dzy ze skarbu wypłacić polecił 30, 000 złp. Według lustracyi w 1789 r. ststwo kamienieckie od 1761 r. było w posiadaniu ks. Adama Czartoryskiego i dochodu czyniło 38, 718 złp. Ustanowiona komisya boni ordinis, przyłączywszy juryzdykcyą ormiańską do polskoruskiej, ogłosiła 3 lutego 1790 r. , iż odtąd 3 połączone nacye jeden magistrat mieć będą; wszyscy obywatele, bez różnicy narodowości, do urzędów zdolnemi uznani, co rok obierać mają 2 prezydentów i 1 wójta. Ostatni komendant Kamieńca Złotnicki poddał twierdzę generałowi Derfeldowi 21 kwietnia 1793 r. , za co otrzymał order Aleksandra Newskiego i nadal pozostał komendantem twierdzy z rangą generała porucznika. Wojsko polskie przeszło pod sztandar rossyjski, prócz brygad gen. Łaźnińskiego i Sucharzewskiego, które przeszły Dniestr i rozkwaterowały się na polach chocimskich. Po połączeniu Kamieńca 3 narodowości, każda miała swój herb w herbie polaków św. Jerzy na koniu, gniecący żmiję z napisem Civitas Camenec in Podolia. W herbie ruskim św. Mikołaj z napisem, , prawa ruskiego Kamień. Podol. Ormianie mieli baranka z chorągiewką. Po przyłączeniu do Rossyi ustanowiony był następujący herb w niebieskiem polu złote słońce z 16 promieniami, nad niemi krzyż złoty. Starostwo kamienieckie darowane zostało 1795 r. przez cesarzową Katarzynę hr. Morkowowi. Podajemy tu także opis twierdzy kamienieckiej podług planu zrobionego w 1672 r. przez Torosiewicza dla bisk. Trzebickiego. Jak wspomnieliśmy wyżej Kamieniec zbudowany na skale stożkowatej, okolony zewsząd rz. Smotryczem, płynącym w głębokiej kotlinie, o stromych, skalistych brzegach. Po obudwu stronach rzeki ciągną się wązkie pasy ziemi, zwane zawodzie. Warownia dzieliła się na 2 części jedna otaczała miasto, druga właściwy zamek, stary murowany, i nowy ziemny. Przed 1672 r. zamek był oddzielony od fortyfikacyj miejskich, wzniesiony był na zachodniej części miasta, na oddzielnej, od miasta skale, dopiero turcy połączyli go mostem, do dziś istniejącym, zwanym tureckim mostem. Brzegi strome, już same przez się niedostępne, uzbrojone były bastyonami i murem. Bram było 2 Lacka od wschodu i Ruska od zachodu. Każda z niej stanowiła rodzaj fortecy i zamykała wejście od rz. osobnym murem nad wodą zbudowanym, w strzelnice zaopatrzonym i przypierającym do bastyonu zbrojnego w działa, na przeciwnym brzegu wzniesionego. Gdyby nieprzyjaciel zdobył obie bramy, to wchodził tylko w posiadanie przedmieść w kotlinie; dla zdobycia miasta potrzeba było zdobyć rondel zwany basztą koronną lub Batorego, wzniesiony na górze a połączony z Lacką bramą osobnym murem, opatrzonym w strzelnice dla dział i haubic. Brama Lacka dziś nie egzystuje; pozostał z niej kawał ściany i 2 baszty, z których jedna po za Smotryczem. Składała się ona z półkolistego budynku, w którym był wjazd do miasta, otoczonego 3 basztami jedna na urwistym brzegu miejskim, druga pośrodku fortyfikacyj, pod nazwą lackiej bramy, 3 przy pierała do rzeki i od niej szła kładka w rodzaju korytarza, zwana wycieczką, zaopatrzona systemem śluz dla zamknięcia rzeki. W lackiej bramie miała być kaplica, a na jednej ze ścian zawieszony był obraz św. Anny zdjęty w 1865. Idąc w górę ku miastu spotykamy basztę Batorego inaczej Koronna, siedmiopiętrowa, zawierającą wjazd do miasta tak zwana Wietrzna brama opatrzoną całym szeregiem fortyfikacyj; turcy dodali jeszcze do niej jeden rondel, na co posłużył im klasztor panien dominikanek. Fortyfikacye te łączyły się z murem miasto otaczającym, który ciągnął się aż do Buskiej bramy. Nad wjezdną bramą od frontu do dziś dochował się następny napis A. D. 1585. Per Steph. Bathory E. P. conditum, Stanislao Aug. regnante Polonia restauratum et auctum A. D. 1785. Cesarz Mikołaj nakazał osobnym reskryptem poszanowanie tej pamiątki. Lacka brama rozebrana w części za gubernatora Braunszwejga. Przy ulicy Karmelickiej na tablicy żelaznej, w murze spo tykamy napis Sub auspicio seren. ac potentis principis Augusti III R. P. M. D. L. ae. prinhaeredit. Saxon. Elect. , Illustr. Josephus a Potok Potocki C. C. hoc opus incoepit erigere, postquam desiit vivere filius lllust. Dom. Stanisl. a Potok Potocki, Palatinus et Generali terrarum Kiovien. , hoc opus finivit per C. Dahlke colonellum cor. Artil. Begni et Prim. praefect. Arohit. Militaris. A. D. MDCCLIII Brama Ruska od zachodu broniła wstępu; stanowiła także rodzaj warowni, składała się z 4 bastyonów silnie uzbrojonych; jedna baszta przypierala do rzeki, przez którą szła tama murowana, przytykająca na przeciwnym brzegu także do bastyonu; od tych bastyonów do miasta szła silnie obwarowana ulica. Na ścianach tych murów widnieją herby Polski i Litwy, a także napis na froncie Haec porta impensis Regiae Majestatis vigilantium Regum erecta A. D. 1717. Oprócz tych 2 bram miasto posiadało kilka połączonych z sobą bastyonów jak garncarski, pobudowany przez kupców. W zachodniej części w bastyonie turcy umieścili bramę prowadzącą na most do starego zamku, przez nich wybudowany; dawniej była tu tylko kładka, w razie potrzeby zdejmowana. Dla ubezpieczenia mostu pobudowali także turcy nowy rondel, na miejscu dawnego klasztoru karmelitów bosych. Inżynier Dahlke w XVIII wieku zajmował się poprawieniem tej części obwaro

Kamieniec