tutu. W następnym czasie pomnożono stopniowo i mieszkania i liczbę kadetów, a w r. 1797 nastąpiło wykończenie gmachów i zupełne otwarcie korpusu kadetów. Rząd pruski nakazał przyjmować do kadetów dzieci szlacheckie od 8 10 lat wieku. Liczba kadetów nie przenosiła wtedy 125. Uczono ich języków niemieckiego i francuzkiego, początków arytmetyki i geometryi, historyi brandeburskiej, historyi naturalnej i tańca, a co ciekawe to, iż religia i język polski nie były tu wykładane. Do tych przedmiotów dodano później początki rysunku wojskowego, geometryi i fortyfikacyi. Wychowańcy kaliscy przechodzić następnie mieli do berlińskiego korpusu kadetów. Za księstwa warszawskiego rozszerzono zakres nauk i podniesiono korpus do rzędu wyższych tego rodzaju zakładów. Przyjmowano do niego dzieci zasłużonych w kraju wojskowych, urzędników i obywateli, od 10 16 lat wieku. Wykład nauk urządzony był w ten sposób, ażeby wychowańcy nietylko wojskowemu, ale i cywilnemu zawodowi w danym razie poświęcać się mogli. Za czasów kongresowego królestwa uległ zupełnemu przeistoczeniu kaliski korpus kadetów. Oddano go pod zarząd ministra wojny, a wykład nauk zastosowano wyłacznie do potrzeb wojskowości. Liczba kadetów wynosiła około 220, podzieleni byli na dwie kompanie. Komendant wraz z przydanemi oficerami zawiadywał instytutem, szczegółowy zaś nadzór nad profesorami i wykładem nauk poruczony był oddzielnemu dyrektorowi, niższemu w stopniu od komendanta. W bieżącem stuleciu miasto K. wielokrotnie widziało w swych murach monarchów, książąt i inne dostojne osoby. Do pamiętniejszych dla miasta wypadków należą bitwa stoczona na błoniach ku Kokaninowi w d. 13 lutego 1813 roku między wojskami royjskiemi a kontyngensem saskim, pod wodzą generała Reynier będącym. Roku 1827 przeniesiono tutejsze szkoły wojewódzkie do miasta Piotrkowa trybunalskiego. Korpus kadecki roku 1832 d. 1 czerwca rozwiązany został. Z pomiędzy kadetów, 30tu udało się do korpusów petersburskich, 16 zaś do korpusu moskiewskiego. Wraz z kadetami wyjechało do Petersburga 3 korpusowych oficerów. Roku 1835 przebudowano teatr, wzniesiono kilka letnich budowli i poczyniono wielkie przygotowania do przyjęcia panujących osób i ich orszaków, za których przybyciem odbyły się pod Kaliszem wielkie rewie wojska. Przedstawienia baletu warszawskiego, wspaniałe iluminacye, kosztowno fajerwerki i rozmaite uroczystości, jakie wtedy miały miejsce, trwały przez cały miesiąc, których o pis drukowany istnieje pod tytułem Opisanije zaniatij wojsk imperatorskorossyjskich i korolewsko pruskich, bywszich w sborie pri gorodie Kalisze w 1835 godu, w prisutstwii ich wieliczestw Imperatora wsierossijskaho Nikołaja I i korola pruskaho Fridricha Wilhelma III. Sostawleno pri gławnom sztabie dlejstwujuszczej armii półkownikom kniaziem Teniszewym; Sankt Peterburg, 1837 goda, w tipografii Pluszara, str. 141, 8vo majori z dodaniem 11 tablic planów, W skutek tego zjazdu wystawiono na placu przed kościołem św. Józefa pomnik żelazny, na pamiątkę przymierza między Rosyą a Prusami; odkrycie tego pomnika odbyło się w d. 25 czerwca 1841 roku. Pierwszy jarmark wełniany w Kaliszu odbył się w dniu 28, 29 i 30 maja 1843 roku. W rok zaś później w miesiącu grudniu nastąpiło zwinięcie rządu gubornialnego kaliskiego i przeniesienie biur jego do Warszawy. Później skutkiem wszczętego d. 18 lipca 1852 roku, przy ulicy Piskorzewskiej, pożaru, 50 domów w samej dzielnicy żydowskiej zgorzało. Na domiar nieszczęścia tegoż samego roku cholera szerzyła się tu z całą zaciętością. Smierć objęła cały obszar miasta w swoje ramiona i przedziesiątkowała jego mieszkańców. We dwa lata później 1854 r. straszliwa znówi od najdawniejszych czasów niepamiętna powódź zalała całą południcwozachodnią część miasta. Za czasów Rzeczypospolitej Kalisz miał kasztelanią większą, a generał wielkopolski był zarazem kaliskim starostą. Herb miasta, wyobrażony na autentycznej pieczęci z czasów Kazimierza Jagiellończyka, jest brama miejska zamknięta z dwiema nad murem wicżami, między któremi postać męża z czapką rogatywką na głowie, trzymającego w lewej przy ustach trąbę, której dźwiękiem do czujności jakoby mieszkańców pobudza, a w prawej różczkę; gwiazdka koło głowy. Napis około herbu Sigillum majus Civitatis Callisiensis primeve fundationis. Jest to więc najpierwszy herb, jakiego miasto Kalisz używało. Starostwo grodowe kaliskie, wedle lustracyi z r. 1564 obejmowało miasta Kalisz z zamkiem i Koło oraz wsie Nędzerzewo, Winiary, Staremiasto, Piotrów, Pawłówko, Krzywosącza, Kościół, Głogowa, Jankowo, Grodzisko i Krasowice. W r. 1771 posiadał je Jerzy Mniszek, generał wielkopolski, opłacając kwarty złp, 2, 286, a hyberny złp. 2, 970 gr. 20. Kalisz, lubo starożytnem jest miastem, nie wielu jednak pomnikami przeszłości pochlubić się może. Ustawnie walące się klęski, mianowicie najazdy Szweda, mór, pożogi, wylewy wód i t. p. , istotnym były tego powodem. I z onego zniszczenia powstało jakby inne miasto; gdyby nie kilka kościołów i szczątków muru Kazimierzowego, nie byłoby w niem żadnych zgoła zabytków minionych wieków. K. leży w dolinie. poprzerzynanej odnogami rzeki Prosny; Słownik Geograficzny Zeszyt 83, Tom III 44

Kalisz