafią r. gr. erygował 1666 r. Michał Kazimierz Radziwiłł. Hrud, ob. Hrudy. Hrud, jez. w półn. wsch. stronie pow. grodzieńskiego, nieco na północ od jez. Bersztańskiego. Hruda, wieś, powiat nowogradwołyński, gminy piszczowskiej, włościan dusz 126. Ziemi włośc. 333 dzies, ; należy do klucza piszczowskiego, własność hr. Maryi Potockiej. Hrudek, ob. Gródek, Grudek. Hrudopol, wś, pow. słonimski. Była tu kaplica byłej parafii kat. Dziewiątkowicze. Hrudy, albo Hrud, przys Lityni, powiat rudecki, o 3 kil na płn. wschód od Lityni, na lew. brz. Tyśmienicy, u jej zbiegu z Trudnicą, w okolicy podmokłej. Por. Horucko. Hrudynina, wś nad rz. Obol w gub. witebskiej, Hrudzinowo 1. nowe, wieś, pow. dzisieński, gm. leonpolskiej, nad rz. Kamionką, 3 okr. adm. , o 38 w. od Dzisny, 5 dm. , 57 mk. prawosławnych. 2. H. stare, wś tamże, gm. leonpolskiej, 3 okr adm. , o 37 w. od Dzisny, 10 dm. , 89 mk. , z tego 33 praw, 6 kat. Obie te wsie należały do dóbr Leonpola, wprzód Lilkami i Czuryłowiczami zwanych; przed 1500 roku należały wraz z Drują do ludzi putnych, obowiązanych odbywać drogi do zamku połockiego w roku 1506. Aleksander król polski nadaje Druję nazwaną w przywileju Civitas Hruszewka Hruszka Hruszki Hruszków Hruszkówka Hruszbienienka Hruśka Hrumno Hruszatyce Drujensis, Czuryłowicze i Hrudzinowo Annie Duchnie z Sapiehów kniahini Massalskiej, wdo wie po Tymoteuszu Massalskim, poległym pod Wiedroszą w r. 1499 i synom jej Piotro wi, Jerzemu i Janowi, wskutek zasług ojca poniesionych dla ojczyzny. W końcu XVI w. Wasilia Massalska, prawnuczka Tymoteusza a córka Jerzego, poszła za mąż za Wołoziockiego. Córka tej Wasilicy Massalskiej z dru giego małżeństwa Dorota z Misrkich Janowa Dziewoczyna wespół ze swym mężem sprze dają 1611 r. Druję, Hrudzinowę i Czuryłonicze za summę 5000 kop groszy lii Leonowi Sapieże kanclerzowi litew. Dalej H. własność bez Drui Rudominów, z których Piotr ka sztelan smoleński i Jan Mikołaj marszałek bracławski przedają Czuryłowice i H. Hrehoremu Mirskiemu, podkomorzemu bracławskiemu. Była potem w posiadaniu Sebastyana Mirskiego sędziego ziem. brasł. i Krzysztofa Mirskiego podkom. brasł. od których sukce syjnie przechodzi do Jerzego i Anny z Mirskioh Przysieckich, dalej do ich syna Bronisła wa Przysieckiego, od niego znów do Mirskich. Z tych Michał, Władysław, Kazimierz i Lud wik Mirscy w r. 1667 za summę 200, 000 zł. pol. przedają księdzu Zgirskiemu. W r. 1701 Mikołaj Zgirski prałat wileński, przedaje Da nielowi i Teresie z Sokolnickich Wyhowskim za 40000 złp. Od nich przechodzi do ich córki Racheli Ogińskiej, od tej do syna jej Józefa Ogińskiego starosty dorsuniskiego Roku 1742 Józef i Apolonia z Wychowskich Ogińscy sprzedają H. za 200000 złp. Stanisławowi Kleczkowskiemu a ten w r. 1745 Mikołajowi Łopacińskiemu wojskiemu mścisławskiemu za 45000 tal. W roku 1778 po śmierci Łopacińskiego wojewody bełzk. przechodzi w doży wocie żony jego Barbary z Kopciów a na właność syna ich Jana Nikodema Łopacińskiego. Ten w roku 1800 sprzedaje braciom swoim Tomaszowi i Barbarze z Szadurskich Łopacińskim. W roku 1812 Tomasz ustępuje synowi swemu Józefowi marszałkowi. Po śmierci te goż 1835 r. dożywotniczką zostaje żona jego Dorota z hr. Morykonich; ta w roku 1839 zrzeka się wreszcie na syna swego Ignacego Łopacińskiego. A. K. Ł. Hrumno, dawna, w dokumentach używana nazwa wsi Rumno, pow. rudecki. Lu. Dz. Hruń, ob. Groń. Hruschau niem. , ob. Gruszów, na Szląsku Austr. Jest tu szkoła ludowa, st. p. i tel. , za rząd górniczy, zarząd dóbr hr. Wilczka, zarząd witkowickich kopalń węgla, pierwsza austryacka fabryką sody, fabryka wyrobów garncarskich i st. dr. żel. z Krakowa do Wiednia, mię dzy Boguminem a Ostrawą Morawską, o 269 kil od Wiednia. Hrusiatycze, wś, pow. bobrecki, 4. 7 kil od Strzelisk N. , ma cerkiew gr. katol paraf. Hruśka, ob. Hruszka. Hruski Majdan, ob. Majdan Hruski. Hrustin, ob. Hrusztyn. Hruszawy, wieś, pow. wołkowyski gub. grodz. Hruszatyce al Hruszatyce, po rusku Hruszatyczy, wieś w pow. przemyskim, 21 kil. na płd. wschód od Przemyśla, 5 kil na płn. wschód od st. poczt. w Nowem Mieście a 10 kil na płd. wschód od najbliższej stacyi kole jowej w Niżankowicach. Na płn. sąsiadują H. z Żrotowicami, na wschód z Gdeszycami, na płd. z Sanoczanami, na zachód z Bybłem. Okolica pagórkowata. W płn. stronie osady wznosi się bezleśne wzgórze Magiera do 320 m. , częśó płd. jest niższa 278 m. . Wieś sama rozłożyła się w dolinie potoku Czyszki, płyną cego tutaj od wsch. ku zach. do Wyrwy, do pływu Wiaru. Dolina potoku wznosi się na za chód od wsi 236 m. npm. Wedle obliczenia z r. 1869 było dm. 88, mk. 601 w gminie, a 7 dm. , 62 mk. na obszarze dworskim; wedle szematyzmów z r. 1881 jest 571 mk. obrz. gr. katol, a 55 rzym. kat. Własność większa właścicielka Jadwiga ks. Sapieżyna obejmuje roli ornej 665, łąk i ogr. 133, pastw. 14. lasu 178; włas. mniej. roli ornej 597, łąk i ogr. 53, pastw. 16, lasu 8 mr. Parafia gr. kat. w miejscu, należy do dekanatu niżankowskiego a ma filią w Sanoczanach. Par. rzym. kat. w Nowem Mieście. We wsi cerkiew drewniana. Lu. Dz. Hruszbienienka, wieś, pow. święciański, 1 okr. polic, mk. kat. 126, dm. 11 1866. Hruszczyńce, wieś, pow. kaniowski, par. Rzyszczów. Należy do familii Skirgiełłów wyzn. greckorossyjskiego. Hruszew, wś, pow. konstantynowski, gm. Łysów, par. Rusków. Liczy 10 dm. , 96 mk. i 108 mr. obszaru. Hruszewka, rz. , dopływ Mokrej Sury. Hruszka, bezleśne wzgórze w pow. rudeckim, na płd. wschód od Kupnowic starych, szczyt 317 m. Od płn. opasuje H. dolina Wiszenki, od płd. dolina Łączny. Lu. Dz. Hruszki lub Gruszki, wieś, pow. augustowski, gm. Kuryjanka, par. Teolin. Leży śród lasów puszczy augustowskiej. Odl. 33 wiorst od Augustowa, liczy 32 dm. , 252 mk. W 1827 r. było tu 13 dm, 78mk. Hruszki, przys. Potylicza. Hruszków, ob. Hruszów. Hruszkówka, Hruszówka, duża wieś, pow. czehryński, nad rzeką Kosarem, wpadającą do Taśminu, o 8 w. odl. od m. Żabotyna, w takiej że odległości od wsi Osoty, 35 w. od Czehrynia i Smiły, mieszk. 1690 wyzn. prawosł. , cerkiew paraf. i szkółka; ziemi 3559 dz. pierwszorzędnego czarnoziemu, należy do hr. Bo Hrustin Hruszawy Hruski Majdan Hrumno Hruń Hruschau Hrusiatycze Hruszczyńce Hruszew Hruszniew bryńskiego, który ją kupił w 1845 r. od generała LwaDawidowa; we wsi jest cukrownia z r. 1845, produkująca rocznie 77000 mączki cukrowej, a także na wielką skalę gorzelnia; zarząd gminny w tejże wsi, policyjny w Śmile. Hruszniew, wś i folw. , pow. konstantynowski, gm. Chlebczyn, par. Górki, rozl. gruntów włościańskich m. 410, dom. 25, ludn. 309. Do bra H. składają się z folwarków Hruszniew, Ostromęczyn, Pasieka, Chłopków; awulsów Szydłolas, Kuczanka, odcinka Brzoza, Rybniki; attynencyj Sułów i lasu Kisielew; wsi II. , Chłopków, Kisielew, Ostromęcin; nabyte przez Katarzynę hr. Platerową w r. 1866 za rubli 279407. Rozl. wynosi m. 7666. Folw. Hruszniew z awulsem Szydłolas i attynencyą Sułów i las Kisielew; grunta orne i ogrody mr. 1210, łąk m. 158, pastw. m. 1, lasu m. 2704, nieużytki i place m. 81, razem m. 4154. bud. mur. 17, drew. 40, płodozmian l2polowy; folw. Ostromęczyn grunta orne i ogrody mr. 706, łąk m. 142, lasu m. 7, nieużytki i place m. 28, razem m. 883, bud. mur. 10, drew. 16, płodozmian l0polowy. Folw, Chłopków z awulsem Rybnik grunta orne i ogrody m. 800, łąk m. 57, pastw. m. 63, lasu m. 181, nieużytki i placo m. 25, razem m. 1126, bud. mur. 6, drew. 10, płodozmian 12polowy. Folwark Pasieka z awulsem Kuczanka i odcinkiem Brzoza grunta orne i ogrody m. 1173, łąk m. 133, lasu m. 170, nieużytki i place m. 26, razem m. 1502, bud. mur. 10, drew. 6, płodozmian 12polowy. Gorzelnia parowa o sile 24 koni, przerabiająca rocznie kartofli około 16000 korcy i 1200 korcy jęczmienia. Młyn i tartak parowy. Olejarnia parowa przerabiająca rocznie 1500 korcy rzepaku. Młyn do mielenia kości, fabryka serów, cegielnia, pokłady torfu. plac na bindugę nad rzeką spławną Bug; wieś Hruszniew osad 44, z gruntem m, 419; wieś Chłopków osad 29, z gruntem m. 402; wś Kisielew osad 46, z gruntem m. 989; wieś Ostromęcin 58, z gruntem m. 788. Hruszów, folw. i wś z majdanem Maryniu, pow. krasnostawski, w gm. Rejowiec. Podług opisu z r. 1866 rozległość wynosi m 1360, grunta orne i ogrody m. 276, łąk m. 61, past. m. 49, lasu m. 670, zarośli m. 280, nieużytki i place m, 24. Wieś H. osad 15, z gruntem m. 144; wś Majdan Maryniu osad 16, z gruntem m. 241. Hruszów, wś, pow. kaniowski, par. Rzyszczów, nad bezimiennym ruczajem, wpadającym przy m. Chodorowie do rz. Dniepru. Należy do Genowefy Proskurzyny razem z przys. Gadomską Wolą, położonym pomiędzy wsią W. Prucki i przys. Krasnopółką. Posiada ziemi majątkowej 1522 dz. , z której około 620 dzies odeszło ziemi wykopowej. Ma cerkiew pounicko prawosławną, fundowaną przez Mikołaja Potockiego, byłego starostę kaniowskiego, i liczy mieszk. prawosł. 