rze początek w Galicyi patrz ogólny opis Podola, płynie na przestrzeni 176 wiort, oddziela Podole od Galioyi. Zbrzyź, Husiatyn, Czarnokozińce leżą nad jej brzegami, pod Okopami św. Trójcy wpada do Dniestru. W granicach pow. przyjmuje tylko strumień Kizia około wsi Zawala. Zbrucz w wielu miejscach można w bród przechodzić, szerokości ma od 10 do 30 sążni, ma 2 mosty w Isakowcach i Husiatynie. 2. Żwaniec al. Żwańczyk, wpada do Dniestru pod m. tegoż nazwiska; zaczyna się na polach wsi Skotynian pow. kamien. , płynie obok miasta Czemerowiec, Lanckoronia i Orynina. Przyjmuje a Surżę, biorącą początek poniżej wsi Kadejowieo i łączącą się ze Żwańczykiem około wsi Kniahinina, b Olszankę, mającą swoje źródła na gruntach wsi Janczyniec, wpada przy samem ujściu, 3. Smotrycz zaczyna się w pow. proskirowskim, na błotach między m. Felsztynem i wsią Bajkowcami, płynie pod m. Gródkiem, Kupinem, Karabczyjowem, Smotryczem, Czerczem, Ormianami, o krąża m. Kamieniec, płynie dalej obok Zińkowiec, Paniowiec i pod wsią Ujściem wpada do Dniestru. Długości ma 143 wiorst, szerokości od 10 do 20 sążni, ma wiele mostów, grobli, przy których są duże młyny; w wielu miejscach przechodzi się w bród. Do niej wpada a Skwiła al. Kwiła, wypływająca około wsi Dachnówki pow. prosk. , wpada pod m. Kuźminem. b. Smotryczówka zaczyna się około wsi Wierzchowiec, wpada między Nowosiołką i Bedrykowcami pow. prosk. , c Jaromirka zaczyna się na gruntach wsi Jaromirki kamien. pow. , pod m. Smotryozem, łączy się z rz. Smotryczem; przyjmuje poniżej m. Gródka małą rzeczkę Trościaniec, mającą źródła na gruntach wsi Trościaniec pow. prosk. . 4. Muksza bierze początek na polach wsi Zielińczą pow. kam. , około wsi Rudki, płynie pod m. Balinem, wpada do Dniestru pod wsią Mukszą wielką. 5. Ternawa al. Tarnawa, zaczyna się na gruntach wsi Tarnawy na granicy kamien. pow. , wpada w pow. uszyckim. 6. Studenica zaczyna się na gruntach wsi Sawiniec pow. kam, przechodzi zaraz do pow. uszyckiego, gdzie wpada pod m. Studenicą. Powierzchnię pow. kamienieckiego przerzyna gałąź karpackich gór, znana pod nazwiskiem miodoborskich al. Miodoborów; wchodzi ona na Podole między m. Satanowem i wsią Olchowcem pow. kam. , ciągnie przez m. Husiatyn, Iwachnowce, Lanckoron, Białę i Nihin ku Humińcom i Supruńkowcom, stąd kieruje się ku Dniestrowi, opada pod wsią Suboczą pow, uszycki, a ostatecznie ginie poniżej Jampola. Są to skaliste poszarpane wzgórza, poprzerzynane rzeczkami; najwyższa ich wysokość 90 sążni Eichwald. W niektórych miejscowościach, jak np. we wsi Uwsiu w okolicy, na północy pow. kamienieckiego, są ślady dawnych wulkanów Marczyński, Stat. Podola. Z rzeczy kopalnych, kamień wapienny znajduje się w wielu miejscach, tudzież kamień ciosowy i na płyty, jako też kamień na toczydła i żarna. W Czarnokozińcach jest gips i alabaster bardzo piękny w ogromnych pokładach. Kamieniec posiada także ogromne pokłady mar muru; skały, na których zbudowany, jak również i całe miasto z niego wymurowane. Gips znajduje się także w Zawalu i w innych miejscowościach. Glina jest różnych gatunków. W Kuźminie, Zawadówce wyrabiają kamienie młyńskie. Według Marczyńskiego w Mukszy i Sokole są słone jeziorka, a w Chodorowcach w małej ilości widziano sól osiadającą na dnie naczynia. W Czarnokozińcach ma być woda siarczysta, a w Wiśniowczyku i Siekierzyńcach źródła podobne do wody żelaznej. Marczyński, tom I, str. 159. W ogóle jednak pod względem geologicznym Podole bardzo mało zbadane. Mieszkańców w pow. kam. jest mężcz. 95, 611, kob. 88, 747, razem 184, 358; wypada więc na 1 kwadr. milę 3, 464 mieszk. , na jednę wiorstę 71. 5 czyli na jednego mieszkańca 1 44dzies. Pod względem więc ludności pow. kamieniecki zajmuje pierwsze miejsce w gub. podolskiej. Pod względem religii praw. męż. 67214, kob. 57, 817, razem 125031; kat. męż. 12824, kob. 14084, razem 26826; żydów męż. 15519, kob. 16, 807, razem 32, 326; protestantów męż 64, kob. 39, razem 103. Pod względem stanów szlachty m. 2957, kob. 3149, razem 6106; duchownych męż. 970, kob. 991, razem 1961; włościan męż. 65730, kob. 62876, razem 128606; różnych męż. 8444, kob. 2533, razem 10977. W r. 1878 było ślubów w m. Kamieńcu 195, w pow. kamienieckim 1479, razem 1674. Urodzonych w Kamieńcu męż. 508, kob. 348, razem 856; w pow. kam. męż. 3675, kob. 3530, razem 7205. Zmarłych w Kamieńcu m. 636, kob. 456, razem 1092; w pow. kamien. męż. 3636, kob. 3569, razem 7105; zmarło więc w mieście i pow. razem 9197; przeto w Kamieńcu przewyżka zmarłych nad urodzonemi o 173, a w pow. kamienieckim więcej się urodziło o 200. Z ogólnej ilości ziemi w pow. następujący jest użytek pod polami, ogrodami, wygonami i drogami 20, 085 dzies. , pod uprawnemi polami 198210 dzies. ; pod łąkami 22, 207 dzies. ; pod lasem 19, 938 dzies. ; pod błotami i wodą 18, 320. Czyli na 100 części przestrzeni wychodzi; pod zabudowaniami, ogrodami, wygonami 7, 652; pod polami 75, 53; pod łąkami 2, 13; pod lasem 7, 59; pod błotami 6, 98. Powiat więc kamien. najwięcej posiada uprawnej ziemi, a najmniej lasów i łąk ze wszystkich powiatów w gubernii. W 1878 r, posiadano pszenicy dwory 10, 173, włościanie 10120, mieszcz. 1491, razem 30784 czetw. ;

Kamieniec