skiego, wojenna, tymczasowa, przeminęła dla Kalisza bez wpływu. Od r. 1815 datuje się wzrost i ciągłe przyozdabianie miasta. Sprowadzono licznych przemysłowców, i wiele tu fabryk powstało. Dano im znaczne zapomogi, oddano budynki poklasztorne, a nawet i młyn miejski na folusz. Tylu ofiarami, tylu kosztami dźwignięty przemysł, wpłynąć musiał na pomyślność i pomnożenie ludności miasta. Jakoż w r. 1830 liczył Kslisz już około 14, 000 mk. Po wypadkach roku 1831 większa część rękodzielników i fabrykantów opuściła miasto, wyniósłszy z sobą zebrane tu mienie i dostat ki. Kronika K. , poczynając od wieku XII, jako czasu, pod którym najdawniejszą o tem mieście znajdujemy w dziejach wzmiankę, obfituje we wspomnienia dziejowe. W 1108 r. Zbigniew, wszcząwszy wojnę domową, uchodzi do K. przed Bolesławem Krzywoustym, i zbudowany tutaj przez siebie zamek ludem swoim osadza. Zamek ten niebawem Bolesław zdobywa. W 1202 r. umiera tu Mieczysław Stary i w kościele św. Pawła pogrzebion. Bolesław Pobożny, książe kaliski, r. 1264 nadaje przywilej dozwalający mieszczanom pobierać miarkę soli od wiozących ją na odbudowanie i naprawę miasta. W tymże roku przywileje żydom nadaje. W 1268 r. tenże Bolesław nadaje miastu 10 łanów gruntu przy drodze toruńskiej, ku wsi Kokaninowi. Przemysław II r. 1283 stanowi tu sądy dla miast okolicznych i w tymże roku eryguje szpital św. Ducha, pospolicie duchniakami a nie Joannici zakon maltański, jak mylnie Długosz a za nim Naruszewicz wspomina zwany. Roku 1284 Henryk książe wrocławski, bierze zamek, zdradą Sędziwoja kasztelana kaliskiego wydany. W tem zdarzeniu część miasta zgorzała. Roku 1287 Przemysław nadaje miastu cztery łany gruntu we wsi Dóbren. Tenże w r. 1291 nadaje miastu wolność założenia pięciu aptek, co dowodzi, że ono musiało już wtedy być zamożne i ludne. Dozwala także pobierać od przedaży sukna cło, z przeznaczeniom tego dochodu na naprawę miasta. R. 1298 Władysław Łokietek lokacyą miasta zatwierdza, nowe swobody nadaje, targowego opłatę w starém i nowém mieście znosi, połowę dochodu z młynów miastu pobierać dozwala. Tenże r. 1299 nadaje miastu prawo miecza ob. Rzyszczewskiego Kodeks dyplom. , 1, 161. Litwini pod wodzą Witenesa r. 1306 najeżdżają Kalisz, niszczą go i wielu brańców uprowadzają. Henryk, książę głogowski, dzierżąsy Kalisz, r. 1308 potwierdza przywileje miasta i nadaje mu wsie Dobrzec i Tyniec. Krzyżacy r. 1331 zdobyli i spalili zamek, ale miasta z powodu wylewu rzeki Prosny owładnąć nie mogli. Kazimierz Wielki w r. 1332 potwierdza darowiznę wsi Tyńca, przez Henryka, księcia głogowskiego, uczynioną, z warunkiem utrzymywania spławu na rzece Prośnie. W następnym roku Ziemowit, książę mazowiecki; oblega K. , ale znalazłszy dzielny opór, pali tylko wieżę i od oblężenia odstępuje. R. 1338 król Kazimierz stanowi tu jarmark ośmiodniowy na św. Małgorzatę. W 1343 r. zawiera w K. d. 8 lipca niekorzystny bardzo traktat z posłami w. mistrza Rudolfa. Tym to traktatem zrzekł się Kazimierz praw do Pomorza. Następnie r. 1350 król ten opasał miasto murem i zamek umocnił. W tymże roku odbył się w K. synod duchowny, zwołany przez Jarosława, arcybiskupa gnieźn. , na którym sektę biczowników ob. potępiono. W r. 1355 zjechał Ziemowit, ks. maz. , z panami radnymi i z Mikołajem, bisk. płoc. i czynił hołd przed obecnym tu wówczas Kazimierzem W. R. 1357 Jarosław, arc. gniez. , zwołuje do Kalisza synod, na którym ponowiono uchwałę synodu łęczyckiego z roku 1285, zabraniającą przypuszczania cudzoziemców, nieświadomych języka polskiego, do posad duchownych i nauczycielskich. Kazimierz W. następnego roku przenosi do K. z wsi Mąki Męki pod Sieradzem kanoników regularnych i kościół św. Mikołaja im oddaje. R. 1370 Ludwik, król polski i węgierski, udając się po odbytej koronacyi do Gniezna, przybył do Kalisza, gdzie zgromadzona szlachta wykonała mu posłuszeństwa przysięgę. Roku 1372 królowa Elżbieta wieś Dobrzec, przez króla Kazimierza odebraną, miastu powróciła. R. 1376 d. 17 września umarł w Kaliszu Jarosław herbu Bogorya Skotnicki, arcybiskup gnieźnieński. Następca a siostrzan jego Jan herbu Grzymała, zwany Suchywilk, był synem Przecława woj. kal. R. 1378 odbył się tu synod pod przewodnictwem tegoż Jana Suchywilka, arcyb. gniezn. , na którym uchwalono poselstwa jedno do króla Ludwika, w Węgrzech na ówczas przebywającego, z żądaniem uwolnienia duchowieństwa od podatku poradlnego ob. ; drugie do Rzymu z powodu, iż biskup poznański, stosownie do żądanego przez papieża wsparcia od duchowieństwa, nałożył na swą dyecezyą uciążliwy pobór. R. 1420 miasto kupuje od Piotra i Janusza Polibonów, wieś Ostrów za 600 marków praskich groszy. Powracający z Palestyny Eryk VII, król duński, r. 1425 przepędził tu z Władysławem Jagiełłą święta Wielkanocne. Król Kazimierz Jagiellończyk r. 1447 i 1450 odwiedzał miasto Kalisz. Z powodu nowych ceł zabroniono kupcom polskim udawać się do Wrocławia, i aby tych ceł uniknąć i jarmarkom tamecznym szkodzić, ustanowiono r. 1451 jarmarki doroczne w Kaliszu, Poznaniu i Wieluniu. Kazimierz Jagiellończyk r. 1465 zawiera tu ugodę z Konradem Czarnym Oleśnickim, który się upominał po żonie swej, księżniczce

Kalisz