1249 i katol 8. Niegdyś Hołowińskich dziedzictwo. We dworze kaplica katol. Zarząd gminny w Pijach, policyjny w Rzyszczowie. Hruszów 1. al. Hruszków, Hruszowa, wieś w pow. drohobyckim, 18 kil. na płn. wschód od Drohobycza, a 6 kil. na płn. wschód od st. poczt. i kolejowej w Dobrowlanach. Od wsch. sąsiaduje z Tynowem, od płd. z Rolowem i Dobrowlanami, od zach. z Dorażowem pow. Samborski i Wołoszczą pow. Samborski. Wś rozłożyła się na prawym brzegu Bystrzycy, płynącej tutaj od płd. zach. ku płn. wsch. Zaraz za wsią, na lewym brzegu Bystrzycy, ście lą się rozległe błota, t. zw. Moczary 270 m. npm. ; na płd. od wsi wznosi się poziom, co kolwiek wyżej, do 290 i 295 m. , a na bezleśnem wzgórzu Krasna, na płd. zachód od wsi, dochodzi punkt graniczny 298 m. Wedle obli czeń z r. 1889 było dm. 495, mk. 2536; wedle szematyzmów z r. 1881 jest 2367 mk. obrz, gr. kat, , 2 obrz. rzym. kat. , a 78 wyzn. mojżesz. Własność większa obejmuje roli ornej 9, łąk i ogr. 13, pastw. 3; własności mniejszej roli or. 1592, łąk i ogr. 1111, pastw. 577 mr. We wsi jest cerkiew drewniana i szkoła etatowa jednoklasowa. Par, gr. kat. w miejscu, należy do dekanatu mokrzańskiego; par. rzym. katol. w Wołoszczy. Jest tu fundusz ubogich, założony r. 1858 z grzywien i taks składanych za po zwolenia muzyki i tańców, a mający na celu utrzymywanie miejscowych ubogich. Majątek zakładowy czyni 884 zł. w obligacyi; w roku 1880 było dochodu 121 zł. Przełożonym jest zwierzchność gminna. H. należał dawniej do klucza dublańskiego w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. Bogusław na Leśnie Pod leski, administrator ekonomii Samborskiej za czasów Jana Kazimierza, oznajmił listem t ro ku 1660 potwierdzonym przez Jana Kazimie rza, że skłoniwszy się do prośby Mikołaja Łużeckiego, popa hruszkowskiego, i syna jego Antoniego, puścił im dożywocia pół łanu roli popowskiego we wsi Hruszowy, w ekon. Sam borskiej, ze wszystkimi tejże roli pożytkami, ogrodami, łąkami itd. i łuhem do tego popostwa należącym, za co na każdy rok do zamku samborskiego z tego półłanka roli złp. 2 po winni dawać, a od innych robót i powinności wolnymi zostawać mają. 2. II. , wieś, pow. jaworowski, ma w miejscu st, poczt. , kościół i cerkiew parafialne. Lu. Dz. Hruszów, ob, Gruszów, Hruschau, na Szląsku austr. Hruszów 1. Niżni, węg. Alsö Kortvelyes, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Weg. , kościół katol paraf. , uprawa roli, 883 mk, 2. H. Wiżni, węg. Felsö Kortvelyes, wieś w hr. ziem Hruszniew Hruszów Hruszowa Hruszowice Hruszówka Hruszowno Hrusztyn Hruszwica Hruzdowo Hruździe Hruździenica Hruzewica Hruźka Hruzka Hruszów nenskiem, Zemplin Węg. , uprawa roli, lasy, 73 mk. Hruszów. potok w obr. gm. Kornicza, w pow. kołomyjskim, nastaje w lesie Jedlinką zwanym; płynie na pólnocnopółnocny wschód błoniami kornickiemi i po 5 kil. biegu uchodzi z pr. brz. do Prutu. Przyjmuje liczne małe do pływy, między którymi znaczniejszym jest Czarny potok. Br. G. Hruszowa, ob. Hruszów. Hruszowice z Gajem, wś, pow. jarosławski, o 7 Ml. od Rokietnicy, par. rzym. katol. Laszki, par. gr. kat, w miejscu. W archiwum kapituły greckokatolickiej w Przemyślu znajduje się dokument ruski, cerkiewnem pismem pisany, datowany z Lwowa w piątek d. 8 października r. 6810 od stworzenia świata, t. j. 1301 po nar. J. Chr. , wydany przez kniazia Lwa, syna króla Daniela, którym tenże nadaje Hruszowice biskupstwu przemyskiemu. Dokument należy, według zdania niektórych krytyków historycznych, przed innymi zaś księdza Petrusiewicza patrz Halicki Istoriczeski Sbornik, do podrobionych przez duchowieństwo ruskie, zyskał on jednak aprobatę królów polskich i jest roborowany. Wś ta należała do Czackich. Hruszówka, piękne dobra w pow. łuckim, w okolicach Lachowicz, dziedzictwo Rejtanów. Tu żył i umarł w sierpniu 1790 r. nieśmiertel nej w narodzie pamięci mąż Tadeusz Rejtan. Dotychczas przechowują się tu po nim różne pamiątki; istnieje nawet ów domek zakratowa ny, w którym nieszczęśliwy obłąkany miał smutne pomieszczenie. Jest rzeczą pożądaną, aby rodzina otoczyła największem poszanowa niem wszystkie przedmioty pozostałe po czci godnym pośle nowogródzkim, jak niemniej za chowała dla potomności archiwum i książki, o których wiemy. Folw. H. ma obszaru około 2300 mr. , w glebie niezłej, Al. Jel. Hruszówka al Hroszówka, po rusku Hrusziwka, wieś w pow. dobromilskim, 44 kil. na płn. zachód od Dobromila, 10 kil. na płn. od st. poczt. w Mrzygłodzie, na prawym brzegu Sa nu. Zachodnia część obszaru nizinna dolina Sanu, wschodnia pagórkowata. Na płn, zach. sąsiaduje z Jabłonicą ruską, na płn. wschód z Borownicą, na wschód z Hutą, na płd. z Ułuczem, na zachód z Temeczowem W pow. brzo zowskim. Wedle obliczeń z r. 1869 było dm. 52, mk. 305 w gminie a 2 dm. , 13 mk. na ob szarze dworskim; wedle szematyzmów z r. 1881 jest 236 mk. obrz. gr. kat. , a 107 rzym. katol. Własność większa obejmuje roli ornej 236, łąk i ogr. 9, past. 46, lasu 512; własn. mniej. roli ornej 207, łąk i ogr. 23, pastw. 25 mr. Parafia gr. kat. w Ułuczu, rzym. kat. w Mrzygłodzie. Są tutaj ślady nafty. Lu. Dz. Hruszówka, ob. Gruszówka i Hruszkówka. Hruszowno, wś, pow. kowelski, gm. Pohorsk, nad rz. Stochodem, o 55 w. od Kowla, ma 18 dm. , 96 mk. , 326 dzies. ziemi włośc. , 600 dzies. folwarcznej, przeważnie lasu. Gle ba piasek, ił; miejscowość błotnista i mało urodzajna, A. Br. Hrusztyn, Hrustin, wieś w hr. orawskiem Węg. , kościół katolicki parafialny, płóciennictwo, uprawa roli, furmaństwo, wyrób drewnianych naczyń, 1306 mk. Hruszwica, wś, pow. rówieński, ma kaplicę katol. parafii Klewań. Hruzdowo, ob. Hrozdowo. Hruzdowo 1. mko pow. oszmiańskiego, na samej gran. z wilejskim, ma paraf. kościół katol. Wniebowzięcia N, M. Panny, z drzewa wzniesiony 1773 przez ks. Ogińskiego. Na cmentarzu kaplica. Parafia katol. dekanatu Wiszniewskiego dusz 3274, zowie się urzędownie H. Oborki i ma kaplice w Cholchle i Czernowie. 2 H. , Hrozdowo, wś, pow. wilejski, ma kaplicę katol. parafii Łuczaj. Por. Gruzdowo, Hruździe, dobra, ob. Gruździe. Hruździenica, wś i dobra por. Hanuta, pow. święciański, o 2 mile od Wojstomia i Wilejki, o 3 od Smorgoni, o 14 od Wilna i prawie tyleż od Mińska, nad rzeką Naroczą. Folwark H. ma 450 dzies. ziemi i oprócz tego 450 dzies. lasu, położonego za Wilią, już w pow. wilejskim. Gleba urodzajna głównie się uprawia żyto i kartofle, potrzebuje atoli nakładów. Miejscowość równa, płaska. Na cmentarzu w H. jest kaplica katolicka a na murowanym słupie przy drodze piękna duża figura Zbawiciela, która niegdyś zdobiła krużganek kościoła misyonarzy w Wilnie i po kasacie tego klasztoru została przewiezioną do H. Nad samym brzegiem Naroczy wznoszą się jakieś ruiny, o których miejscowa tradycya powiada, że był tam niegdyś kościołek. W archiwach domowych znajduje się wzmianka, że w roku 1503 król Aleksander Jagiellończyk nadał tę majętność jakiemuś Hruździe, którego dotąd miejscowi włościanie zowią Hruzdowskim. Za czasów pańszczyzny należały do H. wioski włościańskie; Wojdzienie, Dziachówka i zaśc. Podklonie, mające w ogóle 370 dzies. ziemi. Dobra H. są w ręku rodziny Stefanowskich. Hruzewica, mylnie Grzęzawica, wś, pow. proskurowski, gmina i parafia CzarnyOstrów, nad rzeką Bohem. Kolej odeskowołoczyska przechodzi pod samą wsią; mk. 668 i oprócz tego 82 jednodworców; ziemi włośc. 