za miastem ku Czarnej grobli al. Ostrówkowi, około r. 1650 przez Adama z Rogoźna, promotora bractwa rożańcowego ufundowana. Doroczny odpust odbywał się tu w dzień św. Rocha z wielkim udziałem wiernych; także w czasie zaraźliwych chorób, moru, pielgrzymj ki tu czynili. Podupadła około r. 1834. Dekanat kamieński po zniesieniu dawniejszego archidyakonatu nowo po r. 1822 ustanowiony, należał w granicach swoich przedtem do archidyecezyi gnieźn. , obecnie do chełmińskiej przyłączony. Podług szemat. dyecezyalnego z roku 1867 zawierał dusz katol. 20196, kościołów paraf. 11 w W. Buczku, Kamieniu, Złotowie, Głubczynie, Krajence, Radownicy, Sławianowie, Sypniewie, Więcborku, Zakrzewie i Sępolnie; filialnych kościołów 8 w Dybrznie, Dąbrówce, Lutowie, W. Cerekwicy, Obkasie, Wielewiczu i Wiśniewie. Kaplica była 1, w Złotowie, św. Rocha, publiczna. Niemal taka sama liczba kościołów zaginęła w dekanacie, najwięcej w skutek reformacyi Inter. , niektóre zaginęły po okupacyi nieżyczliwego katolikom rządu pruskiego; 16 zaginionych kościołów posiadały następujące wioski Gronowo, Krajenka prepoz. św. Katarz, , Piecewo, Tarnówka, Ossówka, Krzywa wieś. Kamień Hohenfier, Grudna, Paruszka, Kapa al. Trudna, Sokolno, Złotowo św. Anny, Potulice, Lipka, Batorowo i Skic. Kaplice częścią publiczne częścią prywatne istniały przedtem w Kamieniu N. M. Panny, Ogrojcowa i św. Rocha za miastem, w Krajence św. Anny, Górznie, Starem, Złotowie, Buczku, Sępolnie św. Krzyża i św. Franciszka; św. Katarzyny przy Więcborku i na zamku więcborskim. Szkółek katol. elem. r. 1867 istniało 31, przyczem około 600 dzieci katol. odwiedzało szkoły luterskie. Archidyakonat kamieński obejmował wsch. część pomorza południowego, które przy zdobyciu przez Bolesława Krzywoustego około r. 1120 bezpośrednio połączone zostało z Polską; podlegał bez przerwy władzy arcyb. gnieźnieńskich. Urząd archidyakona połączony był oddawna z urzędem oficyała, który niemal bez wyjątku wykonywał proboszcz w Kamieniu. W aktach kościelnych kamieńskich czytamy wprawdzie, że w Kamieniu urząd oficyała ustanowił arcyb. Jan Łaski r. 1512, a archidyakona 1517, atoli i dawniej już zachodzą oficyałowie kamieńscy, jak np. oficyał Szymon, wspomniany powyżej pod r. 1415, a zapewne i archidyakoni, tylko że ich urząd nie był jeszcze przywiązany do miasta K. Dość obszerny ten, a od Gniezna odległy archidyakonat obejmował pierwotnie 5 dekanatów nakielski, więcborski, tucholski, chojnicki i człuchowski. Wskutek reformacyi luter. chojnicki upadł, a r. 1617 arcyb. Gębicki do 4 pozostałych dołączył 2 nowo utworzone łobżenicki i czarnieński hamersztyński. Z tych ostatni niedługo się ostał dla małej liczby katolików w zniemczonych i zlutrzonych owych stronach; roku zaś 1882 na mocy bulli papieskiej de salute animarum cały dekanat tucholski i człuchowski i więcborskiego część przyłączone zostały do powiększonej teraz znacznie dyecezyi chełmińskiej; przy starej archidyecezyi pozostały dekanaty nakielski i łobżenicki. W miejsce zniesionego więcborskiego utworzono teraz nowy dekanat kamieński, kiedy za rządów pruskich archidyakonat kamieński zaniechano. Znani nam są archidyakoni i oficyałowie kamieńscy Jan Dorengowski 1611, Piotr Bartliński przed r. 1651, Mat. Jan Judycki 1651, Trebnic 1653, Michał Lewald Jezierski 1695, Józef Erazm Plater 17221742, Józef Chyliński 17421758, Jan Kiedrowski 1758, Jakób Rolbiecki 1761, vacat officialatus 1777; już tylko zwani oficyałowie Antoni Sikorski 1778, Wojciech Sztejnert 1788 1799, Antoni Tuszyński 1799, Józef Krall jud. deleg. 18201822. Wizytacye kościelne odbywali za zwyczaj i podług obowiązku archidyakoni; znane są wizytacye Jana Dorengowskiego z r. 1611 zaginęła, Trebnica 1653, Michała Jezierskiego 1695, Antoniego Midzewskiego 1714 zag. , arcyb. Szembeka 1744, arcyb. Łubieńskiego przez kan Mathego 1766. R. 1617 za arcyb. Gębickiego odbył się synod kleru całego archidyakonatu w Kamieniu, na którym wiele nowych ustaw reform wydanych i w życie wprowadzonych zostało. Warto zapisać, że r. 1653 archidyakon, wikaryusze, nauczyciel w K. pobierali decimam manipularem tempore messis ze wszystkich dóbr parafii; włóki kościelne przejęte były przez mieszczan ex quarto manipulo. Kolegiata w K. ufundowana przez arcyb. Macieja Łubieńskiego r. 1651 za głównem staraniem Mateusza Jana Judyckiego archidyakona, całego kleru i szlachty publiższej. Tworzyła integralną część kapituły gnieźń. , do której wcieloną została; praw i zwyczajów jej używała. Prałatury 4 ustanowiono 1, proboszcza, którym był każdoczesny kan. gnieźn. fundi Jeziorzany, odtąd miał prawa infułata, używał szat biskupich, pontyfikował; 2. archidyakonem był każdorazowy prob. i oficyał kamieński; 3. dziekana ufundował Samuel Trebnic; był nim każdoczesny prob. chojnicki; 4. kustoszem był prob. z Jeleńcza, fundacyą uczynił Marcin Bobrowicz, prob. Jeleński. Zwyczajnych kanoników 8 utworzono 1, promotor rożańca św. w K. , fundowany przez Piotra Bartlińskiego archid. i prob. Seb. Kotlewskiego; 2, kaznodzieja tucholski, fund. przez Wojciecha i Krystynę Radziwiłłów; 3, prebendarz od kaplicy w Dybrznie prob. z Frydlądu, fund. Jakóba Wejhera; 4, dowolnie wybrany z dekanatu człuch. proboszcz, któryby

Kamień