witam obstając, naszedł z ludźmi zbrojnymi dobra przeciwnego swojej partyi arcyb. Bo dzanty; dołączyli się do jego zastępów Mikołaj pan Sępolna, Jaśko Czodliński z Wałdowa, Mikołaj z Zabelna i inni miasto Kamień bez szturmu zdobywszy, zamek oblegali i niebawem zdobyli. Od r. około 1395, zdaje się, że miasto K. jako i pobliższe dobra arcybiskupie, osobliwie na północ leżące i pod rządom krzyżackim zostające, posiadał z wiedzą i przyzwoleniem papieża Bonifacego IX młody i wielce awanturniczy biskup kamieński z Pomorza Jan, pochodzący z książąt na Opolu, licho wtedy w dyecezyi swojej uposażony. Kiedy roku 1398 otrzymał biskupstwo kujawskie, papież napowrót oddał te dobra arcybiskupowi. Roku 1409 czasu wojny z Polską Gamrat von Pintzenau komtur człuch. i Henryk Ton Schwelborn wójt tucholski napadli z wojskiem Krajne i między innemi miasto K. spalili. R. 1414 krzyżacy ponownie wpadli do Krajny, Kamień i inne miasta spalili. R. 1422 komtur człuchowski, walcząc z Polakami, po trzeci raz zburzył biskupi zamek i miasto spalił, głównie z zemsty, że mieszkańcy cały swój dobytek zawczasu w głąb Wielkopolski za Noteć powynosili; nie mając czego plądrować, zboże na polach niedorosłe pociął i potratowal. R. 1415 oficyał kamieński Szymon, wziąwszy chłopów z Człuchowa, naszedł Chojnice nie wiadomo przyczyny i splądrowali kupców; krótko przedtem byli z sobą w zgodzie. Roku 1461 król Jan Kazimierz, żeby Chojnic zdobyć, rozkazał wojsko zgromadzić przy Kamieniu, szlachta jednak z niechęcią rozkaz wypełniała; nawet gdy król stanął w obozie, nie było szczerej woli. W czasie reformacyi duch odstępstwa i zepsucia jak w całej okolicy tak i w mieście tem arcybiskupiem niemało się rozpanoszył wizytator r. 1590 żaląc się donosi, że nie można tu już jako należy po kościelnemu sztrofować zbrodni i przewinień jawnych. Wkrótce jednak nastąpiła naprawa. Równocześnie rozpoczęto także miasto lepiej urządzać. R. 1597 arcyb. Karnkowski wydał nowy przywilej miastu. Stare prawa i przywileje potwierdził, od włók, których było 41, wymagał czynszu po 48 gr. pruskich. Nadto przeznaczył mieszczanom osobno leżące tz, kawły na łąki i ogrody. Każdy obywatel miasta mógł wewnątrz i zewnątrz fosy piwo gdańskie i t. d. szynkować. Burmistrz powinien był jatki rzeźnickie i piekarskie, publiczne sklepy öffentl. Badestuben, dom publiczny zajezdny z pożytkiem miasta urządzić i wystawić. Pomimo to ruch znaczniejszy ani handel nigdy nie zakwitł w K. Stwierdza to choć ta drobna okoliczność, że w miasteczku tem, gdzie niemało gości, osobliwie duchownych, częściej sam arcybiskup kanonicy, przyjeżdżali, nawet domu gościnnego i zajazdu nie było. Niedługo przed okupacyą arcyb. Potocki ostro nastawał na mieszczan, żeby dom gościnny wybudowali. Wytężyli wszelkie siły, ale tylko stajnię dla koni wystawili, którą na dobitkę magistrat zabrał. R. 1772 miasto K. wraz z całą okolicą nadnotecką do Prus wcielone aż do dni naszych. R. 1809 żydzi, coraz liczniej się tu osiedlający, założyli synagogę. R. 1822 wszczął się ogień w mieście, który większą część domów pochłonął; na odbudowanie miasta udzielił król Fryderyk Wilh. III wolnego drzewa ile potrzeba z swych lasów i dał 800 korcy żyta na żywność z magazynu ze Swiecia. R. 1848 został tu związek czyli bractwo strzeleckie zaprowadzone. R. 1862 ewang, kościół wybudowany z główną pomocą towarz. Gustawa Adolfa. R. 1866 prob. Franc. Semrau sprowadził tu i ufundował pp. elżbietanki z Nissy na Sląsku, które aż dotąd z wielkiem poświęceniem i pożytkiem nietylko niewieściemu wychowaniu ale przedewszystkiem pielęgnowaniu chorych się oddają. Parafia kamieńska podług szemat. dyecezyalnego z roku 1867 liczyła dusz 5459 obecnie 6380. Kościół tytułu N. M. P. i św. apost. Piotra i Pawła, patronatu kiedyś arcyb. gnieźnieńskiego, około r. 1359 fundowany, podług zapisku nowszego w księdze chrzestnej pierwszy raz roku 1372 zapewne z drzewa budowany; roku 1512 nowo w mury ceglane stawiany, podobnież i r. 1720 aż do wieży doprowadzony, konsekrowany przez bisk. chełm. Adama Stan. Grabowskiego r. 1738; wreszcie r. 1865 w formie krzyża powiększony i z gruntu odnowiony, poświęcony w nowych częściach 22 października tegoż roku 1865. Przy nim szpital dla 6 ubogich; kościoły filialne w Dąbrówce, w Obkasie, Lutowie i Cerekwicy; przy dwóch kościołach, w Lutowie i Dąbrówce, urządzono w nowszym czasie tz, lokalne wikarye. Wsie parafialne oprócz filij Kamień z folw. i młynem, Płocicz, Orle, Witkowo z młynem, Gronowo z młynem, leśn. Grünhirsch i Cottasheim, M. Cerekwica, Droździenica, Zwangsbruch Kętrz. Droździenica, Radzim, Zaremba. Katolickie elem. szkółki miały katol. dzieci w Kamieniu 2 kl. 136, w W. Cerekwicy 2 kl. 132, w M. Cerekwicy 86, w Dąbrówce 62, Orlu 88, Płociczu 108, Obkasie 48, Witkowie 65, Lutowie 114, M. Lutowie 38. Między innemi odwiedzało ewang. szkołę w Droździenioy 41 dzieci katol. , 25 w tz. Dąbrowie. Za dawnych polskich czasów istniał jeszcze w parafii kościół katol. w Gronowie przez luteranów zabrany i 3 kaplice w Kamieniu kaplica N. M. P. z boku przy kościele paraf. przybudowana z fundacyą pobożną archid. Macieja Judyckiego, obecnie zniesiona; Ogrójcowa w rogu cmentarza urządzona i kaplica św. Rocha Słownik Geograficzny Zeszyt 34, Tom III. 47

Kamień