1075 dz. Cerkiew ma 43 dzies. ziemi. Należy do Przeździeckich. Dr. M. Hruzka, ob. Inguł. Hruźka 1. Hruśka, lub Mikołajów, wś, pow hajsyński, gm. Kiblicz, par. Granów, mk. 880 dm. 213, ziemi włośc. 1175 dzies. , dworskiej Hruszów Hryćków Hryczeniata Hrycowola Hrycówka Hrycowce Hryców Hryćkowszczyzna Hryckowicze Hryckowe Hryćki Hryciów Hrychowce Hrycewicze Hryce Hrybowyczy Hrybiszki Hruźka Hrużka Hrycuki wraz z fermą Mytków 1360 dzies. Należy do Czesława Jaroszyńskiego. 2. H. , podług urzędowych wykazów, według zaś Marczyńskiego Gruszka, wś, pow. bałcki, gm. Trojany. Mk. 1089, ziemi włośc. 2374 dz. , dworskiej 1540. Należała do Potockich do klucza Olchowackiego, obecnie sprzedana Udziełom. 3. H, ob. Gruszka. Hruźka, wś, pow. kijowski, nad niewielką rzeczką wpadającą do Irpenia, 7 wiorst odległa od Byszewa. Mk. 1015, wyznania praw. Ziemi 5590 dzies. płaszczystogliniastej, w większej części pokrytej drobnym lasem. R. 1768 w czasie koliszczyzny, przybył tu jeden z atamanów Żeleźniaka, Bondarenko, i długo stał obozem, i rozbijając w okolicy, lecz złapany w m, Makarowie został powieszony. Hrybiszki, mylnie Grybiszki ob. , właściwie Rybiszki ob. pod Wilnem. Hrybowyczy rus. , ob. Grzybowice. Hryce, wś pryw. , pow. dzisieński, o 50 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 3 dm. , 32 mk. praw. 1866. Hrycewicze 1. wś i dobra w pow. słuckim, nad Łanią, o 26 w. od jej źródła; dziedzictwo Rejtanów, dziś z zarządem gminnym nieopodal szosy położone. Gmina Hrycewicze składa się z 10 starostw wiejskich z 45 wiosek małych i ma 2458 włościan płci męzkiej. Folwark w glebie dobrej posiada około 760 mr. 2. II, ob. Hryckowicze. Hrychowce, węg. Hrissocz, wś w hr. spiskim Węg. , 340 mk. HryciówOstrów, uroczysko, ob. Chodorówka. Hryćki, wś włośc, pow. dzisieński, o 108 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 14 dm. , 170 mk. 1866. Hryćków, wś, pow. kamieniecki, gm. i par. Smotrycz, o 9 w. od tego miasta, nad rzeką Smotryczem, w dolinie otoczonej górami; mk. 510, 66 dm. , 436 dz. ziemi włośc, , 876 dzies. dworskiej. Należała ze Smotryczem do ks. Koriatowiczów; jest nawet podanie, że na je dnej z otaczających gór, miał być postawiony pierwszy zamek przez Koriatowiczów; dziś je dnak żadnych niema śladów. Następnie przez zamianę na Jarugę, cało starostwo smotryckie, dostało się Potockim, linii wojewodów bełzkich. Jest tu cerkiew z 932 parafianami i 33 dz. ziemi; do tej parafii należy i Słobódka Skipecka. Grunta miejscami skaliste i górzyste Hryckowe, przys. Kobelnicy wołoskiej. Hryckowicze, albo Hrycewicze, wś, pow. borysowski, w dość górzystem położeniu, przy dzodze z Krasnołuk do Chołopienicz, ma osad 30. Al. Jel. Hryćkowszczyzna, wś nad Naczą w gub witebskiej. Hryców, mko nad rz. Chomorem, wpadającym do Słucza, pow. zasławski, gm. Hryców, par. Łabuń. Na rzece duży staw, piękny pałac mur. z ciosową bramą, duży piękny ogród, w którym kapl. kat. dek. zasławskiego architek. gotyckiej. W ołtarzu statua Niep. Pocz. N. M. Panny z białego marmuru, dłuta sławnego rzeźbiarza Sosnowskiego, ofiarowana przez tegoż do domu Grocholskich za szczęśliwą i dogodną dla obu stron zgodę w procesie z siostrą. Jest tu cerkiew murowana, zarząd gm. , doktór, apteka, sklepy, gorzelnia, duże młyny, wzorowe gospodarstwo a szczególniej leśne. Michał Grocholski, sędzia ziemski bracławski i kapturowy w bezkrólewiu po Auguście III, nabył ten majątek od księcia Stanisława Lubomirskiego, podstolego koronnego, 1752 roku. Manifest wspomnionego sędziego bracławskiego przeciw pani Pociejowej, strażnikowej litewskiej, do akt krzemienieckich r. 1760 zaniesiony, przywodzi dokumenta poświadczające o dawności tego miasteczka, wspomina bowiem o tranzakcyi pomiędzy księciem Januszem, kasztelanem krakowskim, dziedzicem Konstantynowa, a księciem Aleksandrem, wojewodą wołyńskim, dziedzicem dóbr klucza połońskiego, braćmi między sobą rodzonymi, a synami księcia Konstantego Ostrogskiego, wojewody kijowskiego, r. 1570 spisanej, która śród wielu dóbr innych, zalicza miasteczko Hryców i wieś Onyszkowce. Tenże manifest 1760. r. przywodzi dowód na to, jako wspomniony majątek w późniejszych latach był własnością księcia Janusza Zbaraskiego, wojewody bracławskiego, który jak wiadomo z dziejów krajowych, umarł r. 1608. W Hrycowie pałac o piętrze w stylu rococo, odznaczający się wspaniałością struktury, zbudowany przez Marcina Grocholskiego, wojewodę bracławskiego, ukończony został r. 1782. Mieszkanie to, przyozdobione zawsze starannie utrzymanym ogrodem i pięknemi okolone widokami, stanowiło niegdyś letnią rezydencyą domu wojewody. Na zimową porę cala Jego rodzina prze nosiła się do dóbr bracławskich, pod miasto Winnicę, do wsi Pietniczan. Sam zaś wojewoda najczęściej przebywał w Warszawie, a po upadku kraju zamieszkał we Lwowie, gdzie skończył życie 1807 r. Na górze gliniastej, za rzeką Chomor, przez Hryców płynącą, jest cmentarz przedwieczny, opuszczony, zwany aryańskim. Hrycowce, wś, pow. zbaraski, o 7. 5 kil. od Zbaraża, par. gr. kat. Ohrymowce. Hrycówka, przys. Dołhego. Hrycowola, wś, pow. brodzki, o 9. 6 kił. od Łopatyna, par. gr. kat. Laszków. Hryczeniata, ob. Dekszniany. Hrycuki, wś włośc, pow. wilejski, o 10 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , przy byłej drodze Hrycyki Hrycyki Hryhorenków Hryhorowce Hryhorowicze poczt. borysowskiej, 9 dm, , 80 mk. prawosł. 1866. Hrycyki, wś nad rz. Ponorą do Ikopotia wpadającą, pow. starokonstantynowski, par. Kulczyny, własność Grocholskiego. W r. 1867 było tu 52 dm. X. M. O. Hryczana, wś, ob. Hreczana. Hryczkowa, potok, ma źródła łączne na granicy gm. Żelechowa wielka i Milatyna Sta rego w pow. Kamionki Strumiłowej, na łąkach rozciągających się u płn. zach. stóp wzgó rza Peredrile 256 m. ; płynie na północny wschód, tworząc wzdłuż całego biegu swego granicę gmin Żelechowa wielkiego, Streptowa i Spasa od zach. , Rzepniowa i Derewlan od wschodu, a na granicy Spasa i Derewlan wpa da z lew. brz. do Bugu, W dolnym swym bie gu przepływa stawek i porusza na nim młyn Semen. Długość biegu 10 kil. Z lew. brz. przyjmuje potok Barbarę. Br. G. Hryczkowszczyzna, dobra, pow. nowoaleksandrowski, naprzód zwały się Łopejkowszczyzną, później Iłgajcie, położono nad jeziorami Różą i Iłgajciami. R. 1558 właściciel ówczesny Gasztold słudze swemu Marcinowi Hryszkiewiczowi Kimbarowi na ziemię nazwaną Łopejkowszczyzną sześć służeb nadał, które odłączył od dworu swego daugieliskiego. Po budowawszy się Kimbar na niej mieszkał. Po śmierci żona jego otrzymała tę ziemię na wieczność za daniną króla Zygmunta Augusta. Kimbarowa miała czterech synów, którzy podzieliwszy się osobno zabudowali się i spokojnie używali, i nazwano tę ziemię od jeziora Iłgajcie Iłgajciami. Później Stanisław Naruszewicz kasztelan smoleński, przywłaszczając sobie niesłusznie tę ziemię i poddanych mienia iłgajskiego ze spokojnego dzierżenia potomków Kimbarowych wyrugował i chociaż im to jako ich własność przysądzono, później jednak Naruszewicz wiecznem prawem nabywszy od Kimbarów i dwory ich zniósł i swoje dobra założył. Hryczkowszczyzną je po Hryczkowiczach Kimbarach nazwał i do mienia swego widzkiego przyłączył roku 1615. Albrycht Naruszewicz i Helena z Ratomskich przedają H. roku 1628 Krzysztofowi Dusiackiemu Rudominie; ten odstępuje Piotrowi Rudominie, chorążemu bracł. , 1658 r. Roku 1673 nabywa H. Gabryel Rudomina. R. 1677 kupują H. Jakub i Dorota z Korffów Salmonowicze. Syn ich GedeonKazimierz i Eufrozyna z Wawrzeckich Salmonowiczowie przedają w roku 1710 Krzysztofowi i Maryannie z Wawrzeckich Biegańskim, od których przechodzi do syna ich Józefa, dalej do syna jego Wincentego, a po śmierci tegoż w r. 1826 do syna jego Józefa. Po bezpotomnem zejściu Józefa w roku 1829 objął brat jego Jan Biegański. Dziś H. jest własnością syna jego Wincentego Biegańskiego. Jest tu kaplica pod wezw. N. M. P. fundacyi Józefa Biegańskiego, podstolego bracławskiego, wr. 1772 do parafii widzkiej należąca. Ta majętność ma obszaru dzies. 