leuchtet, 2 wyd. Berlin 1835. R. 1835 także wyszły w Warszawie barona Vietinghoffa Historische Erinnerungen von K. właściwie przekład z Miroszewskiego. Edw. Stawecki wydał Album Kaliskie rysunki S. Barcikowskiego, Warszawa 1857. J. Jeleński K. i jego okolice odbitka z Niwy Warszawa 1875 r. C. Biernacki Jezuici w Kaliszu. Bibl. Warszaws. 1857 I, 1859 II Wolle Wiadomości histor. , dotyczące m, Kalisza, wraz z 3 planami tego miasta z lat 1785, 1825 i 1878 1879. Powiat Miski w dzisiejszych granicach utworzony został w 1867 r. z połowy dawnego pow. kaliskiego z drugiej zaś połowy utworzono pow. turecki. Obszar ogólny wynosi 25, 99 mil kw. Graniczy od północy z pow. słupeckim i konińskim, na wschód z tureckim, na południe z sieradzkim i wieluńskim, na zachód zaś z w. ks. poznańskiem. Powierzchnia powiatu przedstawia płaską nizinę z lekkiemi falistemi wzniesieniami w okolicach Kalisza, Opatówka i Koźminka. Gleba żytnia, poprawiona tylko przez długowiekową i staranną uprawę, łąki obfite w dolinach licznych rzek i rzeczek. Lasy wyniszczone. Główną rzeką jest Prosna, stanowiąca przeważną część linii granicznej między pow. kaliskim a w. ks. poznańskiem; do niej spływają liczne drobne strumienie, z których najznaczniejsze są Trojanówka, prowadząca wody z południowej części powiatu i Swędrnia ze środkowej, wynioślejszej części; obie wpadają do Prosny w pobliżu Kalisza. Pod względem geologicznym okolice te nie zostały należycie zbadane. W dolinie Prosny, w górnym jej biegu powyżej Kalisza warstwy napływowe leżą na pokładzie marglu Kasowego, około Kalisza zaś napotkano w dwóch miejscach białą jurajską formacyą. Błotniste brzegi Prosny były już zaludnione w odległych, prawdopodobnie przeddziejowych czasach. Kalisz sam sięga odległej starożytności. Mimo niezbyt żyznej, przeważnie żytniej gleby, zarówno gęste zaludnienie i dawność kultury jak i położenie przy granicy od w. ks. poznańskiego, ułatwiające korzystny zbyt produktów, są powodem zarówno wysokich cen ziemi jak i wysokiego stopnia rozwoju gospodarstwa rolnego, opartego głównie na hodowli bydła i owiec. Niewielką część obszaru zajmują lasy, staranni po większej części urządzone. W 1880 r. było tu 22, 634 mr. lasów prywatnych nieurządzonych jeszcze a 15, 757 mr. urządzonych, 4, 922 mr. zasianych po wycięciu a 5, 167 mr. niezadrzewionych ponownie. Włościanie mieli dawniej oddanych 1019 mr. , za serwituty otrzymali 635, do osad należało tylko 18 mr. Sady owocowe liczne obszerną zajmowały, stosunkowo do innych stron kraju, przestrzeń, bowiem 897 mr. w posiadł. włośc. 465 na obszarach dworskich a 56 m. w osadach. O produkcyi rolnej świadczą cyfry wysiewu i zbioru, średnio z lat 1870, 71 i 72. Wy. siewano wtedy przecięciowo 8, 300 czetw. pszenicy a zbierano 38, 600 czetw. ; żyta wysiewano 32, 000 czetw. , zbierano 161, 000. Największe dobra w powiecie są Chocz, Brudzew, Szczytniki, Długawieś, Marohwacz, Zbiersk i Petryki, Droszewska Wola i Kakawa, BrzezinyZajączki, Rożewo, Opatówek i Józefów. Przemysł fabryczny nie może się rozwijać należycie wskutek konkurencyi wyrobów fabryk niemieckich, wprowadzanych jako kontrabanda, tudzież dla braku komunikacyi kolejowej. Kalisz stanowi główne ognisko przemysłowe powiatu i gubernii. Ogólna cyfra produkcyi powiatu w 1877 r. jest 281 fabryk, 1603 robotn. i 2, 376, 766 rs. wartości wyrobów. Ludność powiatu w 1870 r. wynosiła 97, 818. Boku 1765 było w powiecie 1833 izr. , w K. 808. Pod względem kościelnym powiat kaliski stanowi dek. kaliski dyec. włocławskiej i składa się z 34 parafij Blizanów, Błaszki, Borków, Brudzew, Chełmce, Chlewo, Chocz, Dębo, Dobrzec, Dzierzbin, Giżyce, Godziesze, Goliszew, Góra, Iwanowice, Kalinowa, Kalisz parafij 2 kolegiacka 3500 dusz, parafialna 4500 dusz, Kokanin, Kościelec Kaliski, KościelnaWieś, Kosmów, Koźminek, Opatówek Pamięcin, Piątek Wielki, Przespolew, Rajsko, Rychnów, Staw, Stawiszyn, Tłokinia, Tykadłów i Zbiersk. Dyecezya kaliska, ob. Włocławek. Pod względem administracyjnym powiat kaliski dzieli się na 20 gmin Błaszki, Brudzew Kaliski, Chocz, Ceków, Godziesze, Iwanowice, Kalisz, Kamień, Kościelec, Koźminek, Marchwacz, Opatówek, Ostrów Kaliski, Pamięcin, Staw, Stawiszyn, Tyniec, Zbiersk, Zborów i Żydów. Pod względem sądowym tworzy 5 okręgów sądów pokoju Tyniec, Stawiszyn, Morawin, Staw, Godziesze. Gmina Kalisz należy do sądu gm. okr. I w Tyńcu, ma obszaru 6649 mr. i 5440 mk. Urząd gm. we wsi Dobrzec mały i st. poczt. w Kaliszu. W skład gm. wchodzą Dobrzec wielki wś os. prob. , Dobrzec mały dwie wsie, dwa folw. , Stare miasto wś, Biskupice smolane os, wieś, Borczysko wieś, folw. , Zawodzie wś, os. , Kościelna wieś wieś, prob. , folw. , Ogrody duchowne wś, os. , Ogrody starościńskie wś, Rypinek wś, folw. , Czaszki dwie wś, dwa folw. , Graniczka os. , Korczak os. , Piekary wś, Stare miasto czyli Chałupka os. R. 1860 powiat K. miał miast 12, z nich rządowych 4 i prywatnych 8, a mianowicie miasta Błaszki, Chocz, Dobra, Iwanowice, Kalisz, Koźminek, Opatówek, Staw, Stawiszyn, Turek, Uniejów, Warta; w miastach tych było domów 2, 236; gmin wiejskich 105, a w nich dymów 13, 319. Wyznania rzymskokatolic

Kalisz