tował na wojnę ze szwedem na przyszłą wiosnę, ten zwołał radę w Kaniowie, a starsi kozaczyzny odpowiedzieli na niej tak królowi Nie możemy iść na króla szwedzkiego, bo król polski i panowie radni wzięli nam wszystkie korzyści i nie pozwalają nam płynąć na morze Czarne, i zubożeliśmy stąd i na służbę przeciw Szwedom nie mamy iść o czem Bartoszewicz Encykl. Orgel, Doroszenko. Kozacy też, powstrzymywani od morza, zaczęli tedy szukać szablą sztuki chleba już nie na ziemiach pogańskich, ale we własnym kraju. Rozpoczęła się zatem t. , zw. swawola kozacka, przeciwko której nadaremnie zapadały surowe konstytucye. sejmowe. Przyszło nareszcie do jawnych buntów. Cały ich szereg zakończył, jak wiadomo, wielki bunt Chmielnickiego. Kaniów w tymże buncie czynny też wziął udział. Rezydował tu pułkownik kozacki i pułk składający się z 16 sotni ob. Regestra wojska zapor. , str. 60 78. Tymczasem w tych walkach, jak to widzieliśmy, i Kaniów był zniszczony. W czasie t. zw. zhonu kozacy jego postali przepędzeni za Dniepr. Jakoż jeszcze hetman Wyhowski w 1656 r. pisał, iż pokrzywami miasta ich ko zaków porosło, bo jedni z placu w tak wielu pobojowiskach legli, drudzy z białą płcią w ordę zajęci, tylko 40000 nie więcej ich. Ale i tych z czasem liczba się zmniejszyła. Gdy zaś w t. zw. barierze, skazanej traktatami na pustkowie, Kaniów pomimo to zaczął się znowu zasiedlać, wrocili znów do niego i innych miast ukr. kozacy, ale byłto mniej już burzliwy żywioł, żywioł nieco zmodyfikowany, giętszy i uleglejszy. W Kaniowie odtąd było ich tylko 120; chodzili oni do obozu partyi ukraińskiej Lustracya 1765 r. . Poczet pułkowników kozackich K. , acz niezupełny, dajemy 1637 Andrzej Łohoda, 1638 Iwan Bojarzyn, 1638 Andrzej Siekierzyński szlachcic; 1644 Doniec; 1646 Jerzy Hołub szlachcic 1649; 1649 Katak; 1650 Semen Sawicz Sawicki; 1659 Iwan Lizohub; 1667 Jakób Lizohub; 1671. Matwij Pawłowicz; 1698 Iwan Starodub; 1699 Iwan Tarski; 1768 Aleksander Zeller zamkowych kozaków. Gabryel Krutniewicz kozak zaporozki, znany nam z tego że w 1602 r. w Inflantach dowodził kozakami ob. Listy Żółkiewskiego str. 114 był w 1610 r. obywatelem Kaniowa Kiewskaja Starina, t. II, maj 1882 str. 202. Żydów w Kaniowie do ruiny nie było wcale a tembardziej w czasie ruiny. Tylko w 1622 r. starosta Snopkowski wynajmował w arendę żydowi Kapelowi z Białejcerkwi młyny, karczmy, budy potaszowe, czynsze, wina, łowię ryb, przewozy, myta, obwiestki do lat dwóch, na każdy rok po złp. 9500 Lustracyazl622. Dopiero po ruinie żydzi tu się wnieśli. Według rewizyi w 1765 było tu ich osiadłych 30; płacili 188 złp. Rewizya zaś z r. 1789 pokazuje domów żydowskich 41. Były tu trzy cerkwie uniackie. Cerkiew św. Bazylego była bardzo dawną dziś nie istnieje. Cerkiew Spaska była zbudowana w 1727 r. obok starej i w 1791 i 1857 r. odnowiona a nareszcie trzecia Uspeńska. Dwie te ostatnie dziś ą prawosławne. Cerkiew uspeńska, murowana, jest bardzo starożytną. Założoną ona była pierwotnie przez Wsewołoda Olegowicza pod wezw. ś. Jerzego, potem przyjęła tytuł Uspeńskiej. Lud ma o niej podanie, że dwie cerkwie płynęły z Carogrodu w górę Dniepru; owóż jedna z nich zatrzymała się w Kaniowie, druga dalej do Kijowa popłynęła. Według akt basy liańskich stał tu obok tej cerkwi i monaster czerńców. Historya tego monastern za czasów Rusi książęcej nie jest wiadoma; al pewnością za najazdu Batego tak monaster jak i cerkiew musiała być zniszczona. Ruina jednak tej cerkwi przetrwała wieki, i dopiero za czasów Polski została odrestaurowaną. Za przyczynieniem się dobrodziejów, tak ziemian, jak mieszczan, mury cerkwi naprawiono, a monaster bogato został uposażony. Do monasteru należały futor w Studzieńcu, futor Gurowszczyzna, sianożęć Szandorów, kramy w Kaniowie, trzy młyny i pole darowane przez kozaków które to nadanie przez Michała Jeremiasza ks. Wiszniowieckiego zostało potwierdzone. Następnie Iwan Wyhowski darował słobodę Bohorodczynę. R. zaś 1652 Jan Kazimierz nadał tema monasterowi młyn Babiczkę i sioło Babicze; nadto potwierdził mu nadane przez hetm. Pawła Teterę w r. 1659 dobra Demidów, Litarówkę i Litwinówkę Akta mon. kaniow. rkpsm. str. 13 14. Roku atoli 1678 pospołu z Kaniowem tak cerkiew uspeńska jak i monaster przez Turków został zniszczony. Czerńcy, nie mogąc odnowić ani cerkwi, ani klasztoru, zbudowali dla się małą cerkiewkę o 5 wiorst za miastem nad Dnieprem. Nastąpił wszakże t. zw. zhon, i całe pobrzeźe Dniepru, skazane na pustkowie, długi czas było mieszkańców pozbawione; ale nareszcie, gdy powoli zaczął się Kaniów osiedlać nanowo, spustoszałą cerkiew uspeńska, już nie czerńcy, ale bazylianie objęli. Uniaccy ci zakonnicy, zamieszkawszy tu, pobudowali też obok cerkwi uspeńskiej, w ruinie będącej, małą drewnianą cerkiewkę o trzech kopułach, tudzież niewielki klasztorek dla siebie. Zakonników niewięcej było jak 3 lub 4. Klasztorek nosił miano opactwa. Opaci byli w 1725 Lew Kiszka; 1744 Teodozy Rudnicki; 1746 Sylwestr Rudnicki; 1750 Atanazy Szeptycki; 1764 Joachim Spendowski; 1775 Innocenty Małkowski; i nareszcie w 1781 r. Bonifacy Fizykiewicz. Tem ostatni pierwszy zamieszkał w Kaniowie; poprzednicy jego nie mieszkali. Starożytna cerkiew uspeńska stała, jak wiadomo w ruinie Słownik geograficzny Zeszyt 35, Tom III. 52

Kaniów

Słownik geograficzny