922. Hryczyn, folw. w pow. mińskim, gub. miń skiej, przy trakcie dawnym pocztowym z Kaj danowa do Mińska położony; dziś własność ro dziny Czapskich nabyty od Bobarykina w gle bie i miejscowości dobrej. Al. Jel, Hryczyńskie Błoto, zajmuje pograniczne kąty trzech stykających się powiatów pińskiego, mozyrskiego i słuckiego. Olbrzymie te bagna zaczynają się na zachodzie od rzeki Cny w pow. pińskim i dosięgają rz. Słuczy na wsch. ; mają obszaru przeszło 500 wiorst kwadr. Niedostępność tych błot czyni je całkiem niemożebnemi dla kultury i tylko w latach wyjątkowo suchych w niektórych miejscach zbierają wieśniacy siano dzikiego sitowia. Zwykle zaś komunikacyą odbywa się tu wodą; wszakże roboty hydrauliczne, jakowe dziś wykonywają się na Polesiu, podobno wiele mają się przyczynić do osuszenia Hryczyńskiego błota, co byłoby wielkiem dobrodziejstwem dla kraju mińskiego. Kirkor wraz z innymi twierdzi, iż owo błoto Hryczyńskie jest to samo, o które m wspomina Herodot por. Opiekun Domowy za rok 1875 nr. 35, str. 549. W historyi naszej zostało ono upamiętnione przez porażkę tatarów perekopskich w r. 1503. Dzicz ta, splądrowawszy Nowogródek i Słuck, wracała z łupami przez błoto Hryczyńskie, tu ją dognał za rzeką Prypecią za Gródkiem kniaź słucki, Siemien Olelkowicz, mając przy sobie panów litewskich Stanisława Kiszkę, Olbrachta Gastolda i Jerzego Niemirowicza, rozbił na głowę, a łupy odebrał. Krwawa ta potyczka opisana u Stryjkowskiego ob. Kronikę, t. II, ks. XXII, rozdział II, str. 319, wyd. 1846 r. . Al. Jel. Hrydki, wś, pow. kowelski, gm. Koszary, o 15 w. od Kowla, przy dr. żel kijowskobrze skiej, ma 46 dra. , 286 mk. , 1280 dzies. . ziemi włościańskiej, 75 dzies. folwarcznej rządowej, Gleba przeważnie urodzajna rędzina. Ślady okopów obozu Karola XII w jego przejściu pod Połtawę Lelewel i miejscowa tradycya. Tu był główny zarząd ststwa kowelskiego. Hrydnieszki 1. Małe, wieś pryw. , powiat dziśnieński, o 30 w. od m. Dzisny, 1 okr. adm. przy byłej drodze pocztowo z Wilejki do Dzisny, 10 dm. , 112 mk. 1866. 2. H. Dużo, wś pryw. , pow. dziśnieński, o 29 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 14 dm. , 159 mk. 1866. Hrydniewo, wś i b. st. poczt. przy trakcie ze Smoleńska do Moskwy, o 35 w. za Gżackiem. Hryhorenków, młyn na gruntach boso wskich, pow. humański. Hryhorowce, ob. Hrehorowce. Hryhorowicze, wsie w pow. dziśnieńskim, Słownik Geograficzny Zeszyt XXVII, Tom III 13 Hryczkowa Hrydnieszki Hrydki Hryczyńskie Błoto Hryczyn Hryczana Hryczkowszczyzna Hrydniewo Hryhorówka 1 Hryhorowicze Hrymiaczka Hrymiacze Hryhoriwka Hryhorowicze Hrymiaczki Hryńczuk Hryneńki Hryniawa Hryniawskie Hrynie Hrynie Hrynienki Hryniewicze Hryniewizna Hryniewo Hryniewszczyzna Hryniów Hryniowa Hryniowce gm. Mikołajów. 1. H. , dwór, własność Sipajły, 465 dzies. rozl. 2. H. , dwór, własność Linowskiej, 581 dzies. rozl. 3. H. , dwór, dawne dziedzictwo Hlebowiczów Jeśmanów nad Dźwiną z attynencyą Oleszczenice. Ma cerkiew paraf. , do której należy 2429 dusz. Rozl. 295 dzies. A. K. Ż. Hryhorowicze, wieś w gub, mohilewskiej, 825 st. n. p. m. Hryhoriwka, ob. Hrehorówka. Hryhorówka 1, wieś, pow. mohylowski, gm. Bronica, par. Mohylów, mieszk. 648, ziemi włośc. 828 dzies. Cerkiew św. Mikołaja, do której należy 1049 parafian i 55 dz. ziemi, ob. Bronica. Należała do Sapiehów, dziś ks. Wittgensteinów. 2. II. , wś, pow, kaniowski, par. Rzyszczów. Była dawniej Hudymów, dziś nie wiemy do kogo należy. 3. II, wieś nad rz. Słuczem, pow. starokonstantynowski, par. St. Konstantynów. W r. 1867 miała 112 dom. 4 H. , wioska, pow. kijowski, nad rz. Krasną, o 6 wiorst od Hermanówki, o 50 od Kijowa, o 15 od Trypola. Ziemi 2276 dzies. pszennej, mieszk. 50, chat 84. Dawniej należała II. do Białocerkiewskiego starostwa, lecz już przy końcu zeszłego wieku stanowiła prywatną własność Kazimierza Mileskiego, obecnie zaś należy do Modzelewskiego. Jest tu od r. 1845 fabr. cukru, rolnictwo wzorowe. 5. H. , st. drogi żel. landw. rom. , między Dmitrówką a Bachmaczem Romeńskim, na przestrzeni Homel Romny, o 65 w. od Romn. 6. H. , por. Gryg. .. , Grzeg. .. , Hreh. .. Hrymiacze, wś, pow. Ostrogski, na zachód od Ostroga o 7 w. , po lewej stronie drogi po cztowej ku Dubnu, na górach, o 2 w. od wsi Hrozowa ku półn. Ziemia glinkowata a pod kład kredowy. Na polach kilka niewielkich mogił i jeden kurhan strażniczy. Wieś należa ła do ks. Ostrogskich, potem do kanclerza w. kor. Małachowskiego. Z. Róż. Hrymiaczka, Hremiaczka duża wieś, pow. latyczowski, gm. , parafia i poczta Zińków; był tu kościół paraf, , filia Zińkowskiego, przed kilku laty zamknięty, okr. polio, michałpolski; nad rzeką Hrymiaczką, lewym dopływem Uszycy; dm. 174, mieszk. 1270, w tej liczbie 13 żydów. Ziemi włośc. 1935 1 2 dz. i 5 młynów przynoszących 1720 rs. Jest to bardzo stara osada, nadana kościołowi zińkowskiemu jeszcze w 1450 r. przez Odrowążów, do których te majątki należały; dziś należy do rządu. Jest dziś cerkiew Przemienienia Pańskiego, do której należy 1369 parafian i 108 dzies. ziemi. Por. Uszyca. Hrymiaczki, wieś w pow. sokólskim gub. grodz. , o 38 w. od Sokółki. Hryńczuk, wś, pow. kamieniecki, par. Żwaniec, nad rzeką Dniestrem, mieszk. 574, ziemi włośc. 464 dzies. , domów 105. Cerkiew do której należy 1567 parafian i 41 dzies. ziemi, Wieś ta należała do starostwa kamienieckiego. darowanego przez cesarzową Katarzynę II hr. Markowowi; dziś Natalii Oboleńskiej. Ziemi dworskiej ma z Malinowcami i Słobódką Ma linowiecką, 1338 dzies. Dr. M. Hryneńki, ob. Hrynienki. Hryniawa, także Hryniowa, potok górski, w obr. gm. Hryniowy, w pow. kossowskim, na wschód od terytoryum Czarnohory, wypływa z tak zwanych Małych Stopni 1246 m. ; pły nie zrazu leśnemi dobrami, potem połoninami hryniawskiemi na płd. wschód i po 4 i pół kil. biegu uchodzi z lew. brz. do Probiny, lewego dopływa Białego Czeremoszu. Br. G. Hryniawskie, przys. Sieniawki. Hrynie, ob. Hornostajpol. Hrynie, przys. Radrusza. Hrynienki, wś, pow. bracławski, gm. Grabowiec, par. Bracław, przy trakcie pocztowym prowadzącym do Tulczyna, około źródeł rzeki Jazowca, mieszk. 570, ziemi włośc. 946 dzies. , 119 domów, należała do Potockich, dziś Udziełów. Hryniewicze 1. Wielkie i Małe, dwie wsie gub. grodz. , w b. ziemi bielskiej, niegdyś Daniłowiczów. 2. H. , folw. rządowy nad rzeczką bezimienną, pow. wilejski, o 63 w, od m, Wilejki, 2 ok. adm. Kaplica prawosł. murowana, l dom, 7 mk. prawosł. 1866. 3. H. , wś rządowa nad rzeczką bezimienna, pow. wilejski, o 58 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 22 dm. , 232 mk. różnych wyznań. Okrąg wiejski H. w gm. Krajsk liczy w swym obrębie wsie Hryniewicze, Stryja, Derewna; zaśc. Chodaki, Koliszcze, Skobiec, Sobaczyn, Abramowszczyzna, Romanówka. 4. H. , folw. w pow. mińskim, gub. mińskiej, własność Ratyńskich, ma obszaru około 430 mr. Hryniewizna, ob. Jeżakowizna. Hryniewo, wieś i b. st. poczt, przy dawnej szosie smoleńskowarszawskiej, o 16 w. od Smoleńska. Hryniewszczyzna, wś włośc. i pryw. , pow. wilejski, o 62 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Parafianowo, 28 dm. , 205 mk. 1866. Hryniów, wś, pow. bobrecki, o 8. 5 kil. od Bóbrki, ma cerkiew paraf. gr. kat. i szkołę filialną. Leży u źródeł Boberki. Hryniowa, wś, pow. kossowski, o 20. 