cztery, a potem w pierwszym rozbiorze kraju r. 1772, nakielski dostał się pod panowanie pruskie. Województwo kaliskie, do drugiego podziału Polski, graniczyło na północ z wojew. gnieźnieńskiem i brzeskokujawskiem; na wach. z wojew. brzeskokujawskiem, łęczyckiem i sieradzkiem; na południe z sieradzkiem i Szląskiem; na zachód z poznańskiem. Województwo kaliskie miało herb Wieniawa zwany, to jest głowę żubra z pierścieniem przechodzącym przez nozdrza, na polu w szachownicę, z kolorów białego i czerwonego ułożonem. Sejmikowało razem z województwem poznańskiem w Szrodzie, gdzie obierano sześciu posłów na sejm na jeden raz, dwóch deputatów na trybunał piotrkowski i komisarza skarbowego do Radomia na trybunał skarbowy. Zjazd obranych posłów przed sejmem, czyli tak zwany generał prowincyi wielkopolskiej, odprawiał się w Kole. Popis rycerstwa wojew. kaliskie odbywało corocznie pod stolicami powiatowemi, a powszechny co 4 lata, w poniedziałek po św. Mateuszu, także pod Szrodą. W Kaliszu zaś obierano kandydatów na podkomorzego granicznego i sędziów ziemskich z całego ówczesnego województwa, z których król po jednym mianował dożywotnie. Inny porządek przepisało prawo w r. 1792, nierównie lepszy, lecz ta korzystna zmiana do skutku nie przyszła. W Kaliszu ulokowany był sąd ziemski dla powiatów kaliskiego, konińskiego i pyzdrskiego, oraz sąd grodzki dla tychże samych powiatów, lecz po poprawie ustaw na sejmie r. 1792, sąd grodzki zniesiony został, a sąd ziemski ustanowiony był jeden w Kaliszu dla powiatów kaliskiego i konińskiego, drugi w Pyzdrach dla powiatów pyzdrskiego i szrodzkiego. Miasto Kalisz było składem archiwum sądów ziemskich i grodzkich dla powiatów kaliskiego, konińskiego i pyzdrskiego, których akta dotąd się tam znajdują. Województwo kaliskie miało także komisyą cywilnowojskową do utrzymania porządku i sądzenia małych uczynkowych spraw. W r. 1793 w początkach po zabor7e kraju za rządu pruskiego województwo kaliskie należało do regencyi poznańskiej podług dekretu królewskiego z dnia 8 maja 1793 r. , Nr. XXXV, str. 2568 w zbiorze praw pruskich, pod tytułem Novum Corpus Constitutionis PrussicoBrandeburgensium, umieszczonego, później zaś w r. 1798 z mocy gabinetowego reskryptu ministra Vossa, regencya tak nazwana łęczycka, z Piotrkowa przeniesioną została do Kalisza, i wtenczas z województw kaliskiego i sieradzkiego uformowano oddzielny departament kaliski, pod zarządem regencyi kaliskiej zostający. Ówczesny departament kaliski miał rozległości 288 mil kw. , podzielony był na 11 obwodów, to jest kaliski, odolanowski, koniński, Szadkowski, radomski, warcki, piotrkowski, ostrzeszowski, wieluński, sieradzki i częstochowski. W tych obwodach było 2245 wsi i 64 miast; ludność departamentu wynosiła po miastach mieszkańców 72609, po wsiach 322843, w ogóle 395452 głów. Po pamiętnej epoce wojny r. 1806, gdy cały zabór prowincyj polskich z lat 1793 i 1794 odpadł napowrót od Prus a z nich uformowano księstwo warszawskie, departament kaliski, podług dekretu króla saskiego ówczesnego księcia warszawskiego z dnia 19 grudnia 1807 r. , podzielony został na 13 powiatów, jako to kaliski, koniński, warcki, Szadkowski, sieradzki, piotrkowski, radomski, częstochowski, wieluński, ostrzeszowski, odolanowski, pilicki i lelowski; dwa ostatnie po kampanii austryackiej 1809 r. przyłączone zostały do departamentu krakowskiego. Rozległość departamentu kaliskiego wynosiła 300 mil kw. , liczył 80 miast, 2400 wsi, 405000 mieszk. , a między tymi 32000 żydów. Od czasu przywrócenia królestwa, wojewodztwo kaliskie dzieliło się na 5 obwodów, złożonych z następnych powiatów, to jest 1 obwód kaliski, z powiatów kaliskiego i warckiego; 2 koniński, z powiatów konińskiego i pyzdrskiego, odpadłego od dawnego departamentu poznańskiego, po rozgraniczeniu księstwa poznańskiego z królestwem polskiem; 3 obwód sieradzki składał się z powiatów Szadkowskiego i sieradzkiego; 4 obwód piotrkowski, z powiatów radomskiego i i piotrkowskiego i obwód 5 częstochowski, z powiatów częstochowskiego i wieluńskiego. Powiaty odolanowski i ostrzeszowski po traktacie wiedeńskim wr, 1816 powróciły do wielkiego ks. poznańskiego. W takim składzie województwo kaliskie graniczyło na północ z w. ks. poznańskiem i częścią województwa mazowieckiego; na wschód z województwami mazowieckiem i sandomierskiem; na południe z częścią województwa krakowskiego i Szląskiem; na zachód z w. ks. poznańskiem. Rozległości liczyło 277 mil kw. , ludności 524905 głów, miast rządowych 31 i tyleż prywatnych, parafij 30, gmin 522, wsi rządowych 522, prywatnych 2044, Nareszcie województwo kaliskie zamieniono na gubernią, a komisyą wojewódzką rządem gubernialnym nazwano, z mocy ukazu Mikołaja I z dnia 23 lutego 7 marca 1837 r. ob. Dziennik praw, tom XX. Skutkiem tego obwody województwa zamieniono na powiaty, a powiaty na okręgi. Komisarze obwodowi, naczelnikami powiatów; adjunkci dozorcy miast, pomocnikami naczelników powiatowych, a urzędy municypalno, magistratami zatytułowane ukazem z d. 29 września U października 1842 r. Dz. praw t. XXX. Kiedy w końcu królestwo polskie kongresowe podzielono na 5 gubernij, podobnież ukazem Mikołaja I z d. 9 21 sierpnia 1844 r. Dzien. .

Kalisz