i jedne reformowaną; 39 okręgów bożniczych. Gub. kaliska należy do okręgu warszawskiej izby sądowej; posiada jeden sąd okręgowy, dwa okręgi sądowe pokojowe z 8 rewirami sędziów pokoju i 47 gminnemi sądami. W gubernii znajduje się miast powiatowych 8, miast nieetatowych 5, miast zamienionych na osady 37, wsi 2041, folwarków 1672, kolonij 1116, siedzib oddzielnych 1970, izb oddzielnie zamieszkałych 3, 343, wszystkich mieszkalnych zabudowań 135, 846. W całej gubernii jest dróg bitych rządowych i gubernialnych wiorst 739 sążni 131. Ogólna ilość gruntów gubernii, od których płaci się podatek, wynosi mórg 1, 891, 851 prętów 239. W ciągu roku 1881 ilość gruntów zwiększyła się o 633 mr. i 124 pręty. Ogólna ta ilość gruntów dzieli się na 80, 128 posiadłości średnio biorąc przypada na jednę posiadłość 23 1 2 morgi w ten sposób na 63 posiadłości rządowych przypada 31476 mr. , na 1409 posiadłości miejskich 13, 370 mr. , na 40 posiadłości należących do instytucyj dobroczynnych 610 mr. , na 250 posiadłości kościelnych 1443 mr, , na 6379 posiadłości na prawach prywatnej własności oprócz włościan 1, 092, 610 mr. , na 71991 posiadłości należących do włościan podług tabel 752, 284 mr. Grunta będące w posiadaniu prywatnych właścicieli rozdzielone są w ten sposób że osoby pochodzenia rosyjskiego mają posiadłości 5 a 1165 mr. ; właściciele majoratów 64 posiadł, obszaru 59, 635 mr. ; rozdane przez rząd grunta poduchowne na prawach własności posiadłości 48 obszar 11390 mr. ; nabyte przez kupno na prawach zupełnej własności, posiadłości 118 a 4902 mr. Do właścicieli polskiego pochodzenia należy posiadłości 71, 760 a 1633140 mr. , do właścicieli starozakonnych należy posiadłości 7245 a 251, 879 m. , do właścicieli niemieckiego pochodzenia należy posiadłości 789 a 46, 087 mr. Większa część gruntów należy do właścicieli polskiego pochodzenia, którzy mają w posiadaniu 1, 633, 140 mr. Gospodarstw, należących do włościan, jest 74, 266 i te zajmują mr. 767, 533; gospodarstw do innych właścicieli jest 5, 662 i te zajmują mr. 1, 124, 318. W gubernii przeważają małe posiadłości. Prawie 1 2 część powierzchni ziemi, a mianowicie 693, 430 mr. , rozdzielona jest na części od 5 włók do 6 mórg; takich części jest 34, 808 i składają prawie połowę wszystkich 80, 128 posiadłości. Z każdym rokiem zwiększa się podział większych posiadłości na większe lub mniejsze działy, i tych działów jest coraz więcej. Sprzedaż większych majątków w całości jest dziś rzadka; przechodzą na własność cząstkową, skutkiem czego ciągle cena ziemi wzrasta. Obecnie cena jednej morgi dochodzi od 120 do 250 rs. Cena ostatnia praktykuje się w sieradzkim powiecie, gdzie trzy razy jest większą niż w latach poprzednich. Obecnie znajduje się w całej gubernii 697 gospodarstw, należących do niemieckich kolonistów i żydów, posiadających razem mr. 47160 Najwięcej kolonistów w powiecie konińskim gdyż 379, którzy posiadają mr. 13, 756. W gubernli znajduje się włościańskich siedzib 58105 w których zamieszkuje mężczyzn 290945, kobiet 304706; ilość mężczyzn, którzy nie posiedli ziemi przez uwłaszczenie, wynosi 29763; takich zaś, którzy otrzymali mniej niż 3 mr. jest 30043, od 3 do 6 mr. 27099, od 6 do 15 mr. 36181, od 15 do 30 mr. 16632, od 30 mr do 3 włók 2416, od 3 do 5 włók 42, więcej niż 5 włók 5. Z tego się pokazuje, że w gubernii znajduje się ludzi wiejskiego pochodzenia, nieposiadających ziemi, 29763; na pozostałą zaś ludność przypada udziałów 1145418. W ostatnich latach widoczny jest popęd włościan do nabywania gruntów. Od czasu uwłaszczenia włościanie nabyli na własność 48196 mr. , których 1 4 część nabyli w roku 1880. Ten popęd objawia się szczególniej w powiatach łęczyckim, sieradzkim, słupeckim. W ogólnej przestrzeni gruntów 1891851 mr. , ornej znajduje się 1115692 mr. , lasy i zarośla zajmują 323164 mr. , sady 16781 mr. , ogrody 23738 mr. , łąki, pastwiska i wygony 235226 mr. , nieużytki 159491 mr. , pod zabudowaniami 17759 mr. W dobrach właścicieli ziemskich i należących do skarbu zbożem obsiano, w 1880 r. 399415 mr. , zasadzono kartoflami 83000 mr. , burakami 16312 mr. , pastewnemi trawami 37457 mr. , lnem, konopiami i innemi roślinami 10029 mr. ; razem 546213 mr. Grantów miejskich obsiano zbożem 10303 mr. , pastewnemi trawami mr. 135, lnem, konopiami i innemi roślinami mr. 41, zasadzono kartoflami mr. 3226, burakami mr. 124; razem 13829. Gruntów włościańskich obsiano zbożem mr. 412592, pastewnemi trawami 8751 lnem, konopiami i innemi roślinami 7648, obsadzono kartoflami 122511 mr. , burakami mr. 4148; razem mr. 555650. W r. 1880 w majątkach właścicieli ziemskich użyto stałych robotników i robotnic w zimie 28915, w lecie 40658. Robotnik pojedyńczy pobiera do 70 rs. rocznie; z rodziną od 20 do 35 rs. , mieszkanie, opał, ordynaryą, kawałek ziemi na len i kartofle i oprócz tego na pańskiej oborze 2 sztuki bydła. Więcej zamoźni włościanie rolni utrzymują parobków. Oprócz najemników bardzo wielu włościan utrzymuje w domu komorników, którzy za mieszkanie odrabiają 2 dni w tygodniu. Oprócz najemników. rocznych właściciele i włościanie przyjmują dziennych, sprzężajnych albo pieszych najemników i najemnice, którym płacą odpowiednio do ugody każdodziennie. Sprzężajny bierze dziennie od rs. 1 kop. 40 do rs. 2 kop. 75, pieszy od kop. 35 do 65, a na

Kalisz