8 kil od Uścieryk, par. gr. katol Fereskul. Hryniowce 1. . wieś nad rz. Słuczem, pow. żytomierski, par. Lubar, ma cerkiew drewnianą, sławna plantacya tytuniu prostego bakunu. Należy do Mikuliczów. R. 1867 było ta 78 dm. 2. H. lasowe, wś, pow. proskurowski, gm. Chodkowce, parafia i poczta Proskurów, o 7 w. od m. Proskurowa, przy trakcie pocztowym prowadzącym do Konstantynowa Starego. Mieszk. 1078, w tej liczbie 20 jedno Hryniszcze Hrynki Hrynkiszki Hrynków Hryńkowce Hryńkowo Hryszcze Hryszkańce Hryszkiewicze Hryszki Hryniowce Hryszkowo Hryszkowce Hryszkiszki dworców, domów 212, ziemi włośc. 1134 dz. Należała do ks Czartoryskich, później do Ma ryi z Czartoryskich ks. wirtemberskiej, Ga domskich i Czetwertyńskich 2 sióstr z domu Stadnickich. Obecnie jedna połowa 600 dzies. używalnej ziemi należy do Mazarakich, a dru gą nabyła ks. Abamelik. Jest tu cerkiew po siadająca 33 dzies. ziemi. 3. H. polne, wieś, pow. proskurowski, gm. CzarnyOstrów, par. Mikołajów, nad rzeką Bożkiem, na pograniczu podolskiej gub. z Wołyniom; mieszk. 532, zie mi 648 dzies. należącej do włościan, dom. 120. Należy do klucza mikołajewskiego Przeździeckich. Dr. M. Hryniowce, wieś, pow. tłumacki, o 3. 4 kil. od Tłumacza, ma cerkiew paraf. gr. kat. , szkółkę parafialną; ludności 1142, obszaru ziemi 2624 mr. ; niegdyś królewszczyzna nadana prawem dożywotniem w r. 1666 Janowi Potockiemu, późniejszemu wojewodzie bracławskiemu, dziś należy do Golejowskicb. Hryniowiec, lesiste wzgórze w pow. drohobyckim, na wschód od Niedźwiedzy, na pr. brz. Niedźwiedzińskiego potoku. We środku tego wzgórza wznosi się szczyt Dubiena do wys. 348 m. , na płn. opada ono ku dolinie pomionionego potoku 298 m. Lu. Dz. Hryniówka, wieś, pow, bohorodczański, o 12. 4 kil. od Bohorodczan, par. gr. katol. Lesiówka. Hryniowszczyzna, karczma, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 42 w. od Lidy, 1 dom, 5 mk. Hryniszcze, niewielki folw. w pow. ihumeńskim, własność Ejsmontów, ma obszaru 180 mr. Hrynki, wś, pow. wołkowyski. Była tu kaplica katolicka parafii Swisłocz. Hrynkiszki 1. daw. Sarwy, mko i dwór nad Szuszwą, pow. kowieński, par. H. , przy gościńcu z Bejsagoły do Rossień, o 12 w. od Bejsagoły, o 37 w. od Rossień. Kościół paraf. hrynkiski, do połowy murowany, założony 1618 r. przez Białłozora. Parafia dek. kro kowskiego, dusz 4835. Filia w Wasiliszkach, kapl. w Gudziunach ś. Józefa. Synagoga drew. , młyn, cegielnia, co tydzień targi a 23 kwietnia jarmark na konie, dm. 400. Dobra około 150 włók, gleba żytnia, las przeważnie iglasty. Najstarszym posiadaczem tej ziemi w dokumentach wymieniony Białłozor Montwid herbu Wieniawa, Wojciech syn Jakuba w XV wieku. Odtąd nieprzerwanie w tej ro dzinie pozostaje. Tu w r. 1827 urodził się zna komity chirurg Polikarp Giraztowt. 2. H. , wieś rządowa, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy w. 37, od Ejszyszek w. 8, mk. rzym. katol. wyzn. 8. 1866. J. D. Hrynków, dział górski w Beskidzie lesistym, rozpościerający się w obr, gm. Jasienia W pow. kałuskim i Porohów w pow. bohorodczańskim; rozciąga się między dolinami Bys trzycy sołotwińskiej od wschodu a Łomnicy od zachodu w kierunku od połd. wschodu ku płn. zach. Od połd. zachodu oddzielają go od południowych działów Beskidów sołotwińskich potoki Szumleczy z Jałem, dopływ Łomnicy i Czarny ob, dopływ Bystrzycy sołot. Mię dzy źródłowiskami tych potoków wznosi się wierch, Jałe zwany 945 m. ; łączy on Hrynków z działem górskim Wierchem Pasiecznym 1485 m. . Od płn. wsch. oddzielają go od działa beskidzkiego, Turawami zwanego, po toki Babski ob. , dopływ Łomnicy i Kłyn Klin. Najwyższo wzniesienie tego grzbietu Jest na granicy pow. kałuskiego i bohorodczańskiego; czyni ono bowiem 1250 m. Odtąd ku płd. wsch. w obr. gm. Porohów opada ku potokowi Czarnemu, kończąc się nad nim czub kiem 1050 m. Daleko powolniej opada ku płn. wsch. w obr. gm. Jasienia; kończy się bowiem czubkiem 1125 m. Stok półn. wschodni, w obr. Jasienia, spadający ku dolinie potoku Babskiego, zwą Czerteżami 829 m. , a w obr. gm. Porohów, ku pot. Kłynowi, Poryczem. Długość grzbietu od szczytu 1050 m. do 1125 m. czyni 5 kil. 250 m. Br. G. Hryńkowce, Uhryńkowce, wś, pow. husiatyński, o 2 kil. od st. p. i par. gr. kat. Probużna. Hryńkowo, fol. w pow. mińskim, dziedzictwo Laskowiczów; ma obszaru przeszło 385 mr, w glebie dobrej. Jest tu nieco szlachty czynszowej. Hryszcze, potok wraz z potokami Radyczów oraz Szumówka z Tarnawką, tworzy potok Bar, lewy dopływ Tyśmienicy t. II, 154. Hryszkańce, wś i folw. , pow. trocki, par. Punie, 691 dz. rozl. , własność Szymkowskiogo 1850. Hryszki, wś, pow. lityński, o kilka w. od stacyi kolei odeskowołoczyskiej Wołkowiniec; mk. 480, ziemi włośc. 305 dzies. , dworskiej 1044 dz. Cerkiew z 39 dz. ziemi. Należy do Radziejowskich i część do rządu. Jest tu źródło żelaziste, była niegdyś cukrownia. Hryszkiewicze, wś włośc. , pow. wilejski, o 54 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm, , 7 dm. , 59 mk. 1866. Hryszkiszki, dwór pryw. w pow. szawelskim, o 20 wiorst od Szawel, własność Godlewskich. Hryszkowce, niewielka wioska, pow. berdyczowski, położona śród lasów nad bezimien ną rzeczką, wpadającą do Hniłopiaty, odl. o 3 w. od m. Berdyczowa, a także o 3 w. od wsi Skraklówki, z którą stanowi jedne gminę i pa rafią; mk. 347 wyznania prawosł. ; ziemi 1864 dz. , należy do Paszkowskich. Kl. Przed. Hryszkowo, zaśc. pryw. , pow, dzisieński, Hryniowce Hryniowiec Hryniówka Hryniowszczyzna o 33 w od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dom, 9 mk. kat. 1866. Hryszkowszczyzna, ob. Hryczkowszczyzna i Widze. Hryszowce, wś, pow. jampolski, gm. i par. Krasne, należy do Russanowskiego. W roku 1868 było tu 111 dm. Hryszyna, wś przy trakcie z Newla do Siebieża w gub. witebskiej. Hrywda, rz. , z dopływami Burlanka z Brodkiem, Rachówka i Gnojno, ob. Grzywda, Gwoźnia, Hrywiec, zaśc. szlach, w płd. zach. stronie pow. ihumeńskiego, przy drodze z Pereszowskiej Słobody do Hrozowa, w okolicy lesistej, obfitującej w łąki, w glebie żyznej, ma osad 13. Al. Jel. Hrywkowicze, wieś, pow. piński, 3 okr. adm. , gm. Lemiszewice, nad Styrem, u zbiegu jego ze Stubłą, 27 mk. , własność Ordy. Hrywniakl, jest to nazwa jaką nosi lud w okolicach Opola w lubelskiem. Hryziańsk, wś, pow. bałcki, gm. Trojany, dusz męz. 557, ziemi 2446 dzies. , należała do Maryi z Potockich Strogonowej, dziś do dóbr państwa. Hryzówka, ob. Łochozwa. Hrz. .. , ob. Grz. .. Huba, wś niewielka i dwa folwarczki w środku powiatu borysowskiego, w II okr. pol. łohojskim, w pobliżu rzeki Cny; dawniej dzie dzictwo Pohowskich. Jeden z folwarków, ma jący obszaru przeszło 622 mr. , od roku 1876 należy do Walickich; drugim mającym obszaru 450 mr. od roku 1871 włada urzędnik Jergolski. Al. Jel. Huba, słobódka rajgrodzka, pow. hajsyński, par, Bracław. R. 1868 miała 15 dm. Huba, wś, pow. nowotarski, w dawnem starostwie ozorsztyńskiem, u południowych stoków Gorców a głównie góry Kotelnicy 921 m. . Należy do par. łac. w Maniowcach. W r. 1777 było dm. 12. mk. 61; w r. 1799 dm, 17, mk 132; w r. 1824 dm. 18, mk. 124; w r. 1869 dm. 22, mk. 146. W r. 1880 dusz rz. kat. 178 szem, dyec. tarn. , Obszar większej posiadłości ma roli ornej 5, lasu 87; mniejszej posiadłości roli ornej 150, łąk i ogr. 35, pastw. 89, lasu 51 mr. Według lustracyi starostwa czorsztyńskiego z r. 1760 było w H. zagrodników 4. którzy płacili czynszu po gr. 10 i pól; robili po 2 dni pieszo, a staroście dawali po parze jarząbków; a według lustracyi tegoż z r. 1785 było zagrodn. 