zrazu na płd. wschód blisko granicy a potem na płn. zachód wzdłuż granicy od Dołpotowa. Płn. zach. róg obszaru nakoniec przecina Kropiwnik, dopływ Siwki, wchodzący tu z Kropiwnika a płynący od płd. na płn. do Mościsk. W mieście wznosi się punkt jeden 318 m. n. p. m. Na praw. brz. Siwki, na płn. od Bani, dochodzi Kopan 364 m. a w płn. wsch. stronie na wschód od Kunichy Kopanka 368 m. Tu w płn. wsch. narożniku leżą lasy Kameralny i Zalesie. Na lew. brz. Siwki leżą orne pola i łąkii pastwiska miejscami podmokłe W Krągach, Za grobiskami, Na błotach, itp. .. , a obszar ten opada do 294 i 288 m. Tutaj znajdują się pokłady wybornego torfu, kilka sążni głębokie, lecz zaniedbane z powodu obfitości lasów. Bredetzky czynił z tym torfem doświadczenia i uznał go jako bardzo dobry. Miasto ma powierzchni 2741, 7657 hektarów a 7210 mk. wedle spisu z r. 1880, a mianowicie 895 obrz. rzym. kat. , 2012 obrz. gr. kat. , 37 akatol. , 4266 wyznania mojżeszowego. Własność większa rządowa ma roli ornej 31, łąk i ogr. 66, pastw. 15, lasu 417 mr. ; własność mniejsza roli ornej 2583, łąk i ogr. 1904, pastw. 1550, lasu 65 mr. W Bani jest 668 mk. w gminie a 67 na obszarze dworskim, w Nowym Kałuszu 577 mk. K. jest siedzibą urzędu powiatowego i podatkowego, sądu powiatowego, notaryatu, powiatowej komisyi szacunkowej, rady powiatowej, rady szkolnej okręgowej na powiat kałuski i doliniański, zarządu salinarnego, zarządu lasów i domen, urzędu pocztowego i telegraficznego. Jest tu 4klasowa szkoła etatowa męzka i 2klasowa etatowa żeńska, 2 doktorów medycyny, 3 chirurgów i apteka. Parafia rzymska i greckokatolicka są w miejscu; pierwsza należy do dekanatu doliniańskiego, druga do kałuskiego a obie archidyecezyi lwowskiej. Do parafii rzym. kat. należy 35 wsi Bania, Bednarów, Bereźnica, Berłohy, Chocin, Dobrowlany, Dołhe, Grabówka, Hołyń, Humenów, Jaworówka, Kadobna, Kopanki, Katiatycze, Kropiwnik, Landestreu, Mościska, Mysłów, Nowy Katusz, Nowica, Podhorki, Podmichale, Pójło, Rypianka, Siwka, Studzianka, Tużyłów, Ugartsthal, Uhrynów średni, Uhrynów stary, Wierzchnia, Wistowa, Zagórze, Zawadka, Zawój. Do dekanatu kałuskiego gr. kat. należą parafie Bereźnica szlachecka, Berłohy, Chocin, Dołhe, Grabówka, Hołyń, Kamień, Krasne, Kropiwnik, Łdziane, Medynia, Mościska, Niegowce, Nowica górna, Petranka dolna, Podhorki, Podmichale, Pójło, Przewoziec, Równia, Rypianka, Studzianka, Uhrynów średni. Wistowa, Wojniłów Zawadka, Zawój i Zbora, W K. jest cerkiew parafialna pod wezwaniem św. Michała i kościół parafialny pod wezwaniem św. Walentego, fundacyi Kazimierza Jagiellończyka z r. 1469, odnowiony przez Stefana Batorego r. 1578 wymurowany i poświęeony r. 1842. Stan czynny majątku miejskiego wynosi 399577 zł. , bierny 906 zł. W roku 1881 było dochodu 17442 zł. Z instytutów dobroczynnych jest fundusz ubogich, założony przez ks. Macieja Krasuckiego i ks. Antoniego Kordasiewicza z majątkiem zakładowym 1149 zł. i dom kalek z rocznym dochodem 40 zł. Przemysł miejscowy obejmuje, oprócz wyrobu soli w tutejszej żupie, wyroby garncarskie 17 garncarzy, którzy wyrabiają rocznie około 75000 sztuk naczynia w wartości 12000 zł. , garbarskie 3 do 5000 sztuk rocznie, szewckie, kuśnierskie i sukiennicze grube sukno. Jest tu także destylarnia spirytusu, browar pospolity, mydlarnia i fabryka chemikaliów. Pierwszą autentyczną wiadomość o salinach kałuskich mamy z wieku XV, gdyż Kazimierz Jagiellończyk darował 5 kwietnia 1464 r. kościołowi użytek jednej warzelni z dwoma czerunami, to jest małemi panwiami. W r. 1553 były w okolicy Kałusza dwie warzelnie a lustratorowie podali o nich Gdyśmy zbadali okolicę, zauważyliśmy, że sól kamienną trzeba tu naprzód ługować, na co kilka tygodni czasu schodzi, i warzenie soli musi być zaniechane. W metryce koronnej z r. 1571 w Warszawie przechowanej są wymienione w Kałuszu trzy warzelnie i dwa szyby Mogiła i Szypiołka. Pierwotne wyzyskiwanie soli ograniczało się na pogłębianiu niegłębokich szybów solankowych, które, na sposób studzien zakładane, dostarczały solanki źródlanej. Takich szybów pogłębiono z czasem 75 a przeważna ich część leżała u stóp wyniosłości, ciągnącej się od płd. ku płn. nad praw. brz. Siwki, w małem oddaleniu jeden od drugiego. Z szybów tych utrzymał się aż dotąd jeden tylko, szyb solankowy św. Barbary; z reszty pozostały tylko dwa ślady czyli kotliska. Później przystąpiono do nieujętego wymakania, czyli do wolnego ługowania iłu solnego, a to przez pogłębianie szybów i zapuszczanie ich wodą słodką. Systematyczne górnictwo solankowe przez umiejętne zakładanie ługowni dopiero w ostatnich dziesiątkach lat w Kałuszu zaprowadzono. Kopalnia kałuska odkryta i dostępna jest obecnie na 160 m. głębokości, 710 m. długości a 305 m, szerokości i dzieli się na 3 główne poziomy a komunikuje dwoma szybami dziennymi, nr. IV i VIII Pokłady soli w K. należą do neogenicznego okresu trzeciorzędnego górutworu i stanowią w ogóle stromo stojący skład, o rozciągłości płd. wsch. i o stromem nachyleniu przeważnie ku płd. Skład ten solny mieści w sobie pokłady soli potasowej, tworzące wierzchnie warstwy, a pod temi właściwą formacyą soli kuchennej, objawiającej się jako ił solonośny, zawierający około 50 do 60 proc. soli kuchennej. Miejscami znajdują się w ile solonośnym gnia Słownik Geograficzny Zeszyt 33, Tom III 46

Kałusz

Słownik Geograficzny