żyta, jęczmienia i niektórych owoców sadowych sięga 625. npm. ; na południowej zaś powszechna uprawa dochodzi 631 m. npm. Południowa stopa krainy podalpejskiej czyli podhalskiej poczyna się na wys. 665 m. Na płn. stokach nikną stałe mieszkania zimowe na 727 m. Północna stopa krainy podhalskiej, górna granica owsa na polanach, a na płd. stokach górna granica jęczmienia i żyta, dochodzi do 750 m. npm. Na tej wysokości kończy się kraina podhalska i w niej pozostaje już sosna. Na południowych stokach Karpat sięga górna granica ziemniaków 850 m. Górna granica brzeziny zostaje nieco niżej od buków, na wys. 916 m. Na płd. stokach górna granica owsa na polanach sięga 950 m. npm. Górna granica buczyny 980 m. Kraina jaworów w pełnej sile rozwoju znajduje się na wys. 1000 m. npm. Jodła znika na wys. 1100 m. , świerk na wys. 1325 m. Górna granica drzew szpilkowych wysokopiennych, a zarazom dolna granica kosodrzewu i roślin halskich czyni 1450 m. npm. Górna granica kosówki kosodrzewiny dochodzi 1770 m. Pojedyncze drzewa limby, ale już skarławaciałe, pojawiają się jeszcze na wys. 1890 m. Górna granica hal, a dolna granica mchu, porostów i nagich turni poczyna się na wys. 2050 m. , a niekiedy i 2210 m. npm; atoli pojedyńcze gatunki roślin pojawiają na najwyższych szczytach Tatr, które linii wieczystego śniegu nie dosięgają, z wyłączeniem niektórych szczytów siedmiogrodzkich, od tatrzań skich wyższych. VII. Fauna. Co do fauny karpackiej nadmienię, że halską faunę tych gór charakteryzują ze ssaków; kozica i świstak, a z ptaków siwarnik Anthus spinoletta L. i wróbel skalny Accentor alpinus Bechst. W krainie zaś podalpejskiej występują jeleń i sarna, dzik i niedźwiedź, głuszce, cietrzew i jarząbki, następnie ptaki drapieżne, a w wodach pstrąg przebywa. Z ptaków, oprócz orzechówek, różnych gatunków drozdów i dzięciołów, zasługuje na szczególniejszą uwagę niewielki ptaszek, pomurnik czyli mentel Tichodroma muraria L. . VIII. Etnografia. Na stokach tak północnych jako i południowych Karpat rozsiały się liczne wsi, miasteczka i miasta, zamieszkałe przez trzy szczepy ludów, bo należących do Słowian, Madziarów i DakoRumunów. Słowianie zajęli od zach. początek karpackiego łuku i dotrwali po obu stokach Karpat aż do Bukowiny i nawet dalej ku granicom Multan, gdzie zetknęli się z Rumunami. Ci ostatni w Siedmiogrodzie wraz z Madziarami i poniekąd osadami niemieckiemi, zaludnili Karpaty siedmiogrodzkie, ustępując znów po części Słowianom w Karpatach banackich. Na płd. stronie Tatr w dolinie Popradu czyli na Spiżu znajduje się jedna ss liczniejszych osad niemieckich, jeszcze w XII wieku przez królów węgierskich do kopania rudy sprowadzona, a okoła 40, 000 dusz licząca i staroniemieckim językiem mówiąca. I na płn. stronie są osady niemieckie nowsze, bo przez cesarza Józefa II zaprowadzone, ale bez żadnego znaczenia i skupienia w sądeckim i bocheńskim. Między Słowianami karpackimi polskimi, którzy prawie 8 10 karpackiego łuku po obu stronach obsiedli, są trzy narzecza, t. j. polskomorawskie, polskosłowackie i polsko rusińskie; językiem zaś głównym, wykształconym, którym mówią gorale środek Karpat zajmujący, jest polski. Narzeczem polskomorawskim mówią górale od zach. Karpackiego łuku, o ile osady morawskie w te góry sięgają. Czystym polskim językiem mówią już od gór Jabłonkowskich aż do wyłomu Popradu koło Piwnicznej i Muszyny. Dalej na wschód górale należą do tak zwanych polskorusiń skich, czyli Ruśniaków, jak się sami mianują, i sięgają aż do Multan i Siedmiogrodu. Mówią narzeczem polskorusińskiem. Na płd. stokach Karpat usadowili się Słowianie o dwóch narzeczach t. j. polskosłowackiem i polskorusińskiem. Jak Morawianie północ zajęli, tak Słowacy zajmują całe południe owego łuku od zach. aż do wspomnianej osady niemiecko spiskiej. Minąwszy Niemców spiskich, znajdujemy pierwsze osady rusińskie czyli ruśniackie koło Lubowli, Gniazda i Szlachtowej i ciągną się bez przerwy na wschód prawie do połowy Siedmiogrodu. Od północy owi Rusini nie zachodzą daleko ku podgórzom Karpat, ale siedzą prawie na samym granicznym grzbiecie Karpat po źródła Dniestru, skąd już szeroko rozkładają się ku północnowschodowi. Górali polskich dzielimy na tak zwane rody. Wymieniamy je tylko Jabłonkowianie, Żywczaki, Babiogórcy, Zagórzanie, Kliszczaki, Podhalanie, Nowotarżanie, górale od Pienin, Sądeczanie, Czuchońcy, górale od źródeł Sanu aż po górny Dniestr, Bojki i Tucholcy, nakoniec Hucuły. Górale Polacy prawie wszyscy należą do kościoła rzymskokat. , górale ruśniacy do kośo. gr. kat. , a w mniejszej liczbie do kośc. dyzunickiego. Słowacy są już to katolikami, już też protestantami. Opisy tych rodów i ich siedziby czytaj pod dotyczącą literą. IX. Komunikacya w Karpatach odbywa się częścią po gościńcach murowanych, częścią po drogach zwykłych lub ścieżkach przez góry prowadzących. Wzdłuż północnych stoków Karpat. przebiega murowany gościniec, zwany karpackim, począwśzy od Frydka, Cieszyna i Białej, ciągnie się na Żywiec, Suchę, Maków, Jordanów, Tymbark, Limanowę, Nowy Sącz, Grybów, Gorlice, Biecz, Jasło, Krosno, Rymanów, Sanok, Lisko, Ustrzyki, Chyrów, Starąsól, Sambor, Dro

Karpaty

VIII