5. Prócz robocizny opłata rozmaitego podatku czyniła złp. 84 gr. 15. Do r. 1824 była H. rządową, poczem przeszła w ręce prywatne. Dziś własnością spadkobierców po Antonim Gerzabku 1 włościan. Br. G. Hubale, dawniej folwark, dziś pustkowie wcielone do folw. ordynacyi Zamojskich Mokre. Tiro. Hubanka, potok górski, wytryska na po łudniowym stoku Gorców, w obr. gm. Huby, w pow. nowotarskim, ze źródeł leśnych, płynielasem na południe przez obr. gm. Maniów i po krótkim biegu wpada do potoku Piekiel nika, dopływu Dunajca. Br. G. Hubarów, wś, pow. uszycki nad rzeką Uszycą, o 25 wiorst od NowejUszycy, parafia Sokulec; 600 mk. , 336 dz. ziemi włośc, 60 dm. Jestto bardzo stara osada, należała do Jana Mieleckiego i przez niego w 1599 r. nadana Konstantemu Mobile, synowi hospodara wo łoskiego wraz z Uściem, Rożniowem i Dochem; przywilej znajdował się u Stanisława Krzy żanowskiego w Czerpowodach pod Humaniem. Dziś Regulscy majątku 241 dz. i Kośmińscy 194 używalnej ziemi. Dr. M. Huben niem. , kol. , pow. ostrzeszowski, ob. Huby. Hubeń, ob. Hubenice. Hubeń, potok podgórski, wypływa w obr. gm. Dźwiniacza, w pow. bohorodczańskim; wkrótce dostaje się na łąki wsi Lachowice i tutaj uchodzi z lew. brz. do Dźwiniacza, do pływu Bystrzycy sołotwińskiej. Długość bie gu 4 kil. Br. G. Hubenhof niem, dobra, pow. welawski, st. p. Topiały. Hubenice, albo Hubeń, wś nad Wisłą w pow. dąbrowskim, należy do parafii rzym. kat. w Gręboszowie a urzędu poczt, w Bolesławie, zkąd jest o 1 kil. oddaloną; ma 323 mk. rzym. kat Większa pos. Artur hr. Potocki wyno si 48 m. n. a. roli, 13 m. łąk i ogr. , 6 m. past. i 20 m. lasu; mniejsza pos. 266 m. roli, 55 m. łąk i ogr. i 32 m. pastw. Mac. Hubertshütte niem. na Szląsku, ob. Łagiewniki. Hubice po rusku Hubyczy, wieś w pow. dobromilskim, 5 kil. na półn. od stacyi poczt. i kolejowej w Dobromilu, przy gościńcu wiodąrym z Sambora do Przemyśla. Na półn. sąsiadują H. z Hujskiem, na wschód z Grabownicą sozańską, na płd. z Lackiem, na zachód z Paportnem i Pacławem. Wieś leży nad potokiem Szlamówką, płynącym od zach. ku wsch. i skręcającym się tutaj na półn. wsch. , 280 m. npm. Na półn. od wsi wznosi się bezimienne wzgórze do 300 m. , na wschód w lesie Dibeli dochodzi wyniosłość 372 m, , na płd. zach. w lesie Jabłonów 403 a na zach. 412 m. Wedle obliczeń z r. 1869 było dm. 107, mk 635 w gminie a 2 dm, 27 mk. na obszarze dworskim; wedle szematyzmów z r. 1881 jest 610 mk obrz. gr. kat. a 6 obrz. rzym. kat. Własność większa należy do konwentu przemyskich oo. karmelitów z nadania Fredrów obejmuje roli ornej 382, łąk i ogr. 11, pastw. 205, lasu 750; Huba Hubale Hubanka Hubarów Huben Hubeń Hubenhof Hubenice Hubertsh Hubice Hryszkowszczyzna Hubienicze Hubicze Hubinek włościanie mają roli ornej 482, łąk i ogr. 60, pastw. 41, lasu 5 mr. Par. gr. kat. w Dobromilu, rzym. kat. w Nowem mieście. We wsi cerkiew drewniana pod wezwaniem Wniebowstąpienia Chrystusa. Erekcya cerkwi w Kubicach, przez Iwana, księcia nieświeskiego i żonę jego Jarochnę, księżniczkę na Przedzielnicy z r. 1445, oblatowana w aktach grodzkich przemyskich r. 1602, świadczy o uposażeniu cerkwi ze stanowiskiem duchownego zupełnie swobodnem, z prawem przyrodzonego następstwa i swobodnem nawet rodziny jego na gruntach osadzeniem. Szaraniewicz Rzut oka na beneficia ruskie str. 5. Lu. Dz. Hubicze, wieś włośc. w gm. Możejki małe, pow. lidzki, 4 okr, adm. , od Lidy odl. w. 37, od Wasiliszek w. 4; dom. 7, mk. wyzn, rzym. katol 119, prawosł. 5 1866. Hubicze po rusku Hubyczy, wieś w pow. drohobyckim, 7 kil. na płd. zachód od st. kole jowej w Drohobyczu, przy drodze kolejowej wiodącej z Drohobycza do Borysławia stacya pocztowa. Na płn, sąsiaduje z Dereżycami, na wschód z Modryczem, na płd. z Borysławiem, na zachód z Banią Kotowską i Popielami. Wś rozłożyła się w dolinie Tyśmienicy, płynącej od płd. zach. ku płn. wsch. Obszar wsi pagór kowaty, poprzerzynany dolinami potoków pły nących od płd. ku płn. do Tyśmienicy pot. Loszeny, pot. Żółty i doliną bezimiennego po toku uchodzącego do Ratoczyny dopływu Ty śmienicy. W środku wsi samej wznosi się punkt jeden do 324 m. , na płd. od wsi do 361, na zachód do 376 m. Wedle obliczeń z r. 1869 było dm. 144, mk. 916; wedle szematyzmów z r. 1881 jest 830 mk. obrz. gr. kat. , 37 rzym. kat. , a 52 wyzn. mojż. Własność większa rzą dowa obejmuje roli ornej 10 m. , łąk i ogr. 1 m. ; włościanie mają roli ornej 917, łąk i ogr. 297, past. 316 mr. Par. gr. kat. w miejscu, należy do dekanatu drohobyckiego i obejmuje filie w Dereżycach i Monastyrze dereżyckim. Par. rzym. kat. w Drohobyczu. We wsi cer kiew drewniana pod wezw. św. Jana Chrzci ciela, szkoła jednoklasowa nieetatowa, cegiel nia pospolita, dystylarnia spirytusu; okolica obfituje w naftę, to też są tutaj rafinerye nafty. H. należały dawniej do starostwa drohobyc kiego. Lu. Dz. Hubiczki, dobra, pow. wiłkomierski. Roku 1788 własność Radziwiłłów, w zastawie Karola Wolffa. Hubienicze, dobra, pow. borysowski, 2 okr. polic, własność Lewkowicza. A. K. Ł. Hubienki, wś włośc. w gm. Lebiodka, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy odl. w. 26, od Wasiliszek w. 21; dm. 7, mk. 57 wyzn. prawosł. 1866. Hubin 1. , wieś, pow. nowogradwołynski, gm. rajkowska, włościan dusz 267; ziemi włościan. 736, dz. , ziemi dworskiej 624 dz. Włas. pierwej Żukarowskich Łozińskich, obecnie Zasieckich. 2. H. , wś nad rz. Słuczem, pow. nowogradwołynski, gm. i par. Ostropol, ma cerkiew drew. Własność Swejkowskiego. W r. 1867 było 79 dm. 3. H. . wś nad rz Desną, pow. berdyczowski, par. Samhorodek. W r. 1868 było tu 42 dm. 4. H. , mała wioska, pow. radomyski, położona nad dużem błotem, które latem nie wysycha, o 7 w. odl. od m. Hornostajpola, blisko od drogi wiodącej z Ki jowa do Czarnobyla; mieszk. 207 wyzn. praw. , należą do gminy i parafii hornostajpolskiej; ziemi 2016 dzies. , lesistej, przeplatanej piaska mi, należy do wielu właścicieli, zarząd poli cyjny w m. Czarnobylu. 5. H. , piękne dobra w pow. pińskim, nad rzeką Styrem, przy dro dze wiodącej z Pohosta do Starych Koni i Wiankowicz, w miejscowości obfitującej w łą ki i rybę, nieco wzniesionej nad poziom błot pińskich; własność Cierpińskich, ma obszaru około 2690 mr. 6, H. , wś pow. lepelski; ma jętność, należąca dawniej do Pakoszów, któ rych była rezydencyą, przed kilkudziesięciu laty dostała się w posagu Bogumile z Pako szów Siellawinej, marszałkowej lepelskiej. Syn jej Józef, umierając bezdzietnie w r. 1861, zo stawił tę majętność w dożywociu swej żonie, Waleryi z Szyrynów. H. posiada murowany kościół katol. paraf. z murowanym dwupiętro wym klasztorem, niegdyś do 1833 księży franciszkanów. Fundowali go Pakoszowie roku 1714 i nadali mu majętność Fatyń, niedaleka leżącą i będącą już dziś własnością rządową. Par. H. dek. lepelskiego liczy 1211 wiernych. Cerkiew paraf. p. w. ś. Mikołaja wzniósł 1834 r. dziedzic Sielawa. H. zawiera dziś z górą 1400 dzies. ziemi; leży o 3 mile od Lepla, 15 od Witebska i 10 od Połocka. Miejscowość górzysta, zawierająca wiele jeziór; grunta bardzo dobre, gliniaste, rodzące szczególniej jęczmień. 7. H. , pow. lepelski, attynencya Bia łego. Niegdyś własność Bużyckich, 1654 roku przeszedł do Szczyttów, 1852 do Korsaków, dziś należy do Zabiełłowej z Korsaków. 8. H. , dobra, pow. dzisieński, dawniej Buszów, dzis Stankiewiczowej. Al. Jel. Hubin, wieś, pow. łucki, niedaleko granicy pow. włodzimierskiego w b. hrabstwie horochowskiem. R. 1849 folw. H. nabył J. I Kraszewski za 165 tys. zł. Miał wtedy 121 dusz, 113 włók ziemi w łanach, 35 włók lasu, młyn, wiatrak. R. 1853 nasz autor puścił H. w dzierżawę i osiadł w Żytomierzu. Hubin z Michałówką, wś, pow. buczacki, o 10. 5 kil. od Złotego Potoku, ma cerkiew gr. kat. Dominium należy do hr. Ponińskich. Hubinek, wś, pow. rawski w Galicyi, o 12, 5 kil. od Uhnowa, w par. gr. katol. Rzeczyca. Dominium należy do Horowitza. Hubienki Hubin Hubiczki Hubicze Hubinka, wś, pow. grodzieński, par. jezier ska, majętność kupiona przez Römera Aleksandra syna Jana od Obuchowicza Aleksandra. Władał nią później syn Aleksandra Seweryn Römer marszałek grodzień. W r. 1867 w sku tek ukazu z 1865 roku uległa przymu sowej sprzedaży; nabywcą tej posiadłości stała się generałowa Brosse. Przy dworze cer kiewka unicka, dziś na cerkiew prawosławną zamieniona. A. R. Hubiszczyzna, lesiste wzgórze w powiecie gródeckim, na zachód od Milatyna, na granicy pow. mościskiego. W płd. jego części wznosi się szczyt Buluka, 301 m, npm. Lu. Dz. Hubiszki, zaśc. , pow. trocki, par. Sumiliszki, należał do Waszkiewicza, Pacewicza, Zacharewicza razem 280 dzies. 1850. Hubków, Chupków, wś, pow. rówieński, nad Słuczem. Leży na miejscu dawnego mka, z którego za ostatnich napadów tatarskich i morowego powietrza w r. 1729 resztki mieszkańców kasztelan Bierzyński przeniósł na lewy brzeg Słuczy, założył mko i nazwał Ludwipolem od imienia żony Ludwiki ks. Ponińskiej. II. stoi na wysokich wzgórzach granitowych, a szczątki warownego zamku jeszcze bardzo wspaniale odbijają się w wodach Słuczy. H. należy do najdawniejszych grodów wołyńskich. Od Siemaszków przechodził po kądzieli do Lubomirskich, Ponińskich, Bierzyńskich, znów Ponińskich a obecnie należy do klucza ludwipolskiego hr. Bolesława Ponińskiego. Ogół ludności prawosł. dusz 1522, dom. 300, cerkwi 2. Do II należy 12 osad szlacheckich, zwanych Budnikami Medwedówka, Siedliska, Promowa, Hłobuczanka, Janowiecka, Huta stara, Huta nowa, Mokre, Moczulanka, Siwki, Lewacze. O H. i zwaliskach zamku tak pisze T. J. Stecki w Wieku 1879, nr. 185 Odłamy baszt, obwodowe mury, a w nich ślady strzelnic, wszystko to tak dobrze dochowano, że nawet rozporządzenie komnat jeszcze gdzieniegdzie widoczne. Jedna baszta od wschodu, najwznioślejsza, oba swe piętra zachowała, dachu tylko na niej brakuje. W ogólności ruiny te przedstawiają się niezmiernie efektownie i malowniczo, to też rysowano je nieraz, turyści z dalekich okolic nawiedzali nieraz to miejsce, znęceni malowniczem jego położeniem i rozgłośną sławą rosnącej w lasach tutejszych azalij. Przed kilku laty widzieliśmy w Warszawie na wystawie Tow. zach. sztuk pięknych udatny obraz malarza naszego Marszewskiego, przedstawiający te zwaliska; w Tygodniku Illustrowanym r. 1869 Nr. 61 była także reprodukcya ruin zamczyska w Hubkowie i króciutki opis tego miejsca, pióra Wacława Rulikowskiego. Pierwszymi założycielami tego zamku byli Siemaszkowie i tu główną mieli rezydencyą. Budowa ta sięgać musi XV wieku, bo już pod 1504 rokiem natrafiamy na kronikarską wzmiankę, że już wówczas zamek w Hubkowie i miasteczko przez tatarów zniszczone zostało; odbudowano go jednak i znowu był zamieszkany aż do 1708 r. , w którym ostatecznie zburzony przez szwedów, nie powstał już więcej a dziedzice nietylko swą siedzibę, ale i miasteczko przenieśli do sąsiednich Siedliszcz. Kiedy przed kilku laty zwiedzałem zwaliska w Hubkowie, pokazywano mi na zamkowym dziedzińcu studnię, zapewne dotąd tam będącą, a o której podanie niesie, że ma komunikacyą z rzeką i że puszczona w nią przed laty ryba, na której pieczęć z laku położono, w Słuczu złowioną została. Rzeczywiście po obu stronach tej studni i zapewne pod całym zamkiem, ciągną się murowane lochy, które prawdopodobne muszą stanowić podziemne przejścia do rzeki, co zwykle w miejscowościach tego rodzaju miało miejsce, w celu ułatwienia ucieczki mieszkańcom, czasu trwóg tatarskich. Lochy tutejsze w rozmaitych miejscach niejednokrotnie kopano, szukając ukrytych skarbów, a nawet przed laty kilkudziesięciu, za czasu władania Bierzyńskich, miano natrafić na jakieś drzwi żelazne w murze i na jakąś tajemniczą kryjówkę, ale czy co w niej znaleziono, nie wiemy. Na zamczysku w Hubkowie pochwyciłem aż dwie legendy Przed laty mały jakiś chłopczyna, syn ubogiego gospodarza z Kubkowa, bawiąc się na dziedzińcu zamkowym, wpadł wypadkiem przez otwór do lochu, gdzie pomimo otaczającej go ciemności, ujrzał w oddali światełko i człowieka siedzącego na wielkiej skrzyni. Przestraszony, zaczął krzyczeć, ale człowiek ten zbliżywszy się do niego przemówił łagodnie Nie bój się, dam ci się czem rozerwać i nasypał mu pełną czapeczkę złotych pieniędzy, a następnie wziąwszy za rękę i oprowadziwszy po kilku ciemnych korytarzach, wskazał mu otwór, przez który chłopczyna nieuszkodzony dostał się znowu na dziedziniec zamkowy i do ojca ze swą zdobyczą powrócił. Usłyszawszy o tem drugi majętny włościanin, chciwością powodowany, przywiódł i swego syna do otworu i w loch go wrzucił, lecz dziecięcia tego. pomimo poszukiwań, nie znaleziono już nigdy. Drugą mniej pospolitą legendę opowiada lud okoliczny o zburzeniu zamku i miasta Kubkowa przez tatarów. Opowiadanie to prawdopodobnie odnosi się do wypadku zaszłego w roku 1504 i jest w uderzającym związku i zgodzie z miejscowością. Z kronik nam wiadomo, że tatarzy tak zwanej Złotej Hordy, wpadłszy na Litwę, pobici zostali pod Nowogródkiem przez wojewodę Aleksandra Tryznę, pod Kleckiem przez księcia Michała Glińskiego i pod Kopysią nareszcie przez księcia słuckiego Szymona Olelkowicza, a mając przeciętą drogę do swej Hubiszki Hubinka Hubiszczyzna Hubinka Hubków Hubków ojczyzny, drobnemi oddziałkami przebijali się przez Polesie i Wołyń do Krymu. Otóż na samej granicy trzech osad tutejszych Siedliszcz Hubkowa i Chołop, z sobą stykających się jest półwysep śród błot i lasów rzucony, który dotąd nosi nazwę Tatarskijhrud. Tam to właśnie jeden z takich oddziałków tatarskich, zbłąkawszy się śród lasów i nie mogąc znaleźć drogi do wyjścia, miał jak mówi podanie, przez długi czas tam obozować, a gdy tatarom żywności zabrakło, żywili się już mięsem własnych koni. Wtedy to żona strzelca Serhija w tych lasach mieszkającego, znana jako czarownica w okolicy i która już wprzódy zaklęła tatarów tak, że się z miejsca ruszyć nie mogli, wskazała im potem drogę do Hubkowa, mówiąc W Wielki Piątek posłyszycie dzwony podczas Wsienocznej rezurekcyi, idźcie za ich odgłosem, a. na wschód się kierując, znajdziecie bogate miasteczko, zamek i cerkiew. Tatarzy usłuchali jej rady, poszli ku wschodowi, kierując się odgłosem dzwonów, zburzyli zamek i miasteczko w Hubkowie, lecz cerkiew na osobnej górze zbudowana, nietknięta, cudownie ocalała. W tydzień po Po krowie, taż żona strzelca poszła zbierać jagody, niedaleko znajdującego się tam brodu i zmarzła; mąż zaś jej wyprawiwszy się w lasy za odszukaniem żony, przez wilków rozszarpany został. Ztąd miały powstać nazwiska trzech uroczysk w tej okolicy położonych Babynehało, Tatarskijhrud i Serhijowa Chmyral, nazwiska rzeczywiście tym uroczyskom nadawane. Z etymologią Hubkowa sprawa niełatwa i mnożą się przypuszczenia. Może pochodzi od wyrazu huba, który w starosłowiańskiem narzeczu oznaczał pewną przestrzeń ziemi zdaje się 24mor gową włókę, bywali nawet hubni starostowie, pobierający zapewne podatek od ziemi; lecz domysł ten traci na swej powadze, gdy zajrzymy do starych akt po których Siemaszkowie w XVI i XVII w. pisali się na Chupkowie, nigdy inaczej, a następcy ich dopiero osadę tę Hupkowem nazywać zaczęli; dziś znowu ją przeistoczono, zmieniając p na l i wyszedł z tego Hubków, w urzędow. nawet papierach tak nazwany. Co się tyczy dziejów Hubkowa, osada to zdaje się być bardzo stara, choć o niej i o Siemaszkach, odkąd się na niej pisać zaczęli, dopiero w połowie XVI wieku, pewne bo piśmienne mamy wskazówki. W czyjem posiadaniu był Hubków poprzednio, nie wiemy. Pierwszym z Siemaszków, który pisać się począł na H. , był Bohdan Michajłowicz, starosta kowelski, zmarły przed 1545 rokiem. On to był protoplastą najświetniejszej gałęzi swego rodu, piszącej się na Chubkowie; ożeniony z bogatą dziedziczką sąsiedniego klucza tuczyńskiego Anną Puciatanką, pierwszy lustr i fortunę swego domu podniósł. Syn z tego małżeństwa Aleksander Siemaszko, naprzód podkomorzy włodzimierski, starosta łucki, pierwszy z rodu wszedł do senatu, otrzymawszy kasztelanią bracławską. W roku 1577 wsławił się dzielną obroną Dubna od tatarów; około 1590 roku za namową jezuity, księdza Herbesta, pierwszy z rodu przeszedł ze wschodniego obrządku na łaciński, a gorliwość swą w nowo przyjętej wierze do fanatyzmu podobno posuwał, W dziejach Hubkowa już ślady o nim napotykamy. W tymże 1590 roku, dnia 3 Xbris, robi odgraniczenie majętności swej Hubkowskiej od dóbr sąsiednich książąt na Ostrogu i Korcu. Naprzód rzeczką Bronicą oddziela wieś Głumeck kniazia Konstantyna Konstantynowicza Ossrogskiego wdy kijowskiego od wsi Hołyszowa, należącej do Hubkowa. Następnie Rozbójnikową Wołoką tenże Hołyszów oddziela od wsi Ustia, należącej do księcia Joachima Koreckiego, wojewodzica wołyńskiego, a rzeczką Bobrem i kurhanami od Marynina i uroczyszcza Klenowa, także Korecczyzny. Syn tego Aleksandra z Wołowiczówny, Mikołaj, umarł w młodym wieku w 1618 r. , pochowany u jezuitów w Łucku, był starostą i klucznikiem łuckim i także kasztelanem bracławskim, ożeniony z bogatą Malińską, która mu duże dobra wniosła w posagu, znacznie jednak Siemaszkowszczyznę uszczuplił, wiele wiosek rozprzedał; ostatni to z Siemaszków pan na Hubkowie, potomka bowiem męzkiego nie zostawił. Za czasów Mikołaja zamek w Hubkowie, zbudowany na dwóch przeciwległych górach, mostem z sobą połączonych, największej zdaje się używał świetności. Miejsce to musiało być dobrze obronne, wskazują to pozostałe dotąd mury; zresztą na mapie Zwicker a z 1650 roku, znajdujemy ten zamek oznaczony zarówno jak zamek korecki, poczytywany w swoim czasie za najsilniejszą w tych stronach warownię. Córka Mikołaja Siemaszki z Malińskiej, Maryna, wyszła za mąż za Stanisława Daniłowicza starostę, czerwonogródzkiego i ten w 1629 r. już był właścicielem Hubkowa i przyległej włości, która według taryfy podymnego, z następujących składała się wówczas majątków; miasteczko Chupków mające swego burmistrza i ławników, ma dymów 180; wsie Siedliszcze i Szczykiczanki dymów 55, Ultynka dymów 38, Willa 11, Bystrzyce 98, Chołopy 75, Chotyń 49, Pohoryłówka 97, Wolica Bystrzycka 12, Niedżwiedówka 29, Ozirec 26, Hołysze 51, Barowa 67, Dobre wody Woniacz 29. W 1663 roku dnia Xbra Daniłłowicze robili między sobą dział familijny, mocą którego Hubków z przyległościami dostał się na schedę Adama, podstolego koron. , lecz gdy ten umarł bezpotomnie, majętność ta przeszła na córki brata jego Mikołaja podczaszego kor. , podkomorzego chełmińskiego, starosty lubie Hubnie Hublo sisowskiego. Te znowu in Castro Premislensi feria quarta pridie festi SSmi Corporis Xbri Dni A. 1676, robią dział, którym Izabelli z Daniłowiczów Eustachowej Tyszkiewiczowej, podkomorzynie brzeskolitewskiej dostał się Tuczyn z przyległościami, a Annie będącej za Janem Cetnerem starostą lwowskim i szczurowskim, Hubków, który już ma tylko wówczas dymów 10 i wsie Siedliszcze, Hutynka, Bystrzyca, Mokwin, Chotyń, Medwedówka i Borowa. Jan Cetner zmarł w 1680 r. zostawiając trzy córki Teressę za Janem Potockim wojewodą bracławskim, Helenę i Dorotę, oraz syna Józefa, który, jako dziedzic Hubkowa, zanosi w 1698 r. jurament do grodu łuckiego, że wielu poddanych porozchodziło się, a razem że żadnych kotłów ani karczem nie ma, tak w Chupkowie jako też i w należących do niego włościach, co ludzie wiarogodni przysięgą stwierdzili, że zatem płacić do skarbu nie mogą. Notabene z papierów spółczesnych widzimy, że Hubków w tym czasie, bo 1684 r. , płacił szelążnego zł. 30. Wszystko to są szczegóły ciekawe, malują bowiem stan ówczesny kraju, jego ubóstwo i zniszczenie, kiedy włość tak rozległa, nawet tak drobnych podatków opłacać nie była w stanie. To też czytamy zaraz w manifeście z roku 1704, że Hubków i przyległe włości, przechodami Rossyan tak zniszczone, że ani jednej karczmy ni też winnicy nie pozostało, a w roku 1713 umieszczone zostało w laudum wojewodztwa, że w Kubkowie przestały istnieć targi i jarmarki, przetoby to dawne miasteczko, podatków, szelążnego i czopowego, nic płaciło. Widać, że Józef Cetner, starościc lwowski, zmarł bezpotomnie, bo Hubków razem z 20 wsiami i Tuczyn z 12tu trzymany był w 1718 roku przez Józefa kasztelana wołyńskiego i Franciszka wojewodę smoleńskiego z Czertwic Cetnerów, a synów Aleksandra starosty trębowelsklego. Manifest w tym czasie zaniesiony do grodu łuckiego nadmienia, że spuścizna zwana siemaszkowską, składała się niegdyś z sześćdziesięciu wsi. Ugodą familijną Cetnerowie Hubkowszczyznę oddają siostrze swej Teofili, zamężnej za Józefem Potockim strażnikiem koronnym. Pomimo zachęt ze strony właścicieli, Hubków upadał już ciągle. Zamek w roku 1708 przez Szwedów zburzony przestał byó mieszkalny. Potoccy już przenieśli rezydencyą do sąsiednich Siedliszcz, a miasteczko zaledwie na miano to zasługiwało, Lustracya 1727 r. wylicza domy w miasteczku znajdujące się, a tych jest chrześciańskich dobrze się mających 8, średnio 6, ubogich 10 i służby domów 10; żydowskich średnio się mających domów 4, pustek 3. Na czele tego wszystkiego stoi jednak burmistrz. Franciszek Potocki wraz z matką swą Teofilą w r. 1744 sprzedaje klucze hubkowski i tuczyński Stanisławowi Lubomirskiemu, podstolemu kor. , słynnemu wówczas bogaczowi z Równego, a ten w dziesięć lat, tranzakcyą, w Aleksandryi sporządzoną dnia 6 kwietnia 1755 r. Feliksowi Bierzyńskiemu stolnikowi owruckiemu za 277 tysięcy złotych, klucze hubkowski i siedliski, co do akt grodzkich wniesionem zostało w 1758 r. Hublo, Ublo, ob. Krnow. Hubnia, szczyt, ob. Fatra. Hubnicken niem. , wś i dobra, pow, fyszhuski, st. p. HeiligenCreutz. Hubnie, podmokłe pastwiska w pow, samborskim, na płd. wschód od Kranzbergu, 285 m. npm. Lu. Dz. Hubnik, wielka wś rządowa w pow. hajsyńskim nad rzeką Bohem, w południowoza ohodniej części powiatu, par. Ładyżyn i gm. Ładyżyn, domów 130, 1290 dusz męz. i 4646 dzies. ziemi. Cerkiew św. Michała z 71 dziesięcinami ziemi. Hubnik należał do majątku Semena Bohdanowicza Słupicza patrz Kuna. W ostatnich czasach do Jełowieckich, od których przeszedł do rządu i zamieniony na wojenne posielenie. W H. urodził się znakomity kaznodzieja Aleksander Jełowicki. Hubnikl, dobra, pow. grodzieński, włas ność niegdyś Michała Walickiego podstolego koron, A. K. Ł. Hubów, folw, , pow. nowoaleksandrowski, 333 dzies. ziemi, własność Hieronima Brodow skiego. A. K. Ł. Hubskie ststwo w wilejskim. Było we władaniu Chomińskich, później Abramowicza, w r. 1781 nadane Hornowskiemu. Opłacało kwarty 1099 zł 20 gr. A. K. Ł. Huby 1. folw. , pow. wyrzyski, 2 dm. , 33 mk. ; należy do gm. Orle. 2. H. , niem, Huben, kol. , pow. ostrzeszowski. Hubyczy, ob. Hubice i Hubicze. Hucianka, ok Issa. Huciański potok, ob, Holica. Hucin, ob. Brodnia. Hucin, węg. Gice, wieś w hr. gömörskiem Węg. , kościół par. ewang. , obszerne lasy, węglarnie, 556 mk, Hucina lub Huczyna z Żabieńcam, wieś, pow. kolbuszowski, należy do parafii rz, kat, w Niwiskach a sądu pow, i urzędu poczt. w Kolbuszowy, ma 357 mk. rzym, kat. Większa pos. wynosi 204 m. n. a. roli, 11 mr. ogr. i łąk i 8 mr. pastw. ; mniejsza pos. 477 m. roli, 78 mr. ogr. i łąk i 40 mr. pastw. Mac. Hucina, niem. Gutta, w roku 1350 zwana Guttin, potem Gotta, wieś serbska na saskich Łużycach w powiecie budyszyńskim, leży nad strumieniem Lubatą, który niedaleko ztąd wpada do małej Szprewii. W średnich wiekach dziedziczyła tu gałąź rodu v. Nostitz. Hublo Hubnia Hubnicken Hubnik Hubnikl Hubów Hubskie Huby Hubyczy Hucianka Huciański Hucin Hucina Huciska Huciska Hucisko W r. 1222 była już wsią kościelną. Dziś ko ściół par. ewang. z nabożeństwem serbskiem. Szkoła elementarna. W r. 1875 domów 58, mieszkańców 318. W roku 1880 mieszkańców 340. A. J. P. Huciska, por. Hucisko. Huciska 1. także Hucisko, wś, pow. bialski, licząca 42 chat, a 255 mk. 126 męż. 129 kobiet, według obliczenia z r. 1869. Według szematyzmów dyec. tarn. z r. 1880 dusz rz. kat. 318. Leży od Żywca na płn. zach. w odl. 8 kil. , a od Białej na płd. wsch. w odl. 9 kil. , zaś 2 kil. na wschód